21.03.2010r.

PSYCHOLOGIA

System uwagowy – jest podstawowym systemem decydującym o tym, co w mózgu jest przetwarzane i z jakimi priorytetami.

Na dzień dzisiejszy wiadomo, że system uwagowy można podzielić na trzy podstawowe podsystemy.

1. System czuwaniowy (system czuwania uwagi) – jest odpowiedzialny za wychwytywanie krytycznych bodźców które się pojawiają w otoczeniu.

Bodźce te są krytyczne z punktu widzenia programu który przez mózg w danym momencie jest realizowany.

Np. stoimy przy wyjściu z metra i czekamy na naszego przyjaciela. Nasz mózg nastawiony jest na wychwycenie twarzy tej jednej osoby. Dopiero jak ta osobę zobaczymy, powiemy: CZEŚĆ ZDZISIU, JAK DOBRZE CIE WIDZEĆ! Tego do żadnej innej osoby nie powiemy.

Bodźców pod wpływem których widzimy wiele twarzy jest mnóstwo, natomiast dla nas krytyczna jest jedna twarz. I w tedy mamy do czynienia z działaniem tych systemów czuwaniowych. Ten system czuwaniowy dokładnie wiemy jak jest zlokalizowany. Mieści się głównie w prawej części mózgu, prawej półkuli mózgowej. I w momencie kiedy jest wykonywane zadanie pod tytułem właśnie czuwanie, aktywna jest prawa część frontalna mózgu i część tzw. farientalna (część ciemieniowa)

1. System orientacyjny – odpowiedzialny jest za przenoszenie uwagi z jednego obiektu na drugi lub też z jednego miejsca na drugie miejsce. To przenoszenie uwagi odbywa się przy zastosowaniu (pomocy) trzech operacji.

Pierwsza operacja jest reakcją odangażowywania uwagi z danego miejsca gdzie w danym momencie uwagę zwracamy. Za tą operację odpowiadają płaty ciemieniowe przednie i tylne w zależność od tego czy mamy do czynienia z zadaniem, które ma charakter mimowolny czy też dowolny. Krótko mówiąc w zależności od tego, czy odangażowanie uwagi jest związane z tym, że np. pojawił się w obszarze naszej percepcji jakiś mocny bodziec czy też o odrywaniu uwagi decyduje sam system, który przetwarza informacje i mówi: „dobrze już z danego obszaru wyciągnąłem wystarczającą ilość informacji w związku z tym idziemy w inne miejsce”.

Czyli mamy tak jakby dwa systemy. System który jest system dowolnym i system który jest systemem mimowolnym.

W literaturze anglosaskiej mówi się o tak zwanych dwóch mechanizmach.

System soft down jest sterowany odgórnie. Realizuje pewien program np. rozpoznawania czyjejś twarzy, w związku z tym skupia on uwagę na pewnym fragmencie twarzy , wyciagam z tego miejsca pewne informacje, które są mi potrzebne do zweryfikowania modelu który mam. Idzie rozkaz do Platów ciemieniowych. Natomiast drugi system jest takim systemem gdzie ta uwaga jest realizowana na zamówienie tego, co się dzieje na zewnątrz (jakiś huk, jakieś ostre światło) w związku z tym odrywam tą uwagę i przenoszę ją w to miejsce gdzie coś się dzieje, by zobaczyć co to jest. Więc to jest pierwsza operacje – operacja odangażowywania uwagi trwa 70 milisekund. W Momocie kiedy uwaga jest odangażowywana jesteśmy właściwie w tzw. stanie nieważkości tzn. nie ma nas, nic nie widzimy, nic nie słyszymy, nie myślimy. Po prostu nie ma nas na tym świecie. Maksymalnie ten stan radości do którego dążą wszystkie religie wschodu może trwać 200 milisekund. Po tych 200 milisekundach żeby nie wiem co się działo uwaga gdzieś siada czy chcemy czy nie chcemy. Strukturą, która jest odpowiedzialna za drugą operację (operację przenoszenia indeksu uwagi z jednego miejsca na drugie, z jednego obiektu na drugi) są dwie takie malutkie strukturki – wzgórki górne blaszki czworaczki. Mieszczą się one w środku mózgu i decydują one o przenoszeniu indeksu uwagi z jednego obiektu na drugi. W momencie kiedy uwaga zostanie przeniesiona jest angażowana w nowym obszarze. Za operacje angażowanie odpowiada ta druga struktura – poduszka. Poduszka decyduje o tym, że uwaga przyssa się w danym miejscu i jest w tym miejscu umocowana.

