PYTANIA I ODPOWIEDZI- PEDAGOGIKA OGÓLNA, EGZAMIN

1.Podaj leksykalna definicję pedagogiki ogólnej?
„Pedagogika ogólna to dział pedagogiki zajmujący się jej podstawami teoretycznymi. W skład zagadnień pedagogiki ogólnej wchodzą następujące kompleksy tematyczne:

1) współczesne kierunki i ideologie pedagogiczne;

2) filozofia wychowania;

3) aksjologia wychowania;

4) metodologiczne przesłanki pedagogiki;

5) ontyczne podstawy wychowania i jego funkcje społeczne;

6) język pedagogiki i ustalenia terminologiczne;

7) tożsamość pedagogiki;

8) metateoria pedagogiki;

9) relacje pomiędzy teorią a praktyką edukacyjną;

10) miejsce edukacji w kontekście przemian edukacyjnych.
( wg Leksykon PWN „Pedagogika”)

2.Na czym polega metoda eksplikacji?
Eksplikacja to konstrukcja pojęcia, która dokonuje się w trzech fazach: 1. Wybór eksplacandum; 2. Jego wstępne wyjaśnienie; 3. Sformułowanie ścisłego znaczenia ekspilcatum i wprowadzenie go do systemu pojęć.

3. Co jest przedmiotem pedagogiki ogólnej?
Przedmiotem pedagogiki ogólnej będzie opracowanie teoretycznych podstaw prowadzących do doskonałości (doskonalenia) człowieka. Przy czym, chodzi tutaj o opracowanie podejść do kompleksów tematycznych poprzez teoretycznych podstaw myślenia i działania pedagogicznego.

4. Wymień działy filozofii.
Działy filozofii wynikają z różnych spojrzeń. Należą do nich: praktyczna, teoretyczna, metafizyka, logika, etyka, estetyka, ontologia, epistemologia, aksjologia.

5. Jak należy rozumieć: „Współczesne kierunki i ideologie pedagogiczne”?
Systemy (kierunki i ideologie) wychowawcze to układy ideowe, który budując system wychowawczy idei i celów wychowania, wyznacza kierunek i kształt pozostałych układów (teoretycznego i praktycznego), dzięki czemu wszystkie współczesne systemy wychowania stanowią idealne modele, wzory, możliwe do wprowadzania w życie społeczne.

6. Jak należy rozumieć: „Filozofię wychowania”?
Filozofia wychowania to refleksja filozoficzna dotycząca podstaw wychowania. Jej zadaniem jest ukazanie filozoficznych przesłanek teorii i praktyki pedagogicznej, opracowanie swoistej metateorii edukacji, zdefiniowanie miejsca pedagogiki pośród innych nauk, a także sformułowanie fundamentalnej bazy pojęciowej, umożliwiającej klarowny opis rzeczywistości oraz dialog interdyscyplinarny.

7.Jak należy rozumieć: „Aksjologię wychowania”?
Aksjologia wychowania (pedagogiki) dział pedagogiki ogólnej, zajmujący się wartościami w socjalizacji i wychowaniu człowieka, dostarczający przesłanek teoretycznych do oddziaływań pedagogicznych czy formułowania treści i programów wychowawczych (Leksykon PWN).

8. Jak należy rozumieć: „Metodologiczne przesłanki pedagogiki”?
Metodologia to nauka o metodach poznania naukowego („nauka o nauce”). Jest to system jasno określonych zasad, reguł i czynności postępowania badawczego, do których odwołują się badania stanowiące podstawę oceny wiedzy. Metodologia pedagogiki zaś formułuje ogólne założenia prowadzenia badań, takie jak paradygmaty naukowe, orientacje metodologiczne, typy badań, ewolucja koncepcji badawczych (J. Gnitecki). Mówi się także o metodologii badań pedagogicznych, które określają szczegółowe metody prowadzenia badań- wynikają one z metodologii pedagogiki.
To wszystko pozwala na głębokie i wszechstronne poznanie zagadnienia pedagogiki.

9. Jak należy rozumieć: „Ontyczne podstawy wychowania i jego funkcje społeczne”?
Wychowanie w aspekcie ontycznym (bytowym) można rozpatrywać od 3 stron: aksjologii, teologii (problem sensu i celu ostatecznego) i antropologii (biologicznej, filozoficznej, społecznej, kulturowej). W wymiarze tym wychowanie zakłada otwarcie się na wszystkie poziomy bytu ludzkiego (biologiczno-materialny oraz psychiczno-duchowy) oraz narzuca uwzględnienie specyficznych dla siebie wymagań (złożoność i wieloaspektowość wychowania; jego antropologiczny charakter; otwarcie się na wymiar religijny i duchowy). Treści wychowania odnoszące się do ludzkich korzeni ontycznych to: samopoznanie, rozumność, doświadczenie wolności, przeżycie sprawstwa czynu, wstyd, wina i grzech, miłość i śmierć, samozależność, samoopanowanie.
Funkcje społeczne ontycznych podstaw wychowania to: 1. Socjalizacja; 2. Kształtowanie jednostki oraz jej stosunku do siebie, innych ludzi i Boga; 3. Urobienie jednostki w sensie realnych potrzeb; 4. Pomoc jednostce w odnalezieniu się we współczesnej cywilizacji; 5. Osoba taka potrafi sprostać stawianym jej wymaganiom; 6. Możliwość korzystania z kulturalnego rozwoju; 7. Umiejętność określenia celów swoich działań oraz sposobów ich realizacji; 8. Zapewnienie trwałości grupy społecznej i jej dorobku; 9. Ukształtowanie jednostki w taki sposób, aby była ona pożyteczna dla społeczeństwa; 10. Uwzględnienie religii w wychowaniu pozwala na wykształcenie jej światopoglądu.

