E. Marynowicz-Hetka Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki t. 2

Rozdz. 1: Mariusz Cichosz - kształtowanie się dyscypliny - główne nurty polskiej pedagogiki społecznej w ujęciu historycznym

Rozwój polskiej pedagogiki - przełom XIX i XX w.(jednoczesny rozwój nauk społecznych)

• Nakładał się na bardzo ważne wydarzenia w dziejach Polski

• Na początku związana ze sprawami oświaty i pracy społecznej - ważne obszary na dworze do pobudzania aktywności społecznej

Pedagogika społeczna Heleny Radlińskiej (szkoła pedagogiki społecznej)

• 1925-Studium Pracy Społeczno Oświatowej (w ramach Wolnej Wszechnicy Polskiej)

• 1945-Katedra Pedagogiki Społecznej na UŁ

• Lata 50. XXw. - koniec wizji dyscypliny Radlińskiej

1957-odrodzenie się pedagogiki społecznej za sprawą pedagogów społecznych (osób wyczulonych na sprawy społeczne i w tej sferze zawsze aktywnych)

Inne szkoły :

• Specyficzne rozumienie : „szkoła warszawska”, blisko związana z Katedrą Pedagogiki Społecznej na UW rolę odegrał Ryszard Wroczyński (rozwinął swoisty - środowiskowy nurt pedagogiki społecznej)

• Ośrodek Poznański, pod kierunkiem Stanisława Kowalskiego pracowało liczne grono pedagogów i socjologów wychowania (doprowadziła do ukształtowania poznańskiej szkoły ped. społ.)

Pedagogika społeczna w ujęciu Heleny Radzińskiej

• Odegrała ważną rolę

• Pierwszy polski pedagog społeczny ,który dopracował się określonej koncepcji tej dyscypliny

• Na jej koncepcje składały się: wydarzenia historyczne, określone warunki społeczno-polityczne, doświadczenia osobiste (przede wszystkim).

1.Uwarunkowania społeczno - polityczne koncepcji

2.Pedagogika społeczna jej struktura - podstawowe założenia

• podstawowa relacja -> człowiek - środowisko

• relacja obustronnie dynamiczna

• człowiek jako jednostka aktywna

• człowiek może przetwarzać i przekształcać środowisko

• relacja człowiek - środowisko jako relacja dialektyczna

• człowiek i jego rozwój jest warunkowany przez środowisko, a środowisko jest kształtowane przez człowieka

• człowiek: jednostka bio-socjo-kulturowa ->człowiek funkcjonuje na płaszczyźnie biologicznej, psychologicznej i społecznej

~Płaszczyzna biologiczna: autonomiczny wzrost jednostki, na bazie predyspozycji dziedzicznych, które są konieczne.

Siły(społeczne, duchowe, działaniowe)

• ogólnie: czynniki działające

• w znaczeniu węższym: uzdolnienia i cechy jednostek oraz grup, które można wyrazić w działaniu -> realizują się przez określone działania oraz dzięki aktywnej i czynnej postawie jednostki

~Płaszczyzna psychologiczna: płaszczyzna aktywności i możliwości tworzenia

• Twórczość - przyjmowanie wybranych dóbr, nadawanie im życia przez odtwarzanie ich w sobie, pomnażanie ich dzięki spożytkowywaniu jako podstawy własnych dążeń i czynów

• Twórczość w kategoriach kultury (czynnik rozwoju człowieka)

• jako rzeczywistość realna (przedmiotowa)

• jako rzeczywistość idealna (duchowa)

• pojęcie kultury sprowadza się do aktywnego uczestnictwa

• w akcie twórczości i przez nią ma dokonywać się „odtwarzanie: i „uczestnictwo”, wrastanie w kulturę

3. Koncepcja środowiska

Podział środowiska:

• Przyrodnicze (naturalne)

• Osobowe (społeczne)

• Kulturowe

• Środowisko - zespół warunków, w których funkcjonuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, oddziałujących stale lub przez jakiś czas.

• Pedagogika społeczna zajmuje się stosunkiem jednostek i grup do środowisk życia oraz ich rolą jako czynników przemian.

• Środowisko niewidzialne - jego czynniki mają największe znaczenie dla wychowania, gdyż dzięki nim może się dokonywać przekształcanie i „ulepszanie” życia.

