Pedagogia instytucjonalna w polu praktyki pedagoga społecznego

Prof. nadzw. dr hab. Lucyna Telka

Wykład 1

Pedagogia - oznacza dwa punkty widzenia

1. Są to teoretyczne postawy, jak analizować i jak zmieniać widzianą rzeczywistość społeczną

2. Metodyka owego przekształcania, sposoby podejmowania działań przez placówki

Pedagogia instytucjonalna - występować może w placówkach opiekuńczo - wychowawczych, socjologicznych, kulturowo - wychowawczych, szpitalach, zakładach pracy, (dot. Personelu pedagogicznego, konserwatorów utrzymujących porządek, kierownictwa i użytkowników danej placówki- dzieci, młodzież i ich rodzice) - dotyczy ludzi pracujących w danej instytucji, oraz dotyczy użytkowników tejże placówki.

Podmiotem uczestniczącym w procesie zmian - są wszystkie osoby, które w jakiś sposób uczestniczą w życiu placówki.

Koncepcja wychowania w pedagogice społecznej (koncepcja tworzenia rozwoju):

- niedyrektywny nurt - towarzyszenie w rozwoju

- Problemem praktyków jest to, że nie potrafią określić, do jakiej koncepcji wychowania się odnoszą, jaką koncepcją się kierują., a ważne jest, aby budować naszą tożsamość zawodową

- orientacyjna koncepcja - orientowanie się w działaniach wychowawczych, idea, która może orientować naszą bezwzględność,

- obecna w wielu placówkach w całej Europie

- podkreśla podmiotowość wychowanków, jego samostanowienie w rozwoju

- czynność mentalna- (orientowanie mojego działania, podjęcie decyzji, projekt decyzji)

Towarzyszenie w rozwoju w różnych krajach

Koncepcja Francuska

- podzielać tą samą drogę

- być z drugim człowiekiem

- każdy jest podmiotem, nikt nikim nie kierunek,

- każdy posiada własne decyzje, aby daną drogą wspólnie podążać

- w wspólnym życiu jest miejsce na poznawanie drugiego człowieka, dowiedzieć się czegoś o sobie, refleksja o sobie.

Towarzyszenie w rozwoju to czynność mentalna, ale ma też odzwierciedlenie w wymiarze behawioralnym (gesty mimika), ale nas interesuje wymiar mentalny.

Ważny w naszej pracy jest namysł nad tym, co robię, orientowanie, dlaczego to robię, jakie są racje mojego zachowania, to jakiś projekt tego, co chcę robić.

W towarzyszeniu w rozwoju podąża się w tym samym kierunku, to bycie z drugim człowiekiem. Nikt nikim nie kieruje, każdy jest podmiotem, są tam wspólne dyskusje, decyzje i zgoda. W tym wspólnym byciu jest miejsce na wysiłek, pracę, próbę poznania Innego, ale i samego siebie. Każdy ma tworzone warunki do uczenia się. Towarzyszenie tworzy warunki nad tym, co nam się przydarza, co robimy itd.

Korczak - towarzyszyć w rozwoju

„Jak kochać dziecko”- ważna jest umiejętność stawiania pytań przez wychowawcę, zrozumieć świat i widzenie dziecka tzw. perspektywa od dziecka.

Umiejętność budowania wyobrażenia jak inni rozumieją świat i nas, ważne jest pozwolić wychowankowi być tym, kim jest.

- charakteryzować można, jako wolność reguł

- optymista rozwoju, kształtowanie człowieka, zdolny w kształtowaniu swojego rozwoju, uczenia się

- znaczące uczenie się ucznia (zaangażowanie ucznia-ewolucja samego uczenia się uczącego)

- wychowawca jest klasyfikatorem - tworzy warunki dla ucznia do ucznia się, materialne i niematerialne,

- brak interwencji ze strony wychowawczej

- wychowawca nie interweniuje dopóki uczeń nie poprosi o pomoc

Radlińska- wychowanie będzie pomagać w rozwoju wtedy, kiedy wychowawca nie będzie spełniał własnych wyobrażeń.

Ważne jest obdarzać szacunkiem, przejawiać poczucie humoru podczas wychowania, wyrażać podziw wychowawcy dla wychowanka, fascynacje nim i jego umiejętnościami. Wychowawca musi pamiętać, że nie jest jedyną osobą w życiu wychowanka, że nie tylko on ma na niego wpływ.

Roggers- w swojej koncepcji wyraził optymizm, co do kształtowania samego siebie, do refleksji, uczenia się, samodoskonalenia. Rozwój nasz polega na tym, że potrafimy poddać refleksji to, co robimy. Podkreśla on sensowność uczenia się.

Relacje wychowawca wychowanek- ważne jest SIĘ, czyli uczy się, bawi się itd.

