2.

Parlament Europejski

2.1. Wprowadzenie

Skład, zasady wyboru, organizację wewnętrzną, kompetencje i zasady funkcjonowania Parlamentu Europejskiego oraz status jego członków okre­ślają m.in.:

• art. 14 Traktatu o Unii Europejskiej i art. 223-234 Traktatu o funkcjo­nowaniu Unii Europejskiej,

• Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich, dołączony do decyzji Rady 76/787/EWWiS, EWG, Euratom (wraz ze zmieniającą go decyzją Rady 2002/772/WE),

• dyrektywa Rady 93/109/WE ustanawiająca szczegółowe warunki wyko­nywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego przez obywateli Unii mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami,

• regulamin Parlamentu (wyd. XVI z lipca 2004 r., ostatnia wersja z grud­nia 2009 r.),

• decyzja Parlamentu 2005/684/WE, Euratom w sprawie przyjęcia statutu posła do Parlamentu Europejskiego.

W Polsce zasady przeprowadzania wyborów do Parlamentu Europejskiego określa ustawa z 2004 r. - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego.

Instytucja ta istnieje od czasu utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, początkowo pod nazwą Wspólnego Zgromadzenia, potem, od 1958 r., na mocy Konwencji o niektórych wspólnych organach Wspólnot Europejskich, jako jedno Zgromadzenie Parlamentarne dla trzech Wspólnot. Oficjalnie otrzymała nazwę Parlamentu Europejskiego na mocy Jednolitego Aktu Eu­ropejskiego z 1986 r.

Parlament Europejski ma siedzibę w Strasburgu, gdzie w trakcie rocznej sesji odbywa się 12 posiedzeń plenarnych, w tym posiedzenie budżetowe. Do­datkowe posiedzenia plenarne mają miejsce w Brukseli. Komisje parlamentar­ne obradują w Brukseli, a Sekretariat Generalny Parlamentu Europejskiego i jego służby znajdują się w Luksemburgu.

2.2. Skład i status członków

Parlament Europejski składa się z przedstawicieli narodów państw należą­cych do Wspólnoty. Pierwotnie w jego skład wchodzili delegaci z parlamentów krajowych. Na mocy Aktu z 1976 r. deputowani są wybierani w powszechnych wyborach bezpośrednich. Pierwsze wybory odbyły się w 1979 r.

Zgodnie z art. 14 Traktatu z Lizbony liczba członków Parlamentu "nie prze­kracza siedmiuset pięćdziesięciu, nie licząc przewodniczącego. Reprezentacja obywateli ma charakter degresywnie proporcjonalny, z minimalnym progiem sześciu członków na Państwo Członkowskie. Żadnemu Państwu Członkow­skiemu nie można przyznać więcej niż dziewięćdziesiąt sześć miejsc".

Parlament kadencji 2009-2014 był jednak wybierany jeszcze zgodnie z za­sadami Traktatu z Nicei i liczy obecnie 736 posłów. Liczba przedstawicieli wybieranych w każdym państwie członkowskim wygląda następująco:

Austria	17	Malta	5
Belgia	22	Niderlandy	25
Bułgaria	17	Niemcy	99
Cypr	6	Polska	50
Dania	13	Portugalia	22
Estonia	6	Republika Czeska	22
Finlandia	13	Rumunia	33
Francja	72	Słowacja	13
Grecja	22	Słowenia	7
Hiszpania	50	Szwecja	18
Irlandia	12	Węgry	22
Litwa	12	Włochy	72
Luksemburg	6	Zjednoczone
Łotwa	8	Królestwo	72

Artykuł 14 TUE przewiduje, że decyzję określającą skład Parlamentu Eu­ropejskiego "z poszanowaniem zasad, o których mowa w akapicie pierwszym", Rada Europejska "przyjmuje jednogłośnie, z inicjatywy Parlamentu Europej­skiego i po uzyskaniu jego zgody". Formalne podjęcie przez Radę Europejską powyższej decyzji było niemożliwe przed wejściem w życie Traktatu z Li­zbony, jednak już w październiku 2007 r., na podstawie stosownej propozy­cji Parlamentu Europejskiego, dokonano politycznych uzgodnień w sprawie dystrybucji miejsc w Parlamencie między państwa członkowskie. Ustalenia te potwierdzono w deklaracji Rady Europejskiej z grudniu 2008 r. w sprawie środków przejściowych dotyczących składu Parlamentu Europejskiego. Za­łącznik do konkluzji Rady Europejskiej z 18-19 czerwca 2009 r. precyzuje, że skład Parlamentu zostanie uzupełniony o 18 dodatkowych posłów - czte­rech z Hiszpanii, po dwóch z Austrii, Francji i Szwecji, po jednym z Bułgarii, Holandii, Łotwy, Malty, Polski, Słowenii, Wielkiej Brytanii i Włoch. Dzięki temu Polska będzie mieć w sumie 51 posłów.

