Zdobnictwo ksiazki rekopismiennej
Po przepisaniu tekstu, ksiazka sredniowieczna poddawana byla zdobnictwu. Zalezalo ono od
przeznaczenia rekopisu, mody, zdolnosci autora. Wiekszosc rekopisów nie bylo zdobionych,
poprzestawano jedynie na rubrykowaniu (z lac. oznacza kolor czerwony), które polegalo na
zaznaczeniu istotnych fragmentów (jak to robili przy uniwersytecie). Takie zabiegi
wykonywal rubrykator (poza tym wyróznial inicjaly, naglowki), zas ksiazki o wiekszym
znaczeniu polecano iluminatorowi.
Oni to robili majstersztyki malarskie, pieknie wykanczali kodeksy, zdobiac je fantastycznymi
miniaturami, iluminacjami (iluminare- rozjasniac).
Trzeba zaczac od tego ze ozdoby mialy byc uplastycznieniem tekstu. Wszystko musialo byc
mu podporzadkowane, takze miniatury( minium –czerwone) czyli oprawa graficzna.
Stosowano:
Florature- ozdabiala ramke w ksztalcie kwiatów-Psalterz Flor. , Francja- cieniste lodygi.
Drolerie( fr.)-smieszne zart. scenki.
Interlinie-Winietke, która wygradzala, oddzielala tekst.
ZDOBNICTWO KSIAZKI REKOPISMIENNEJ
Zdobienia ksiag rekopismiennych: i n i c j a l y, bordiur y, orna menty mar g inalne l u b
miniatur y.
ILUMINACJA to zdobienie rekopisów za pomoca efektów malarskich – barwnych i zlotych
inicjalów, ornamentów marginalnych i innych kompozycji (iluminare – oswietlac, zdobic); to, co
wykonano w kodeksie za pomoca farby i pedzla.
MINIATURA – lac. minium/ miniare – czerwona farba/ wprowadzanie do tekstów elementów
malowanych czerwona farba. Miniatura to przedstawienie wmalowane pod, nad, obok tekstu, sluzace
do ilustracji tresci tekstu (minium – czerwona farba).
Przy pewnych tekstach miniatury byly stale. Zasadnicze typy miniatur to:
miniatury wyodrebnione – calostronicowe, zajmujace partie obok tekstu,
miniatury inicjalowe – laczone z inicjalem, moga zawierac cale sceny,
miniatury winietowe – umieszczane w bordiurach, na marginaliach, ujmowane
w medaliony.
INICJAL – ozdobna pierwsza litera tekstu, ujeta w pole, najczesciej kwadratowe: na cala strone,
inicjaly obrazkowe z miniatura lub inicjal z wici, bez miniatury (w XIV w.).
FLORATURA – od flos – kwiat, rozwinieta dekoracja roslinna, etap posredni miedzy „wieza”
(wyrastajaca z inicjalu) a póznogotycka zamknieta bordiura. Czesto wychodzila z laski dzielacej
kolumny. Niekiedy uznaje sie ja jako typ bordiury (wyklad dra Gruchaly).
BORDIURY – obramowania stron zw. winieta ramkowa, zdobienia marginesów (od jednego do
czterech). Wyróznia sie bordiure ciagla i bordiure z motywów pojedynczych.
Typy bordiur :
floratura – elementy roslinne z kwiatami;
drolerie – wsród elementów roslinnych scenki rodzajowe, czesto humorystyczne.
W znaczeniu ogólnym sa to motywy groteskowe wprowadzane do dekoracji
marginalnej jak malpki, laziebniczki w Biblii Waclawa IV, symbole astrologiczne
i religijne (w Polsce w Psalterzu florianskim i w Graduale Olbrachta);
winiety – ozdoby, które nie obejmuja wszystkich marginesów (interlinearne,
sródtekstowe).
ORNAMENTY rodzaje:
arabeska – ornament o ukladzie symetrycznym poziomym lub pionowym, oparty na motywie
stylizowanej wici roslinnej wzbogaconej kwiatami, owocami, motywami zwierzecymi,
maszkaronami, elementami architektonicznymi, mobilami – kosze, wazony, rogi obfitosci.
groteska – ornament z wici roslinnych i prostych lasek, na które sa nanizane lub wplecione
motywy figuralne i zwierzece, twory fantastyczne, instrumenty muzyczne, kwiaty, owoce,
Maureska – ornament dwuwymiarowy, składający się z przeplatającej się, silnie przestylizowanej wici roślinnej, wypełniającej całą płaszczyznę. Charakteryzuje się delikatną, płynną linią. Zazwyczaj tworzy układy symetryczne (np. w kole, kwadracie).
Girlanda – dekoracyjny ornament w formie zamkniętego wieńca, wiązanki kwiatów, liści.
Ornament okuciowy – późnorenesansowy ornament składający się z motywów naśladujących płaskie żelazne okucia, motywy imitujące główki gwoździ
Meander - geometryczny ornament w formie poziomego pasa, złożony z powtarzających się układów linii załamanych wielokrotnie pod kątem prostym
Ornament zoomorficzny - ornament oparty na stylizowanych motywach, zaczerpniętych z realnego bądź fantastycznego świata zwierząt.
Zdobnictwa ksiazki drukowanej!
- Bordiury
- Ryciny
- Winiety
- Zdobiony frontispis
- Przerywnik – wypelnia prostokat miedzy kolumnami
- Finalnik – najczesciej trójkat z wierzcholkiem w dól
- Ekslibris – znak wlasnosciowy danego egzemplarza ksiazki, najczesciej ozdobny, wykonany w technice graficznej, z
imieniem i nazwiskiem wlasciciela ksiegozbioru, lub z nazwa instytucji. Typowy ekslibris jest mala zadrukowana karteczka przyklejona do wewnetrznej strony okladki. W prostszej formie moze to byc np. pieczatka.
- Superekslibris - Superekslibris jest znakiem wlasnosciowym ksiazki wytloczonym lub wyrytym w oprawie skórzanej, na frontowej okladce. Tematem superekslibrisów byl herb właściciela umieszczony posrodku okladki.
- Dedykacje