Metody aktywizujące w procesie nauczania.

Mgr Agnieszka Łuczak - Wielgórka

I Liceum Ogólnokształcące im. J. Słowackiego

w Częstochowie

Aktywizacja uczniów jest obecnie powszechnym zjawiskiem w nauczaniu. Zarówno studentom na wyższych uczelniach pedagogicznych, jak i nauczycielom na różnego rodzaju kursach doskonalących proponuje się do stosowania na lekcjach oraz wskazuje jako na dające wspaniałe rezultaty w procesie nauczania, metody aktywizujące. Aktywizować, aktywizować i jeszcze raz aktywizować...., to jedno z głównych haseł współczesnego szkolnictwa. Niewątpliwie metody te, do których należą chociażby drama, metoda projektu, czy też metoda, której chciałabym poświęcić więcej uwagi - burza mózgów, mają swoich zwolenników, jak i zdecydowanych przeciwników. Ci ostatni zarzucają temu sposobowi nauczania przede wszystkim zbytnią czasochłonność, co przy dzisiejszych „przeładowanych” programach nauczania jest rzeczą szczególnie istotną. Wskazuje się także na niepewne ugruntowanie wiedzy uczniów, jak i ogromne nakłady pracy ze strony nauczyciela, nie tylko natury finansowej (przygotowanie materiałów, pomocy dydaktycznych, itp.). Propagatorzy metod aktywizujących zwracają z kolei uwagę na samodzielne dochodzenie uczniów do wiedzy, co powoduje, że staje się ona bardziej trwała, a także zaangażowanie w tok lekcji wszystkich uczniów, pogłębienie ich umiejętności pracy w grupie, wyrażanie własnych sądów, argumentowanie, co w dzisiejszych realiach społecznych staje się rzeczą szczególnie istotną.

Z pewnością jednak wybór metod nauczania jest indywidualną decyzja samego nauczyciela. Niewątpliwie ma na to również ogromny wpływ specyfika danej klasy oraz możliwości jej uczniów. Sądzę jednak, iż warto orientować się w szerokiej gamie metod aktywizujących, aby spośród nich wybrać tę odpowiednią.

Burza mózgów, to jedna z metod, technik nauczania, która zdobyła sobie ogromną popularność. Jej niewątpliwą zaletą jest możliwość otrzymania w krótkim czasie dużej liczby różnorodnych rozwiązań danego problemu, a także pobudzenie uczniów do twórczego myślenia. Popularyzatorem tej metody w latach 60-tych był Alex Osborne. Burza mózgów miała pobudzać wynalazczość w rozwiązywaniu różnych problemów związanych z zarządzaniem dużym przedsiębiorstwem. Alex Osborne, opracowując zasady tej techniki, zwracał uwagę na minimalizację cenzury, która może stać się powodem ograniczeń w zgłaszaniu nowych

pomysłów.

Można zauważyć, iż samo myślenia przechodzi przez dwie fazy: generowania (produkcji hipotez) oraz estymacji (oceniania). Pomysł, który nam przychodzi do głowy, a który niej jest jeszcze dobrze ukształtowany, poddajemy ocenie, następnie akceptujemy go bądź odrzucamy. Istnieje również moment zastanowienie, czy pojawiającą się myśl warto zgłosić. Jeżeli faza estymacji jest zbyt bliska fazie generowania, człowiek powstrzymuje się od wygłoszenia swoich racji, gdyż wiedza którą posiada jest często wiedzą intuicyjną, niedokładnie opanowaną. W podobnej sytuacji znajduje się uczeń w klasie, kiedy ma zgłosić publiczne pomysł rozwiązania danego problemu. Może oceniać swój pomysł biorąc pod uwagę ocenę grupy i to jak zostanie przez nią odebrany oraz to, czy jego pomysł jest uzasadniony w świetle już posiadanej wiedzy. Często doprowadza to do sytuacji, że pomysłodawca odrzuca swoje pomysły właśnie z tych względów. Przewidywanie negatywnego osądu powstrzymuje pomysłodawcę od głośnego wyrażenia swoich myśli. Tymczasem najlepszych pomysłów często nie można uzasadnić w chwili ich zgłaszania. Poza tym ogromne znaczenie w generowaniu pomysłów ma intuicja, a nie korzystając z niej unieruchamiamy część naszych kwalifikacji.