Oznacza to, że skład Parlamentu tymczasowo przekroczy maksymalny limit 751 posłów, określony w cytowanym wyżej art. 14 ust. 2 TUE (liczba posłów będzie bowiem wynosić 754)^1. Konieczna zatem jest zmiana art. 2 protokołu nr 36 w sprawie przepisów przejściowych dołączonego do Traktatu z Lizbony. Odpowiedni projekt przedstawiła prezydencja hiszpańska w grudniu 2009 r. Będzie on musiał zostać zatwierdzony zgodnie z procedurą rewizji Traktatów określoną wart. 48 TUE. Przewiduje się, że wejdzie on w życie l grudnia 2010 r.

Projekt przewiduje trzy sposoby uzupełnienia składu Parlamentu o dodatkowych posłów:

1. na podstawie wyników wyborów przeprowadzonych w czerwcu 2009 r.,

2. w drodze wyborów uzupełniających,

3. przez parlamentarzystów wyznaczonych przez parlamenty narodowe spośród swoich członków.

Według polskiej ustawy z dnia 4 marca 2010 r. o zasadach obsadzenia w ka­dencji 2009-2014 dodatkowego mandatu posła do Parlamentu Europejskiego", obsadzenie dodatkowego "polskiego" mandatu nastąpić ma na podstawie wy­ników wyborów przeprowadzonych w czerwcu 2009 r.

Tymczasem w grudniu 2009 r. Parlament Europejski przyjął w swoim regu­laminie zmiany, które pozwalają dodatkowym posłom wybranym w państwach członkowskich zgodnie z przepisami krajowymi na uczestniczenie w pracach Parlamentu - do czasu wejścia w życie zmiany protokołu nr 36 - w charakterze obserwatorów.

Warto zwrócić uwagę, że liczba mandatów przypadających na poszczególne państwa nie musi być równa liczbie obywateli danego państwa posiadających mandat. Obywatele Unii mogą kandydować w państwie ich zamieszkania in­nym niż państwo ich obywatelstwa. Innymi słowy, np. wybierany we Francji zamieszkały tam obywatel Niemiec jest wybierany z puli mandatów przypa­dających na Francję, a nie na Niemcy.

Kadencja Parlamentu Europejskiego wynosi 5 lat. Mandat posła może wy­gasnąć w wyniku rezygnacji, śmierci lub wskutek utraty mandatu. Prawo Unii nie określa przesłanek utraty mandatu, jeśli jednak prawo państwa członkow­skiego zawiera wyraźny przepis dotyczący utraty mandatu członka Parlamentu Europejskiego, to mandat ten wygasa zgodnie z tym przepisem, a właściwe władze krajowe muszą poinformować o tym Parlament Europejski.

Parlament Europejski został uprawniony do opracowania projektu jedno­litej procedury wyborczej we wszystkich państwach członkowskich lub zasad wspólnych dla wszystkich państw członkowskich. Do tej pory nie udało się ustalić takiej procedury, toteż w każdym z państw wybory przeprowadzane są zgodnie z krajowymi przepisami dotyczącymi ordynacji wyborczej. Wspo­mniana na wstępie decyzja Rady z 2002 r. ustanawia jednak pewne wspólne za­sady. W każdym państwie członkowskim członkowie Parlamentu Europejskie­go mają być wybierani na zasadzie proporcjonalnej. Państwa członkowskie mogą przyjąć swoją procedurę głosowania na podstawie systemu list preferen­cyjnych. Wybór dokonywany jest w bezpośrednich wyborach powszechnych, wolnych i tajnych. Decyzja potwierdza, że procedura wyborcza w każdym państwie członkowskim podlega przepisom krajowym, zastrzega jednak, że przepisy krajowe nie mogą naruszać zasadniczo proporcjonalnego charakteru systemu wyborczego.

Akt o wyborach ustala także reguły dotyczące niełączenia mandatu posła do Parlamentu Europejskiego z wykonywaniem innych funkcji. I tak, mandatu posła nie może sprawować:

• członek rządu państwa członkowskiego,

• członek Komisji Europejskiej,

• sędzia, rzecznik generalny lub sekretarz TS UE,

• członek Trybunału Obrachunkowego,

• członek zarządu EBC,

• Rzecznik Praw Obywatelskich,

• członek Komitetu Ekonomiczno-Społecznego,

• członek gremiów kierowniczych EBI,

• czynny urzędnik lub pracownik instytucji UE lub wyspecjalizo­wanych organów przy niej ustanowionych albo EBC lub wyspe­cjalizowanych instytucji przy nim ustanowionych.