4. Wspomaganie twórczej aktywności - koncepcja wychowania.

Koncepcja wychowania:

• Składa się na nią: koncepcja człowieka, koncepcja kultury, koncepcja środowiska

• Działania, które wzmagają siły jednostek, pielęgnują zadatki uzdolnień, skierowują pęd twórczy

• Wspomaganie autonomicznych przebiegów rozwoju i wrastania

• Realizacja „ideału lepszego jutra” - ważna perspektywa przyszłości

5. Koncepcja pedagogiki społecznej - od pracy oświatowej do pracy społecznej (Radlińska zajęła się najwcześniej

oświatą) -> koncepcja człowieka jest koncepcją centralną

Praca oświatowa, pozaszkolna, zadania:

• Budowanie jedności kultury

• Wzmacnianie sił

• Rozbudzanie nowej twórczości

Formy realizacji tych zadań:

• Urządzenia - muzea, biblioteki, ogrody botaniczne, zoo

• Zrzeszenia - związki, kółka

Na jej gruncie kształtuję się: pedagogika pracy, pedagogika wczasów

Praca społeczna, cele:

• Budzenie potrzeb

• Uświadamianie ideałów

• Organizowanie sił

• Uczenie technik

Praca społeczna jako działalność wychowawcza utożsamiana przez Radlińską ze służbą społeczną obejmuje:

• Ratownictwo, pomoc, opiekę, przezorność społeczną, np. ochrona macierzyństwa, pomoc rodzinie, organizacja wczasów, walka z alkoholizmem.

Działy pedagogiki społecznej:

• Teoria pracy społecznej

• Teoria oświaty dorosłych

• Historia pracy społeczno - oświatowej

Ku pracy socjalnej i kulturalnej - kierunki poszukiwań w poglądach Aleksandra Kamińskiego

• Zbieżność poglądów z Radlińską

• Człowiek jako jednostka bio-socjo-kulturowa ->są to trzy sfery ludzkiej osobowości, które wzajemnie się przenikają i jako takie stanowią jedność ->taką wizję odnosi się do środowiska, ponieważ ono jest miejscem urzeczywistniania człowieka jako jednostki bio-socjo-kulturowej

• Środowisko - struktura wpływająca na rozwój człowieka

Ze względu na zakres i zasięg wpływu wyróżniamy:

• Środowisko obiektywne -> bardziej interesuje pedagogikę społeczną

• Środowisko subiektywne

• Wyróżnił kręgi środowiskowe:

• Skupiska terytorialne (wieś, osada, miasto)

• Kręgi terytorialne - powstają na zasadzie styczności społecznych i na gruncie określonego rodzaju instytucji (rodzina, szkoła, zakład pracy)

• Wychowanie - jest procesem długotrwałym, uwarunkowanym przez środowisko, procesem nastawionym na przekształcanie zastanej rzeczywistości społecznej, w którym ważną rolę odgrywa zakres wykorzystywanych sił społecznych środowiska

• Trzy typy wychowania:

• Kontakt między wychowawcą a wychowankiem oparty na wzajemnym, indywidualnym stosunku wychowawczym -> wychowawca-wychowanek

• Wychowanie zespołowe w grupie tak zaktywizowanej wychowawczo, iż nad respektowaniem norm moralno-społecznych czuwa nie tylko wychowawca, ale także zespół, którego członkowie wyrażają opinie

• Wychowanie w toku ulepszania środowiska siłami ludzi tego środowiska -> ten typ preferuje pedagogika społeczna

• Główny kierunek pedagogiki społecznej - określenie rzeczywistego stanu jednostek, grup, instytucji społecznych w ich uwarunkowaniach środowiskowych oraz próby polepszenia zachowań ludzkich i funkcjonowania instytucji

• Wiąże się z tym pojęcia: diagnoza społeczna, kompensacja społeczna, pomoc i opieka

• Dziedziny, które mają to realizować: praca socjalna i praca kulturalna

Od wychowania pozaszkolnego do edukacji permanentnej - pedagogika społeczna w poglądach R. Wroczyńskiego

• 1966 - ukazała się książka: „Wprowadzenie do pedagogiki społecznej”:

„Wychowanie w warunkach współczesnego społeczeństwa i szerokiego rozwoju kultury jest pojęciem wielostronnym; obejmuje w swej treści zarówno planowe działania w obrębi stosunku wychowawczego (nauczyciel-wychowanek), jak i złożony krąg wpływów oddziaływujących na wychowanka w środowisku jego życia”

• Szkoła

• Jest głównym miejscem wychowania człowieka (ważna rola wpływów środowiskowych na człowieka)

• Pełni funkcję środowiskową w zakresie organizacji jej pracy i podejmowanych działań wychowawczych

1. Środowisko - człowiek - szkoła:

Integracyjno-funkcjonalna koncepcja wychowania

• Analizował wychowanie jako proces

• Głównym czynnikiem warunkującym wychowanie jest środowisko

• Odróżnia środowisko od otoczenia

• Środowisko - bodźce, które wywołują odpowiednie reakcje psychiczne

• Środowisko, podział:

• Naturalne, społeczne i kulturowe

• Ze względu na cechy terytorialne: miejskie i wiejskie

• Środowisko utożsamia ze środowiskiem wychowawczym

• W pojmowaniu środowiska nawiązywał do polskiej szkoły socjologii wychowania, powoływał się na pracę:

T. Szczurkiewicza, J. Szczepańskiego, a przede wszystkim F. Znanieckiego.

• Rozgraniczał jednak socjologie wychowania od tworzonej przez siebie koncepcji pedagogiki społecznej

• Podjął problematykę relacji człowiek-środowisko (przywoływał przy tym wiele koncepcji z przełomu XIX i XX wieku)

