Nazwa ośrodka: Fundacja "Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości" w Kaliszu, Centrum Informacji Gospodarczej przy RAR "INWESTOR"
sp. z o.o. w Rudzie Śląskiej, PARP

Tytuł pakietu: Zabezpieczenie pożyczek i kredytów bankowych

Grupa: Bankowość-finanse

Autor: Krystyna Drewicz

Aktualizacja: Anna Forin

Data aktualizacji: 20.10.03r.

Zabezpieczenie kredytów ma na celu zapewnienie bankowi spłaty udzielonego kredytu wraz z odsetkami, prowizjami i innymi należnościami banku, w razie gdyby kredytobiorca nie uregulował tych płatności w ustalonych terminach. Kredyt nie może być uruchomiony przed ustanowieniem realnego zabezpieczenia. Bank może przyjąć jedną lub kilka form zabezpieczeń jednocześnie.

Wyszczególnienie form zabezpieczeń:

1. weksel in blanco

2. poręczenie wekslowe /awal/

3. poręczenie

4. gwarancja bankowa spłaty kredytu

5. przelew wierzytelności na zabezpieczenie /cesja/

6. przelew praw z umów ubezpieczeniowych

7. ubezpieczenie kredytu

8. przewłaszczenie na zabezpieczenie

9. zastaw rejestrowy

10. zastaw ustawowy

11. zastaw zwykły

12. blokada środków pieniężnych na lokatach terminowych

13. hipoteka

14. roszczenie o ustanowienie hipoteki

15. pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym

Bank przyjmuje skorygowaną wartość przedmiotu zabezpieczenia, która powinna być:

• wyższa od kwoty udzielonego kredytu i odsetek za co najmniej kwartał, a w przypadku, gdy kredyt został udzielony na okres krótszy, za okres kredytowania:

a) przy przelewach wierzytelności innych niż wierzytelności z rachunku bankowego

b) przy zastawie lub przewłaszczeniu rzeczy ruchomych

c) przy zastawie na przedmiotach wartościowych

d) przy hipotece

• równa kwocie udzielonego kredytu i odsetek za co najmniej kwartał, a w przypadku, gdy kredyt został udzielony na okres krótszy, za okres kredytowania:

1. przy blokadzie środków na lokacie terminowej

2. przy zastawie na obligacjach Skarbu Państwa

Omówienie wybranych form zabezpieczeń

Weksel

W celu zabezpieczenia kredytu bank może przyjąć od kredytobiorcy lub osoby trzeciej weksel własny in blanco. Weksel może stanowić standardową formę zabezpieczenia przyjmowaną obok innych form zabezpieczeń

Na mocy weksla kredytobiorca lub osoba trzecia odpowiadają całym swoim majątkiem.

Przyjęty weksel in blanco może zabezpieczać:

• całość wierzytelności banku

• z tytułu udzielonego kredytu

• część wierzytelności banku z tytułu udzielonego kredytu

• kwotę kapitału

• odsetki

Weksel zabezpiecza zapłatę należności do kwoty na którą opiewa, dając możliwość dochodzenia tej należności w trybie postępowania nakazowego. W celu zabezpieczenia kredytów banki mogą stosować weksel własny in blanco kredytobiorcy wraz z deklaracją wekslową, która stwierdza treść porozumienia pomiędzy bankiem a kredytobiorcą co do wypełnienia tego weksla. Weksel in blanco jest to dokument, zawierający co najmniej podpis wystawcy złożony na tym dokumencie w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego.