Ponadto mandatu posła do Parlamentu Europejskiego nie można łączyć z członkostwem w parlamencie krajowym.

Posłowie do Parlamentu Europejskiego sprawują mandat w sposób nieza­leżny. Przysługują im przywileje oraz immunitety przewidziane w Protokole w sprawie przywilejów i immunitetów. Ich celem jest zagwarantowanie nieza­leżności posłów w sprawowaniu funkcji. Immunitet może być uchylony przez Parlament.

We wrześniu 2005 r. Parlament uchwalił decyzję 2005/684/WE, Euratom w sprawie przyjęcia statutu posła do Parlamentu Europejskiego. Decyzja określa m.in. nowe zasady wynagradzania posłów. Zakłada, że wynagrodzenie posłów pochodzi z budżetu UE i wynosi 38,5% poborów podstawowych sędziego ETS. Statut wszedł w życie z początkiem kadencji Parlamentu w 2009 r.

2.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy

2.3.1. Prezydium

Na czele Parlamentu stoi Przewodniczący wraz z Prezydium, w skład którego wchodzi, poza Przewodniczącym, 14 wiceprzewodniczących oraz 6 kwestorów z głosem doradczym.

Wszyscy oni są wybierani na okres dwóch i pół roku. Przewodniczący kie­ruje całością prac Parlamentu i jego organów oraz posiada pełnię uprawnień do przewodniczenia obradom Parlamentu i zapewnienia ich sprawnego prze­biegu. Na płaszczyźnie kontaktów międzynarodowych, podczas oficjalnych uroczystości, w czynnościach administracyjnych, sądowych i finansowych Przewodniczący reprezentuje Parlament. W razie nieobecności Przewodni­czącego lub niemożności wykonywania przez niego obowiązków zastępuje go jeden z wiceprzewodniczących. Regulamin stanowi, że podczas wyboru Prze­wodniczącego, wiceprzewodniczących i kwestorów wskazane jest zapewnienie sprawiedliwej reprezentacji państw członkowskich oraz opcji politycznych. Na pierwszą część kadencji 2009-2014 Przewodniczącym Parlamentu został wybrany Jerzy Buzek.

Prezydium kieruje wewnętrznym funkcjonowaniem Parlamentu i odpo­wiada za preliminarz Parlamentu Europejskiego, organizację administracyjną i finansową, sekretariat i jego sekcje. Kwestorzy są odpowiedzialni za sprawy administracyjne i finansowe bezpośrednio dotyczące posłów, w zależności od zarządzeń Prezydium.

2.3.2. Konferencja Przewodniczących

Konferencję Przewodniczących tworzą Przewodniczący Parlamentu i przewodniczący grup politycznych. Zasiada w niej również przedsta­wiciel posłów niezrzeszonych, bez prawa głosu.

Konferencja określa organizację prac Parlamentu i wszystkie kwestie zwią­zane z ustalaniem programu prac legislacyjnych, kalendarz i porządek dzienny posiedzeń plenarnych, skład komisji, delegacji i podział kompetencji między nimi, a także program prac legislacyjnych. Odgrywa również istotną rolę w sto­sunkach Parlamentu Europejskiego z innymi instytucjami UE, państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi.

2.3.3. Konferencja Przewodniczących Komisji

Konferencja Przewodniczących Komisji składa się z przewodniczących wszystkich komisji stałych oraz tymczasowych.

Konferencja wybiera swojego przewodniczącego. Konferencja Przewodni­czących Komisji może przekazywać Konferencji Przewodniczących zalecenia dotyczące prac komisji oraz ustalania porządku dziennego sesji miesięcznych. Prezydium oraz Konferencja Przewodniczących mogą przekazać niektóre za­dania Konferencji Przewodniczących Komisji.

2.3.4. Grupy polityczne

Posłowie mogą się łączyć w grupy polityczne według kryterium podobień­stwa poglądów politycznych. Parlament nie ocenia co do zasady podobieństwa poglądów członków danej grupy. Tworząc grupę polityczną, posłowie z założe­nia uznają, że podzielają swoje poglądy polityczne. Jedynie w przypadku, gdy poszczególni posłowie negują podobieństwo swoich poglądów, konieczne jest, by Parlament ocenił, czy grupa ukonstytuowała się zgodnie z regulaminem.

