Geneza
Parlament Europejski powstał w skutek scalenia Zgromadzeń Parlamentarnych trzech wspólnot: EWWiS, EWG, EURATOM. Było to w 1958 r. 19 marca odbyły się pierwsze obrady w Strasburgu. Nazwa Parlament Europejski obowiązuje od 1962 r. Nazwę oficjalnie zatwierdził Jednolity Akt Europejski (1986).
Uprawnienia legislacyjne przejęła wtedy Rada Wspólnot Europejskich. Powołanie Komisji Wspólnot, późniejszej Komisji Europejskiej odbyło się bez opinii Parlamentu. Pozycja tej instytucji była niska, wybory do niej odbywały się bez większych emocji. Mówiono też że PE to „Deficyt legislacji demokratycznej”. Wspomagał on tylko proces prawotwórczy, a jego wpływ na efekt końcowy był ograniczony. W latach ’52 – ’70 Parlament miał głównie kompetencje konsultacyjno – doradcze, a wobec Komisji stosunkowo słabe jeszcze środki kontroli ( dyskusja nad dokładnością Komisji, wniosek o naganę dla niej). W pierwszej połowie lat 70. ubiegłego wieku Parlament otrzymał uprawnienia budżetowe, które w następnych latach stale się powiększały. Od początku lat 80. Rada była zobowiązana do wysłuchania Parlamentu w odniesieniu do wszystkich aktów prawnych przez nią stanowionych.
Struktura wewnętrzna
Pierwsze bezpośrednie, powszechne wybory do Parlamentu – 1979 r., wcześniej parlamentarzystów delegowały parlamenty krajowe. Głosować może każdy obywatel UE zarejestrowany jako wyborca. Miejsca w Parlamencie są podzielone proporcjonalnie do liczby mieszkańców każdego kraju. Parlament wyraża demokratyczną wolę obywateli UE.
Liczba miejsc w PE:
- 1989 r. – 518
- 1994 r. – 567
- od 1 stycznia 2007 r. – 784 z 27 państw (54 z Polski)
- kadencja 2009 – 2014 – 736 (50 z Polski, 99 z Niemiec, 72 z Francji, Włoch, Wlk. Brytanii)
Kadencja PE trwa 5 lat. W strukturze wyróżniamy organy wymienione w traktatach: przewodniczącego i Prezydium Parlamentu Europejskiego, oraz organy wskazane w Regulaminie Parlamentu: komisje, frakcje i Sekretariat Generalny. Kadencja organów stałych wynosi dwa i pół roku.
Przewodniczący zwołuje sesje zwyczajne i nadzwyczajne, kieruje pracami dotyczącymi porządku dziennego, przekazuje Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej uchwalone przez Parlament rezolucje i opinie, reprezentuje Izbę na zewnątrz.
- jest wybierany na odnawialny okres dwóch i pół roku, to jest na połowę kadencji;
- reprezentuje Parlament na zewnątrz i w stosunkach z innymi instytucjami wspólnotowymi;
- jest wspomagany przez 14 wiceprzewodniczących;
- kieruje całością prac PE i jego organów (Prezydium i Konferencją Przewodniczących) oraz ma pieczę nad prowadzeniem debat na posiedzeniach plenarnych (12 sesji plenarnych odbywa się w Strasburgu, a 6 dodatkowych posiedzeń ma miejsce w Brukseli);
- czuwa nad przestrzeganiem Regulaminu PE i – występując w charakterze arbitra – zapewnia prawidłowe funkcjonowanie wszystkich działań instytucji i jej organów;
- reprezentuje PE w sprawach prawnych i wszelkich stosunkach zewnętrznych; wypowiada się między innymi we wszystkich istotnych kwestiach międzynarodowych i składa propozycje zaleceń mających na celu wzmocnienie UE;
- podczas otwarcia każdego posiedzenia Rady Europejskiej wyraża stanowisko i przedstawia kwestie zajmujące uwagę Parlamentu, związane z konkretnymi tematami i punktami wpisanymi w porządek dzienny;
- składa podpis pod budżetem UE – po głosowaniu przez PE w drugim czytaniu budżet ten może zostać wdrożony;
- podpisuje wraz z przewodniczącym Rady wszystkie akty prawne podjęte w ramach współdecyzji.