10. Jak należy rozumieć: „Język pedagogiki i ustalenia terminologiczne”?
Trudno znaleźć jednoznaczną definicję określenia „język pedagogiki” dlatego zastosowano tu metodę eksplikacji. Na podstawie różnych definicji doszło do następujących ustaleń terminologicznych:„język pedagogiki to taka odmiana języka literackiego i naukowego, która posiada zróżnicowane funkcje wyrażania operacji myślowych oparte na jednoznacznych i ścisłych oraz wieloznacznych i metaforycznych wypowiedziach związanych z uogólnioną i lokalna refleksją filozoficzną i naukową nad człowiekiem i jego wychowaniem i zmierzających do odkrywania i systematyzowania prawidłowości procesów wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka w stałym i zmiennym kontekście kulturowym oraz tworzenia ogólnej i szczególnej teorii wychowania.”

11. Jak należy rozumieć: „Tożsamość pedagogiki”?
Tożsamość pedagogiki ( S. Wołoszyn) jako nauki jest czymś wtórnym w stosunku do realizacji zadań rzeczowych ( poznawczych) przez pedagogów; stanowi ona nie tyle warunek podejmowania i prowadzenia jakichkolwiek badań, ile pochodną sukcesów osiągniętych na drodze poznawczej penetracji rzeczywistości edukacyjnej.
Ogólne ramy paradygmatyczne dyscyplinują badaczy i budują bardziej trwałe elementy samowiedzy pedagogiki (ciągłość), a jej działalność badawcza tę samowiedzę rozwija (zmienność). Rozwój pedagogiki polega więc, na gromadzeniu i przebudowywaniu jej samowiedzy. Mówi się o wieloparadygmatycznej tożsamości pedagogiki.

Tożsamość pedagogii może być rozpatrywana w stosunku do: bezpośredniej praktyki edukacyjnej, innych nauk (gł. humanistycznych, ale także nauk o wychowaniu zgłębianych w innych krajach) oraz do pozostałych instytucji społecznych.

12. Jak należy rozumieć: „Metateoria pedagogiki”?

Metateoria pedagogiki to teoria posługująca się „metajęzykiem” i zajmująca się badaniem i opisywaniem innych teorii wychowania; jest ona opisującą, wartościującą (krytyczną) i normatywną teorią każdego systemu twierdzeń o wychowaniu, dysponującą kryteriami, zasadami czy normami do badania różnych teorii wychowania, by analizować ich postacie, a także ograniczenia i zalety (Leksykon PWN).
Zadaniem metateorii wychowania jest badanie poszczególnych teorii wychowania w oparciu o kryteria logiczne i metodologiczne (udoskonalenie teorii, usunięcie ich wad i słabości, zwiększenie klarowności).

13. Jak należy rozumieć: „Relacje pomiędzy teorią a praktyką edukacyjną”?
Pomiędzy teorią a praktyką zachodzi sprzężenie zwrotne. Głównym obszarem relacji teorii i praktyki jest aspekt komunikacji, jako niezbędny warunek współpracy między dwoma wymiarami rzeczywistości edukacyjnej. Istnieje zasada łączenia teorii z praktyką. Bazuje ona na takiej organizacji procesu dydaktycznego, w którym łączenie to wykorzystuje się możliwie wszechstronnie. Jeśli zasada ta realizowana jest w zgodzie z założonymi warunkami to przynosi wiele korzyści, m.in. pozwala na lepsze zrozumienie i zapamiętanie tematu.

14. Jak należy rozumieć: „Miejsce edukacji w kontekście przemian edukacyjnych”?
Edukacja jest obszarem życia społecznego budzącym wiele nadziei i oczekiwań, ale i wątpliwości. Współczesna cywilizacja w znacznej mierze istnieje i przekształca się dzięki ewolucji i ulepszaniu systemów edukacyjnych i ich wybranych elementów. Czesław Kupisiewicz wyróżnił kilka zasad, które zakładają m.in.: dostęp dla wszystkich do edukacji w jak najlepszych warunkach; możliwość doskonalenia kwalifikacji i aktualizacji wiedzy; współpracę działań programowych z działaniami pozaszkolnymi o charakterze dydaktyczno-wychowaczym; oparcie kształcenia na podstawowym wykształceniu ogólnym; elastyczność systemu szkolnego (dostosowanie do warunków i możliwości).
Przemiany edukacyjna odbywają się według określonych zasad. Edukacja w miarę upływu czasu coraz bardziej rozszerza swój zasięg i stając się coraz mniej rygorystyczna oraz bardziej dostępną. W miarę rozwoju techniki edukacja staje przed nowymi zadaniami, poszukuje nowych rozwiązań i odpowiedzi na pojawiające się zmiany w zachowaniu społecznym, zmianę systemów wartości i poglądów.