Prawidłowo wystawiony weksel powinien zawierać:

1. Oznaczenie miejsca i datę wystawienia weksla:

• data wystawienia weksla powinna składać się z dnia, miesiąca i roku (miesiąc oznaczony powinien być słownie)

• weksel, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się za wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy

• weksel nie jest ważny, jeżeli w wekslu nie podano miejsca wystawienia, lub pośrednio nie podano jakiegoś miejsca obok nazwiska wystawcy, albo nie podano daty wystawienia

• nie jest ważny weksel, w którym data wystawienia jest późniejsza od daty płatności, lub wskazuje na jakąś sprzeczność

2. Oznaczenie terminu płatności:

• weksel może być płatny: w oznaczonym dniu, w pewien czas po dacie, za okazaniem, w pewien czas po okazaniu

• weksel bez oznaczenia terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem

• termin płatności weksla płatnego w oznaczonym dniu należy oznaczyć datą, tj.: dzień/miesiąc/rok (miesiąc powinien oznaczony być słownie)

3. Bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty oznaczonej kwoty pieniężnej:

• sumę pieniężną wpisuje się cyframi w górnej części weksla oraz słowami w części środkowej weksla

4. W tekście dokumentu wekslowego musi figurować oznaczenie "weksel"

5. Nazwę banku na której rzecz lub, na którego zlecenie zapłaty ma być dokonane (remitent)

6. Oznaczenie miejsca płatności weksla, przez które należy rozumieć miejscowość, w której weksel ma być przedstawiony do zapłaty

7. Podpis wystawcy:

• podpis musi być własnoręczny, nie może to być pieczęć, stempel, ani inny znak dokonany sposobem mechanicznym, gdy wystawca weksla jest osobą fizyczną, na wekslu powinien być podany również jej adres

• podpis osoby prawnej obejmuje pieczęć, zawierającą pełne brzmienie nazwy firmy, tak jak jest ona wpisana we właściwym rejestrze oraz podpisy osób upoważnionych do zaciągnięcia zobowiązań wekslowych w imieniu tej jednostki

• jeżeli weksel podpisany jest przez pełnomocnika, na wekslu oprócz jego własnoręcznego podpisu powinna być zamieszczona wzmianka, jaką osobę prawną lub osobę fizyczną on reprezentuje

• w wypadku nie zaznaczenia na wekslu, że osoba podpisująca się jako wystawca, występuje w charakterze pełnomocnika innej osoby, wówczas za zobowiązanie wekslowe odpowiada jedynie osoba, która weksel podpisała

Weksel mogą podpisać osoby uprawnione w sposób określony we właściwym rejestrze (w zależności od formy prawnej, w jakiej prowadzona jest działalność gospodarcza)

Weksel może być podpisany przez pełnomocnika w tym przypadku, jeżeli posiada on wyraźne upoważnienie do zaciągania zobowiązań wekslowych:

1. Pełnomocnictwo powinno być udzielane w formie pisemnej

2. Pełnomocnik może podpisywać weksel w granicach swego umocowania (np. tylko do określonej kwoty, ustalonego terminu spłaty), a składając podpis powinien wpisać czyim jest pełnomocnikiem.

Wystawca weksla będący osobą fizyczną składa ;

1. Oświadczenie o swojej sytuacji majątkowej i finansowej

2. Pisemną zgodę współmałżonka na wystawienie weksla, jeżeli stanowi ono czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem z wyjątkiem, gdy jest on stanu wolnego lub pozostaje w rozdzielności majątkowej z małżonkiem i przedłoży akt notarialny lub odpis orzeczenia sądu w tej sprawie

3. Instytucja finansująca przyjmuje zobowiązanie wekslowe od kredytobiorcy wyłącznie na urzędowych blankietach wekslowych

4. Weksel in blanco należy przyjąć wraz z deklaracją wekslową

5. Od złożonego weksla wystawca zobowiązany jest uiścić podatek od czynności cywilnoprawnych

Zwrot weksla następuje po całkowitej spłacie zadłużenia. Przy zwrocie wystawca weksla może żądać wydania weksla pokwitowanego. Pokwitowanie takie umieszcza się na odwrotnej stronie weksla "zapłacono", wpisuje się datę, pieczęć jednostki finansującej i podpis głównego księgowego lub osoby przez niego upoważnionej.