Zdaniem Roggersa facylitatorem jest wychowawca, bo tworzy warunki do uczenia się wychowanka, powstrzymuje swoje interweniowanie, gdy nie jest to konieczne, tylko wtedy pomaga, gdy usłyszy prośbę. „Pomóc w dobrym momencie”- zarówno profilaktyka jak i etap późniejszy- wtedy, gdy wychowanek jest gotów na propozycje wychowawcy.

PORÓWNANIE AUTORYTARNEGO WYCHOWANIA Z NIEAUTORYTARNYM

W szkole o charakterze autorytarnej

- otrzymuje znaczenie od nauczyciela (relacja dyrektywna nauczyciela),

- obawa przed złą wiedzą powstrzymuje ucznia od oceny ucznia

- nauczyciel przekazuje gotową wiedzę

- na swój sposób lęk przed błędem ucznia- nauczyciel kontroluje przekazaną wiedzę

- nauczyciel jest na przeciw ucznia

W szkole o charakterze nieautorytarnej:

- nauczyciel tworzy warunki do nauki

- uczenie się jest indywidualne

- praca w grupach w swoim tempie,

- nauczyciel pojawia się wtedy, gdy proszony jest o pomoc

- odpowiednie warunki pracy dają możliwość uczenia się,

- nauczyciel jest otwarty na wnioski ucznia

- szkoła kieruje do myślenia

- nauczyciel jest „obok” ucznia

Ruciński:

- być obok drugiego człowieka to przekazać informacje, że idziesz, obok ale idziesz sam,

- liczyć na wsparcie, lecz podążać sam

- nie pytać, co robić, być obok tzn. znaleźć swoje miejsce w świecie

- wychowawca nie sylwetki wychowanka a ich wspólnym celem jest ich wspólna droga, tworzona, kształtowana przez każdego osobno

Charakterystyka „bycia obok”

- komunikować się na różne sposoby (Np wzrok)

- towarzyszyć drugiemu człowiekowi -tworzyć mu czas i przestrzeń do namysłu, przypomnienia

- być obok - znać bardzo dobrze każdego swojego wychowanka

- wychowawca nie ingeruje w zachowanie wychowanka do póki nie jest reakcja potrzebna

- wychowawca jest strażnikiem reguł społecznych

- wychowawca i wychowanek są zaangażowane emocjonalnie i intelektualnie

Tworzenie kontaktu za pomocą dotyku (Helen Keller?)

- budowanie wspólnych granic reguł społecznych

- akceptowanie człowieka takim, jaki jest

- tworzenie warunków, aby człowiek uczył się integrować wszystkie warunki

Dialog między wychowawcą a wychowankiem:

- za pomocą słów, gestów, wzroku, dotyku

- nie ma scenariusza przebiegu

- nie ma osoby kierującej

- to spotkanie, relacja dwóch podmiotów-obie strony

- warunki do poznania siebie wychowawcy, wychowanka, drugiego człowieka

- rozmowa, w której jest czas na słuchanie

- sposobność do tego, aby wychowawca mógł lepiej poznać wychowanka

- wychowanek może przekonywać się, że jest rozumiany, słuchany przez wychowawcę

- nie ma wygranych ani przegranych

- jest spotkanie

- z dialogu wychodzimy bogatsi o doświadczenia

- tworzymy warunki ze chcemy się poznać

- dialog wymaga czasu i przestrzeni- służy temu, aby zmniejszyć dystans społeczny

- zmniejsza dystans - zbliża ludzi do siebie

- dialog wpisuje w demokratyzacje rozwoju, jako tworzenie rozwoju daną relacji między ludźmi

- tworzy warunki, aby być sobą

BYĆ OBOK

Ufać, szanować, słuchać, rozmawiać, poszukiwać, współtworzyć.

Wykład 2

Przekształcenie placówki- praca z ludźmi i dla ludzi

Pedagogie instytucjonalne to niedyrektywne myślenie o wychowaniu.

Pedagogia to ścisły związek teorii z praktyką.

Pedagogie instytucjonalne- krytyczne stanowienie organizacji w placówkach. Problemem jest fakt, że praktyk w polu praktyki traci teoretyczne przesłanki swojego działania.

Bariery praktyków:

- praktyk traci z pola widzenia swoje przesłanki

- brak teoretycznych odniesień, skłania do analizy własnej praktyki w innych placówkach

- nie dostrzeganie swojej specyfiki, doświadczeń, pracy

- brak możliwości odczytania potrzeb wychowanków

- język może być barierą

- skupienie na efekcie działania - konkretny rezultat jest miarą efektywności wychowawcy, gubi się proces wychowawczy, relacji wychowawca - wychowanek

- w placówkach dominuje słowo, komunikaty werbalne powodują, że każdy pracownik rozumie swój sposób - odmienne rozumienie

- brakuje pisania - wyrażania idei, celów (umiejętność pisania powoduje gromadzenie informacji, dzięki którym pokazana może być praca placówki)

- kultura zawodowa - trudności z przyzwoleniem na zmiany, trudności z przyjmowaniem krytyki

- hierarchia placówki, - jakie są relacje między pracownikami

- dostrzeganie wychowanka w kawałkach

- jesteśmy skłonni do etykietowania, bo nie wiemy, nie analizujemy, czemu wychowanek robi to, co robi.

