1. Finanse i rachunkowość przedsiębiorstw

Firma

• trzeba mieć wyodrębniony kapitał (własny)

• trzeba dysponować majątkiem (najlepiej własnym)

• trzeba mieć odpowiednie zasoby ludzkie

• wszystko musi być świadomie i celowo zorganizowane (kto i za co odpowiada)

Funkcje przedsiębiorstwo turystyczne/rekreacyjne

• Zasada innowacyjności – Musi wprowadzać na rynek takie oferty, które będą konkurować z innymi firmami, jak również wprowadzając coś nowego.

• Zasada gospodarności – Mając określone zasoby chcemy wyciągnąć maksimum zysku (zasada maksymalnego zysku) lub gdy chcemy uzyskać określony poziom zysku przy minimalnych nakładach (minimalizacji kosztów).

• Zasada rachunku ekonomicznego – Polega na tym, że wszystko co się dzieje w firmie musi być rejestrowane w odpowiednich bazach danych (jakie koszty, przychody).

• Zasada rentowności – Mówi o tym, iż przedsiębiorstwo trzeba tak prowadzić, aby uzyskało nadwyżkę przychodów nad kosztami, to jeszcze nie oznacza, że firma przynosi zysk – dopiero po uregulowaniu strat nadzwyczajnych (podatek) zostają nam pieniądze – rentowność nie oznacza że firma jest zyskowna.

• Zasada przedsiębiorczości – Mówi, że prowadzący firmę powinien wykorzystać wszystkie sytuacje które się pojawiają na korzyść firmy, po drugie powinien nie bać się podejmować ryzyka, po trzecie powinien brać za swoje decyzje pełną odpowiedzialność.

Przedsiębiorstwa z zakresu informacji

• Wydawnictwa turystyczne

• Małe przedsiębiorstwa (5 osób)

• Średnie przedsiębiorstwa (50 osób)

• Duże przedsiębiorstwa (powyżej 50 osób)

Finanse – Wszystkie przepływy pieniężne, jakie odbywają się w firmie i wszystkie decyzje finansowe jakie są podejmowane w firmie. Bez środków pieniężnych nie będzie firmy.

Decyzje finansowe

• Operacyjno-decyzyjne (bieżące rachunki).

• O charakterze inwestycyjnym (środki pieniężne decydujące o przyszłości firmy).

• Gromadzenia kapitału (pozyskiwanie środków finansowych z zewnątrz).

Decyduje główny księgowy (powinien tylko rejestrować koszty) lub manager do spraw finansowych. Jest to osoba, która odpowiada za finanse.

Finansista myśli nad tym, co zrobić z pieniędzmi i jak je wykorzystać.

1. Analiza ekonomiczna – klasyfikacja, zakres, źródła informacji

Rola i znaczenie analizy ekonomicznej

• w działaniach operacyjnych

• w zarządzaniu strategicznym firmą

• Analiza ekonomiczna – Oznacza podział całości na elementy składowe.

• Analiza przyczynowo-skutkowa – Bada przyczyny wystąpienia zjawisk i skutki podejmowanych decyzji.

Jest to zespół czynności podejmowanych w firmie których celem jest określenie aktualnej sytuacji ekonomicznej firmy i czynników które je kształtowały, z drugiej zespół czynności których celem jest określenie sytuacji finansowej firmy jaka będzie w przyszłości (zarządzanie strategiczne).

Pojęcie i zadania analizy ekonomicznej

Analiza jest metodą postępowania naukowego, która polega na dzieleniu danej całości, na części i następnie rozpatrywanie każdej z nich osobno.

Może mieć ona dwojaki charakter:

• Analiza strukturalna – Wykrycie struktury badanej całości, związków i zależności występujących między tymi elementami, a także między każdym elementem a całością.

• Analiza przyczynowa – Poznanie mechanizmu funkcjonowania badanej całości, zmian jakie w niej zachodzą, identyfikacje czynników oddziaływujących na tę całość.

Analiza ekonomiczna jako metoda badania zjawisk i procesów gospodarczych polega na ich podziale na elementy składowe, wykrywaniu związków przyczynowych między nimi, oraz identyfikacji przyczyn zmian zachodzących w badanym obiekcie jako całości.

Analiza ekonomiczna może być rozpatrywana w skali makro, analiza ekonomiczna całej gospodarki oraz w skali mikro – przedsiębiorstwa.