15. Jak należy rozumieć myślenie i działanie pedagogiczne?
Myślenie i działanie pedagogiczne powinno prowadzić do szerszego i nowatorskiego spojrzenia na teoretyczne podstawy pedagogiki ogólnej wskutek intensywnych przemyśleń nad tymi kwestiami. Teoretyczne podstawy pedagogiki ogólnej stanowią jej rdzeń, istotę, w których wyraża się podejście. W podejściach przejawia się aktywny stosunek do treści kompleksów tematycznych i dlatego poprzez tą aktywność, czy też w samej aktywności generują się sposoby myślenia i działania pedagogicznego. Związek teoretycznych podstaw z istotą kształtujący myślenie i działanie pedagogiczne, które decyduje o treściach obszarów pedagogiki.

16. Co jest istotą teoretycznych podstaw w podejściu praktycznym?
Istotę pełni duchowość człowieka i sens uczestniczenia w świecie poprzez naturalną (wpisaną w ludzką naturę) kategorię aktywności.

17. Co jest istotą teoretycznych podstaw w podejściu paradygmatycznym?
Pzyjmuje się tu założenie, że człowiek uczestniczy w życiu poprzez miary swojej świadomości. A ponieważ, to jak myślimy i działamy jest również zależne od paradygmatów, toteż cztery paradygmaty socjologiczne stanowią podłoże dla czterech perspektyw pedagogiki ogólnej.

18. Co jest istotą teoretycznych podstaw w podejściu naukowo(filozoficzno..?)-programowym?
Istotę pełnią określone założenia filozoficzne i wynikające z nich założenia filozofii pedagogiczne. Założenia te podporządkowane są wiedzy naukowej wywiedzionej z własnej praktyki, bowiem w tym przypadku przyjmuję przesłanki, że współczesny człowiek funkcjonuje w świecie wiedzy. A wiedza unaukowiona może istnieć w postaci programów. Chodzi tutaj o to, że każda sytuacja pedagogiczna wymusza namysł naukowo-filozoficzny i pedagogiczny. W namyśle tym uczestniczą konkretne doświadczenia szkolne, które przejawiają się w treściach określonych światopoglądów o charakterze programowym i dlatego – w tym przypadku – możemy również mówić o myśleniu i działaniu pedagogicznym.

19. Co jest istotą teoretycznych podstaw w podejściu autopojetyczno-strukturalnym?
Podejście to jest propozycją relacyjną, w której zakłada się, że człowiek funkcjonuje w relacjach do różnych systemów samowystarczalnych. Systemy te zakładają istnienie w ich strukturach człowieka. Człowiek również jest systemem zamkniętym zwierającym w sobie możliwość relacji z innymi systemami. Staje się to możliwe dzięki strukturacji, przez co systemy mogą na siebie wpływać i jednocześnie funkcjonować w sposób niezależny od siebie.

20. Narysuj schemat pedagogiki ogólnej jako praktyki społecznej.

21. Narysuj schemat pedagogiki ogólnej jako paradygmatu.

22. Narysuj schemat pedagogiki ogólnej jako autopojetyczną strukturację.

23. Narysuj schemat pedagogiki ogólnej jako naukową filozofię programu.

24. Omów platoński podział duszy i jej cnoty.
Duszę podzielił na rozumna i nierozumną. Część rozumna zdominowana jest przez intelekt, a część nierozumna przez emocje (charakter) i pożądania (temperament). Te trzy stany ludzkiej duszy władają ludzką naturą, ale też pozwalają ja doskonalić. Doskonalenie natury, a konkretnie ludzkiej osobowości dokonuje się poprzez doskonalenie świata w którym bytuje człowiek. A człowiek bytuje w świecie realnym, przejściowym, niedoskonałym. Ale oprócz tego świata istnieje świat rzeczywisty – wieczny, idealny, doskonały. Dusza dzięki intelektowi może przenikać do świata rzeczywistego i wnosić jej doskonałe idee (wieczną prawdę, piękno, dobro, itp.) do świata, w którym bytuje. Dzięki czemu udoskonala go, a przy okazji uszlachetnia siebie. Podział duszy wraz z przypisanymi jej częściami (intelekt, emocje, pożądliwość), które prowadząc do wytwarzania wiedzy, potrzeb i pragnień sprzyjają tworzeni takich cnót jak: mądrość, męstwo i umiar. Wszystkie trzy cnoty ostatecznie przyczyniają się do tworzenia idei najwyższej, a mianowicie do sprawiedliwości

