Marian Niezgoda

ZMIENNE W BADANIACH SOCJOLOGICZNYCH

1. Pojęcie zmiennej:

Zmienna jest cechą, właściwością, stanem jakiegoś fragmentu rzeczywistości. Jest sposobem opisywania rzeczywistości.

Zmienna, dlatego, że może przyjmować różne wartości: od dychotomii do nieskończonej ilości.

2. Zmienna w zależności od charakteru cechy:

• zmienna jakościowa: opisywane właściwości mają charakter niemierzalny, nie sposób im (bez dodatkowych zabiegów) przyporządkować wartości liczbowych, np. płeć, status społeczny, przynależność do narodu itp.

• zmienna ilościowa to taka, której istotą jest wyrażanie różnic przy pomocy liczb, standard ekonomiczny, zarobki, wiek w latach itp. Co nie znaczy, że nie można im przyporządkować wartości "jakościowych" (bogatszy, biedniejszy, starszy, młodszy

3. Rodzaje zmiennych: klasyfikacja Lazarsfelda i Mentzla.

Podzielili zmienne w wg dwóch kryteriów:

• czego są charakterystyką - jednostki lub zbiorowości, jak ta charakterystyka się dokonuje, do jakich mechanizmów się odwołuje.

A) Zmienne jednostkowe, to te, które odnoszą się do cech ludzi jako indywiduów i indywiduów

społecznych:

• zmienne absolutne, tj. takie, które odwołują się wyłącznie do charakterystyki samej jednostki, wynikają np. z jej cech biologicznych: kobieta, blondyn, o wzroście 175 cm, zarabiających 560 zł miesięcznie,

• zmienne relatywne, tj. takie, które podają względne charakterystyki indywiduów,

• porównawcze np. wyższy, niższy, lepszy, gorszy

• relacjonalne np. brat, ojciec, przełożony, podwładny

• kontekstowe np. mieszkaniec wsi, mieszkaniec miasta

B) Zmienne zbiorowe, które odnoszą się do charakterystyki zbiorowości jako pewnych całości, a nie jednostek

• zmienne analityczne: w gruncie rzeczy są to jednostkowe zmienne zagregowane np. średnia dochodów, stopa feminizacji, średnia wieku itp.

• zmienne strukturalne: odnoszą się do właściwości wynikających ze struktury (budowy) lub/i organizacji zbiorowości: struktura klasowa, rodzaj więzi społecznej, stopień integracji itp. Jest to także ten rodzaj zmiennych, gdzie mamy do czynienia z jakimś poziomem agregacji cech jednostkowych,

• zmienne globalne (emergentne) będące wyłącznie właściwościami zbiorowości, nieredukowalnymi z żadnym razie do cech jednostkowych: np. poziom nasycenia instytucjami, sieć dróg itp.

4. Rodzaje zmiennych: klasyfikacja Stevensa

1. zmienne (skale) nominalne - klasyfikacja

klasyfikacja - to taki podział przedmiotów na kategorie, wg ostrego kryterium, które są:

• rozłączne - jeden przedmiot może być zaliczony tylko do jednej kategorii (klasy),

• wyczerpujące - nie ma przedmiotu, który nie zostałby zaliczony do jakiejś kategorii (klasy),

• często także wielostopniowe.

typologia - to taki podział przedmiotów, gdzie nie ma miejsca ostry podział na klasy logiczne, ale wyróżnia się kategorie (typy) ze względu na jakąś konfigurację właściwości, na jakąś dominującą cechę, której przypisujemy specjalne znaczenie.

"Typy" w nauce

• mogą odpowiadać statystycznie skrajnym kategoriom,

• statystycznie najliczniejszym kategoriom,

• gdy rzeczywistość ocenia się w kategoriach normatywnych i buduje się według nich wzorce,

• określać zdarzenia, procesy, które przebiegają według pewnego mechanizmu, według jednolitej teoretycznej zasady w sposób niezakłócony, wolny od ingerencji czynników zewnętrznych (typ idealny M.Webera)

1. zmienne (skale) porządkowe - a>b, b>c, a>c określają kierunek rosnący lub malejący natężenia cechy,

2. zmienne (skale) interwałowe - równe odległości pomiędzy pozycjami,

3. zmienne ilorazowe - bezwzględne zero.

5. Rodzaje zmiennych: typologia funkcjonalna

1. kryterium obserwowalności

• zmienne jawne

• zmienne ukryte

2. miejsca w badaniach

• stałe (wyjaśniające)

• niezależne (wyjaśniające)

• zależne (wyjaśniane)

3. kryterium świadomości badacza

• stosowane

• pomijane

• o których się nie wie

2

1

---