Hipoteka

Zabezpieczenie w formie ustanowienia hipoteki na nieruchomości bank może przyjąć od kredytobiorcy lub osoby trzeciej. Bank przyjmuje zabezpieczenie w formie hipoteki, gdy kredytobiorca, bądź osoba trzecia jest właścicielem nieruchomości, dla której we właściwym Sądzie Rejonowym - Wydziale Ksiąg Wieczystych, ustanowiona jest księga wieczysta.

Dla zabezpieczenia spłaty kredytu mogą być przyjęte następujące nieruchomości:

• budynki i budowle produkcyjne

• placówki handlowe

• działki budowlane

• nieruchomości, na których znajdują się inwestycje rozpoczęte

• placówki usługowe

1. Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności, na mocy którego bank może dochodzić zaspokojenia swojego roszczenia z przedmiotu hipoteki bez względu na to, kto jest jego właścicielem z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości

2. Przedmiotem hipoteki może być:

• cała nieruchomość

• ułamkowa część nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela i, gdy nieruchomość stanowiąca współwłasność ułamkową jest podzielona z gospodarczego punktu widzenia

• użytkowanie wieczyste

3. Przedmiot hipoteki może być własnością kredytobiorcy, bądź osoby trzeciej

4. Przed przyjęciem zabezpieczenia w formie hipoteki, kredytobiorca przedkłada do banku:

• aktualny wypis z księgi wieczystej dla nieruchomości

• aktualną wycenę nieruchomości dokonaną przez uprawnione do tego osoby

• aktualne zaświadczenie o uiszczeniu podatków związanych z nieruchomością

• aktualny dokument stwierdzający uiszczenie składek ubezpieczeniowych

5. Jednocześnie z ustanowieniem hipoteki właściciel nieruchomości powinien dokonać przelewu praw z odpowiednich dokumentów ubezpieczeniowych

6. W celu zabezpieczenia udzielonego przez bank kredytu można ustanowić hipotekę zwykłą lub hipotekę kaucyjną

Hipoteka zwykła może być wyrażona tylko w ściśle oznaczonej sumie pieniężnej (hipoteka w kwocie). Hipoteka kaucyjna może być ustanowiona na zabezpieczenie wierzytelności do wysokości sumy oznaczonej we wpisie hipoteki (hipoteka do kwoty). Wysokość tej kwoty powinna być tak ustalona, aby zabezpieczała spłatę wierzytelności wraz z odsetkami, prowizją i innymi należnościami.

Podstawę wpisu do hipoteki zwykłej i kaucyjnej na nieruchomości do księgi wieczystej stanowią:

• wniosek właściciela nieruchomości o wpis hipoteki

• zaświadczenie wystawione przez bank, stwierdzające udzielenie kredytu, wysokość oprocentowania, warunki spłaty

• oświadczenie właściciela lub współwłaściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki, sporządzone w formie aktu notarialnego w przypadku, gdy nieruchomość, na której ma być ustanowiona hipoteka jest własnością lub współwłasnością osoby trzeciej (np. jeżeli nieruchomość stanowi współwłasność łączną kredytobiorcy, jego współmałżonka).

Jeżeli kredyt udzielany będzie dwu lub więcej osobom a nieruchomość stanowi własność tylko jednej z nich, dla obciążenia nieruchomości niezbędne jest oświadczenie właściciela w formie notarialnej, gdyż hipoteka ma zabezpieczać nie tylko jego dług, ale i zobowiązania pozostałych kredytobiorców.

Przewłaszczenie

Zabezpieczenie kredytu może być dokonane w drodze przeniesienia przez dłużnika banku lub osobę trzecią (przewłaszczającego) na bank, do czasu spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami, prowizją, prawa własności rzeczy zbywalnych, tj.:

1. Rzeczy oznaczone co do tożsamości:

• maszyny i urządzenia

• pojazdy mechaniczne z polską rejestracją

• wyposażenia placówek handlowych, usługowych, biurowych i produkcyjnych

2. Rzeczy oznaczone co do gatunku:

• surowce i półfabrykaty

• towary handlowe

• wyroby gotowe

Zabezpieczenie w formie przewłaszczenia przyjmuje się wówczas, gdy przewłaszczający, tj. dłużnik lub osoba trzecia jest właścicielem rzeczy ruchomych.