Przedmiotem analizy ekonomicznej w firmie są zjawiska oraz procesy gospodarcze we wszystkich strefach działalności przedsiębiorstwa występujące w jego obrębie i poza nim.

Przedmioty analizy ekonomicznej

• Wyniki finansowe firmy

• Wyniki materialne (obroty w ujęciu asortymentowym i jakościowym)

• Koszty własne

• Gospodarka zasobami ludzkimi

• Postęp techniczny i innowacje

• Wartość firmy

• Sytuacja majątkowo-kapitałowa

• Ryzyko działalności

• Rozwój firmy w przyszłości

Rodzaje analiz ekonomicznych

Kryterium (rodzaje analiz)

• przeznaczenie analiz (zewnętrzna i wewnętrzna)

• czas, którego dotyczą analizy (retrospektywna, bieżąca, prospektywna)

• zastosowane metody badawcze (funkcjonalna, kompleksowa, decyzyjna)

• szczegółowość opracowania (ogólna, szczegółowa)

Podstawowe etapy metodyczne analizy ekonomicznej

• Dokładne zdefiniowanie obiektu badań.

• Wybór kryterium oceny zachowania się zjawiska lub procesu.

• Wybór adekwatny miary.

• Ustalenie jednostek odniesienia (bazy).

• Określenie odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych.

• Postawienie wstępnej hipotezy, sformułowanie modelu i przeprowadzenie analizy przyczynowej.

• Ustalenie przyczyn i skutków stwierdzonych zakłóceń.

• Ustalenie działań racjonalizujących obiekt badań.

Podstawowe rodzaje porównań w analizie ekonomicznej

Rodzaje porównań
Wewnętrzne
Porównanie z wielkościami postulowanymi. Porównanie w czasie.

Źródła informacji wykorzystywane w analizie ekonomicznej

• Materiały ewidencyjne

• Materiały pozaewidencyjne

Materiały pozaewidencyjne

• Dane postulowane, zwłaszcza plan finansowy

• Inne plany krótko i długoterminowe

• Kalkulacje wstępne

• Kosztorysy

• Wyniki analizy z lat poprzednich:

- Materiały z przeprowadzonych kontroli, rewizji i audytów, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych: dane dotyczące przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych, a także otoczenia firmy.

- Źródła prawne, zwłaszcza z zakresu prawa gospodarczego.

- Raporty, dane ze statystyki publicznej.

W ramach materiałów ewidencyjnych, bez względu na ich rodzaj, można wyodrębnić:

1. Dokumentację pierwotną lub wtórną, stanowiącą podstawę zapisów z urządzeń ewidencyjnych (asygnaty kasowe, dowody magazynowe, bankowe, raporty dzienne lub okresowe).

2. Zapisy dokonane w analitycznych i syntetycznych urządzeniach ewidencyjnych (konta, rejestry, zapisy na płytach, dyskach).

3. Sprawozdawczość opartą na tych zapisach i stanowiącą uogólnienie ich treści.

Sprawozdawczość firmy jako źródło informacji

Podstawowym źródłem danych o firmie jest sporządzane przez nią sprawozdanie finansowe. Podstawą prawną sporządzanego sprawozdania finansowego jest ustawa o rachunkowości.

Obowiązek sporządzania sprawozdań ciąży na firmach turystycznych i rekreacyjnych spełniających następujące warunki (art. 50 ww. ustawy):

1. Średnioroczne zatrudnienie powinno wynosić minimum 50 osób (w przeliczeniu na pełne etaty).

2. Suma aktywów bilansu powinna wynosić co najmniej 2 500 000 euro (przy średnim kursie euro wg NBP na koniec roku poprzedzającego).

3. Przychody netto osiągane ze sprzedaży usług, towarów, produktów oraz operacji finansowych wynosiły co najmniej 5 mln euro, według kursu NBP jak powyżej.

Ustawa z 29 września 1994 roku wprowadziła zapis „badaniu i ogłaszaniu podlegają roczne sprawozdania finansowe jednostek powiązanych, w tym roczne sprawozdania finansowe, kontynuujących działalność:

• banków i zakładów ubezpieczeń.

• jednostek działających na podstawie przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych (funduszach emerytalnych).

• spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji.

• pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym spełniły 2 warunki z uprzednio wymienionych.

Wszystkie pozostałe firmy są zwolnione ze sporządzania sprawozdań finansowych, a jedynie sporządzają sprawozdawczość według wymogów GUS.

Sprawozdania finansowe – bilans

• Bilans służy do analizy strat majątkowo kapitałowej firmy.