Burza mózgów jest metodą która zwraca szczególną uwagę na przerwanie komunikacji pomiędzy fazę produkcji i szacowania pomysłów. Warto wykorzystać tę metodę, jeżeli do dalszego prowadzenia lekcji nauczyciel potrzebuje wielu pomysłów do rozwiązania problemu lub też do sprawdzenia, jak dalece użyteczna jest wcześniej opanowana wiedza. Dlatego też, zwłaszcza na lekcjach problemowych, burza mózgów w sposób atrakcyjny dla ucznia pozwoli zebrać hipotezy, z których każda tkwi płyciej lub głębiej w umyśle ucznia.

Lekcję z zastosowaniem burzy mózgów rozpoczyna zazwyczaj nauczyciel (wykład, pogadanka, praca z tekstem). Te czynności mają za zadanie nawiązać do tematu lekcji, przygotować ucznia do zrozumienia problemu, który ma zostać rozwiązany. Zadaniem nauczyciela jest także zapoznanie uczniów z zasadami uczestnictwa w grze. Należy zwrócić uwagę na następujące reguły:

        Każdy uczeń ma prawo zgłosić nieograniczoną ilość pomysłów,

        Ważna jest liczba, a nie jakość pomysłów,

        Pomysły nie mogą być przez nikogo oceniane, krytykowane i komentowane,

        Można korzystać z wcześniej zgłoszonych pomysłów, zmieniać je lub rozwijać,

        Nie notuje się autora pomysłu,

        Pomysły mogą być najbardziej śmiałe i niedorzeczne,

        Głosu udziela prowadzący sesję (nauczyciel),

        Pomysły powinny być notowane na tablicy, ewentualne w zeszycie (wybieramy sekretarza)

Dopiero po wyjaśnieniu przez nauczyciela zasad uczestnictwa można przejść do rozwiązywania problemu, poprzez zgłaszanie propozycji uczniów. Sesja trwa zazwyczaj od 5 do 15 minut. Jej granicę wyznacza albo wyraźny spadek liczby zgłaszanych pomysłów, albo decyzja nauczyciela, iż zgromadzony materiał wystarczy do dalszego prowadzenia lekcji i rozwiązania problemu.

Burza mózgów jest jedną z metod aktywizujących, która staje się szczególnie przydatna w różnego rodzaju lekcjach problemowych. W jej wyniku powstaje dużo wysokiej jakości pomysłów, pozwala jednocześnie na rozwinięcie wśród uczniów umiejętności słuchania, a jednocześnie powstrzymywania się od krytyki cudzych wypowiedzi. Poza tym jest to metoda łatwa do zastosowania, nie wymagająca specjalnych pomocy dydaktycznych. Powodzenie tej metody jest jednak uzależnione od aktywności całej grupy, z czym niekiedy nauczyciel może mieć trudności.

Burza mózgów stanowi jedynie początkową fazę lekcji. Wśród istniejącego zbioru pomysłów należy jeszcze dokonać wyboru według wcześniej ustalonego kryterium.

Bibliografia:

1.      Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B., Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Zakład Wyd. SFS, Kielce 2000,

2.      Taraszkiewicz M., Jak uczyć lepiej? - czyli refleksyjny praktyk w działaniu, CODN, Warszawa 1999,

3.      Kosyra - Cieślak T., Lekcje czytania świata z wykorzystaniem aktywizujących metod nauczania, Wyd. Pedagogiczne ZNP, Warszawa 2000,

4.      Press H. J. Przez zabawę do nauki, obserwacje i doświadczenia, Wyd. „Marba Crown”, Warszawa 1997,

5.      Rozwijanie aktywności uczniów, red. W. Okoń, PAN, Wrocław 1964.

Projekt lekcji

1)Temat lekcji: Rokokowe uwodzenie, czyli jak Fircyk zdobywał Podstolinę.

2)      Cele operacyjne:

Po lekcji uczeń powinien:

-         znać charakterystyczne cechy stylu rokokowego,

-         potrafić wskazać w utworze F. Zabłockiego Fircyk w zalotach cechy tego stylu,

-         znać znaczenie terminu fircyk,

-         rozwinąć umiejętność empatii,

-         pogłębić umiejętność poprawnego zapisywania i układania dialogów,

3)      Pomoce i środki dydaktyczne:

-         materiały, plansze, ilustracje prezentujące styl rokokowy,

-         płyta CD z utworami F. Couperina, J. A. Hassego,

-         Tekst utworu F. Zabłockiego Fircyk w zalotach,

4)      Literatura pomocnicza nauczyciela

a) metodyczna

-         Węglińska M., Jak przygotować się do lekcji? Wyd. Impuls, Kraków 1997,

-         Żbikowski P., Wśród starych i nowych lektur szkolnych, WSiP, Rzeszów 2000,