Wartość przewłaszczenia rzeczy oznaczonych co do tożsamości, może być ustalona na podstawie wyceny środków trwałych przez osoby do tego uprawnione, na podstawie wartości netto wg ewidencji środków trwałych lub na podstawie aktualnych faktur zakupu. Wartość zabezpieczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, może być ustalona na podstawie ewidencji zapasów lub inwentury, polis ubezpieczeniowych.

Wraz z umową przewłaszczenia powinna być dokonana cesja praw z polis ubezpieczeniowych.

Zastaw

Zastaw na zasadach ogólnych (na rzeczach)

Umową zastawu na rzeczach, bank może zabezpieczyć udzielone kredyty przez ustanowienie zastawu na rzeczach ruchomych, na mocy którego może on dochodzić zaspokojenia swoich wierzytelności z tej rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością. Do ustanowienia zastawu potrzebne jest zawarcie umowy pomiędzy bankiem a właścicielem rzeczy, która będzie przedmiotem zastawu. Przedmiot zastawu może być własnością kredytobiorcy lub osoby trzeciej, na którą strony wyrażą zgodę. Przedmiotem zastawu mogą być rzeczy oznaczone co do tożsamości, tj.: pojazdy mechaniczne, maszyny, urządzenia, wyposażenia placówek handlowych, usługowych, produkcyjnych, jak i rzeczy oznaczone co do gatunku, np. środki obrotowe, tj.: surowce, półfabrykaty, towary.

Rzeczy, będące przedmiotem zastawu muszą być wycenione i dokładnie oznaczone co do rodzaju i jakości w chwili ustanowienia zastawu. Przy zastosowaniu zastawu na:

• pojeździe mechanicznym, należy żądać od zastawcy kopii dowodu rejestracyjnego z wpisem na rzecz banku

• środkach trwałych przedsiębiorcy, należy żądać wypisu z właściwego rejestru

Bank zobowiązany jest czuwać nad rzeczą oddaną w zastaw w sposób, do jakiego zobowiązał się zastawca, a z braku wyraźnej umowy w tej kwestii w sposób, jaki wynika z natury przechowywanej rzeczy. Po wygaśnięciu zastawu, bank zobowiązany jest zwrócić rzecz zastawcy a w przypadku, gdy nie nastąpiło przeniesienie posiadania, w odniesieniu do pojazdów mechanicznych, należy dokonać wykreślenia zastawu w dowodach rejestracyjnych.

Wraz z umową zastawu powinna być dokonana cesja praw z polis ubezpieczeniowych.

Zastaw rejestrowy

Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być środki transportu, maszyny i urządzenia, linie technologiczne, materiały produkcyjne. Zabezpieczenie w tej formie bank może przyjąć wówczas, gdy zastawca, tj. dłużnik lub osoba trzecia są właścicielami tych rzeczy.

Istotą zastawu rejestrowego jest możliwość pozostawienia przedmiotu zastawu do dyspozycji zastawcy, a więc stworzenie mu możliwości korzystania z rzeczy obciążonej.

Ustanowiony zastaw jest jednocześnie wpisany do ogólnopolskiego rejestru, dzięki czemu umożliwi w pierwszej kolejności zabezpieczenie wierzytelności zastawnikowi, tj. bankowi lub innej instytucji finansującej.

Dla ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebna jest umowa pomiędzy zastawcą, tj. kredytobiorcą lub osobą trzecią a wierzycielem (bankiem).