Prezydium Parlamentu Europejskiego oprócz przewodniczącego tworzą: wiceprzewodniczący oraz kwestorzy zajmujący się sprawami finansowymi i administracyjnymi. Podział miejsc w Prezydium jest dokonywany na podstawie systemu d’Hondta – proporcjonalnie w odniesieniu do frakcji. Oznacz to, że im silniejsza frakcja, tym więcej ma przedstawicieli. Przynależność narodowa jest brana pod uwagę. Do zadań Prezydium należą m.in. kwestie administracyjne, sprawa nadzoru nad komisjami, przestrzeganie regulaminu.
Organy polityczne Parlamentu Europejskiego:
Konferencja Przewodniczących:
- składa się z przewodniczącego Parlamentu Europejskiego i przewodniczących grup politycznych;
- określa organizację prac Parlamentu i wszystkie kwestie związane z ustaleniem programu prac legislacyjnych: kalendarz i porządek dzienny posiedzeń plenarnych, skład komisji, delegacji i podział kompetencji między nimi, program prac legislacyjnych;
- odgrywa istotną rolę w stosunkach PE z innymi instytucjami wspólnotowymi, państwami trzecimi i organizacjami pozawspólnotowymi.
Prezydium:
- przewodniczący, 14 wiceprzewodniczących, 5 kwestorów wybranych w roli obserwatorów przez zgromadzenie na odnawialny okres dwóch i pół roku;
- kieruje wewnętrznym funkcjonowaniem Parlamentu i odpowiada ze preliminarz PE, organizację administracyjną i finansową, sekretariat i jego sekcje.
Kwestorzy:
- są odpowiedzialni za sprawy administracyjne i finansowe bezpośrednio dotyczące posłów, w zależności od zarządzeń Prezydium;
- posiadają głos doradczy w Prezydium;
- dbają, aby posłowie dysponowali infrastrukturą niezbędną do wykonywania mandatu.
W PE istnieją trzy rodzaje komisji: stałe, specjalne i powoływane ad hoc. Komisje są powoływane pod kątem rozpatrywanych problemów. O obsadzie stanowisk przewodniczących komisji decydują najsilniejsze frakcje w PE.
Komisje Parlamentarne:
- każda z 20 komisji składa się z 25 – 78 posłów i każda ma przewodniczącego, prezydium oraz sekretariat; skład polityczny komisji odzwierciedla skład Parlamentu;
- komisje parlamentarne odbywają posiedzenia raz lub dwa razy w miesiącu, w Brukseli, obrady są jawne;
- posłowie opracowują na nich projekty legislacyjne i sprawozdania z własnej inicjatywy, wprowadzają poprawki i głosują nad nimi; analizują propozycje Komisji i Rady oraz, w razie potrzeby, sporządzają sprawozdania, które SA przedstawiane na posiedzeniach plenarnych;
- PE może również tworzyć podkomisje i komisje tymczasowe, które zajmują się konkretnymi problemami, lub komisje śledcze w ramach swoich kompetencji kontrolnych;
- przewodniczący komisji koordynują prace w ramach Konferencji Przewodniczących Komisji.
Siedziby PE: Strasburg – posiedzenia plenarne; cały parlament, Bruksela – komisje parlamentarne; frakcje, Luksemburg – Sekretariat Generalny.
Europarlamentarzyści zasiadają zgodnie z kluczem partyjnym czyli we frakcjach partyjnych bliskich ideologii ich własnym partiom. Obecnie w PE istnieje siedem frakcji politycznych:
Europejska Partia Ludowa - Europejscy Demokraci,
Partia Europejskich Socjalistów,
Partia Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy,
Zieloni - Wolny Sojusz Europejski,
Zjednoczona Lewica Europejska - Nordycka Zielona Lewica,
Frakcje określają własną organizację wewnętrzną, wybierając przewodniczącego, prezydium i sekretariat. Aby utworzyć frakcję potrzeba 19 posłów reprezentujących co najmniej 5 państw. Posłowie nie należący do żadnej frakcji określani są niezrzeszonymi.
Sekretariat Generalny
Sekretarz generalny na czele. W jego skład wchodzi 5 dyrekcji generalnych:
- Dyrekcja I – kancelaria PE, do której należy organizowanie obrad plenarnych i posiedzeń prezydium, rejestrowanie wpływających petycji, dokonywanie tłumaczeń, wydawanie publikacji.
- Dyrekcji II – zajmuje się komisjami i międzynarodowymi delegacjami.
- Dyrekcja III – gromadzi informacje o wydarzeniach światowych i wydaje dokumenty z posiedzeń.
- Dyrekcja IV – sprawy administracyjne, personelu i finansów, opracowuje projekt budżet PE.
