WPROWADZENIE DO LINGWISTYKI ANTROPOLOGICZNEJ

Antropologia

1. biologiczna nauka porównawcza o człowieku, jego pochodzeniu, rozwoju osobniczym i rodowym oraz zróżnicowaniu rasowym

2. dział filozofii zajmujący się człowiekiem jako istotą społeczną, traktujący o jego powiązaniach ze światem kultury, całokształtem wytworów działań ludzkich

3. w krajach anglosaskich: nauka o kulturze różnych narodów, zwłaszcza pierwotnych

ANTROPOLOGIA

FIZYCZNA KULTUROWA (KULTURALNA)

rozwój człowieka bada materialne i duchowe

jako gatunku wytwory kultury ludzkiej

Lingwistyka antropologiczna - zajmuje się relacjami między językiem a kulturą.

Człowiek - społeczeństwo - język - kultura

Etnolingwistyka - badania nad kulturą i językiem ludowym.

Etnografia językowa - badanie i opisywanie mowy ludu wiejskiego.

2 poł. XIX w. - wytężone badania historyczno-porównawcze

• odkrycia, które mają znaczenie dla językoznawstwa

• publikacja sanskrytu, badania nad nim, porównanie go z innymi językami

• teoria rodzin językowych (pie. inne prajęzyki rodziny językowe)

• badania porównawcze, genetyczne

• szkoła młodogramatyczna (lipska)

• Paul, Brugmann, Leskin

Tylko to, co jest historyczne, jest naukowe (tylko badania historyczne mają charakter i wartość naukową)

• modelowa szkoła diachroniczna

Początek XX w. - rewolucja w badaniach językowych

• F. De Saussure - cykl wykładów zebranych pośmiertnie w książkę Kurs językoznawstwa ogólnego (1916)

• wytyczyły do dziś aktualną drogę badań lingwistycznych szkoła strukturalizmu

• główne założenia:

• język jest systemem znaków

• znaki te mają różny charakter

• niższego rzędu - nie mają znaczenia

• wyższego rzędu - mają znaczenie

• język jest zjawiskiem społecznym

• język należy badać synchronicznie (tzn. jaki jest język w danej chwili)

wyróżnienie w planie semantycznym dwóch elementów

signifié signifiant

oznaczone oznaczające

• wyróżnienie:

langue parole

abstrakcyjny konkretne

system realizacje

językowy (akty mowy)

Noam Chomsky, badacz kanadyjski, „papież językoznawstwa” - gramatyka generatywno-transformacyjna

• język potraktowany jako nieskończony zbiór zdań produkowanych przy skończonej liczbie reguł (podejście „mechanistyczne”, od strony syntaktycznej)

• wyróżnienie:

competence performance

(kompetencja) (performancja)

• początkowo wyłączył semantykę z zakresu swych badań (ale bez semantyki nie da się dobrze opisać języka)

• natywizm - język jest rzeczą wrodzoną (umiejętność posługiwania się językiem jest dziedziczna)

Strukturalizm amerykański

• grupa badaczy - lingwistów amerykańskich

• zadanie: opis języków Indian, bardzo odbiegających od języków indoeuropejskich

• odmienność, egzotyka trudno to zrealizować połączenie lingwistyki z antropologią

• za wyrazami i strukturami badanych języków stoją inne wyobrażenia, inny świat

JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA

Językowy obraz świata (JOŚ) - informacje o świecie, które daje się wyczytać z języka (zwłaszcza z leksyki, a głównie z frazeologii czy przysłów).

Franz Boas: język jest przewodnikiem po rzeczywistości

• język jest nie tylko środkiem komunikowania się, lecz zawiera też pewną wiedzę i służy do konserwowania pewnych doświadczeń

• metafory:

• język - mapa

• język - książka kucharska

Edward Sapir - uczeń i kontynuator Boasa

Benjamin Lee Worf - uczeń Sapira

Hipoteza Sapira-Worfa (hipoteza relatywizmu językowego)

• jest wiele języków, a każdy tworzy swój własny JOŚ jest wiele JOŚ - ile języków, tyle JOŚ (różnych od siebie)

• im bardziej odległe, tym bardziej odległe JOŚ i kultury

hipotezy:

1. kultura kształtuje język

2. język kształtuje kulturę

Kultura danej społeczności zależałaby od języka tej społeczności.

