„KLUCZ DO UCZENIA SIĘ – podejście Wygotskiego do wczesnej edukacji”

WYGOTSKI urodził się 17 listopada 1896 na Białorusi a zmarł 10 czerwca 1934 w Moskwie. Żył zaledwie 38 lat. Był psychologiem i pedagogiem rosyjskim, profesorem w Moskiewskim Instytucie Psychologii Eksperymentalnej. Był twórcą społeczno-kulturowej teorii poznania i nauczania, która jest jednocześnie teorią edukacji.

Według niego:

• uczenie się nie jest wyłącznie samodzielnym badaniem świata, lecz raczej poznaniem i stosowaniem metod poznawczych, dostępnych w danej kulturze,

• kultura, otaczające środowisko i język stanowią główny element psychicznego rozwoju dziecka,

• najważniejsze jest pokazanie dzięki uniwersalnych umiejętności myślowych wspólnych dla wszystkich ludzi i umożliwiających odniesienie sukcesu w dowolnych przedsięwzięciach,

• nauczanie nie powinno bazować na umiejętnościach dziecka w danym momencie, lecz zawsze powinno być nastawione na zdobywanie przez nie nowych umiejętności.

Wygotski powiedział -„KAŻDE DZIECKO, BEZ WZGLĘDU NA SWOJĄ INTELIGENCJĘ, MUSI ZDOBYĆ PODSTAWOWE UMIEJĘTNOŚCI POZNAWCZE, BY MOGŁO LOGICZNIE MYŚLEĆ, POSTRZEGAĆ ŚWIAT, BY WIEDZIAŁO, JAK NALEŻY SIĘ UCZYĆ I BY MOGŁO WYKORZYSTAĆ SWOJĄ INTELIGENCJĘ PRZY POZNAWANIU ŚWIATA I SAMODZIELNYM ROZWIĄZYWANIU NAPOTYKANYCH PROBLEMÓW”.

Nauczycielom Wygotski daje teoretyczne podwaliny skutecznej praktyki. Określa kluczowe elementy udanego nauczania, uczenia się o rozwoju – w taki sposób, że można powiedzieć do siebie samego: „Ach, oto, dlaczego robię to, co robię! Więc to dzieje się w umyśle dziecka”

Wierzył, że prawdziwa edukacja nie polega na samym przyswojeniu określonej wiedzy lub umiejętności – polega na rozwoju umiejętności uczenia się dzieci, czyli ich umiejętności jasnego i kreatywnego myślenia, planowania i realizowania swoich planów oraz komunikowania swojego rozumienia na wiele sposobów.

Wierzył, że może zostać to osiągnięte poprzez zapewnienie dzieciom zestawu narzędzi kulturowych, przydatnych w myśleniu i tworzeniu.

Społeczno – kulturowa teoria Lwa Wygotskiego stanowi podstawę teoretyczną omawianego przez nas programu „Klucz do uczenia się”, który powstał w Wielkiej Brytanii. A jego najważniejszym celem jest nauczenie dzieci jak zdobywać wiedzę i umiejętności.

W tym samym roku, co Wygotski urodził się także PIAGET, którego poglądy pedagogiczne są bardziej znane choć są one odwzorowywane i budowane na bazie poglądów Wygotskiego. Dla większego rozjaśnienia przedstawiamy Wam ich założenia na zasadzie porównania.

WYGOTSKI

PIAGET

Teoria kulturowo – historyczna Uczenie się prowadzi do rozwoju dziecka Dziecko i świat społeczny dookoła niego Ważne jest jak robimy to z dzieckiem Wiedza to ko-konstrukcja Skupia się na tym, kim dziecko może się stać, jaki jest jego potencjał. Aby dziecko było niezależnym uczniem trzeba go wyposażyć w odpowiednie narzędzia. Jednak nie stanie się nim już w wieku trzech lat. Skupia się na doświadczeniach społecznych dziecka, które prowadzą do jego rozwoju

Teoria biologiczna Rozwój prowadzi do uczenia się Dziecko i obiekty, które znajdują się w jego otoczeniu Ważne jest to, co robimy z dzieckiem Wiedza to konstrukcja Skupiał się na tym, kim dziecko jest teraz Dziecko staje się niezależnym uczniem samoistnie już w wieku 3 lat Skupia się na tym, co jest wewnątrz dziecka i zmianach biologicznych

Porównianie MONTESSORI i Wgotskiego, których poglądy i założenia dotyczą pedagogiki przedszkolnej.