25. Wymień i omów cztery trwałe predyspozycje człowieka według Arystotelesa.
Predyspozycje te to rozsądek, rozumienie, intuicja i mądrość teoretyczna. Predyspozycje ludzkie dotyczą takiego działania, w których człowiek zaś przedmiotem są rze­czy, które mogą mieć się inaczej. Przedmiot takiego rodzaju odnosi się przede wszystkim do mądrości praktycznej. Generuje ją rozsądek. Zdolność rozumowania generuje wiedzę naukową. Jej przedmiotem są rzeczy ogólne i konieczne. Z kolei przedmiotem myślenia intuicyj­nego są najwyższe zasady. I wreszcie połączenie tych przedmiotów - rze­czy ogólnych i koniecznych, tych, które mogą mieć się inaczej oraz naj­wyższych zasad - tworzy przedmiot mądrości teoretycznej, który gene­ruje wiedzę filozoficzną - filozofię zarówno teoretyczną jak i praktyczną. Ostatecznie Arystoteles dokonał takiego podziału duszy, z którego wynika, że intelekt (myślenie) może wpływać w sposób celowy i zamierzony (poprzez zamiary) na emocje i pożądania i tym samym kształtować ludzką duchowość (cielesności i osobowość).

26. Omów różnicę między pragnieniami a potrzebami.
Po­trzeby mają zazwyczaj charakter obiektywny, pragnienia zaś subiektywny. Potrzeby mają charakter konieczny, naturalny i obiektywny; ich zaspokajanie, realizowanie i osiąganie dokonuje się poprzez pragnienia. Potrzeby mają charakter względnie stały, pragnienia zaś nie. Człowiek musi zaspokajać pewne potrzeby, które są warunkami koniecznymi życia. Zaspokajanie to realizowane jest przez re­alizację różnych pragnień. Pragnienia zaś mają charakter zdecydowanie subiektywny, chociaż zależą zarówno od potrzeb jak i zamiarów, czyli celów ludzkich działań. Pragnienie ma charakter zmienny - dynamiczny. Jego zaspokojenie spra­wia człowiekowi przyjemność.

27. Omów różnicę miedzy pragnieniami a zamiarami.
Zamiary (cele) mają charakter obiektywno-subiektywny. Zamiary i cele ludzkich działań spinają (obiektywne) potrzeby z (su­biektywnymi) pragnieniami - to, co konieczne, z tym, co chciane, w to, co możliwe. Zarówno zamiar (cele) jak pragnienia i potrzeby składają się na to, co cenne w ludzkiej aktywności i wartościowe - potrzebne (niezbęd­ne), chciane (upragnione) i możliwe. Zatem dobro jest osiąganiem tego, co cenne i wartościowe.

28. Jak należy rozumieć praktyki społeczne?
Praktyki społeczne to zbiór norm (teoretyczne ustalenia) i dyrektyw (sposoby realizacji norm). Współcześnie na prakty kę składają się takie kategorie jak: wartość, norma, ocena, wzór osobowy, obowiązek, szczęście, odpowiedzialność, sumienie, sankcje i to co właściwe, słuszne, dobre.

29. Wymień sześć współczesnych praktyk społecznych.
Polityka, etyka, estetyka, religia, ekonomia, pedagogika.

30. Wymień kategorie „kształtujące” praktyki społeczne.

Wartość, norma, ocena, wzór osobowy, obowiązek, słuszne/dobre/sprawiedliwe, sumienie, sankcje, odpowiedzialność, szczęście.

31. Podaj definicję paradygmatu.
Paradygmat – jak pisze Z. Kwieciński - to zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych w społeczności uczonych, a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki.”.

32. Wymień cztery paradygmaty socjologiczne.
Nominalizm, realizm, woluntaryzm, determinizm.

33. Omów fazy rozwoju nauki T. S. Kuhna.
Fazy rozwoju nauk (przyrodniczych) wg T. S. Kuhna „Struktura rewolucji naukowych” - paradygmaty regulują przebieg procesów poznawczych a nie metodologia.
a) okres przedparadygmatyczny- wielość poglądów i sposobów wyjaśnień, chaos,brak obowiązującej teorii;

b) wyłonienie się paradygmatu powszechnie akceptowanej teorii i metody, które stanowią wzorzec dla dalszych dociekań;
c) nauka normalna- okres stabilnej kumulacji wyników uzyskany w oparciu o paradygmat, „rozwiązywanie łamigłówek”;
d)pojawienie się anomalii- faktów niezgodnych z teorią paradygmatyczną;
e)próby ratowania obiegowej teorii, np. ignorowanie danych, hipotezy ad hoc
f)rewolucja w nauce-pojawienie się konkurencyjnego paradygmatu;
g)zwycięstwo jednej z teorii- nowy paradygmat i nowa faza nauki nominalnej

34. Jaka jest różnica miedzy nominalizmem a realizmem?
Mówiąc skrótowo, nominaliści twierdzą, że istnieją tylko konkretne przedmioty, i to w sposób subiektywny kreowane, a mianowicie tak, jak je widzi podmiot poznający. Dlatego też dla nominalisty świat społeczny przejawia się w formie znaczeń nadawanych mu przez poznające go podmioty. Drugi nurt to realizm, który przyjmuje istnienie danych zmysłowych, będących odpowiednikami idei i przedmiotów abstrakcyjnych, istniejących obiektywnie, niezależnie od umysłu poznającego. Tym samym, świat społeczny jest dany wszystkim w jednakowej postaci.

