Dane anatomiczne.
Na przekroju poprzecznym rdzenia obwodowo znajduje się istota biała, którą tworzą pęczki nerwowe wstępujące, zstępujące i kojarzeniowe; w części środkowej istota szara z położonym centralnie kanałem środkowym.
Istota szara po obu stronach tworzy róg przedni (ruchowy) i tylny (czuciowy). Okolica pośrednia boczna łączy rogi przednie i tylne; na poziomie piersiowym tworzy zgrubienie (róg boczny autonomiczny) a w okolicy krzyżowej słup autonomiczny boczny. Prawą i lewą połowę rdzenia dzielą dwie bruzdy pośrodkowa przednia, szeroka i głęboka, i wąska i płytka pośrodkowa tylna.
Nagłe, całkowite, poprzeczne uszkodzenie rdzenia
Występuje w następstwie:
Urazu kręgosłupa z uciskiem rdzenia przez odłamki kostne lub krwiak
Zapalenia rdzenia [myelitis transversa]
Nagłego niedokrwienia rdzenia [myelomalacia]
Zespół objawów nagłego, poprzecznego uszkodzenia rdzenia cechuje się w pierwszym okresie tzw. szoku rdzeniowego - trwającego u człowieka ok. 3 tygodni - następującymi objawami:
wiotkim porażeniem wszystkich mięśni poniżej miejsca uszkodzenia
zniesieniem wszystkich odruchów głębokich i powierzchownych
zatrzymaniem moczu i stolca
zniesieniem czucia powierzchniowego i głębokiego od poziomu uszkodzenia
zaburzeniami wegetacyjnymi w postaci np. zniesienia potliwości skóry poniżej miejsca uszkodzenia, spadku ciśnienia krwi w porażonych kończynach.
Stopniowe ustępowanie “szoku rdzeniowego” ujawnia się wystąpieniem:
automatyzmów pęcherza i odbytnicy (mimowolne, odruchowe opróżnianie pęcherza i odbytnicy po ich wypełnieniu,
objawu potrójnego zgięcia (drażnienie skóry poniżej miejsca uszkodzenia, szczególnie zsumowanymi bodźcami bólowymi, powoduje zgięcie kończyny porażonej we wszystkich stawach [objaw automatyzmu rdzeniowego]). Niekiedy oprócz odruchu potrójnego zgięcia występuje odruch Babińskiego, i automatyczne opróżnianie pęcherza i odbytnicy (odruch masowy).
W następnym okresie ustępowania “szoku rdzeniowego” pojawiają się odruchy głębokie i odruchy patologiczne (odruch Babińskiego i Rossolimo) a niedowład wiotki przechodzi w niedowład spastyczny.
Połowicze uszkodzenie rdzenia (zesp. Brown-Sequarda)
Spotykamy w przypadku uciśnięcia jednej połowy rdzenia w kanale kręgowym przez:
Guz (oponiak, nerwiak)
2. Rzadziej ognisko demyelinizacyjne jeśli umiejscowi się w jednej połowie rdzenia.
3. W następstwie urazów
W zespole tym stwierdza się następujące objawy:
zniesienie czucia bólu i temperatury po stronie przeciwnej i poniżej miejsca uszkodzenia
niedowład spastyczny, zniesienie czucia ułożenia i wibracji po stronie uszkodzenia poniżej miejsca uszkodzenia. Niekiedy stwierdza się przejściową przeczulicę na bodźce dotykowe po stronie uszkodzenia.
na poziomie uszkodzenia może być pas niedoczulicy jeśli dojdzie do uszkodzenia 2-3 korzonków tylnych i komórek rogu tylnego np. gdy uraz jest rozleglejszy.
Spotykamy w:
1.Jamistości rdzenia [syringomyelia], która jest zaburzeniem rozwojowym, z tworzeniem się w miejscu kanału centralnego rdzenia jam wypełnionych płynem niekiedy także z bujaniem gleju.
2.W guzach wewnątrzrdzenowych (wyściółczak, glejak)
3.Rzadziej w krwotoku wewnątrzrdzeniowym po urazach lub z malformacji naczyniowych [hematomyelia].
Zespół uszkodzenia części środkowej rdzenia cechuje się:
obustronnym zniesieniem czucia bólu i temperatury z zachowaniem czucia ułożenia (rozszczepienne zaburzenia czucia) w zakresie uszkodzonych segmentów. Objaw ten jest spowodowany uszkodzeniem drogi rdzeniowo-wzgórzowej w spoidle przednim rdzenia.
ograniczonym niedowładem i zanikiem mięśni w następstwie uszkodzenia komórek rogów przednich rdzenia.
zaburzeniami wegetacyjnymi (odżywcze i naczynioruchowe) w zakresie uszkodzonych segmentów, spowodowanymi uszkodzeniem komórek współczulnych w rogach bocznych rdzenia.
lekkim obustronnym niedowładem spastycznym poniżej miejsca uszkodzenia. Występuje on w przypadku ucisku przez jamę lub guz na drogi piramidowe w sznurach bocznych.
“Mieszane” uszkodzenia rdzenia.
W różnych chorobach rdzenia drogi korowo-rdzeniowe są uszkodzone łącznie z innymi układami. Spotykamy się wtedy z zespołami mieszanymi. W zwyrodnieniu sznurowym rdzenia [myelosis funicularis], w którym proces patologiczny wywołany awitaminozą B12 zajmuje drogi korowo-rdzeniowe i sznury tylne, występuje:
niedowład spastyczny kończyn oraz
zniesienie czucia ułożenia i wibracji w niedowładnych kończynach.
W stwardnieniu bocznym zanikowym [sclerosis lateralis amyotrophica] uszkodzeniu ulegają równocześnie drogi korowo-rdzeniowe i komórki rogów przednich co powoduje:
niedowład spastyczny kończyn
zanik ograniczony mięśni z drżeniami pęczkowymi i zniesieniem pojedynczych odruchów.