- Dyrekcja V – zajmuje się badaniami naukowymi i dokumentacją, udziela pomocy w przygotowaniu projektów rezolucji oraz w formowaniu interpelacji przez deputowanych, obsługuje elektroniczny system dokumentacji aktów prawnych.
3. Kompetencje PE
Kompetencje PE są określone w traktatach wspólnotowych, w decyzjach głów państw i szefów rządów, w regulaminie parlamentarnym, w ustaleniach wewnętrznych Parlamentu z innymi organami Wspólnoty. Parlament Europejski jest organem inicjatywy i kontroli politycznej, bardziej ciałem doradczo – konsultacyjnym niż rozstrzygającym.
Kompetencje PE mają charakter:
- prawodawczy;
- kontrolny;
- kreacyjny;
- integracyjny.
Kompetencje prawodawcze:
- uczestniczenie w przygotowaniu dyrektywy i rozporządzeń poprzez wypowiadanie się na temat projektów KE;
- ratyfikowanie zawartych przez Wspólnotę międzynarodowych umów o stowarzyszeniu i współpracy, jak również rozszerzających Unię o nowe państwa;
- współdecydowanie w zakresie jednolitego prawa wyborczego i europejskiego obywatelstwa;
- podejmowanie – wspólnie w Radą UE – decyzji w sprawach budżetu Wspólnoty; przygotowany przez KE projekt budżetu krąży między Radą a Parlamentem, tj. dwiema instytucjami pełniącymi rolę organów budżetowych; w sprawach dotyczących tzw. Wydatków obowiązkowych – w większości są to wydatki przeznaczone na rolnictwo – decydujący głos należy do Rady EU, w odniesieniu natomiast do wydatków nieobowiązkowych przypada on PE, który jest władny je zmieniać w granicach określonych w prawie wspólnotowym;
- współdecydowanie – wraz z Radą UE – w takich dziedzinach, jak swobodny przepływ pracowników, rynek wewnętrzny, szkolnictwo, badania naukowe, ochrona środowiska, transeuropejska sieć drogowa, ochrona zdrowia,, kultura, rynek konsumentów; w powyższych kwestiach Parlament władny jest – podejmując decyzję bezwzględną większością głosów i w przypadku porażki procedury pojednawczej – odrzucić wspólne stanowisko przyjęte przez Radę UE.
Procedura legislacyjna:
- poseł, w ramach pracy w jednej z komisji parlamentarnych, sporządza sprawozdanie na temat projektu „tekstu aktu prawnego” przedstawionego przez Komisję Europejską, która posiada wyłączną inicjatywę legislacyjną. Komisja parlamentarna poddaje sprawozdanie pod głosowanie, wprowadzając do niego ewentualne poprawki. Parlament Europejski wyraża swoje stanowisko poprzez wprowadzenie zmian w tekście i głosowanie podczas posiedzenia plenarnego. Proces ten jest ponawiany jednokrotnie lub wielokrotnie w zależności od procedury i osiągnięcia ewentualnego porozumienia z Radą.
- przy przyjmowaniu aktów prawnych wyróżnia się zwykłą procedurę legislacyjną (współdecyzji), która stawia PE na równi z KE, i specjalne procedury legislacyjne, które maja zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do przypadków szczególnych, gdzie Parlament pełni rolę konsultacyjną.
- w kwestiach określanych jako istotne (podatki, polityka przemysłowa, polityka rolna, itp.) PE pełni jedynie funkcję opiniodawczą w ramach tzw. Procedury konsultacji. W niektórych przypadkach traktat przewiduje, że konsultacja ma charakter obowiązkowy, gdyż jest wymagana na podstawie prawnej, projekt zaś nie może nabrać mocy prawnej, jeżeli PE nie wyda opinii. W takim przypadku Rada nie jest uprawniona do samodzielnego podejmowania decyzji.
Procedura współdecyzji.
Stała się zwykłą procedurą legislacyjną: nadaje ona takie samo znaczenie PE i Radzie EU w odniesieniu do szerokiego wachlarza dziedzin (np. transportu, środowiska naturalnego, ochrony konsumentów). Dwie trzecie europejskich aktów prawnych jest przyjmowanych wspólnie przez PE i Radę:
- komisja wysyła swój projekt Parlamentowi i Radzie.
- obie instytucje kolejno dwukrotnie analizują projekt i poddają go pod dyskusję.
- jeżeli po dwóch czytaniach nie mogą osiągnąć porozumienia, projekt przedstawia się komitetowi pojednawczemu składającemu się z równej liczby przedstawicieli Rady i Parlamentu.
- w posiedzeniach komitetu uczestniczą również przedstawiciele Komisji, którzy biorą udział w dyskusji.
