ROZDZ. 2 NIEPRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY

2.1 OBJAWY NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

1. Młodzież dąży do zaspokojenia swoich potrzeb, dlatego też jest uznawana za czynnik dynamizujący społeczeństwo , opowiada się za tzw. systemem postępu społecznego . Świat dorosłych bardziej lub mniej dąży do stabilizacji życia, niechętnie opowiada się za zmianami, gdyż mogłyby one zachwiać poczucie bezpieczeństwa.

Nieprzystosowanie społeczne młodzieży jest zjawiskiem normalnym i przejściowym - wiąże się z konfrontacją potrzeb i oczekiwań młodzieży a potrzebami i oczekiwaniami dorosłych.

2. Cztery grupy określenia nieprzystosowania społecznego:

1. definicje objawowe - skupiamy się na podstawowych i specyficznych objawach nieprzystosowania

2. definicje teoretyczne - oprócz objawów , skupienie na pojęciach teoretycznych dotyczących ogólnej teorii przystosowania lub normalnego funkcjonowania społecznego jednostki (np. motywacja, role społeczne)

3. definicje operacyjne - wskazanie na objawy nieprzystosowania , a przede wszystkim na sposobach jego pomiaru (odesłanie do konkretnego narzędzia np. testu, skali, kwestionariusza)

4. definicje utylitarne - nieprzystosowanie jest wynikiem bezradności środowiska wychowawczego wobec jednostki sprawiającej mu trudność, a także nieumiejętności dostosowania oddziaływań wychowawczych do możliwości dziecka .

Zjawiskami wskazującymi na nieprzystosowanie społeczne młodzieży są te jej zachowania, które pozostają w sprzeczności z powszechnie uznawanymi normami, wartościami i oczekiwaniami . Negatywne konsekwencje tych zachowań w skali makrospołecznej są zaburzenia funkcjonowania systemu społecznego , a w skali mikrospołecznej zagrożenie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego poszczególnych jednostek.

3. Objawy nieprzystosowania społecznego wg MEN:

1. nagminne wagary

2. ucieczki z domu i włóczęgostwo

3. sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu

4. odurzanie się (próby odurzania też)

5. niszczenie mienia

6. stosowanie przemocy, bójki

7. przywłaszczenie cudzego mienia, kradzieże

8. udział w grupach negatywnych

9. usiłowanie i dokonanie ( no wtedy to chyba problemu nie ma ) samobójstwa

10. + demoralizacja seksualna , tatuaże, przestępstwa jak włamania, gwałty itp.

( ewidencyjna karta ucznia dodaje takie kryteria nieprzystosowania)

2.2 STADIA I TYPOLOGIE NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

STADIA:

1. Trzy etapy wykolejenia społecznego wg CZ. Czapówa (identyfikuje się je na podstawie badań empirycznych i wiedzy teoretycznej):

1. stadium pierwsze - pojawia się u jednostki poczucie odtrącenia czyli niezaspokojenie potrzeby zależności emocjonalnej; reakcją może być agresja antyspołeczna, narastająca wrogość wobec rodziców i społeczeństwa jako całości; pojawiają się trudności z koncentracja uwagi, a także niekontrolowanie emocji.

2. stadium drugie - utrwalenie wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów; odrzucenie nawiązania więzi uczuciowej z innymi ludźmi, jednostka zaczyna zaspokajać swoje potrzeby poza domem rodzinnym; pojawiają się symptomy nieprzystosowania jak np. alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagary , wybryki seksualne itp.

3. Stadium trzecie - autonomizacja działalności antyspołecznej, staje się ona źródłem przyjemności i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej; jednostki dążą do nawiązania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym, przestępczym; grupowa działalność antyspołeczna prowadząca do jawnego, otwartego konfliktu z obyczajem, moralnością lub prawem.

TYPOLOGIE :

2. Trzy zasadnicze typy wykolejenia społecznego, wg Cz. Czapówa (1978), ze względu na trzy różne czynniki etiologiczne:

1. zwichnięta socjalizacja - manifestacja nieprzystosowania społecznego w różnych formach; czynnik warunkujący i dominujący to niedostatek w zakresie socjalizacji dziecka ( nieodpowiednia opieka rodzicielska, brak jej itp.)