-         Taraszkiewicz M., Jak uczyć lepiej czyli refleksyjny praktyk w działaniu, CODN, Warszawa 1999.

b) merytoryczna

-         Stankowska H., Fircyk w zalotach F. Zabłockiego, PZWSz, Warszawa 1965,

-         Pawłowiczowa J., wstęp do: F. Zabłocki Fircyk w zalotach, BN,

Wrocław 1986,

-         Klimowicz M., Oświecenie, PWN, Warszawa 1997,

-         Tomkiewicz W., Rokoko, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1988,

-         Rzepińska M., Siedem wieków malarstwa europejskiego, Ossolineum 1986.

Strony internetowe:

www. monika. univ. gda. pl

www. em. pwn. pl

www. wenus. ci. uw. edu. pl

www. aso. hg. Pl

5)      Organizowanie czynności dydaktycznych

Lekcja rozpoczyna się od krótkiego wykładu nauczyciela na temat nurtu artystycznego w epoce oświecenie - rokoko. Pracą domową uczniów było także przygotowanie informacji o tym nurcie, dlatego też biorą czynny udział w tej fazie lekcji. Jako pomoce dydaktyczne wykorzystano różnego rodzaju plansze, albumy, reprodukcje obrazów prezentujące ten nurt w sztuce.

Francois Boucher: Wenus pocieszajaca Amora. 1751

Grający Chińczyk, figurka z porcelany miśnieńskiej wg projektu Friedricha Eliasa Meyera 1750-1755

Antoine Pesne Balerina Barrbarina, ok. 1745

Jean-Antoine Watteau Szyld sklepu Gersainta (fragment części prawej), 1720

- zapisanie tematu lekcji,

- nawiązanie do lektury, wrażenia uczniów po przeczytaniu utworu F. Zabłockiego Fircyk w zalotach, postać tytułowego fircyka, ukazanie problematyki utworu - dyskusja,

- stworzenie sytuacji problemowej poprzez zapowiedź obserwacji sceny uwodzenia przez tytułowego bohatera utworu F. Zabłockiego damy swego serca,

- odczytanie przez wybranych uczniów (z utworami muzycznymi F. Couperina w tle) wybranych scen z komedii (akt I scena II, akt II scena V),

-       wskazanie przez uczniów (po wysłuchaniu prezentacji słownej) jak największej ilości cech miłości i uwodzenia, charakterystycznych dla życia salonowego XVIII w. i stylu rokokowego - burza mózgów; wszelkie propozycje zgłaszane przez uczniów zapisujemy na tablicy, np.:

        miłość to gra (wyrażają to didaskalia określające ton wypowiedzi, grymasy mówiących, np. „udając gniewną”, „na stronie”),

        istotą gry miłosnej jest rozmowa, konwersacja (dowcipna, będąca intelektualną grą, żonglerką słowną, jest elegancka, lekka, pełna dowcipów),

        konwersacja ma charakter dynamiczny, zostaje wzmocniona przez rym,

-         swobodna dyskusja, dzielenie się uwagami; wspólna analiza zapisanych na tablicy cech miłości i uwodzenia charakterystycznych dla stylu rokokowego; uczniowie popierają swoje wypowiedzi konkretnymi cytatami z tekstu tworu,

-         ułożenie przez uczniów (uczniowie pracują w grupach czteroosobowych) dwóch krótkich dialogów zakochanych nastolatków, żyjących w XXI w. oraz w epoce panowania stylu rokokowego,

-         przedstawienie dialogów przez kilku wybranych uczniów (scenka, improwizacja); uczniowie mogą również wykonać to zadanie za pomocą pantomimy, rzeźby, itp., używając jako środka wyrazu mowy ciała,

-         ewaluacja

6) Praca domowa

Uzupełnij poniższy tekst, wykorzystując poznane na lekcji słownictwo charakterystyczne dla stylu rokokowego. Dopisz kilka zdań, kontynuując opowiadanie. Zadbaj o jednolitość stylistyczną.

Kiedy tak leżała, zalewając się łzami, zawiadomiono ją o wizycie Alberta. Nakazała poczekać. Wstała, osuszyła oczy ...... chusteczką, przysiadła na brzegu ..... szezlonga i zadzwoniła na służbę: „Prosić!” Przeszła się ..... krokiem po ..... buduarze, znów przysiadła, chłodząc spokojną już, nieprzeniknioną twarz ..... wachlarzem w ..... ornamenty .....

---