35. Jaka jest różnica między determinizmem a woluntaryzmem?
Zwolennicy woluntaryzmu przyjmują, że wola jest podstawową zasadą organizującą naturę człowieka i dlatego o zmianach, jakie zachodzą w człowieku decyduje on sam. Jest to podejście subiektywistyczne, bowiem to jednostka decyduje o tym, co ma się stać. Natomiast tzw. determiniści wychodzą z założenia, że natura człowieka podlega zasadzie przyczynowo-skutkowej. Człowiek jest zdeterminowany działaniem innych bytów, których prawa istnieją w sposób obiektywny (ontologia obiektywistyczna).

36. Jaka jest różnica miedzy paradygmatem humanistycznym a interpretatywnym?
Pierwszy paradygmat to paradygmat humanistyczny - obejmuje założenia, które faktom życia społecznego nadają znaczenia o charakterze indywidualnym i subiektywnym. Uważa się tutaj, że kultura jest przemocą narzucana jednostkom, które one mogą i mają prawo wpływać na zdarzenia. Istotą tego paradygmatu są konflikty społeczne, toteż krytycznie podchodzi się tutaj do różnych form podporządkowania sobie tego, co decyduje o zachowaniu indywidualności przez jednostki. W ramach tego paradygmatu, fakty szkolne bada się z punktu widzenia uczniów, bowiem to jest ta grupa, która nieustannie walczy z nauczycielami celem osłabienia ich dominującej roli w szkole. Wielu krytyków uważa, iż należy się spodziewać, że przyszłe społeczeństwo obejdzie się bez szkoły, jako akt wyzwolenia ucznia spod zinstytucjonalizowanej przemocy. Paradygmat humanistyczny pozwala odkryć pułapki, w których i wobec których jednostki czują się bezsilne. Tym samym dopomógł docenić rolę nieświadomych znaczeń organizacji. Zwraca również uwagę na relacje jednostka-władza leżącej u podstaw tworzenia rzeczywistości społecznej. Kładąc nacisk na etyczny wymiar działań, popiera ideologie, w których człowiek pełni pierwszoplanową rolę.
Drugi paradygmat to paradygmat interpretatywny, który dąży do zrozumienia treści świadomości jednostek w odniesieniu do struktur społecznych. Przy czym, chodzi tutaj o zrozumienie subiektywnego doświadczenia ludzkiego poprzez zestawienie wiedzy teoretycznej z praktyką określonych grup. Dla interpretatywistów świat społeczny jest „wytworem celowo działających aktorów, którzy przyswajają, przekazują i interpretują zbiór znaczeń, reguł i norm, dzięki czemu możliwe są społeczne interakcje”. W szkole uczniowie w sposób swobodny rozwijają się poprzez konstruowanie subiektywnych znaczeń, którymi naznaczają otaczającą ich rzeczywistość. W kwestiach natury odrzuca się tutaj porządek deterministyczny, a zmiany społeczne zachodzą bardzo wolno. Paradygmat interpretatywny pozwala uświadomić sobie, że pewność i dążenie do poznania, są wytworami społecznymi. Jednostka żyje w świecie i to w wielu współistniejących rzeczywistościach, które są skonstruowane przez podmioty. Stąd, ważne jest uwrażliwienie jednostek na modułowe znaczenia organizacji, gdyż pozwala to zrozumieć świat, w którym się żyje, a także i siebie.

37. Co łączy paradygmat strukturalistyczny z funkcjonalnym?
Trzeci paradygmat to paradygmat strukturalistyczny, który przyjmuje istnienie obiektywnych struktur, wpływających na przebieg życia, „a wyjaśnienie ich deterministycznych zależności nadaje sens i kierunek zaplanowanej interwencji w obiektywny świat społeczny. Struktury zatem sytuują jednostki w określonych miejscach i tym samym wpływają na ich losy, które dodatkowo są kształtowane przez różne organizacje społeczne walczące o dominację nad społeczną dystrybucją dóbr. I w tym to kontekście, praktykę edukacyjną należy traktować jako narzędzie zmagań o dominację pomiędzy organizacjami społecznymi, o utrzymanie nierówności społecznej, a także narzędziem mającym na celu odtwarzanie, z jednej strony siły roboczej, a z drugiej strony klasy właścicieli i kierowników. Paradygmat strukturalistyczny podkreśla sens znaczenia zmiany podjętej przez zainteresowane jednostki. Ujawnia mechanizmy funkcjonowania organizacji i władzy. Pozwala zrozumieć rolę, jaką odgrywają organizacje w danej formacji społecznej. Kładzie nacisk na przemoc i współpracę, bowiem, przekształcenia struktur dokonują się w kontekście konfliktów i powinny mieć charakter kolektywny.
Czwarty paradygmat to paradygmat funkcjonalny, w którym mamy do czynienia z uporządkowanymi strukturami, regulującymi w sposób deterministyczny życie jednostek. Równowaga społeczna zachowana jest tutaj dzięki akceptowaniu nierówności, toteż istotne jest, aby osobowość każdej jednostki podporządkowana była dominującemu systemowi kultury. W tym znaczeniu, nadrzędnym celem systemu oświatowego będzie dążenie do zunifikowania funkcjonowania w społeczeństwie obywateli, którzy będą przestrzegać te same polityczne, ekonomiczne i kulturowe normy oraz dyrektywy. I skoro w szkole przekazywane normy oraz wzory postępowania są zgodne z treściami społecznych praktyk, to jej (szkoły) najważniejszą funkcją jest socjalizacja, czyli przystosowywanie uczniów do uczestniczenia w gotowych, zinstytucjonalizowanych strukturach. Funkcjonalizm zatem poprzez wiedzę uogólniającą, która poszukuje prawidłowości i relacji, eliminuje niepewność w świecie. Wynika to z faktu, iż podlega systemom o charakterze kontrolującym i zarządzającym, a poprzez możliwość wglądu w ich struktury dostarczenie pomysłów i zasad, umożliwiających rozwiązywanie praktycznych problemów. W ten sposób, dzięki zachowaniu podstaw funkcjonowania instytucji dokonuje się przystosowywanie jednostek do życia społecznego