2. demoralizacja - pojawia się gdy dobrze zsocjalizowane dziecko dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta w której się wychowywało (np. emigracja ze wsi do miasta); następuje przewartościowanie wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których w pełni jednostka nie może się dostosować

3. socjalizacja podkulturowa - jednostka identyfikuje się z wartościami i normami podkultury, będącej w opozycji do kultury społeczeństwa jako całości (tej dominującej); socjalizacja dziecka wg wartości uznawanych przez podkulturę powoduje, iż popada ono później w konflikt z normami ogólnospołecznymi

3. Typologia nieprzystosowania społecznego wg C.E. Sullivana & M.Q. Granta (1957r.) - nawiązuje do charakterystycznych form dewiantywnego zachowania się jednostek nieprzystosowanych społecznie ( ten podział opiera się na jakości stosunków interpersonalnych jakie utrzymuje jednostka z najbliższym otoczeniem):

1. aspołeczni - dążą do swoich egoistycznych celów, innych traktują jako „ułatwiaczy” bądź „utrudniaczy” ich osiągnięcia; nie potrafią przewidzieć zachowań otoczenia wobec siebie i w sytuacji niepewności lub lekkiego zagrożenia reagują złością i agresją antyspołeczną, są impulsywni - często nie kontrolują swoich zachowań

2. konformiści - manipulują swoim konformizmem aby uzyskać doraźne korzyści i nagrody poprzez utajnienie wewnętrznego sprzeciwu; w momencie braku kontroli zewnętrznej działają zgodne z własnymi przekonaniami i upodobaniami

3. neurotycy - osoby , które w wyniku socjalizacji przyjęły zbiór wartości nakazujących określone zachowania, przeżywające nieustanny lęk iż nie sprostają tym wymaganiom; czują niemoc i bezradność, co wywołuje zachowania nieakceptowane społecznie.

MECHANIZMY PSYCHOSPOŁECZNE :

4. Teoria zachowań antyspołecznych pojawiających się w konsekwencji frustracji potrzeby zależności emocjonalnej wg A Bandury & R.H Waltersa (1968) :

1. brak miłości w dzieciństwie - brak więzi emocjonalnej z rodzicami, powoduje nieprawidłową socjalizacje dziecka (np. brak kontroli wewnętrznej), ciągła frustracje, co prowadzi do zachowań antyspołecznych

2. jednostka w wieku młodzieńczym nie chce nawiązywać więzi emocjonalnych z otoczeniem, jest powściągliwa i uczuciowo obojętna

3. jednak brak więzi emocjonalnej w dzieciństwie powoduje nie zawsze agresywne zachowania, bardzo często jest przyczyną wycofania się , przesadnego konformizmu czy dominacje reakcji lękowej.

DIAGNOZA:

5. Diagnoza ma przede wszystkim za zadanie rozpoznanie wyjściowej sytuacji wychowawczej i wyjściowego stanu osobowości dzieci i młodzieży . Składa się z 3 etapów:

1. diagnoza konstatująca fakty, wobec których należy podjąć działanie reformujące lub korygujące; należy:

• określić rodzaj występujących zaburzeń i dewiacji

• wykryć mechanizmy psychologiczne i społeczne prowadzące do wykrytych zaburzeń

• ustalić udział poszczególnych czynników w genezie obserwowanych zjawisk

• konkluzja oceniające = interweniować czy nie

2. diagnoza ukierunkowująca (projektująca) :

• sformułowanie hipotez i postulatów dających podstawę do podjęcia decyzji dotyczących kierunku i zakresu zamierzonej działalności profilaktycznej i resocjalizacyjnej

• projekt działania interwencyjnego musi uwzględniać nie tylko specyfikę, nasilenie, funkcje, genezę, stadium i tendencje rozwojowe danego zjawiska, ale także poziom ewentualnych strat i zysków przy wyborze określonego rozwiązania profilaktycznego lub resocjalizującego.

3. diagnoza weryfikująca - ma sprawdzić prawdziwość uzyskanego obrazu diagnostycznego, a także zweryfikować prawidłowość rozwiązań profilaktycznych i resocjalizacyjnych wdrożonych do realizacji

PROFILAKTYKA:

6. Najskuteczniejsze pozostają działania na poziomie mikrospołecznym tj. oddziaływania na poziomie: ról społecznych oferowanych młodemu pokoleniu (ich atrakcyjności), postaw (kształtowanie składników postaw i sposobów ich integracji) oraz potrzeb. Te trzy poziomy oddziaływań wiążą się ze wzmocnieniem 3 typów kontroli:

1. kontrola społeczna - jako zespół czynności podejmowanych przez instytucje wychowawcze i opiekuńcze oraz środowiskowe lokalne wobec osób z trudnościami adaptacyjnymi

2. kontrola psychologiczna - kształtowanie odpowiednich postaw, sprzyjających samokontroli, wytworzenia kontroli wewnętrznej (uodpornienie młodzieży na pokusy)

3. kontrola neurofizjologiczna - wiąże się ze zdrowiem somatycznym i psychicznym młodzieży ; ma na celu jak najszybciej wykryć i leczyć zaburzenie

7. W obecnych warunkach społeczno - ekonomicznych można jedynie doskonalić istniejące formy opieki i wychowania oraz zapobiegać zjawiskom negatywnym poprzez:

1. dokonywanie trafnych diagnoz - rzetelność badań środowiskowych, podjęcie działań interwencyjnych uzgodnionych z osobami zainteresowanymi ( dziećmi, ich rodzicami)

2. profilowanie placówek pod kątem zaburzeń adaptacyjnych , rozwój sieci poradni, instytucji natychmiastowej pomocy