Każda grupa polityczna składa się z posłów wybranych w co najmniej 1/4 państw członkowskich. Minimalna liczba posłów konieczna do utworzenia grupy politycznej wynosi 25. Poseł może należeć tylko do jednej grupy politycznej.

W Parlamencie Europejskim istnieją obecnie (kwiecień 2010 r.) następujące grupy polityczne (po myślniku podano nazwy polskich partii, które są reprezentowane w danej grupie, a w rubryce obok -liczbę deputowanych):

Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy	265
Demokraci) (EPP) - PO, PSL
Grupa Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów	184
w Parlamencie Europejskim (S&D) - SLD
Grupa Porozumienia Liberałów i Demokratów	84
na rzecz Europy (ALDE)
Grupa Zielonych/Wolne Przymierze Europejskie (GZ/WPE)	55
Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy (ECR) - PiS	54
Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej/	35
Nordycka Zielona Lewica (GUE/NGL)
Europa Wolności i Demokracji (EFD)	31

28 posłów pozostaje niezrzeszonych (N).

Grupy polityczne w Parlamencie Europejskim należy odróżnić od partii politycznych na poziomie europejskim. Zgodnie z art. 10 ust. 4 TUE partie polityczne na poziomie europejskim przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii. Z kolei art. 224 TFUE stanowi obecnie podstawę prawną regulowania statusu partii politycznych na poziomie europejskim, w szczególności zasad dotyczących ich finansowania. Kwestie te reguluje rozporządzenie (WE) nr 2004/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. w sprawie przepisów regulujących partie polityczne na poziomie europejskim oraz zasad dotyczących ich finansowania. Zgodnie z tym rozporządzeniem partią po­lityczną jest stowarzyszenie obywateli, które ma cele polityczne i które jest uznane lub ustanowione zgodnie z porządkiem prawnym w przynajmniej jednym państwie członkowskim.

Ponadto partia polityczna na poziomie europejskim musi spełniać nastę­pujące warunki:

• musi posiadać osobowość prawną w państwie członkowskim, w któ­rym ma swoją siedzibę,

• musi być reprezentowana w co najmniej jednej czwartej państw członkowskich przez członków Parlamentu Europejskiego lub w parlamentach narodowych bądź regionalnych, lub w zgromadze­niach regionalnych, albo musi zebrać w co najmniej jednej czwartej państw członkowskich co najmniej trzy procent oddanych głosów w każdym z tych państw członkowskich podczas ostatnich wyborów do Parlamentu Europejskiego,

• musi przestrzegać zasad, na których opiera się Unia Europejska: wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego,

• musi uczestniczyć w wyborach do Parlamentu Europejskiego lub wyrazić taki zamiar.

Rozporządzenie wyraźnie zakazuje partii politycznej na poziomie europej­skim przyjmowania darowizn pochodzących z budżetów grup politycznych w Parlamencie Europejskim, co także wskazuje na odrębność grup politycz­nych w Parlamencie i partii politycznych na poziomie europejskim.

2.3.5. Komisje parlamentarne

Prace w Parlamencie Europejskim toczą się w komisjach parlamentar­nych. Posłowie są przydzielani do komisji stałych, specjalizujących się w różnych dziedzinach. Skład polityczny komisji stanowi odzwierciedlenie składu Parla­mentu. Wybór członków komisji następuje podczas pierwszej sesji miesięcznej nowo wybranego Parlamentu oraz ponownie po upływie dwóch i pół roku. Komisje parlamentarne odbywają posiedzenia raz lub dwa razy w miesiącu w Brukseli, a ich obrady są jawne. W komisjach parlamentarnych posłowie opracowują projekty uchwał i sprawozdania z własnej inicjatywy, wprowadzają poprawki i głosują nad nimi. Analizują propozycje Komisji i Rady, a także w razie potrzeby sporządzają sprawozdania, które są przedstawiane na posie­dzeniach plenarnych.

Na początku kadencji 2009-2014 powołano komisje stałe zajmujące się na­stępującymi dziedzinami:

• sprawy zagraniczne (w jej ramach działa podkomisja do spraw praw człowieka oraz podkomisja do spraw bezpieczeństwa i obrony),

• rozwój,

• handel międzynarodowy,

• budżet,

• kontrola budżetowa,

• sprawy gospodarcze i monetarne,

• zatrudnienie i sprawy socjalne,

• ochrona środowiska naturalnego, zdrowie publiczne i bezpieczeństwo

żywności,

• przemysł, badania naukowe i energia,

• rynek wewnętrzny i ochrona konsumentów,

• transport i turystyka,

• rozwój regionalny,

• rolnictwo i rozwój wsi,

• rybołówstwo,

• kultura i edukacja,

• prawo,

• wolności obywatelskie, sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne,

• sprawy konstytucyjne,

• prawa kobiet i równouprawnienie,

• petycje.