38. Wymień cztery podejścia (perspektywy) pedagogiki ogólnej.
Empiryczne, prakseologiczne, hermeneutyczne, epimeteutyczne (narracyjne).

39. Połącz paradygmaty socjologiczne z perspektywami pedagogiki ogólnej.
Związek paradygmatów i pedagogiki ogólnej.

Paradygmat humanistyczny Paradygmat strukturalistyczny

Pedagogika epimeteutyczna Pedagogika prakseologiczna

Paradygmat interpretatywny Paradygmat funkcjonalny

Pedagogika hermeneutyczna Pedagogika empiryczna

40. Omów pedagogikę empiryczną.
Termin empiryzm pochodzi od słowa empiria. Z kolei słowo „empiria” wywodzi się od greckiego słowa „empeiria”, które oznaczało doświadczenie. Empiryzm jest kierunkiem filozoficznym głoszącym, iż wszelkie poznanie ludzkie wywodzi się z   doświadczenia, czyli empirii. Źródłem poznania i jednocześnie metodą zdobywania wiedzy jest doświadczenie zmysłowe. Doświadczenie zmysłowe może mieć charakter zewnętrzny i wówczas mamy do czynienia z tzw. empiryzmem materialistycznym (R. Bacon) oraz filozofią materialistyczną (K. Marks, W.I. Lenin). Doświadczenie zmysłowe może mieć charakter wewnętrzny i wówczas mamy do czynienia z tzw. empiryzmem subiektywno - idealistycznym (G. Berkeley, D. Hume) oraz empiriokrytycyzmem (E. Mach, R. Avenarius).

Wyróżniamy empiryzm genetyczny i empiryzm metodologiczny. Empiryzm genetyczny dotyczący pochodzenia wiedzy a empiryzm metodologiczny dotyczący sposobów jej osiągania. Empiryzm genetyczny głosi pogląd, iż treści poznawcze dostarczane są umysłowi (na drodze bezpośredniej lub pośredniej) poprzez doświadczenie. Przedstawicielami tego kierunku byli m.in. J. Locke oraz uczeni orientacji przyrodoznawczej. J. Locke głosił tezę, iż umysł ludzki jest to pierwotnie tabula rasa (nie zapisana tablica), kształtuje więc go wyłącznie doświadczenie zewnętrzne i wewnętrzne. Na stanowisku empiryzmu genetycznego stoi również filozofia marksistowska. Empiryzm metodologiczny, zwany też aposterioryzmem, jest filozoficznym poglądem przeciwstawnym aprioryzmowi. Według tego poglądu poznanie umysłowe jest uzależnione od poprzedzającego je doświadczenia i w nim znajduje uzasadnienie. Przedstawicielami tego kierunku byli F. Bacon, J. St. Mill.

41. Omów pedagogikę prakseologiczną.
Termin prakseologia wywodzi się od greckiego słowa praksis - czynność, działanie i lgos słowo, nauka. Prakseologia jest zatem nauką o działaniu. Nie każde jednak działanie jest przedmiotem zainteresowania prakseologii. Właściwym dla prakseologii przedmiotem zainteresowań jest działanie ludzkie.
Głównym zadaniem prakseologii jest - zdaniem jednego z jej twórców Tadeusza Kotarbińskiego - uświadomienie, sformułowanie i systematyzacja zaleceń ogólnych i przestróg dotyczących sprawności działań tzn. ich praktyczności. Przy czym za sprawne (praktyczne) uważa T. Kotarbiński te działania, które są skuteczne, tj. prowadzące do zamierzonego celu i ekonomiczne tzn. wydajne i oszczędne.
Biorąc za punkt wyjścia wymiary ludzkiego działania wyróżnić można m.in.:
(1) prakseologię jako naukę zajmującą się ontologicznym wymiarem ludzkiego działania, czyli orientacją sprawcy na dokonywanie zmian w rzeczywistości; jest to czynnościowe (aktywistyczne) podejście do bytu w jego stawaniu się i zmianie;
(2) prakseologię jako naukę zajmującą się teleologicznym wymiarem ludzkiego działania, czyli orientacja sprawcy na założony cel;