3. stosowanie „normalnych” środków pedagogicznych, opieka bezpośrednia, ciągła i wszechstronna w miejscu zamieszkania dziecka

4. weryfikacja programów oddziaływania indywidualnego i mierzenie efektywności podjętych działań wobec dziecka i jego rodziny, w celu doskonalenia opieki instytucjonalnej i pozainstytucjonalnej

8. Profilaktyka ma sens gdy :

1. nie tylko gdy zapobiega zachowaniom antyspołecznym w stosunku do osób jeszcze nie zdemoralizowanych ale także ustrzegać przed pojawieniem się ponownie zachowań dewiacyjnych; rozwinięcie tzw. „opieki następczej” np. zapewnienie byłemu wychowankowi zakładu poprawczego pracy czy szkoły, lub też eliminacja elementów utrudniających prawidłową adaptacje w społeczeństwie ( np. alkoholizm w domu)

2. kreatywna profilaktyka społeczna ( J. Kwaśniewski) działania wzmagające, podtrzymujące zachowania prospołeczne .

2.3 to o badaniach bleeeeeee nie będę tego streszczać, tu teorii nie ma tylko empiria !!!

2.4 ELIMINOWANIE ROZMIARÓW NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO.

RESOCJALIZACJA

1. Resocjalizacja młodzieży nieprzystosowanej społecznie jest procesem analogicznym do zdrowienia.

1. Nieprzystosowanie to nieadekwatne reagowanie jednostki na przepisy i normy zawarte w przypisanych jej rolach społecznych.

2. Podstawowy problem resocjalizacji to „oduczanie” zachowań antagonistyczno-destruktywnych oraz uruchamianie prawidłowych mechanizmów socjalizacyjnych w warunkach kontrolowanych przez wychowawców

1. Fazy oddziaływania resocjalizującego ( resocjalizacja indywidualna i grupowa) :

1. Faza I :

• nawiązanie kontaktu

• wytworzenie więzi uczuciowej z wychowankiem ( np. dostrzeżenie umiejętności wychowanka, nagradzanie ich)

• odwoływanie do zainteresowań

• promocja siebie - wychowawca jako autorytet

2. Faza II:

• konflikt pomiędzy osiąganiem celów w sposób akceptowany i nieakceptowany

• należy nakierować wychowanka na zachowania akceptowanie, poprzez nadanie antyspołecznym rozwiązaniom negatywnych konsekwencji , tak aby wybór akceptowanych rozwiązań stał się naturalną reakcja jednostki

3. Faza III:

• wychowawca zmniejsza swoją kontrole nad wychowankiem

• osiągnięcie pewnej autonomii przez wychowanka, sprzyja kształtowaniu się w nim mechanizmu kontroli wewnętrznej czyli sumienia.

4. Faza IV:

• autonomizacja wychowanka

• rozluźnienie więzów między wychowankiem a wychowawcą

• wzmocnienie więzi wychowanka z innymi dorosłymi oraz rówieśnikami

1. Modele resocjalizacji młodzieży :

1. dyscyplinarno - izolacyjny = odizolowanie od wpływów środowiska zewnętrznego + formy dyscyplinowania młodzieży, łącznie z karami fizycznymi

2. opiekuńczy = zaspokojenie podstawowych potrzeb młodzieży (nauka, zdobycie zawodu); nacisk na więź interpersonalną pomiędzy wychowankiem a wychowawcą

3. terapeutyczny = oddziaływanie na psychikę wychowanka za pomocą środków psychologicznych; manipulacja obrazem świata oraz stosunków międzyludzkich w oczach wychowanka

4. wolnościowy lub półwolnościowy = resocjalizacja jest trudna ale efektywniejsza ( dla osób o niskim nieprzystosowaniu) od izolacji; realizuje system kurateli społecznej i zawodowej

WNIOSKI:

1. Nieprzystosowanie społeczne jest problemem teoretycznym i badawczym dla następujących monodyscyplin:

1. patologia społeczna - społeczne aspekty nieprzystosowania

2. psychologia kliniczna i kliniczna - indywidualne i społeczne konsekwencje nieprzystosowania

3. socjologia podkultur dewiacyjnych - związki pomiędzy funkcjonowaniem grup społecznych o charakterze antagonistyczno- destruktywnym a funkcjonowaniem społeczeństwa jako całości

4. nauki prawne - regulacja prawna zachowań ocenianych jako szkodliwe

5. pedagogika resocjalizacyjna - metody i techniki oddziaływań resocjalizujących na młodzież wykolejającą lub wykolejona społecznie

6. prognostyka społeczna - określa główne tendencje rozwoju zjawisk społecznych ( w tym nieprzystosowania społecznego)

Pan Pytko - Kopytko tutaj wymienia i wymienia różne symptomy opierając się na twierdzeniach różnych luzaków, ja przytoczę symptomy tylko wg MEN, bo i tak wszędzie właściwie chodzi o to samo..

6

---