W ramach wykonywania swych zadań Parlament Europejski może, na żądanie jednej czwartej swoich członków, ustanawiać tymczasowe komisje śledcze do zbadania zarzutów naruszenia lub niewłaściwego administrowania w stosowaniu prawa unijnego, chyba że podnoszone fakty są rozpatrywane przez sąd i postępowanie sądowe nie jest zakończone. Tryb funkcjonowania ko­misji śledczej regulowany jest postanowieniami regulaminu Parlamentu oraz załączonej do regulaminu decyzji Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji z dnia 19 kwietnia 1995 r. określającej tryb wykonywania przez Parlament Europejski uprawnień śledczych. Komisja śledcza kończy swoje prace wraz z przedłożeniem sprawozdania w terminie nieprzekraczającym 12 miesięcy. Parlament może dwukrotnie zdecydować o przedłużeniu tego terminu o ko­lejne trzy miesiące. Po zakończeniu prac komisja śledcza przedstawia Parla­mentowi sprawozdanie dotyczące ich wyników. Na wniosek komisji śledczej Parlament przeprowadza debatę nad sprawozdaniem. Komisja śledcza może również przedłożyć Parlamentowi projekt zalecenia dla instytucji lub organów Unii Europejskiej albo państw członkowskich. Komisję śledczą powołano np. w czasie kryzysu związanego z chorobą "wściekłych krów".

Na podstawie propozycji Konferencji Przewodniczących Parlament może też powołać komisje specjalne, których kompetencje, skład i okres funkcjo­nowania są ustalane równocześnie z decyzją o ich powołaniu. Komisje te są powoływane na nie dłużej niż 12 miesięcy, chyba że pod koniec tego okresu Parlament zadecyduje o przedłużeniu okresu ich funkcjonowania. Obecnie działa specjalna komisja do spraw kryzysu finansowego, gospodarczego i spo­łecznego.

2.3.6. Sekretariat Generalny

Parlament Europejski jest wspomagany przez Sekretariat Generalny, na którego czele stoi sekretarz generalny.

2.3.7. Organizacja pracy

Parlament Europejski odbywa sesję roczną. Zbiera się on z mocy prawa w drugi wtorek marca. Na sesji nadzwyczajnej może zebrać się na żądanie większości jego członków lub na żądanie Rady bądź Komisji.

Co do zasady Parlament Europejski stanowi większością oddanych głosów. W niektórych przypadkach wymagana jest większość kwalifi­kowana (np. do uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji potrzebne są dwie trzecie oddanych głosów, reprezentujące większość członków Parlamentu Europejskiego).

2.4. Funkcje

Początkowo Parlament Europejski był instytucją deliberacyjną i kontrolną, jednak z biegiem czasu jego uprawnienia rosły. Obecnie art. 14 TUE stanowi, że Parlament Europejski wspólnie z Radą pełni funkcje prawodawczą i budże­tową. Pełni także funkcje kontroli politycznej i konsultacyjne zgodnie z wa­runkami przewidzianymi w Traktatach. Wybiera przewodniczącego Komisji. Uprawnienia Parlamentu można zatem podzielić na: legislacyjne, budżetowe, kontrolne i kreacyjne. Dodatkowo można też wyróżnić jego funkcje między­narodowe.

2.4.1. Funkcje legislacyjne

Parlament Europejski dzieli uprawnienia legislacyjne z Radą UE, nie jest zatem samodzielnym prawodawcą. Poza aktami wydawanymi pro foro interno (np. regulaminem wewnętrznym) Parlament nie może samodzielnie uchwalać aktów prawnie wiążących (może wydawać akty niemające mocy wiążącej: opi­nie, zalecenia, rezolucje). W zakresie, w jakim przewiduje to TFUE, Parlament Europejski uczestniczy w procesie prowadzącym do przyjęcia aktów prawa UE poprzez wykonywanie uprawnień w ramach zwykłej oraz specjalnej procedury ustawodawczej.

• Zwykła procedura ustawodawcza (art. 294 TFUE) zastąpiła istniejącą od czasu Traktatu z Maastricht procedurę współdecyzji. Parlament wspólnie z Radą wydaje akt, jest jego formalnym współautorem, może modyfikować projekt aktu, zaś akt niespełniający jego oczekiwań może odrzucić. Elementem tej procedury jest możliwość powołania komitetu pojednawczego, składającego się z przedstawicieli Parlamentu i Rady, mającego za zadanie wypracować wspólny tekst. Obecnie w większości przypadków Traktat przewiduje zwykłą procedurę ustawodawczą.