• Pozwala określić dynamikę zmian.

• Zestawienie aktywów i pasywów firmy.

• Musi obejmować 12 miesięcy (nie zawsze od stycznia do grudnia).

• Warta aktywów i pasywów musi być równa.

• Pozwala określić strukturę majątku i zmian w tej strukturze.

• Pozwala określać strukturę kapitałów.

• Służy obliczania licznych wskaźników syntetycznych wskazujących, w jakiej sytuacji finansowej firma jest i do jakiej zmierza.

Sprawozdanie finansowe – rachunek zysków i strat

• Zestawienie kosztów i przychodów firmy.

• Obliczanie dynamiki zmian w przychodach i kosztach.

• Pozwala na określenie zmian w strukturze kosztów.

• Pozwala określić zmiany w strukturze przychodów.

• Pozwala określić wskaźniki syntetyczne (rentowości i sprawności działania).

Sprawozdanie finansowe – rachunek przepływów pieniężnych (cash flow)

• metoda bezpośrednia

• metoda pośrednia (korektowa)

Sprawozdanie finansowe – pozostałe elementy

• zestawienie w kapitale (funduszu) własnym

• informacje dodatkowe (struktura kapitału, analiza zagrożeń)

Metody analizy ekonomicznej

• metody analizy jakościowej

• metody analizy ilościowej

Metody analizy jakościowej ujmują badane zjawiska, związki i zależności w formie opisowej, nie nadają im mierzalnego wyrazu. Głównie polegają na analizie dynamiki szeregów czasowych danego zjawiska. Są proste, łatwe do stosowania.

Wadą jest to, że nie pozwalają określić zależności między badaną zmienną a czynnikami określającymi.

Metody ilościowe

• metody deterministyczne

- kolejnych podstawień

- reszty

- różnic cząstkowych

- podstawień krzyżowych

- funkcyjna

- logarytmowania

• stochastyczne

- ekonometryczne

- taksonomiczne

- dyskryminacyjne

1. Środki gospodarcze firmy

Środki gospodarcze – Wszelkie składniki majątkowe, jakie są w dyspozycji firmy, zarówno te, które są jej własnością, jak i te, które zostały jej udostępnione czasowo przez podmioty zewnętrzne, a które służą prowadzonej działalności gospodarczej.

Składniki majątkowe w firmie

• Majątek trwały – aktywa trwałe.

• Majątek obrotowy – aktywa obrotowe.

Zasada wzrastającej płynności – Mówi nam, jak szybko dany składnik majątku można zamienić na gotówkę.

Majątek trwały – Te składniki majątku, które są wykorzystywane w działalności gospodarczej w firmie przez okres dłuższy niż jeden rok.

1. Wartości niematerialne i prawne – Oznaczają zaangażowanie firmy w zakup różnego rodzaju licencji, patentów, oprogramowania, znaków towarowych, a także wartość prac badawczo-rozwojowych prowadzonych przez firmę.

2. Rzeczowe aktywa trwałe w bilansie – Obejmuje środki trwałe, czyli urządzenia, przedmioty, wyposażenie maszyny, które są własnością lub współwłasnością firmy i są w pełne zdatne do użytku i którego wartość początkowa zakupu przekracza limity cen ustalone przez Ministerstwo Finansów.
   
   Zaliczamy: grunty; budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej; urządzenia techniczne i maszyny; środki transportu; inne środki trwałe.

Środki trwałe w budowie – Nakłady pieniężne, jakie poniosła firma na zakup nowych lub modernizację istniejących środków trwałych.

1. Należności długoterminowe – Środki pieniężne, które firma z różnych tytułów powinna otrzymać od partnerów biznesowych (dłużej niż jeden rok).

2. Inwestycje długoterminowe – Środki pieniężne firmy, które zaangażowano w różne długoterminowe cele niezwiązane z działalnością podstawową firmy.
   
   - Nieruchomości
   - Wartości niematerialne i prawne
   - Długoterminowe aktywa finansowe
   
   * w jednostkach powiązanych
   * udziały lub akcje
   * inne papiery wartościowe
   * udzielone pożyczki
   * inne długoterminowe aktywa finansowe

Aktywa obrotowe

1. Zapasy

- Materiały

- Półprodukty i produkty w toku

- Produkty gotowe

- Towary

- Zaliczki na dostawy

1. Należności krótkoterminowe – Środki pieniężne, które firma z różnych tytułów powinna otrzymać od partnerów biznesowych (krócej niż jeden rok).