WYGOTSKI	MONTESORI
Praca grupowa, komunikacja Nauczyciel jest widoczny Rozwija myślenie symboliczne Niepewność w wykonywanych zadaniach, bo na jedno pytanie może być wiele odpowiedzi Atmosfera jest nie komfortowa gdyż są pewne problemy w głowie do rozwiązania Przed dzieckiem są stawiane wyzwania Narzędzia kulturowe Skoncentrowanie na nauczaniu Niepewność rozwiązań Odpowiedzi wieloznaczne	Praca indywidualna Nauczyciel jest niewidoczny Rozwija myślenie sensomotoryczne Pewność w wykonywanych zdaniach Atmosfera jest komfortowa Dziecko otrzymuje wsparcie Obiekty materialne Skoncentrowanie na dziecku Pewność rozwiązań Odpowiedzi jednoznaczne

„KLUCZ DO UCZENIA SIĘ” to nowatorski program edukacyjny opracowany przez wybitnych pedagogów i psychologów rosyjskich i angielskich na podstawie teorii i badań Lwa Wysockiego

System edukacji funkcjonujący w Polsce, ale także w wielu innych krajach świata, nastawiony jest na zapamiętywanie i odtwarzanie informacji. Program „Klucz do uczenia się” oferuje zupełnie inne podejście.

Naszym zdaniem jest warty uwagi, ponieważ:

• zamiast uczyć dziecko odtwarzania zapamiętanych informacji, uczy samodzielnego myślenia i szybkiego nabywania wiedzy,

• wykorzystuje posiadane przez dziecko umiejętności do rozwijania obecnych i nabywania nowych zdolności,

• rozwija umiejętności, które będą przydatne dziecko w szkole np. zdolność do wynajdywania niestandardowych rozwiązań,

• podstawowym jego założeniem jest praca w grupie, dzięki której dziecko ma możliwość poszerzania swoich horyzontów. Dzieci pracując tą metodą pobudzają się wzajemnie do poszukiwania nowych, bardzo różnorodnych rozwiązań. Znajdują tak ogromną ilość pomysłów, że z całą pewnością nie udałoby się ich odnaleźć w pojedynkę. Podczas pracy grupowej zachodzi jeszcze jeden ważny proces – dziecko przechodzi od myślenia o sobie jako jedynym centrum zainteresowania do myślenia o sobie jako ważnym elemencie całej społeczności,

• wzmacnia poczucie wartości dziecka gdyż nauczyciel utwierdza je w tym, że każdy jego pomysł jest wartościowy, że jest ważnym i wyjątkowym uczestnikiem grupy, a to, co mówi jest ciekawe i potrzebne,

• celem jest budowanie trwałych fundamentów dających podstawy solidnej i usystematyzowanej wiedzy,

• uwzględnia on fakty, że, najszybszy rozwój mózgu człowieka następuje do 6 roku życia, dlatego dziecko może w tym czasie rozwinąć większość swoich zdolności, od których będzie zależała jego nauka w późniejszym życiu. W tym okresie powstaje największa liczba połączeń nerwowych, więc jest to decydujący czas dla rozwoju dziecka, które uczy się poprzez zabawę. Jest to jedyny okres w życiu, kiedy uczenie się jest łatwe, radosne a przede wszystkim najbardziej efektywne. (obrazek z mózgiem stymulowanym i nie).

Głównym przesłaniem tego programu skierowanym do pedagogów jest pogląd, że nauczyciel ma pomóc dziecku otworzyć drzwi do uczenia się wszystkiego. Zatem ma ono od niego otrzymać KLUCZ UNIWERSALNY a nie tylko klucz do uczenia się np. matematyki.

Edukacja ma być transformacją – przejściem od niższych funkcji mentalnych do wyższych FUNKCJI MENTALNYCH. (tabelka funkcje mentalne)

Współtwórczynią wszystkich 19 MODUŁÓW PROGRAMU jest Galina Dolya, która prowadziła konferencję. Przyrównuje ona maluchy uczące się i bawiące tymi metodami do gąsieniczek, które z czasem przeobrażają się w kolorowe wysoko fruwające motyle. Stąd podział programu na dwie grupy. (tabelka moduły programu klucz do uczenia się + opis modułów).