W celu wpisu przedmiotu zastawu do rejestru zastawów zastawca lub zastawnik (wierzyciel) składa na odpowiednich formularzach wniosek wraz z umową zastawu o wpis do rejestru zastawów do właściwego Sądu Rejonowego.

Poręczenie

Zasady ogólne poręczeń

1. Poręczenie jest to umowa, którą poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela wykonać zobowiązanie, gdyby kredytobiorca (dłużnik) zobowiązania nie wykonał

2. Poręczyciel jest odpowiedzialny jako współdłużnik solidarny co oznacza, że bank może żądać zapłaty całości lub części długu od wszystkich poręczycieli łącznie, względnie jednego z nich

3. Poręczycielami mogą być osoby prawne, tj. przedsiębiorcy, spółdzielnie, spółki lub osoby fizyczne. Przed przyjęciem zabezpieczenia od osoby prawnej należy sprawdzić, czy przepisy prawne nie wyłączają możliwości udzielenia przez nie poręczeń

4. Poręczycielami mogą być Fundusze Poręczeń Kredytowych (lokalne lub regionalne)

5. Poręczycielem może być również Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych Banku Gospodarstwa Krajowego. Celem BGK, podobnie jak ww. funduszom, jest pomoc i ułatwianie dostępu do kredytów podmiotom nie posiadającym wystarczającego zabezpieczenia. Z funduszu poręczeń mogą korzystać :

• osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji

• osoby prawne, prowadzące działalność gospodarczą na podstawie wpisu do właściwego rejestru, tj. np.: spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, spółdzielnie, fundacje, stowarzyszenia i inne organizacje uprawnione do prowadzenia działalności gospodarczej

5. Poręczenie powinno być podpisane przez:

• pełnoletnią osobę fizyczną posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych

• osobę lub osoby uprawnione w sposób określony we właściwym rejestrze (w zależności od formy prawnej, w jakiej prowadzona jest działalność gospodarcza)

Poręczenie może być podpisane przez pełnomocnika ww. osób upoważnionych do udzielenia poręczenia.

Poręczyciel będący osobą fizyczną składa w banku:

• oświadczenie o swojej sytuacji majątkowej i finansowej

• pisemną zgodę współmałżonka na udzielenie poręczenia, jeśli stanowi ono czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządzania majątkiem wspólnym, z wyjątkiem gdy: jest on stanu wolnego lub pozostaje w rozdzielności majątkowej

6. Wierzytelność z tytułu udzielonego kredytu, której dotyczy poręczenie powinna być dokładnie określona w umowie poręczenia

7. Umowy poręczenia podlegają podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Obowiązek ten regulują przepisy ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych

8.. Zobowiązanie poręczenia wygasa przez:

• wygaśniecie zobowiązania kredytobiorcy

• wykonanie albo umorzenie zobowiązania poręczyciela

• odnowienie zobowiązania kredytobiorcy lub przejęcie jego zobowiązania przez inną osobę, jeżeli poręczyciel nie wyrazi zgody na dalsze trwanie poręczenia

• upływ terminu przedawnienia określony w umowie poręczenia

Przelew wierzytelności (cesja)

Zabezpieczenie w formie przelewu wierzytelności przyjmuje się wówczas, gdy cedent, tj. kredytobiorca lub osoba trzecia prowadzi działalność, np.: handlową, usługową lub produkcyjną i z tego z tytułu posiada:

• należności za sprzedane wyroby, towary , usługi

• posiada rachunek bankowy (bieżący lub terminowy)

1. Przelew wierzytelności, jako zabezpieczenie udzielonego kredytu jest umową pomiędzy bankiem a cedentem, który może być kredytobiorcą lub osobą trzecią będącą wierzycielem z tytułu, np.:

• należności za sprzedane towary, usługi, wyroby

• posiadania rachunku bankowego (bieżącego lub terminowego)

2. Przedmiotem przelewu na zabezpieczenie może być każda wierzytelność pieniężna lub niepieniężna nadająca się do sprzedaży