2. Inwestycje krótkoterminowe – Zaangażowanie wolnych środków w działania zewnętrzne niezwiązane z podstawową działalnością na okres krótszy niż rok.

Pasywa (kapitały lub fundusze)

Kapitał dotyczy wyłącznie firm prywatnych. Natomiast fundusz dotyczy przedsiębiorstw państwowych lub uspołecznionych.

• Kapitały własne – Wszelkie środki zaangażowane w momencie tworzenia firmy, przeznaczone na prowadzenie działalności oraz środki, które zostały wypracowane przez firmę w trakcie jej działalności, przeznaczone na rozwój.

- Kapitał powierzony – Środki pieniężne właścicieli, prawa materialne (patenty, znaki towarowe), akcje i obligacje, grunty, środki transportu, budynek – w momencie założenia firmy. Z kapitału powierzonego powinien być finansowany majątek trwały.

• Zmiana formuły własnej przedsiębiorstwa.

• Zmiana struktury własnościowej firmy.

- Kapitał samofinansowania – Całość lub część zysku wypracowanego w roku poprzednim i przeznaczonego na rozwój firmy.

• Kapitały obce – Środki finansowe, które zostały wprowadzone do firmy z zewnątrz na ściśle określony czas i na ściśle określonych zasadach.

- Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

• Kredyty i pożyczki bankowe.

• Pożyczki od osób prawnych i fizycznych.

• Dotacje i subwencje.

• Zobowiązania długoterminowe z tytułu dostaw towarów i usług (kredyt towarowy lub kupiecki).

Dwie złote zasady bilansowe

• Kapitały własne powinny w całości finansować majątek trwały.

• Kapitały obce powinny finansować aktywa obrotowe.

Kapitał stały – Kapitał, który jest w firmie powyżej jednego roku (kapitały własne + zobowiązania długookresowe)

1. Koszty w przedsiębiorstwie turystycznym i rekreacyjnym

Pojęcie kosztów i określenia pokrewne

Koszty odzwierciedlają nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej (pracy ludzi, maszyn i urządzeń, zużytych materiałów) poniesionych bezpośrednio lub pośrednio na wytworzenie określonego produktu (dobra lub usługi), które zostały poniesione w danym okresie czasu (roku obrachunkowym), a które przedstawia się w ujęciu pieniężnym (wartościowym).

Z powyższego wynika, że nie wszystkie nakłady poniesione w firmach można zaliczyć do kosztów.

Do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się:

• tych nakładów, które nie wiążą się bezpośrednio lub pośrednio z wytwarzanym produktem

• nakładów poniesionych w latach poprzednich, nie zaliczanych wówczas w koszty

• strat nadzwyczajnych

• kosztów, które przekraczają obowiązujące limity kosztów uzyskania przychodów (koszty delegacji, użytkowania samochodów prywatnych dla celów służbowych, koszty reprezentacji)

Koszty w praktyce to wydatki firm na określone cele związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Podstawowe klasyfikacje kosztów

• Układ rodzajowy kosztów – Jest to podział kosztów na jednorodne grupy (rodzaje). Są one wyodrębnione zgodnie z zasadami i wymogami ustawy o rachunkowości z 1994 roku z późniejszymi zmianami.

Standardowy układ rodzajowy kosztów obejmuje następujące grupy:

• zużycie materiałów i energii

• usługi obce

• amortyzacja

• wynagrodzenia

• świadczenia na rzecz pracowników

• podatki i opłaty lokalne

• pozostałe koszty

Zużycie materiałów i energii – Są to koszty związane z utrzymaniem ciągłości świadczenia usług turystycznych lub rekreacyjnych.

Usługi obce – Są to usługi świadczone przez obce podmioty gospodarcze na rzecz danej firmy turystycznej lub rekreacyjnej.

Amortyzacja – Jest to koszt szczególny, jest kosztem, a nie jest wydatkiem, nie wiążą się z nią wydatki pieniężne w danym roku podatkowym, obniża jednak podstawę opodatkowania. Amortyzacja jako wartość stopniowego zużywania się w trakcie działalności gospodarczej rzeczowych aktywów trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlega zapisom rachunkowym.

Z amortyzacją wiążą się roczne stawki amortyzacyjne dla poszczególnych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych względem ich wartości początkowej.

Z amortyzacją wiąże się pojęcie umorzenia jako okresowego zmniejszenia wartości początkowej składników środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych o sumę ich zużycia.