• W niektórych jednak przypadkach Traktat przewiduje przyjęcie aktu przez Radę w toku specjalnej procedury ustawodawczej. Wówczas udział Parlamentu może polegać na wydaniu opinii w procedurze konsultacji (np. w dziedzinie harmonizacji podatków - art. 113 TFUE) lub na wyrażeniu zgody (np. przy zawieraniu niektórych umów międzynarodowych - art. 218 TFUE). W pierwszym przy­padku Parlament Europejski może zgłaszać niewiążące poprawki. Niedopełnienie obowiązku zasięgnięcia opinii przez Radę UE może skutkować stwierdzeniem nieważności tak przyjętego aktu przez ETS wskutek naruszenia istotnego wymogu proceduralnego. W drugim przypadku Rada UE nie może przyjąć aktu, o ile Parlament Europej­ski go nie zaaprobuje. W tej procedurze jednak Parlament nie może zgłaszać poprawek.

Parlament ma tzw. pośrednie prawo inicjatywy legislacyjnej. TFUE w art. 225 przewiduje, że Parlament Europejski może żądać od Komisji przed­łożenia wszelkich właściwych propozycji w kwestiach, co do których uważa on, że akt Unii jest niezbędny w celu wykonania Traktatów. Może zatem wywierać presję na Komisję, aby ta wystąpiła z bezpośrednią inicjatywą legislacyjną. Nie może jednak zastąpić w tym Komisji. Rozpatruje natomiast roczny program prac legislacyjnych Komisji i wskazuje akty priorytetowe, których projekty Komisja powinna przygotować.

2.4.2. Funkcje budżetowe

Uprawnienia budżetowe Parlamentu Europejskiego wzrosły dzięki dwóm traktatom z lat 70. XX w. - Traktatowi budżetowemu z 1972 r. i Traktatowi finansowemu z roku 1975. Była to pierwsza dziedzina, w której Parlament uzyskał rzeczywistą władzę decyzyjną.

Parlament Europejski i Rada UE tworzą razem tzw. władzę budżetową UE, która corocznie określa dochody i wydatki Unii poprzez ustanowienie budżetu, zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą określoną wart. 314 TFUE.

Zgodnie z zaleceniem Rady UE Parlament Europejski udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu.

2.4.3. Funkcje kontrolne

2.4.3.1. Petycje

Każdy obywatel Unii, jak również każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie człon­kowskim UE, ma prawo kierowania, indywidualnie lub wspólnie z inny­mi osobami, petycji do Parlamentu Europejskiego w sprawach objętych zakresem działalności UE, które dotyczą ich bezpośrednio.

Petycje do Parlamentu muszą zawierać nazwisko, obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania każdej z osób składających petycję. Jeżeli komisja parlamentarna uzna to za stosowne, może przedłożyć daną kwestię Rzecznikowi Praw Oby­watelskich. Komisja może też postanowić o sporządzeniu sprawozdań lub wy­rażeniu w inny sposób stanowiska w sprawie petycji. W ramach rozpatrywania petycji lub ustalania stanu faktycznego komisja może przesłuchać osoby skła­dające petycję, zorganizować przesłuchania ogólne lub wysłać swoich człon­ków na miejsce zdarzeń w celu ustalenia faktów. W celu przygotowania opinii komisja parlamentarna może się zwrócić do Komisji Europejskiej o przedsta­wienie dokumentów, przekazanie informacji lub udostępnienie swoich usług. W razie potrzeby komisja przedkłada Parlamentowi do głosowania projekty rezolucji dotyczące petycji przez nią rozpatrzonych. Sygnatariusze petycji są informowani przez Przewodniczącego Parlamentu o podjętych decyzjach oraz ich motywach.

2.4.3.2. Komisje śledcze

Parlament Europejski może ustanowić tymczasową komisję śledczą do zbadania zarzutów naruszenia lub niewłaściwego administrowania w stosowaniu prawa UE (zob. wyżej uwagi dotyczące komisji parlamen­tarnych).

2.4.3.3. Pytania pisemne i ustne

Posłowie mogą kierować pytania do Komisji i Rady, a także do Europej­skiego Banku Centralnego. Pytania wymagające odpowiedzi na piśmie są publikowane w Dzienniku Urzędowym UE.