(3) prakseologię jako naukę zajmującą się normatywnym wymiarem ludzkiego działania, czyli naukę ułatwiającą podejmowanie decyzji w warunkach obowiązującego systemu norm i wartości;

42. Omów pedagogikę hermeneutyczną.
Termin hermeneutyka wywodzi się od greckiego słowa ερμηνετικη które oznaczało obwieszczenie, wypowiadanie, wyjaśnianie, wykładanie, tłumaczenie itp. Celem tych zabiegów było doprowadzenie do zrozumienia pewnego tekstu lub wypowiedzi. Stąd też hermeneutyka traktowana była jako sztuka hermeneuein, czyli sztuka wyjaśniania i przekładu określonych idei (np. boskich) na treść życia ludzkiego.
Hermeneutykę zwykle określa się jako ogólną teorię interpretacji i rozumienia kategorii form symbolicznych składających się na treść i sens życia człowieka.
Wśród głównych kierunków nowożytnej hermeneutyki można wymienić m.in.:
1) hermeneutykę jako teorię interpretacji tekstu mówionego i pisanego
2) hermeneutykę jako epistemologię (metodologię) rozumienia
3) hermeneutykę jako ontologię rozumienia
4) hermeneutykę jako filozofię rozumienia, swoiście pojętą teorię poznania i epistemologię
nowego typu
5) hermeneutykę jako teorię refleksyjną, „hermeneutykę hermeneutyk”
6) hermeneutykę jako teorię komunikacji symbolicznej
7) hermeneutykę jako interpretację egzystencjalną

43. Omów pedagogikę epimeteutyczną.
Nazwa pochodzi od Epimeteusza brata Prometeusza, który pojął za żonę Pandorę i przyczynił się do otwarcia tzw. puszki Pandory. Tym samym doprowadził do pojawienia się wszelkich nieszczęść na sposób kasandryczny, czyli nieuświadamiany.
Epimeneutyka w przeciwieństwie do empirii, która odnosi się do człowieka bytującego w teraźniejszości, nie dotyczy tego, co on doświadcza, ale tego, co on ujawnia, pokazuje, konstruuje.Konstrukcje epimeteutyczne maja charakter indywidualny, emocjonalny i wpływają na społeczne doznania, odczucia, myśli.

44. Wymień aspekty czterech perspektyw pedagogiki ogólnej.
a)empiryczna: F(fakty)-dane, CZ(czas)- teraźniejszy, P(poznanie)-wyjaśnianie,I(istnienie)-przedmiotowe, J(język)-rzeczowników

b)prakseologiczna: F-zadane, CZ-przyszły, P-rozpoznanie, I-procesualne, J-czasowników

c)hermeneutyczna: F-przedane, CZ-przeszły, P-rozumienie, I-wartościujące, J-przymiotników

d)epimeteutyczna: F-nadane, CZ-teraźniejszy, P-wykonanie, I-podmiotowe, J-zaimków

45. Jaki jest związek perspektyw pedagogiki ogólnej z językiem?

Językowa forma istnienia odnosi się do takich części mowy, jak: rzeczownik, czasownik, przymiotnik, zaimek. Części te wyznaczają światu formy jego istnienia. Istniejemy albo w świecie rzeczy, albo w świecie działań, albo w świecie wartości, albo w świecie zaimków. Kultura europejska zdominowana jest przez myślenie rzeczownikowe, czyli empiryczne. Nazywanie, definiowanie i „encyklopediowanie” tego, co istnieje w świecie jest miarą nowożytnego, oświeceniowo-pozytywistycznego myślenia.

46. Jaki jest związek perspektyw pedagogiki ogólnej z aspektem poznania?

W naukach ścisłych dąży się do wyjaśniania zjawisk, a w naukach społecznych i humanistycznych istotą wszelkich dociekań jest zrozumienie. Poznanie dokonuje się poprzez wyjaśnianie, zrozumienie, rozpoznanie (jest formą poznania ludzkiego, w którym zakłada się, iż to, co społeczne poprzedza to, co indywidualne) i wykonanie (przejaw zrytualizowanego czy cielesnego ukazywania tego, co jest, jako zdarzania się).

47. Co oznacza pojęcie: Autopojetyka?
System autopojetyczny, autopoeza (gr. auto- samo, i poiesis- wytwarzanie) – system samowytwarzający się; wytwarzający i odtwarzający się tylko przy pomocy własnych elementów; system, który reprodukuje się poprzez rekonstrukcję samego siebie w reakcji na bodźce zmieniającego się środowiska. Zatem autopoeza to zdolność do samotworzenia i samoodtwarzania się (samoodnowy), która umożliwia przetrwanie systemu i jego dalsze istnienie i rozwój. Systemy tego typu znajdziemy w funkcjonowaniu: komórek, mózgu, organizmów, maszyn samouczących się, umysłów, społeczeństw, a także w organizacjach i interakcjach. Systemy o właściwościach autopojetycznych - organizując sobie środowisko według wymogów strukturalno-funkcjonalnych - same siebie obserwują i same do siebie się odnoszą.