JĘZYK I MYŚLENIE POTOCZNE

W warstwie języka potocznego można znaleźć elementy kategoryzacji świata.

Potoczność - kategoria, termin bardzo niespójny

1. w aspekcie stylistycznym - odmiana funkcjonalna języka polskiego używana w codziennym, swobodnym komunikowaniu się

• Danuta Buttler - początki badań polskiego języka potocznego

• ok. 8000 wyrazów - baza każdego stylu

• ok. 8000-9000 wyrazów nacechowanych

• rejestry stylu potocznego:

• neutralny i emocjonalny

• staranny i swobodny

2. w aspekcie kultury - mówi się o kulturze potocznej, zachowaniach potocznych

opozycje:

• potoczność ↔ poetyckość

• u Markowskiego: potoczność ↔ książkowość

• potoczność ↔ oficjalność

• potoczność ↔ naukowość

MYŚLENIE POTOCZNE - ANTROPOCENTRYZM

EGOCENTRYZM KOLEKTYWIZM

(ja w centrum) (my w centrum)

tworzenie się

doraźnie

w danej sytuacji

jakiejś (jakichś)

grupy (grup)

+ UTYLITARYZM

Przykład potocznej definicji: stokrotka to mały kwiatek o żółtym środku i białych płatkach, można pleść z nich wianki i wróżyć.

JĘZYKOWY A NAUKOWY OBRAZ ŚWIATA

JĘZYKOWY - POTOCZNY	NAUKOWY
Nie zmienia się całe wieki albo w ogóle	Zmienia się wraz z postępem cywilizacyjnym
Nie unika się emocjonalności opisu	Opis chłodny, obiektywny, bez emocji
Stereotypy	Poszukiwania prototypów, żeby mieć do czegoś porównywać
Konkrety	Abstrakta

Zooinwektywy - inwektywy dla ludzi, które są nazwami zwierząt (ok. 200)

Jedynie kilka nazw zwierząt to pozytywne określenia ludzi.

Nazwy zdrobniałe - pozytywne.

Poza tymi - inwektywy związane są ze sferą seksualno-genitalną, wyzwiska - nazwy przedmiotów codziennego użytku, religijne.

PODZIAŁ SOCJALNY ŚWIATA ZWIERZĄT

zwierz. dzikie

zwierz. hodowlane

zwierz. domowe

człowiek

Im zwierzę bliższe człowiekowi, tym lepiej znane tym bardziej obraźliwe.

Pies - ok. 50 związków frazeologicznych z tym wyrazem

• pies `policja' - z gwary przestępczej, już przestarzałe

• wyzwiska związane ze słowem „pies” znamy głównie z literatury („psy niewierne” itp.)

Kot

• z nubijskiego kadis, łac. catus, catullus, ie. cot `małe zwierzę' kot

• kot `młody żołnierz; ktoś niedoświaczony; pierwszoklasista'

• kocić się `wydawać na świat młode zwierzęta' (kocą się nie tylko koty, ale też inne małe zwierzęta; największe zwierzę, które się koci, to owca)

Wpływ na frazeologię, stereotypy językowe itp. miały następujące kultury:

• śródziemnomorska (mitologia grecka i rzymska),

• judaizm,

• kultury pogańskie (np. starożytny Egipt),

• chrześcijaństwo.

Czczenie sił natury, potem kult zwierząt; totemizm (wizerunki zwierząt, rzadziej roślin) - Ameryka, Australia.

Egipt - bóg = zwierzę (zoolatria - zwierzochwalstwo)

• najważniejsze - byk (Apis) i kot

• negatywne - świnia, osioł, pies

Żydzi - zakaz czczenia zwierząt, przepisy co do ich spożywania; ofiary ze zwierząt.

Starożytna Grecja - bogowie mogą występować w postaci zwierząt; potwory; twory hybrydyczne; zwierzęta poświęcone bogom; ludzie zamieniani przez bogów w zwierzęta; ofiary ze zwierząt.