2.4.3.4. Składanie sprawozdań Parlamentowi Europejskiemu

W traktatach przewidziano liczne przypadki, w których konieczne jest zło­żenie przez instytucje sprawozdań Parlamentowi Europejskiemu, m.in.:

• Rada Europejska składa sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu po każdym swoim spotkaniu, a także roczne sprawozdanie pisemne o postępach dokonanych przez Unię; Parlament Europejski rozpa­truje ogólne sprawozdanie roczne z działalności Unii przedstawione mu przez Komisję,

• Parlament bada sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego,

• Komisja corocznie przedkłada Parlamentowi Europejskiemu roz­liczenia za poprzedni rok budżetowy odnoszące się do wykonania budżetu. Komisja przedstawia Parlamentowi także sprawozdanie oceniające finanse Unii,

• co trzy lata Komisja składa Parlamentowi Europejskiemu sprawo­zdanie w sprawie stosowania postanowień traktatu dotyczących praw obywatelskich,

• Europejski Bank Centralny kieruje do Parlamentu sprawozdanie rocz­ne z działalności Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i w sprawie polityki pieniężnej za rok poprzedni i rok bieżący,

• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia Parlamentowi roczne sprawozdanie z wyników swoich dochodzeń.

2.4.3.5. Możliwość zgłoszenia wotum nieufności wobec Komisji

Jeżeli do Parlamentu Europejskiego wpłynie wniosek o wotum nieuf­ności wobec Komisji ze względu na jej działalność, to może on głosować w sprawie tego wniosku najwcześniej trzy dni po jego złożeniu i wyłącznie w głosowaniu jawnym

Jeżeli wniosek o wotum nieufności zostanie przyjęty większością dwóch trzecich oddanych głosów, reprezentującą większość członków Parlamentu Europejskiego, to członkowie Komisji kolektywnie rezygnują ze swoich funkcji, a Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa rezygnuje z pełnienia funkcji w ramach Komisji.

2.4.3.6. Skarga do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Parlament Europejski ma prawo wszczęcia postępowania o unieważnienie aktu prawnego przyjętego przez instytucje unijne dotkniętego wadą nieważ­ności, a także wniesienia skargi na zaniechanie działania przez Komisję, Radę UE lub EBC w przypadku niewypełnienia przez nie obowiązków.

2.4.4. Funkcje kreacyjne

2.4.4.1. Parlament Europejski:

• powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich oraz, po zasięgnięciu opi­nii Komisji i za zgodą Rady stanowiącej większością kwalifikowaną, określa status i ogólne warunki pełnienia przez niego funkcji; może ponadto skierować do ETS żądanie jego zdymisjonowania,

• zatwierdza nominację Przewodniczącego Komisji Europejskiej oraz ca­łego składu Komisji; może ponadto zgłosić wotum nieufności wobec Ko­misji, czego skutkiem jest kolektywna rezygnacja członków Komisji,

• jest konsultowany przez Radę w sprawie mianowania członków Try­bunału Obrachunkowego,

• jest konsultowany przez Radę Europejską w sprawie mianowania pre­zesa, wiceprezesa i pozostałych członków Zarządu EBC.

2.4.5. Funkcje międzynarodowe

Parlament Europejski uczestniczy w zawieraniu umów międzynarodowych przez Unię z państwami trzecimi oraz umów akcesyjnych.

Zgoda Parlamentu Europejskiego wymagana jest do zawarcia:

• umów akcesyjnych,

• umowy dotyczącej przystąpienia Unii do europejskiej Konwencji o ochro­nie praw człowieka i podstawowych wolności;

• umów stowarzyszeniowych lub innych umów, które tworzą specyficzne ramy instytucjonalne,

• umów mających istotne implikacje budżetowe dla UE,

• umów powodujących zmianę aktu przyjętego według zwykłej procedu­ry ustawodawczej lub specjalnej procedury ustawodawczej wymagającej zgody Parlamentu Europejskiego.

W przypadku pozostałych umów Parlament Europejski jest konsultowany (z wyjątkiem umów dotyczących wyłącznie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa).

2.6. Reformy Parlamentu Europejskiego - umocnienie pozycji

Kwestią podstawową w "instytucjonalnym" przygotowaniu Parlamentu Europejskiego do rozszerzenia Unii Europejskiej była nowa alokacja miejsc między państwa członkowskie. Niezależnie jednak od tego przeprowadzono szereg innych reform umacniających pozycję Parlamentu wśród instytucji oraz prowadzących do ugruntowania legitymacji demokratycznej Unii:

• sprecyzowano status "partii politycznych na poziomie europejskim", zwłaszcza zasady dotyczące ich finansowania (art. 224 TFUE),

• sprecyzowano status i ogólne warunki wykonywania funkcji przez członków Parlamentu (art. 223 ust. 2 TFUE),