48. Z jakich zbiorów elementów składa się system autopojetyczny?
Istotą systemów autopojetycznych jest to, iż zawierają one zbiory elementów, które wykorzystując tylko i wyłącznie wewnętrzne zasoby, podlegają samoorganizacji i samo wytwarzaniu. Zasobami utrwalającymi systemy autopojetyczne są instytucje a ich mechanizmami utrzymującym je w istnieniu są relacje, związki, interakcja, a kiedy mówimy o systemach społecznych- komunikacja. Centralne kategorie systemów to wartości, rozróżnianie, normy i wykonania. Kategorie te pozwalają kreować znaczenia, przekształcać ich treści, i ustalać nowe normy i wartości. Normy i wartości należy zatem przypisać do definicji, a wykonania i rozróżnienia do mechanizmów zasobów systemu.

49. Jak należy rozumieć strukturację?
Teoria strukturacji dotyczy reprodukcji i transformacji systemów. Określa warunki (okoliczności) rządzące ciągłością przekształceń struktur i reprodukcji systemów społecznych. Z kolei systemy, jakimi tutaj będą praktyki społeczne (pedagogika ogólna) są reprodukowana przez instytucje (definicje) i działające w nich podmioty. Natomiast, na strukturę składają się reguły i narzędzia lub stosunki transformacji ujmowanych jako właściwości systemów społecznych. Giddens mówi tutaj o dualizmie struktury, albowiem reguły (zasady) i zasoby są jednocześnie instrumentem, jak i wynikiem interakcji. Toteż w „kontekście grupowego podejmowania decyzji oznacza to, że decyzja zależy od zasad i narzędzi, jakimi posługują się grupy i jednocześnie wpływa na struktury.”

50. Jak należy rozumieć reguły strukturacji?
Reguły i narzędzia są uwikłane w proces reprodukcji, a tym samym w myślenie i działania. O regułach należy wiedzieć to, że dookreślają, jak należy coś robić, jak należy sobie radzić w życiu, jak grać, aby osiągać i realizować cele.

51. Jak należy rozumieć narzędzia strukturacji?
Narzędzia obejmują to, co osobiste,- to akcesoria, takie jak materiały, przedmioty, instrumenty, przy pomocy których można na coś wpływać, coś zmieniać, odtwarzać, tym się posługiwać, by „czymś grać”, manipulować i osiągać sukcesy, czy realizować cele.

52. Wymień zasoby strukturacji.
Według A. Szalkoczai: przeżycie (wartości), refleksyjność (normy), rozpoznanie (rozróżnienia) i wykonanie (dyrektywy).

53. Czym charakteryzuje się wiedza naukowa?
Wiedza naukowa musi być: usystematyzowana, samokrytyczna, uteoretyczniona, eksplanacyjna i prognostyczna, ogólna, ścisła, pewna, prawdziwa, heurystyczna intersubiektywnie sprawdzalna, a także podlegać samokontroli.

54. Podaj definicję programu jako metaorientację.
Pogram to metaorientacja, która składa się z podstaw programu, które wyznaczają jej zewnętrzne granice i obejmuje tutaj filozofię (filozofia pedagogiki) oraz teoretyczne (myślenie) i praktyczne (działanie) założenia pracy nad programem.

55. Wymień obszary tematyczne idealizmu.
Rzeczywistość (światy realny i idealny), wiedza, wartości i prawda (absolutne), rola kreatora (moralny i duchowy przewodnik), uczenie się jako przypominanie sobie ideału i wiedzy, wiedza z podziałem na przedmioty, myślenie i działanie jako utożsamianie się z absolutnymi ideałami.

56. Wymień kierunki filozofii w podejściu programowym.
Idealizm, realizm, pragmatyzm, egzystencjonalizm.

57. Wymień kierunki filozofii pedagogiki w podejściu programowym.
Perenializm, esencjalizm, progresywizm, rekonstrukcjonizm.

58. Wymień podejścia programowe.
Behawiorystyczne, menadżerskie, systemowe, akademickie, humanistyczne, rekonceptualiści.

59. Wymień obszary tematyczne esencjalizmu.
Podstawa (idealizm, realizm), ideał wychowania (wspomagać rozwój intelektualny jednostki), wiedza (rozwój podstawowych umiejętności), rola kreatora (autorytet; bezpośrednie nauczanie tradycyjnych wartości), ważne w programie umiejętności podstawowe (czytanie, liczenie, pisanie), myślenie i działanie („powrót do podstaw”).

60. Co charakteryzuje myślenie i działanie (program) rekonceptualistyczne?
Nie koncentrują się na modelu wzorca i kreowania programu. Skupiają się na ideologicznych i moralnych problemach pedagogiki, na ekonomicznych i politycznych instytucjach. Swoje poglądy powinno się opisywać w kontekście filozoficznym i politycznym. Nawołuje się tutaj do nowych przemyśleń,- opiera się na metodach ścisłych i empirycznych. Tym samym krytykują włączanie do programów własnych przekonań.