Starożytny Rzym - ofiary zwierzęce, wróżby ze zwierząt (np. z lotu ptaka).

Chrześcijaństwo - symbolika zwierzęca.

Peter, Singer, Etyka praktyczna

• podział na zwierzęta odczuwające (np. ssaki) i nieodczuwające (np. jamochłony, pierwotniaki, ryby)

• goryl ma większą świadomość niż ciężko upośledzone dziecko nie powinno się robić eksperymentów na zwierzętach

JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA.

ZWIERZĘTA W KULTURZE I RELIGII - MITOLOGIA STAROŻYTNEJ GRECJI

• ofiary ze zwierząt

• orzeł wydziobywał wątrobę Prometeuszowi (kara)

• koza Amaltea róg obfitości

• erynie miały wężowe włosy, chłoszczą grzeszników wężami

• giganci zamiast nóg mieli węże

• Artemida pokazywała się w postaci łani

• bogowie greccy gdy ujrzeli Tyfona, przestraszyli się, uciekli do Egiptu, przyjęli tam postacie zwierząt

• wg Greków w Egipcie miał być kult zwierząt i bogowie z głowami zwierząt

• rydwan Zeusa zaprzężony w skrzydlate rumaki

• Zeus przemieniał się w byka lub łabędzia

• z wielkiego jaja lub dwóch jaj Kastor, Polideukes (Polluks), Helena, Klitajmestra (dzieci Zeusa i Ledy)

• najpopularniejsze atrybuty Zeusa - piorun, dąb, orzeł

• rydwan Posejdona zaprzężony w konie morskie (połączenie konia i ryby), towarzyszyły mu m.in. ryby i delfiny

• ważną rolę w kulcie Aten spełniał wąż

• rydwan Apollina zaprzężony w łabędzie

• dzik kalidoński

• w Delfach miał swą wyrocznię ogromny wąż Pyton

• trzody Posejdona - foki i inne ssaki morskie

• trytony - człowieko-ryby

• ulubione zwierzęta Afrodyty - zając, łabędź, gołąb, kozioł; jej rydwan zaprzężony w gołębie

• Kallisto - przemieniona przez Zeusa lub Herę w Niedźwiedzicę ( konstelacja Wielka Niedźwiedzica)

• Titiosa rozciągnięto na ziemi, a dwa sępy (lub węże) rozdzierały mu wątrobę

• Apollo miał moc plag - zsyłał je na rolników (np. myszy, szarańcze); chronił też stada przed wilkami

• Akteon (Aktajon), który przypadkiem zobaczył nagą Atenę, został za to zamieniony w jelenia i rozszarpany przez psa

• Erichtonios - w połowie wąż, w połowie człowiek (siostra Ateny)

• Atena nauczyła ludzi m.in. hodowli koni; bogini tej poświęcono najmądrzejszego z ptaków - sowę

• Posejdon - opiekun koni; jego ulubione zwierzęta to koń i delfin

• Demeter ofiarowała Triptolemosowi pług i wóz zaprzężony w skrzydlate smoki; była napastowana przez Posejdona zmieniła się w klacz i ukryła się wśród stada, Posejdon zmienił się w konia (powstał koń Arejon i córka, zw. Panią)

• Adonis zginął od ran zadanych kłami dzika przysłanego przez zazdrosnego o Afrodytę Aresa

• Cerber - piekielny pies o trzech głowach i wężowym ogonie

• Nereus i Proteus - dwaj starcy morscy - mogli się przemienić w dowolne zwierzę, istotę lub żywioł

• Telchinowie - morskie demony o rybich ogonach

• Pegaz - skrzydlaty koń

• Eos miała romans z Orionem, myśliwy, ten zginął ukąszony przez skorpiona przysłanego przez Artemidę (na niebie Orion „ucieka” stale przed Skorpionem)

• Dzeus wyobrażano sobie w postaci węża lub bóstwa z wężem

• Dzeus zsyłał znaki wróżebne, m.in. przez loty ptaków

• Artemida - bogini polowań - otoczona przez lwy, jelenie, gryfy, ptaki

W innych wersjach sęp.

Wg innej legendy dziećmi Zeusa byli Helena i Polluks, a ojcem reszty był Tyhdareos.

---