• Amortyzacja liniowa – Odpisy amortyzacyjne są w każdym amortyzowanym okresie równe (takie same).

• Amortyzacja degresywna (przyspieszona) – W pierwszym okresie odpisy są wyższe, a w dalszych relatywnie niższe.

Wybór metody amortyzacji w firmie jest decyzją firmy, a sposób dokonywania amortyzacji określa ustawa z 27 lipca 2002 roku. Podatnicy dokonując wyboru metody amortyzacji czynią to w momencie przyjęcia aktywów trwałych do użytkowania i muszą tę metodę już stosować.

Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się miesięcznie, kwartalnie lub jednorazowo na koniec roku.

Amortyzacji nie podlegają:

• grunty i prawa wieczystego użytkowania gruntów

• budynki mieszkalne wraz ze znajdującymi się w nich dźwigami lub lokale mieszkalne służące do prowadzenia działalności gospodarczej

• składniki majątku, które nie są używane na skutek zaprzestania działalności, w której były używane

Wynagrodzenia – Dotyczą wszystkich etatowych i nieetatowych pracowników firmy, także tych zatrudnionych na umowę o dzieło lub zlecenia.

Świadczenia na rzecz pracowników – Są to świadczenia ubezpieczeniowe na dany okres, jakie ponosi pracodawca i pracownik firmy.

W skład tych świadczeń wchodzą: ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe, koszty Funduszu Pracy oraz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Podatki i opłaty lokalne – Podatki od nieruchomości, opłaty lokalne za udział w budowie kanalizacji.

Układ kalkulacyjny kosztów

Punktem wyjścia jest koszt jednostkowy produktu, na który składają się koszty:

• bezpośrednie, które odnieść można wprost do danego produktu (dobra, usługi)

• pośrednie, których nie można przypisać danemu produktowi, a które dotyczą firmy jako całości, wynagrodzenia zarządu firmy, kosztu udziału firmy w targach

Koszty bezpośrednie, niekiedy też pośrednie przybierają charakter kosztów:

• zmiennych, które zmieniają się wraz z wartością obrotów

• stałych, których wielkość nie ulega zmianom względem rozmiarów świadczonych usług (koszty amortyzacji, podatek od nieruchomości)

Koszty zmienne mogą być trojakiego rodzaju:

• progresywne

• proporcjonalne

• degresywne

Zakres analizy kosztów

Podstawowym dokumentem wykorzystanym do analizy kosztów jest rachunek zysków i strat.

Analiza kosztów obejmuje następujące zakresy:

• analiza dynamiki zmian w kosztach ogółem oraz poszczególnych rodzajach kosztów

• analiza zmian w strukturze kosztów (procentowy udział)

• wskaźniki syntetyczne z grupy wskaźników sprawności działania (stopień wykorzystania majątku firmy)

1. Czynniki wpływające na wyniki finansowe firmy

• poziom i struktura kosztów

• poziom konkurencji

• poziom na rynku

• struktura zatrudnienia

• wielkość przedsiębiorstwa

• lokalizacja przedsiębiorstwa

• struktura organizacyjna

• rodzaj prowadzonych usług

• efektywność marketingowa

W teorii przedsiębiorstwa wyróżnia się dwie podstawowe grupy czynników wpływających na ostateczny wynik firmy (zysk lub stratę).

1. Czynniki zewnętrzne, na które firma nie ma wpływu.

2. Czynniki wewnętrzne, zależne od samego przedsiębiorstwa.

Do czynników zewnętrznych mogących mieć wpływ na wynik finansowy firmy turystycznej zaliczyć można:

• ogólną sytuację społeczno-gospodarczą kraju, a także na świecie (inflację, politykę kredytową)

• sytuację polityczną na świecie oraz w kraju (przewroty, wojny domowe)

• kataklizmy naturalne (trzęsienia Ziemi, powodzie, huragany)

• nieprzewidywalne anomalie pogodowe

• bariery i ograniczenia prawne, zakazy wjazdowe, ograniczenia wizowo-paszportowe, bariery celne

Do czynników wewnętrznych (endogenicznych) zaliczyć można następujące:

• poziom i strukturę sprzedaży

• poziom cen jednostkowych

• poziom kosztów jednostkowych

• poziom i strukturę zatrudnienia w firmie oraz kwalifikacje pracowników

• stan techniczny posiadanego majątku

• zakres i skuteczność działań marketingowych

• wizerunek firmy w otoczeniu zewnętrznym

• innowacyjność produktów firmy

1. Próg rentowności i jego praktyczna przydatność w firmie

Analiza progu rentowności stanowi niezwykle przydatny instrument w zarządzaniu firmą w gospodarce rynkowej. Obejmuje ona badania punktu wyrównania (break even point – BEP), w którym uzyskiwane przychody ze sprzedaży pokrywają dokładnie ponoszone koszty.