Dysleksja – jeden z defektów, który spotyka naturę ludzką i powoduje że mamy problemy z czytaniem, m.in. polega na tym ze jest zaburzony balans między systemem odangażowania uwagi a systemem angażowania uwagi.

Jeżeli genetycznie przeważa jeden z tych systemów (nie ma między nimi balansu) możemy mieć kłopoty z czytaniem. Dlatego, że jeżeli jest zbyt mocna poduszka, zbyt mocno jest zaangażowana uwaga, to płaty ciemieniowe nie są w stanie jej doangażować. Natomiast jeżeli uwaga jest ciągle odangażowywana to bardzo słaba jest poduszka (nie potrafi przyssać tej uwagi w danym miejscu) to nie potrafimy się na czymś skupić jesteśmy tacy roztargnieni.

W mózgu istnieją dwie drogi przekazywania informacji związane z systemem uwagowym:

1. Grzbietowa - przetwarzana jest informacja powiązana jest z przestrzenią

2. Brzuszna - związana jest z odbieraniem informacji, przetwarzania informacji związanej z obiektami (widzimy obiekty typu: krzesło, płaszcz)

W latach 90. kobieta uległa wypadkowi – zaczadziła się tlenkiem węgla i straciła wzrok. Zostały porażone płaty potyliczne, w których mieści się cała maszyneria odpowiedzialna za percepcje wzrokową, za to że widzimy obiekty, linie (pokrzywione, pochylone), kolory, ruchy obiektów itd. Ale mniej więcej do lat 90 nie podejrzewano, że istnieje tutaj oprócz tego widzenia obiektów również cos takiego jak widzenie przestrzenne. Jest to zupełnie niezależne od widzenia obiektów. Ta kobieta w związku z zatruciem tlenkiem węgla zupełnie straciła wzrok. Była poddawana różnym zabiegom rehabilitacyjnym i po paru miesiącach okazało się, że w dalszym ciągu niczego nie widzi. Strasznie duże było zdziwienie lekarzy, kiedy okazało się ze owszem niczego nie widzi, ale doskonale porusza się w przestrzeni. Tzn. potrafi przejść między rzędami ławek, potrafi ominąć przeszkody. Okazało się w tedy, że w mózgu mamy system widzenia przestrzeni. Jest nam to sobie bardzo trudno wyobrazić, bo w życiu codziennym te dwa systemy nie są rozgraniczone. Osobno są przekazywane informacje o naszej lokalizacji przestrzennej a osobno badane są informacje dotyczące obiektów, które w tej przestrzeni występują.

Funkcja odangażowywania uwagi związana może być z lokalizacją (przestrzenią) albo związana z obiektem.

Mózg sam wie, „jak co traktować” – raz patrzy na jakąś przestrzeń jako na lokalizację a raz patrzy na obiekty w zależność od tego co mu jest potrzebne do przetwarzania.

Jeżeli mamy taką sytuację, że mózg traktuje coś jako lokalizację to odrywanie uwagi jest załatwianie tylko i wyłącznie przez prawą półkulę. Czyli wyłącznie prawe płaty ciemieniowe funkcjonują wtedy. W momencie kiedy mózg zaczyna traktować coś jako obiekt i od tego obiektu jest odrywana uwaga uaktywniany jest również lewy płat ciemieniowy. W momencie kiedy jest lokalizacja aktywny jest tylko prawy płat ciemieniowy.

1. System defekcyjno – egzekucyjny – głównie aktywny jest wtedy kiedy uwaga jest przyssana w danym miejscu czy też na danym obiekcie i wyciągamy z tego obiektu (miejsca) informacje, które są nam potrzebne. Czy do zweryfikowania tego, co widzimy. Np.: skrzypce a nie pies buldog.

Mózg robi to tylko w jednym celu a mianowicie po to żeby opracować odpowiedni sposób zachowania w zależności od tego z jaką sytuacją mamy do czynienia. To jest tak jakby główny cel tej zabawy.

Mózg to jest taka maszyna, która opracowuje nam patent za zachowanie się; a to zachowanie musi być adekwatne do sytuacji końcowej. W związku z tym rozpoznawanie bodźców, realizowanie ich, wyszukiwanie ich znaczenia.

System egzekucyjny uwagi – od 1994 roku wiadomości na temat tego systemu bardzo się zmieniły w porównaniu z rokiem dzisiejszym. W 1994 roku o tym systemie opowiadano się bardzo ogólnie, a mianowicie mówiono, że jest to taki system, który znajduje się w przednim fragmencie obręczy mózgu (ta część mózgu, która znajduje się nad wielkim spoidłem od środka mózgu). Również mówiono, że jest to taki system, który decyduje jaka część mózgu jest aktywna czy wyciąganiu informacji z danego obszaru na którym skupiona jest uwaga.