Do każdego z tych modułów dopasowane są odpowiednie zajęcia.

Wszystkie zajęcia powinny rozpoczynać się od gimnastyki paluszków.

Sposoby na ich rozgrzanie:

• zabawa mała piłeczką z wystającymi kolcami - pokazujemy

• zabawa pierścionkiem - pokazujemy

• masowanie paluszków

• kręcenie malutkich bączków

• zabawy z pacynkami -

• i wszystkie inne zabawki, w których dziecko używa palcy, którymi pisze

UMIEJĘTNOŚCI uczenia się są tym, co określana tempo i elastyczność, z jaką przyjmujemy oraz jesteśmy w stanie zastosować nową wiedzę i umiejętności.

Dzieci muszą posiadać umiejętności językowe, matematyczny, muzyczne, fizyczne, wizualne, intrapersonalne oraz interpersonalne, ale także umiejętności komunikatywne, samoregulacji i umiejętności poznawcze. Dzieci muszą być zrozumiane przez innych i muszą być w stanie zrozumieć innych. Powinny mieć umiejętność planowania i kierowania swoją własną uwagą i zachowaniem.

Według klucza gotowość szkolna nie oznacza opanowania umiejętności czytania, pisania i liczenia. Jest to gotowość nauczenia się jak pisać, czytać i liczyć, bo rozwijając umiejętności rozwijamy możliwości.

Kluczem do ludzkiej inteligencji – cechy, która odróżnia nas os zwierząt - jest umiejętność wykorzystywania różnego rodzaju NARZĘDZI. Oprócz narzędzi fizycznych odkryliśmy również narzędzia psychologiczne, które poszerzają nasze umiejętności umysłowe. Tymi narzędziami są systemy symboli, które wykorzystujemy do komunikowania się i do analizowania rzeczywistości. Obejmują one znaki, symbole, mapy, plany, cyfry, notacja muzyczna, schematy, modele, obrazy a przede wszystkim język

Najbardziej uniwersalnym narzędziem kulturowym jest JĘZYK.

Wygotski twierdził, że myśl jest uzewnętrznionym językiem. W trakcie zabawy, małe dzieci na bieżąco komentują rozwój akcji: a teraz pociąg okrąża wieże, i teraz uderza w wieże i ojej wieża się przewraca”. Te wypowiedzi to wewnętrzne monologi i wraz z upływem czasu zewnętrzny monolog zostaje uwewnętrzniony przybierając formę myśli. Oznacza to, że rozwój myśli jest determinowany lingwistycznymi umiejętnościami.

Istotną rolę zatem odgrywają WSKAZÓWKI I NARZĘDZIA dostarczane dziecku, Dorośli mają dać pomoc dziecku a nie robić czegoś za nie.

Głównym i niezbędnym czynnikiem w rozwoju są wskazówki.

A więc każdy nauczyciel powinien sobie stworzyć taką magiczna skrzynkę z narzędziami i świadomie z nich korzystać, aby osiągnąć zamierzony cel.

Może ona mieć charakter symboliczny bądź dosłowny. Symboliczna skrzynka z narzędziami to wszystkie techniki i metody, które stosujemy wobec dziecka a dosłowna to wszytki namacalne, materialne przedmioty.

ZAWARTOŚĆ MAGICZNEJ SKRZYNKI: ;-)

1. znak zakazu – naklejamy go w miejscu do którego dziecko nie powinno mieć dostępu lub w miejscu niebezpiecznym. Pomaga on dziecku kontrolować swoje zachowanie, jest jasnym przekazem czego nie wolno mu zrobić

2. figury geometryczne do wkładania – dzięki nim dziecko poznaje kształty geometryczne, wielkości i kolory, uczy się dopasowywać

3. samochody do wkładania od najmniejszego do największego – gdzie dziecko wykonuje to na zasadzie prób i błędów tzn. że jest na niższym poziomie rozwoju niż dziecko które najpierw myśli a potem bezbłędnie je składa

4. drewniane klocki w różnych kształtach geometrycznych – to z nich dzieci tworzą różne konstrukcje, planują, projektują i budują. Możemy je potem poprosić żeby narysowały je na papierze z różnych perspektyw – od przodu, z góry i z boku