• Analiza poglądów przedstawicieli biologicznej teorii rozwoju psychiki, np. G.S. Halla

• Analiza poglądów przedstawicieli psychologii indywidualnej, np. A. Adlera

• Przedstawia wybrane koncepcje socjologiczne, które traktują środowisko jako zespół czynników stałych - determinujących rozwój człowieka

• Przyjmuje koncepcje obustronnej, funkcjonalnej współzależności człowieka i środowiska:

• środowisko jako otaczająca nas struktura czynników jest zmienna i podlega we współzależnym oddziaływaniu tych czynników - przekształcaniu i przeobrażeniom

• zadania wychowania:

• organizowanie i przekształcanie środowiska, aby sprzyjało rozwojowi człowieka

• podejmowanie współpracy szkoły ze środowiskiem, jej działania mają mieć charakter integracyjny i być głównym obszarem oddziaływań wychowawczych dla pedagogiki społecznej - jest to obszar wychowania pozaszkolnego

2. Wychowanie pozaszkolne w perspektywie instytucjonalnej

„Pedagogika społeczna, opierając się na badaniach empirycznych analizuje wpływy wychowawcze, których źródłem jest środowisko, oraz ustala zasady organizowania środowiska z punktu widzenia potrzeb wychowania (…). Aktualizując w środowisku pozytywne bodźce rozwojowe, np. przez powoływanie i organizowanie instytucji wychowawczych (świetlice, kluby, czytelnie, itp.), wytwarzamy wartościowy zespół wpływów wychowawczych”

• Obszarem i miejscem działań wychowawczych są głównie instytucje i stanowią one środowisko wychowawcze

3. Od edukacji równoległej do edukacji permanentnej

• Edukacja równoległa - całość wpływów oddziałujących na młodą generacje poza szkołą, włącznie ze stycznościami społecznymi i kulturalnymi w środowisku oraz środkami komunikacji czasowej

• Wiązał z nią pojęcie czasu wolnego oraz pedagogikę opiekuńczą

• Edukacja permanentna - określana często mianem ustawicznej, przez całe życie lub nieprzerwanej to znaczy ciągłej adaptacji intelektualnej, psychicznej i profesjonalnej do przyspieszonego rytmu zmienności oraz ciągłego doskonalenia zasobu wykształcenia i kwalifikacji

• Rozwinął też problematykę szkoły otwartej - szkoły środowiskowej

Funkcjonowanie systemu wychowawczego w środowisku - pedagogika społeczna w ujęciu S. Kowalskiego

• W Polsce na przełomie lat 60. I 70. XX w. źródłem inspiracji dla koncepcji pedagogiki społecznej była socjologia wychowania

• Analizował wychowanie jako proces społeczny

• Wyróżniał w ramach procesu wychowawczego dwie płaszczyzny:

• Szeroką - niezamierzonych wpływów na uspołeczniającego się wychowanka

• Wąską - aktualizującego się na podłożu tych wpływów świadomego i planowego kształtowania wychowanka w zinstytucjonalizowanym systemie wychowania

• W ujęciu Kowalskiego:

• Proces wychowania - komponent ogólnego rozwoju społecznego, którego podstawową funkcją jest przekazywanie kultury z pokolenia na pokolenie oraz przygotowanie dorastających pokoleń do czynnego i twórczego uczestnictwa w dynamice postępu społeczno-kulturowego (definiował wychowanie powołując się na B. Suchodolskiego)

• Miejsce urzeczywistniania procesu wychowawczego - środowisko życia człowieka

• Podział środowiska:

• Przyrodnicze

• Kulturowe

• Społeczne - szczególnie ważne (wskazywał na poziom społeczności lokalnej i regionalnej)

• Środowisko ogólne przyjmował jako środowisko wychowawcze

• Wąskie rozumienie wychowania - świadoma i planowa działalność podejmowana oraz realizowana przez instytucje

• Działalność środowiska wychowawczego zawęża do sfery działalności instytucji

• Środowisko wychowawcze - zinstytucjonalizowany system bodźców ukierunkowanych na realizacje celu wychowawczego

• 
  Instytucje:

• 
  Naturalne

• Pośrednie

• Bezpośrednie

• System społeczny aktualizuje się na trzech płaszczyznach:

• 
  
  Ogólnokrajowym systemie oświaty

• Sieci instytucji określonej społeczności terytorialnej

• Konkretnej instytucji wychowawczej, przede wszystkim szkoły

Inne podziały:

• środowisko obiektywne

• środowisko subiektywne

• środowisko bliższe

• środowisko dalsze

„Ta funkcjonalna współzależność dotyczy zarówno czynników natury biopsychicznej, jak i warunków naturalnych i społecznych (…). Te złożone warunki rozwoju, wyznaczone przez różne czynniki, stanowią o istocie funkcjonalnej współzależności między człowiekiem a środowiskiem.”

Funkcjonalizm społeczny (jako źródło przyjmuje marksistowską teorie rozwoju)

• Są kluczową kategorią systemu społecznego

• Są powiązane

Muszą być funkcjonalne powiązane

---