Minęło kilkanaście lat i w tej chwili wiemy o wiele więcej. Przede wszystkim wiemy, że obręcz dzieli się na część przednią i na część tylnią. W części przedniej znajduje się system egzekucyjny natomiast w części tylniej znajduje się system defekcyjny uwagi.

System egzekucyjny w tej chwili dzielony jest na kilka części:

1. Pierwsza część, która znajduje się z przodu to część rostralna (część dziobowa) jest aktywowana wtedy, kiedy wykonując coś popełniamy błąd. Krotko mówiąc wtedy, kiedy czynność przez nas jest wykonywana odbiega od standardów modelu założonego przez mózg.

Część rostralna => system monitorowania błędu. Informacja o tym, że popełniamy błąd włącza się mniej więcej 100 milisekund po dokonaniu danego działania. ocenia się, że mniej więcej 50% błędów które popełniamy, nie uświadamiamy sobie. Mózg wie, że system zadziałał niedokładnie i w związku z tym ten system daje informacje do innych części mózgu, że trzeba poszukać innego rozwiązania (trzeba udoskonalić dane działanie).

1. Nad częścią rostralną znajduje się tzw. część dorsalna. Dzieli się ona na część dorsalną przednią i część dorsalną tylną. Właściwie mówi się o części dorsalnej rostralnej i haudalnej.

Cześć dorsalna przednia => aktywowana jest wtedy, gdy mamy do czynienia z tzw. konfliktem reakcji (nie wiemy jaką reakcję wprowadzić do działania).

Np. jedziemy samochodem 100 km/h w środku miasta (nie wolno tyle jechać, ale to robimy). Dojeżdżamy do skrzyżowania i zielone światło zmienia się nam na żółte. Jesteśmy jakieś 6m od skrzyżowania i nagle mamy żółte a za chwile czerwone. Teraz mamy dylemat: hamować czy gazować? Nie wiemy jaką reakcję wybrać. W innej sytuacji tych reakcji może być więcej. W tedy aktywowana jest właśnie ta przednia część, części dorsalnej przedniego zakrętu obręczy. Tak długo jest aktywowana, dopóki nie zostanie wybrana odpowiednia reakcja. Znów informacja idzie do innych części mózgu o tym, że nie mamy odpowiedniej reakcji na tą sytuację.

Część dorsalna tylna => część, która jest aktywowana wtedy, gdy mamy do czynienia z konfliktem bodźca, krótko mówiąc nie jesteśmy pewni, z jakim bodźcem mamy do czynienia, nie możemy do rozpoznać.

Wróćmy do wcześniejszego przykładu – przykład jazdy przez skrzyżowanie.

Jedziemy, jedziemy, jedziemy, świeci słońce, piękna wiosna i nie widać czy sygnalizator jest już na żółto, czerwono czy może na zielono. Słonce tak pada, że nie jesteśmy w stanie tego rozpoznać. W tedy aktywowana jest ta cześć haudalna przedniego zakrętu obręczy części dorsalnej. Nad tą częścią haudalną części dorsalnej mieści się jeszcze taka inna struktura, która również w tedy jest aktywowana tzw. presma - kora przedmotoryczna dodatkowa.

Kora przedmotoryczna dodatkowa => daje impuls, który z kolei uwalnia odpowiednie reakcje. Jest aktywowana dopiero w tedy, kiedy nie wiemy jak zacząć. Jest również czuła na konflikt bodźca.

System oceny – ocenia, czy wymagania, które się pojawiają przekraczają nasze możliwości czy tez nie. Jeżeli przekraczają lądujemy na minusie, a jeżeli nie to na plusie (po lewej stronie) i opracowujemy sobie naszego robocika. Ten system oceny to jest cały przedni zakręt obręczy. To on decyduje o tym, czy rozpoznaliśmy odpowiedni bodziec, czy wybraliśmy odpowiednia reakcję i czy nasze działania, które podejmujemy są obarczone błędem czy tez nie. Jeżeli są obarczone błędem to dla naszej maszynki - mózgu - znaczy, że nie wdrażamy tego do produkcji, nie przyjmujemy i pracujemy dalej nad opracowaniem takiego modelu (robocika), który będzie dobrze funkcjonował w tych warunkach. Jeżeli robocik się myli i robi błędy, to jest niedobrym robocikiem. Oznacza to, że zasoby zostały nieodpowiednio dobrane i w związku z tym w dalszym ciągu poszukujemy rozwiązania.