• rozszerzono kompetencje Parlamentu w procedurze zawierania umów międzynarodowych przez Unię Europejską (rozszerzono kompetencje Parlamentu do otrzymywania informacji o ważnych etapach wiązania się przez Unię umowami międzynarodowymi - art. 218 ust. 10 TFU E - oraz ustanowiono kompetencje Parlamentu do występowania z wnio­skiem o dokonanie przez ETS tzw. prewencyjnej kontroli zgodności umowy międzynarodowej z postanowieniami Traktatu - art. 218 ust. 11 TFUE),

• upoważniono Parlament do wnoszenia skarg o stwierdzenie nieważności aktu prawa UE (art. 263 akapit drugi TFUE).

Traktat z Lizbony w jeszcze większym stopniu umacnia pozycję Parlamentu Europejskiego. Wynika to przede wszystkim z propozycji objęcia znaczącej liczby obszarów zwykłą procedurą ustawodawczą (art. 294 TFUE), odpo­wiadającą dawnej procedurze współdecydowania (d. art. 2S1 TWE). Istotne przy tym jest przekształcenie Unii w jednolitą organizację międzynarodową i wprowadzenie zwykłej procedury ustawodawczej do Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, w tym do dziedziny dawnego III filaru Unii Europejskiej.

Z kolei rozszerzenie obszaru działania zwykłej procedury ustawodawczej oddziałuje na pozycję Parlamentu w dziedzinie zawierania umów międzyna­rodowych przez Unię: w dziedzinach objętych tą procedurą Rada może podjąć decyzję w sprawie zawarcia umowy międzynarodowej z państwem trzecim jedynie po uzyskaniu zgody Parlamentu (to samo dotyczy specjalnej procedury ustawodawczej, o ile w danym przypadku zawiera ona obowiązek wyrażenia zgody przez Parlament) - art. 218 ust. 6 TFUE.

Następnie - paralelnie do Traktatu z Lizbony - na mocy decyzji Rady 2006/512/WEI4 następuje istotne wzmocnienie roli Parlamentu Europejskie­go w ramach procedury komitologicznej, a także na mocy art. 310 i art. 324 TFU E - w związku ze zniesieniem różnicy między wydatkami obowiązkowy­mi i innymi oraz objęciem procedurą współdecydowania całego budżetu Unii Parlament uzyskuje w tej dziedzinie bardzo poważny status.

Dla nowej relacji między instytucjami Unii zasadnicze znaczenie ma umocnienie roli Parlamentu Europejskiego przy nominowaniu nowego składu kolegium Komisji Europejskiej, zwłaszcza zaś uzależnienie nomi­nacji Przewodniczącego Komisji od wyników wyborów do Parlamentu oraz powierzenie Parlamentowi ostatecznej decyzji w sprawie nominacji Prze­wodniczącego Komisji.

-----------------------------------------

1 Według politycznego porozumienia z października 2007 r. dotyczącego dys­trybucji miejsc w Parlamencie zgodnie z regulacjami nowego Traktatu z Lizbony liczba posłów z Niemiec ma wynosić 96. Traktat z Nicei, obowiązujący wówczas, gdy odbywały się wybory, przewidywał jednak wybór 99 posłów z Niemiec i tylu ich obecnie zasiada w Parlamencie. Zgodnie zaś z art. 5 Aktu z 1976 r. dotyczącego wyborów przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich, nie można skrócić mandatu posła. W rezultacie Niemcy zachowają trzy dodatkowe miejsca w Parlamencie do końca jego obecnej kadencji.

Pytania podsumowujące

• Omów zasadnicze etapy rozwoju statusu Parlamentu Europejskiego jako instytucji unijnej.

• Zasady wyborów posłów do Parlamentu Europejskiego - jaki polski akt prawny odnosi się do tej kwestii?

• Jaki jest skład Parlamentu Europejskiego? Omów rozwiązania przejściowe w tym zakresie związane z wejściem w życie Traktatu z Lizbony.

• Jaki jest status posła Parlamentu Europejskiego?

• Scharakteryzuj strukturę wewnętrzną Parlamentu Europejskiego.

• Omów zasadnicze funkcje Parlamentu Europejskiego.

• Przedstaw status i zadania Rzecznika Praw Obywatelskich UE.

• Omów zasadnicze obszary umocnienia roli Parlamentu Europejskiego.

• Dlaczego obejmowanie nowych obszarów zwykłą procedurą ustawodaw­czą (dawniej procedurą współdecydowania) umacnia jednocześnie rolę Parlamentu Europejskiego?