3. Przedmiotem przelewu na zabezpieczenie mogą być wierzytelności z tytułu, np.: należności za sprzedane towary lub usługi

4. Przed dokonaniem przelewu, bank powinien sprawdzić, czy cedowana wierzytelność istnieje, czy są realne możliwości jej spłaty lub wyegzekwowania. Należy również sprawdzić, czy termin jej płatności nie przypada przed terminem spłaty kredytu

5. Jeżeli termin płatności wierzytelności przypada przed terminem spłaty pożyczki w umowie przelewu należy zamieścić warunek: “Cedent wyraża zgodę, aby należności, które wpłyną na jego rachunek bankowy nr ... prowadzony w ... przed terminem spłaty kredytu, były na tym rachunku blokowane jako zabezpieczenie spłaty kredytu do umownego terminu jego spłaty”. Należy dodatkowo zawrzeć z cedentem umowę zastawu na wierzytelności z rachunku bankowego. Przy tej klauzuli przyjmuje się równocześnie jako zabezpieczenie kredytu, przelew wierzytelności z rachunku bankowego, na który wpłyną należności cedenta (jeśli rachunek jest prowadzony w innym banku)

6. Przedmiotem przelewu (cesji) na zabezpieczenie kredytu może być też wierzytelność należąca do innej osoby niż kredytobiorca, lecz w tym przypadku, stroną umowy o przelew wierzytelności na rzecz banku, powinna być ta osoba

7. Umowa o przelew wierzytelności na zabezpieczenie kredytu nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych

8. Przy przyjęciu zabezpieczenia spłaty kredytu w postaci przewłaszczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku (zapasów materiałów, półfabrykatów, towarów) i co do tożsamości (maszyn i urządzeń, wyposażeń placówek handlowych, usługowych, produkcyjnych i innych), zastawu na rzeczach, ustanowienia hipoteki na nieruchomości, każdorazowo powinna być dokonana cesja praw z polis ubezpieczeniowych. Zawarcie umowy o przelew praw z umowy ubezpieczenia wymaga:

• dokładnego sprawdzenia ogólnych warunków ubezpieczenia, jak i umowy ubezpieczenia celem ustalenia, czy umowa nie wyłącza możliwości przeniesienia wierzytelności, bądź nie ustala ograniczeń, jak i ustalenia praw przysługujących cedentowi

• kompletowania ogólnych warunków umów kopii kolejnych polis ubezpieczeniowych

• po spłaceniu kredytu wraz z odsetkami i kosztami, powiadomienie przez instytucję finansującą cedenta, jak i dłużnika o wygaśnięciu przelewu praw i o tym, że ubezpieczający stał się wyłącznie uprawnionym do wierzytelności

Przy zawarciu umowy o przelew praw z umowy ubezpieczenia, cedent powinien przedłożyć pismo potwierdzające przyjęcie przez Towarzystwo Ubezpieczeniowe cesji praw.

UWAGA:

• Omówione zabezpieczenia dotyczą zarówno udzielanych pożyczek, jak i kredytów, w zależności od określenia wierzytelności przez banki lub inne instytucje;

• Dla ułatwienia zrozumienia tekstu przyjęto, że słowo kredyt jest równoznaczne słowu pożyczka, co jest oczywiście niezgodne z polskim prawem bankowym, ale w tym przypadku jest dużym uproszczeniem;

• Należy wziąć pod uwagę również fakt, że nie wszystkie z ww. zabezpieczeń są na równi stosowane przy udzielaniu pożyczek czy kredytów. Wiele z ww. form zabezpieczeń nie jest stosowanych przy zabezpieczaniu pożyczek, m.in. ze względu na innych odbiorców tych instrumentów, czaso- i kosztochłonności ustanowienia takiego zabezpieczenia.

Więcej na temat funduszy poręczeń kredytowych: http://www.bgk.gov.pl http://www.parp.gov.pl

10