5. pacynki - myszka sprawdza się świetnie gdy chcemy uspokoić dzieci - dajemy ją na środkowy palec i chowamy, wystawiamy ogonek i mówimy, że nasza myszka jest nieśmiała i wychodzi tylko wtedy, kiedy jest cicho

6. okulary – kiedy dziecko nie potrafi się skoncentrować nakładamy mu okulary i nadajemy rolę mogą też być

7. maskotka klasowa

8. mikrofon – tylko ten kto ma mikrofon mówi, reszta słucha

9. tamburyno, grzechotki, dzwonki – są przydatne gdy chcemy zwrócić na coś uwagę dzieci

10. kwiatek na przeprosiny

11. karna żaba mieszkająca na ławce niegrzecznego ucznia i przypominająca mu o konieczności poprawy swojego zachowania

12. broszka dyżurny

13. miś – zamiast zbić kolegę pocałuj misia,

14. uszy – nakładamy je gdy dzieci mają nas słuchać

15. laser – latarka – wskaźnik – aby zwrócić uwagę dzieci na coś konkretnego

16. pierścionki bądź opaski zaznaczamy nimi rączki, którymi piszą

17. wspomagające pracę w grupach – jedna karta z uchem druga z ustami, ten kto ma usta mówi a ten, kto ma uczy słucha,

18. skakanka lub przyklejona na podłogę taśma albo odbite nogi np. w miejscu w klasie gdzie dzieci ustawiają się w pary

19. kapelusz- otrzymuje ten kto czyta jakieś opowiadanie i wciela się w rolę narratora

20. spray na potwory – pryskamy tam gdzie one mogą być

Większość z tych sposobów to kroki tymczasowe. Na początku dzieci potrzebują konkretnego przedmiotu, potem obrazka a potem już niczego dlatego musimy pamiętać, że większość tych narzędzi stosujemy około 2-3 tygodni. Potem spokojnie możemy z nich zrezygnować gdyż po tym czasie dzieci będą wiedziały już co i jak mają zrobić , jak się zachować.

SFERA NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU to powszechnie stosowane pojęcie wywodzące się z pism Wysockiego. Jest ona miejscem spotkania się dziecka i osoby dorosłej. Właśnie, dlatego rola nauczyciela w kształceniu jest kluczowa.

W rozwoju umiejętności dziecka nauczyciel może kierować je ku działaniom lub zadaniom, które będą nieco przewyższać jego obecne możliwości. Dzięki takiemu przewodnictwu dzieci mogą realizować zadania wykraczające – w ramach określonych granic- poza ich umiejętności.

Granice te to właśnie sfera najbliższego rozwoju, która określona jest jako różnią pomiędzy poziomem rozwiązywanych zdać, które mogą zostać zrealizowane pod przewodnictwem osoby dorosłej a poziomem zadań, które moa stać realizowane samodzielnie.

Z tej teorii, która jest edukacją rozwojową wynikają dwa sposoby postrzegania POJĘĆ:

• pojęcia codzienne – spontaniczne, wynikające z otoczenia codziennego

• pojęcia naukowe oraz myśli – wypływające od osoby dorosłej np. w trakcie rozmowy

Wynikają też z tego dwa typy UCZENIA SIĘ:

• bezpośrednie, czyli przypadkowe, uczenie na zasadzie bodziec -> dziecko -> reakcja

• pośrednie, czyli zamierzone, uczenie na zasadzie bodziec -> dziecko -> mediacja, narzędzie dorosłego -> reakcja

Wygotski podkreśla także ogromną rolę ZABAWY gdyż to właśnie w niej dziecko zachowuje się ponad swój wiek, wychodzi ponad swoje codzienne zachowanie można powiedzieć, że w zabawie dziecko nijako przerasta się o głowę.

W czasie zabawy dzieci są zaangażowane w wyobrażone sytuacje, z wyraźnymi rolami i regułami. Działania dzieci w zabawie są wyraźnie zdominowane przez rolę. To prowadzi do większego stopnia samoregulacji.

Podczas zabawy dziecięca koncentracja i zaangażowanie w zadanie są znaczenie większe niż podczas wykonywania czynności o charakterze akademickim stworzonych przez nauczyciela.