Placówka instytucjonalna - buduje taką przestrzeń, aby była możliwość rozmowy między wychowawcami, rodzicami-wychowawcami

GENEZA pedagogii instytucjonalnych

Lata 40- Tokel- poddał krytyce oddział psychiatryczny- to była instytucja totalna, leczenie chemiczne, elektrowstrząsy, zawłaszczanie życia pacjenta, oderwanie od życia społecznego.

Hoffman- pojęcie instytucji totalnej- duża grupa, reguł dla całej grupy, ginie jednostka, ciężko jej odnaleźć miejsce w takiej placówce (może być bunt, dystans, akceptacja). Zamiast szacunku do człowieka ważna jest skuteczność działań.

Tokel- krytyka takiej, jakości życia, myślał, co zrobić, by ich życie było bardziej zbliżone do życia społecznego.

Jego pomysły: teatr, bar, kluby np. czytelników, śpiew, spotkania, wyjścia, zapraszanie gości itd. Dzięki temu pacjenci mogli zawierać różne znajomości, zakochiwać się, okazywać różne emocje. Tokel zbliżył życie w psychiatryku do życia społecznego. Personel usunął się nieco na bok, pacjenci mogli kształtować własne życie społeczne.

Kolejną krytyką była krytyka szkoły-, czyli zdania, że głowy pełne są lepsze niż głowy myślące. Krytyka dotyczyła kwestii ucznia unieruchomionego w ławce, wobec jedynych „słusznych” poglądów nauczyciela. Problemem był też konflikt nauczyciela z administracją, gdzie narzucane były odgórnie zasady (infantylizacja nauczyciela- tez współcześnie-, bo musi wypełniać dokumenty, aby awansować zamiast zająć się uczniem)

Instytucja totalna

- ogranicza swoich członków, oddaje władzę tym, którzy tam pracują (oddział karny, domy pomocy społecznej), człowiek żyje w dużej grupie i wszystko ułożone jest dla całej grupy a nie liczy się jednostka, człowiek musi odnaleźć własne miejsce w danej placówce, jedni uciekają, inni zadomawiają się, bądź robią, co im się podoba

- skuteczność działań, reguł personelu musi być dominująca

- czynności są przymusowe - określone regułami

Krytyka szkoły:

- uruchomienie ucznia według podglądów nauczyciela

- konflikt nauczyciela z administracją - nauczyciel nie ma możliwości podejmowania decyzji, za co tak samo traktuje swojego ucznia

Pedagogie instytucjonalne - przejęły z psychoanalizy, aby rozpatrywać życie wewnętrzne placówki, przestań społeczną placówki

Trzy wymiary: zwracają uwagę na to, co realne, symboliczne, wyobrażalne

1. Realne - emocje, napięcia, zadowolenia

2. Wyobrażalne - obraz placówki i cała jej przestrzeń, interpretacja naszej rzeczywistości - to, co jest wyobrażalne można zmienić, zdeformować

3. Symboliczne - pozwala zmniejszać napięcie, problemy, trudności - zdolność do rozmowy, słuchania, mediacji, dialogu, wskazywania wspólnej drogi, to, co symboliczne pomaga w konfliktach, kryzysach, niechęci, umiejętność porozumiewania się z drugim człowiekiem za pomocą słów.

Podstawowe cechy pedagogii instytucjonalnej(nurty - Hetka):

- analiza instytucji

- socjoanaliza

- interpretacja

- pedagogika instytucjonalna

Pedagogika instytucjonalna

- wyrosła z niezgody relacji -dominacji jednych do innych, na władzę, na hierarchię

- Nurt krytyczny życia instytucjonalnego proponuje transformacja życia społecznego

- dynamiczny obraz życia społecznego (ruch między równowagą, a nierównowagą, zgoda z konfliktem)

- co przeżywają ludzi i co się w nich dzieje

- opowiada się za człowiekiem zgodnym do działania

- nie ma przekształceń w placówce - jeśli pracownicy będą podmiotami zmian w placówce

- skupiają się na życiu placówki na tym co nie widzialne (realne, wyobrażalne)

- zainteresowanie tym co ludzie robią z regułami

- łączą działania placówki - osoby poznają życie placówki, są sami ich „mieszkańcami”

- jest propozycją, która powoduje, że osoby w poznawaniu życia nie są same - pomagają im osoby z zewnątrz

- zakładają, że pracownicy spojrzą na placówkę innym okiem

Zagrożenie analisty, eksperta, który poznaje życie społeczne placówki:

Zaproszenie analisty = klinika placówki

Wszelkie działania analisty dokonuje się w czasie i przestrzeni, zmiany mogą być radykalne

Podstawowe elementy pedagogiki instytucjonalnej:

1. życzenie

2. dziennik instytucjonalny

3. analizator

Życzenie

- oczekiwanie współpracy przez pracowników placówki, wyartykułowane, uświadomienie przez pracowników, niewypowiedziane.