- kiedy komitet uzyska porozumienie, uzgodniony tekst jest przesyłany do PE i Rady celem trzeciego czytania, aby można było ostatecznie przyjąć go jako akt prawny.
- porozumienie końcowe dwóch instytucji jest niezbędne do przyjęcia tekstu.
- nawet jeżeli komitet pojednawczy uzgodni wspólny tekst, Parlament może odrzucić proponowany akt bezwzględną większością głosów.
Kompetencje kontrolne.
Stanowią najbardziej rozwinięty obszar działania PE. Formalne środki kontroli to przede wszystkim pytania (zgodnie z regulaminem mogą być kierowane do Rady UE i Komisji, przy czym istnieje praktyka, że udzielane odpowiedzi są dyskutowane), dyskusja nad rocznym sprawozdaniem Komisji i udzielanie absolutorium, wotum nieufności wobec Komisji uchwalone większością dwóch trzecich głosów i prowadzące do jej odwołania.
Uprawnienia:
- każdy obywatel europejski ma prawo złożyć petycję do PE i zażądać naprawienia szkód w kwestiach wchodzących w zakres obszarów działalności UE.
- Parlament powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich, który rozpatruje zarzuty obywateli wobec instytucji lub organów wspólnotowych w celu doprowadzenia do polubownego rozwiązania.
- w odniesieniu do państw członkowskich PE posiada uprawnienia do mianowania komisji śledczych w przypadku naruszenia lub niewłaściwego stosowania prawa wspólnotowego.
- PE ma prawo do wszczęcia postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich; postępowanie o unieważnienie aktu prawnego, który naruszałby prerogatywy parlamentarne; postępowanie o zaniechanie działania przeciwko Komisji lub radzie UE w przypadku niewypełnienia przez nie obowiązków.
Kontrola finansowa:
- PE posiada uprawnienia w zakresie kontroli finansowej w dziedzinie gospodarczej i monetarnej.
- nominacja na prezesa, wiceprezesa i członka zarządu Europejskiego Banku Centralnego musi zostać zatwierdzona przez Parlament zanim zostaną oni mianowani przez Radę.
- prezes EBC przedstawia PE roczne sprawozdanie podczas posiedzenia plenarnego.
Kompetencje kreacyjne
Obejmują wyrażanie zgody na powoływanie członków KE.
Kompetencje integracyjne
Przejawiają się przede wszystkim w jego inicjatywach politycznych. I tak, można się domagać zaniechania istniejących praktyk lub nadania im nowego kierunku, lub wylansowania nowych linii politycznych zmierzających do poszerzenia zakresu integracji. Przyjęty przez PE w 1984 r. projekt Traktatu o UE miał duże znaczenie dla ustanowienia Jednolitego Aktu Europejskiego. Inicjatywy Parlamentu przyspieszyły instytucjonalizację idei Unii Gospodarczej i Walutowej oraz unii politycznej.
Uprawnienia budżetowe:
- w przypadku wydatków obowiązkowych (wydatków rolnych i wydatków związanych z umowami międzynarodowymi) ostateczną decyzje podejmuje Rada.
- w przypadku wydatków nieobowiązkowych decyzję podejmuje Parlament w ścisłej współpracy z Radą.
- Parlament Europejski i Rada są zobowiązane przestrzegać limitów wydatków rocznych określonych w wieloletnich planach finansowych.
Procedura przyjmowania budżetu:
- Komisja Europejska przygotowuje projekt budżetu, który przekazuje RUE.
- na tej podstawie Rada przygotowuje projekt budżetu, który przekazuje Parlamentowi Europejskiemu celem pierwszego czytania.
- PE wprowadza poprawki do projektu w zależności od własnych priorytetów politycznych i odsyła go Radzie UE, która może ponownie zmienić projekt przed ponownym przesłaniem go do PE.
- PE przyjmuje lub odrzuca budżet z poprawkami w drugim czytaniu.
- ostatecznie budżet jest przyjmowany przez przewodniczącego Parlamentu.
- w trakcie procedury budżetowej PE wprowadza zmiany i poprawki do projektu budżetu zaproponowanego przez Radę i Komisję.
- wykonania budżetu rozpoczyna się w momencie jego podpisania przez przewodniczącego PE.
Bibliografia:
- „Społeczeństwo i polityka – podstawy nauka politycznych”, red.: K. A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Warszawa 2007,
- „Od idei do integracji europejskiej”, K. Łastawski, wyd., Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 2004,
- www.europal.europa.eu.