Najlepsza zabawa jest zabawa z wyobraźnią. Podczas której tylko nauczyciel ma wiedzieć, że uczy czegoś specjalnego podczas tej zabawy.

Ważną rolę w procesie edukacji odgrywa SAMOREGULACJA – SAMOŚWIADOMOŚĆ, która oznacza umiejętność tworzenia planów i wdrażanie ich w życie. To ważna wczesna funkcja poznawcza. Bez nacisku nauczyciela na samoregulację każdy program skazany jest na niepowodzenie. Aby się uczyć dziecko musi do pewnego stopnia umieć kierować, dyrygować, zarządzać i określać kolejność działań a także kontrolować swoje zachowanie.

ZABAWY:

• MROŻĄCEGO TAŃCA, który zaliczony jest do modułu GRY ROZWIJĄCE. Zabawa ta pomaga dzieciom wyćwiczyć samoregulację, uczy ich rozumienia symboli i rozszyfrowywania wiadomości wizualnych. Podobną zabawą którą z pewnością wszyscy znamy jest zabawa „raz, dwa, trzy baba Jaga patrzy”. Mrożący taniec polega na zastyganiu w różnych pozycjach – pokazanych na obrazku wtedy gdy przestaje grać muzyka. Pokazujemy wcześniej wyłączamy muzykę później…;-)

Możemy też poprosić dzieci o wymyślenie własnych pozycji.

• Możemy także stworzyć z dziećmi CAŁODOBOWY ZEGAR po to aby zrozumiały pojęcie czasu, pojęcie pomiędzy i cykl, nauczyły się planowania, organizacji własnego czasu i wiedziały co dzieje się o różnych porach dnia. Daje im to pewną równowagę a co za tym idzie poczucie bezpieczeństwa. (ksero tabelki strona 23)

• Wartościowe jest także TWORZENIE NOWYCH OBRAZÓW – dajemy dzieciom kółko i porosimy je aby utworzyły z niego poprzez narysowanie czegoś tyle przedmiotów ile tylko potrafią. (zrobić to), Rozwija to ich wyobraźnie, uczy procesu dekodowania ukrytych informacji i rozwija ich kreatywność

• Zabawa UKRYJ MYSZKĘ zaliczona została do modułu matematyka sensoryczna. Rozwija ona umiejętności rozpoznawania kolorów i dopasowywania ich do siebie.

• GEOMETRYCZY KOLAŻ również pochodzi z matematyki sensorycznej. Polega na tworzeniu różnych obrazków z figur geometrycznych . Rozwija on umiejętność analizy, umiejętności analityczne (rozdzielanie na poszczególne figury) i syntezy (składnie w całość). Uczy dzieci rozpoznawać kształty geometryczne. (zrobić to)

• MAGICZNE OKULARY KSZTAŁTÓW np. trójkątne, kwadratowe, okrągłe. Dzieci je zakładają i szukają w sali przedmiotów o takim właśnie kształcie.

• TEATR SYMBOLI to program literacki.

• TANIEC KOŁEK, KWADRATÓW I TRÓJKĄTÓW pochodzi z modułu ruch ekspresyjny, i uczy dzieci dekodowania obrazów abstrakcyjnych

PODSUMOWUJĄC:

- to, co dziecko robi dziś przy pomocy dorosłych, zrobi jutro samodzielnie

- nie uczymy informacji, ale rozwijamy umiejętności uczenia się

- nie powinniśmy przyśpieszać rozwoju dziecka, lecz go wzmocnić

A NAJWAŻENIEJSZE W EDUKACJI DZIECKA SĄ ODPOWIEDNIA NARZĘDZIA –KLUCZE, KTÓRE POZWALAJĄ OTWORZYĆ ODPOWIEDNIE DRZWI EDUKACJI.

I na zakończenie – REFLEKSJA obrazująca cel pracy nauczyciela…

„PODEJDŹCIE DO KRAWĘDZI”

„NIE MOŻEMY, BOIMY SIĘ”

„PODEJDŹCIE DO KRAWĘDZI”

„NIE MOŻEMY ,SPADNIEMY”

„PODEJDŹCIE DO KRAWĘDZI”

„I PODESZLI…

A ON ICH POPCHNĄŁ…

I ONI POLECIELI …….