- doskonalenie doświadczeń pracowników

- odkrywanie napięć

- pobudza pytanie - Co dalej?

- ma charakter mobilizujący

* w kategorii przestrzeni edukacji placówki - przestrzeń słowa, opowiadania praktyków

* w kategorii procesu - analizowanie przez analistę placówki, uczenie się tego co mówi analista, wyrażanie ciekawości, odkrywanie problemów, sił i możliwości

Podkreśla się, że w toku poznawania i przekształcania placówki wszyscy będą zaangażowani emocjonalnie.

Pedagogika instytucjonalna a życzenie:

- proponują ciężką pracę nad sobą wszystkich osób zaangażowanych w zmiany

- budują czas i przestrzeń, aby pracownicy placówki poznawali nowe sposoby, uczyli się

Dziennik instytucjonalny

- prowadzenie dziennki dzień i po dniu, analista obserwuje, słucha, rozmawia i zapisuje to na swój własny sposób, zapisuje dane jakościowe oraz ilościowe

- prowadzony jest na swój własny sposób przez badacza - następnie badacz przekazuje ten dziennik placówce

- jest źródłem sytuacji, informacji, sprzyja dyskusji

Pedagogika instytucjonalna a dziennik instytucjonalny:

- proponuje tworzenie warunków by kształtować zmiany i ingerować się w nie, lecz włączenie się jest indywidualne każdego pracownika

Odczytywanie dziennika ma poruszyć rozmowę, dyskusję, porządek według którego pracowali pracownicy placówki, poznajemy język analisty, poznajmy nowe pojęcia.

Dziennik pozwala oświetlić to co niewidziane.

Czytanie dziennika może wywołać cierpienie, ból, ucieczkę, zatrzymuje życie placówki, które zostaje następnie omówione

Dziennik pozwala spojrzeć pracownikom z innego punktu widzenia:

- jest warunkiem badania wspólnego celu placówki

- służy uczeniu się obu stron (analista uczy się praktyki, a wychowawcy patrzą na praktykę realizowaną przez analistę)

- opisuje rzeczywistość placówki - diagnoza rzeczywistości społecznej i próba jaka ją ulepsza, przekształca

Wyobrażenia społeczne, które mogą zmieniać w nauczycielu postrzeganie rzeczywistości

Pedagogiki instytucjonalna tworzy warunki - strukturalizację zachowań,

Wyobrażenia społeczne:

- wspomaga w pojmowaniu pojęć i obrazów w naszym umyśle, związanych z nieobecnością jakie informacje docierają do nas samych.

- pozwala nam się komunikować z innymi, budując relację z drugim człowiekiem

- znikają i powracają

- stanowią wyraz naszego życia wewnętrznego

Pedagogika instytucjonalna a wyobrażenia społeczne:

- wychowawcy w placówce podzielają wyobrażenia społeczne

- wyobrażenia koligują, że wszyscy budują swoje przekonania

Pedagogika instytucjonalna proponuje jak w placówce wychowawcy mogą przebywać drogę od świadomości do nieświadomości

- jak podzielać reguły życia społecznego aby miały sens

- wychowawca traktowany jest jako gwarant warunków, w których będzie odbywać się proces

- rozpatrywane jest dziecko

- tworzy warunki poprzez obecność analisty by ustosunkować się co tu i teraz

- refleksja nad praktyką, przekonanie, że instytucja społeczna to żywa, dynamiczna tkanka społeczna

- skupiają się na niematerialnych wartościach ludzkiej działalności

- promują przekształcenie w tkance społecznej - przekształcanie dla ludzi przez ludzi

- dorosły uczy sie przez całe życie

- podkreśla, aby przekształcać, zmieniać, pielęgnować, co zmienne w placówce

- zakładają w możliwości, w głąb zmian procesów mechanicznych w placówce

- postrzeganie człowieka z perspektywy autonomii, postawy twórczej

Dzięki analizie odkrywane są problemy praktyki

- analizator naturalny - słowa, konflikt rysunek - materialny jest powodem rozpoczęcia rozmowy, pozwala zbudować dystans.

1

---