Część haudalna = system koordynujący, jest to ta część z zakrętu obręczy, która jest aktywowana wtedy, kiedy trzeba koordynować już prace odpowiednio opracowanego schematu działania (naszego robocika). I to jest ta część z zakrętu obręczy, która się męczy.

1. Jest jeszcze tylna część zakrętu obręczy – tzw. część defekcyjna. To ja ta część, która nic innego nie robi, tylko śledzi czy ten nasz robocik odchyla się od normy zadanej czy tez nie. Jeżeli się odchyla, to od razu leci informacja do przedniego fragmentu obręczy, że trzeba na nowo rozpocząć dobieranie systemu. Jest to ta część systemu, która niczego nie egzekwuje, nad niczym nie ma sprawczej kontroli. Tylko obserwuje czy wszystko jest w porządku.

Następne piętro przetwarzania informacji:

- ciało migdałowate(po prawej stronie) – zarządza jak się usunąć, jak wyjść poza obszar części dorsalnej; nie ma konfliktu to nie ma błędu. Mamy receptę na zachowanie w danej sytuacji i hipokamp (po lewej stronie)- jest to punkt wyjścia do opracowania różnych modeli zachowania (inicjuje powstanie odpowiedniego robocika).

Ciało migdałowate – w jego skład wchodzi kilkanaście jąder, z jadra środkowego wychodzi mnóstwo rozkazów. Steruje trzema modelami zachowania (3F)

Przykładowe rozkazy wychodzące z ciała migdałowatego:

- zastygnięcie w bezruchu

- ciśnienie krwi

- hormony stresowe

- drgnięcie (odruch bezwarunkowy)

Rozkazy wychodzą z ciała migdałowatego i wędrują do mózgu.

Hipokamp – związany jest ze stresem, odpowiedzialny jest za uczenie się, zapamiętywanie.

Bodziec emocjonalny – jest wtedy, gdy nie ma zgodności między wymaganiami a możliwościami. Odpowiedzialny jest za drogę paniki, za pozbawienie świadomości, poczytalność mroczną. Trafia do ciała migdałowatego.

Komórki hipokampa posiadają receptory AMPA i NMDA.

Czynniki stresogenne aktywują oś podwzgórzowo- przysadkowo- nadnerczową (PPN). Mechanizm reakcji na stres rozpoczyna się w podwzgórzu, gdzie zostaje wydzielony hormon CRH. Ta zaś pobudza przysadkę do wydzielenia ACTH, która działa na korę nadnerczy. Kora nadnercza wydzela hormon zwany adrenaliną, który to działa na ciało migdałowate i hipokamp.

Sytuacja nowa – nie możemy znaleźć zasobów w związku z czym nie mamy opracowanego modelu zachowania.

Przedni zakręt doręczy uznaje, że lewa strona jest skreślona – tzn. decyduje wtedy, kiedy uznaje, że hipokamp jest skreślony.

Glutaminian pełni ważną rolę uaktywnienia receptorów glutaminianowych AMPA. Podczas działania receptora AMPA otwiera się na chwile i następuje przepływ przez kanał jonowy jonów sodowych Na+ i potasowych K+ do komórki mózgowej.

NMDA – w momencie gdy się otworzy, może być otwarty bardzo długo. To decyduje o tym, że mózg może się uczyć. Aby receptor ten uległ otworzeniu, musi nastąpić działanie glutaminianu i zmiana potencjału błony komórkowej.

Gdy receptor jest otwarty, komórki mogą się ze sobą porozumiewać. Komórki się łączą, tzn. tworzy się system werbalizacyjny komórek.

W sytuacji stresu hipokamp za wszelką cenę chce opracować recepty na zachowanie się. Kanał jonowy NMDA jest otwarty. Inicjowana jest produkcja białka znacznikowego. Jeśli białko jest produkowane to nie mamy rozwiązania, natomiast żeby go wyprodukować – są produkowane enzymy. Jeżeli przez dłuższy czas nie możemy znaleźć rozwiązania, białka są bez przerwy produkowane. Pod wpływem intensywnego stresu białko jest trawione.

Intoksykacja wzbudzeniowa – w momencie, kiedy recepta jest opracowana, glutaminian jest wyrzucony (opracowany jest system czyli jest robocik).

Zdolność uczenia się – tracimy ją, jeżeli nie ma hipokampa.

Czym różni się receptor NMPA od AMPA?