Firma nie ma zysku, ale też nie ponosi strat. Analiza progu rentowności opiera się na podziale kosztów na: stałe i zmienne. Stwarza to pewne ograniczenia w firmach, które prowadzą rachunek kosztów oparty na innych zasadach.

Próg rentowności przy wytwarzaniu jednego produktu (usługi)

W takim przypadku na próg rentowności wpływają:

• wielkość sprzedaży

• cena jednostkowa produktu

• jednostkowe koszty zmienne

• koszty stałe wytworzenia produktu

Próg rentowności znajduje się w punkcie, w którym sprzedaż równa się kosztom całkowitym.

Metody oceny opłacalności przedsięwzięć rozwojowych

Istota i rodzaje inwestycji

Inwestycje można rozpatrywać z różnych punktów widzenia:

• inwestycje odtworzeniowe

• inwestycje modernizacyjne

• inwestycje innowacyjne

• inwestycje rozwojowe

• inwestycje strategiczne

- o charakterze ofensywnym

- o charakterze defensywnym

• inwestycje dotyczące ustroju społecznego

• inwestycje dotyczące interesu publicznego

Decyzje rozwojowe

• służące akceptacji lub odrzuceniu konkretnego projektu

• dotyczące klasyfikacji, stanowiące wyraz względnej oceny opłacalności inwestycji

• odnoszące się do programowania, czyli wyboru najkorzystniejszego programu rozwoju firmy

Kryterium opłacalności inwestycji

• Podstawowym kryterium jest zysk.

• Ryzyko wynikające z czasu realizacji.

• Wartość przepływów pieniężnych netto (cash flow – NCF).

Proste oceny inwestycji

• Okres zwrotu nakładów.

• Okres zwrotu przy zaktualizowanej metodzie nadwyżek.

• Prosta stopa zwrotu (zysku)

R = Zn + Od / K x 100

R – stopa zwrotu (zysku) z kapitału

Zn – zysk netto

Od – roczne odsetki od kredytu

K – kapitał zaangażowany

• Stopa zwrotu z kapitału własnego

R = Zn / Kw x 100 %

• Stopa zwrotu (przeciętna) z kapitału

Rp = Zn / K x 100 %

Opłacalność inwestycji można mierzyć także poprzez:

• próg rentowości

• analizę wrażliwości

• metody dyskontowe (wartość zaktualizowaną netto, wewnętrzną stopę wzrostu)

Analiza pozycji firmy na rynku kapitałowym

Rynek kapitałowy spełnia w gospodarce następujące funkcje.

1. Dokonuje się na nim alokacja kapitału – transfer zasobów pomiędzy poszczególnymi sektorami gospodarki, sposobami ich zastosowania, a także uczestnikami, co przyczynia się do poprawy efektywności wykorzystania zasobów.

2. Jest miejscem mobilizacji kapitału.

3. Dokonuje się przez niego systematycznej wyceny kapitału.

4. Umożliwia transformacje kapitału – zamianę niewykorzystanych środków finansowych w środki finansujące rozwój.

Aby wyżej wymienione funkcje mogą być realizowane rynek powinien charakteryzować się odpowiednia płynnością i kapitalizacją.

Płynność oznacza swobodę zbycia/nabycia waloru nie wymuszającą dużego spadku/wzrostu ceny.

Kapitalizacja określa natomiast wartość wszystkich papierów wartościowych notowanych na danym rynku, liczoną na podstawie kursów rynkowych.

Realizując swe funkcje, a w szczególności dokonując systematycznej wyceny aktywów, rynek kapitałowy stanowi źródło informacji dla analityków, instytucji finansowych, konkurentów, kontrahentów, firm, czy też aktualnych lub potencjalnych inwestorów.

Narzędziem pomocnym w przeprowadzaniu ww. analiz są wskaźniki rynku kapitałowego.

• Wewnętrzne – Obliczane na podstawie danych pochodzących z firmy i jej sprawozdawczości finansowej.

• Zewnętrzne – Na podstawie danych z rynku – ceny rynkowej papierów wartościowych.

Do najważniejszych wskaźników pozwalających ocenić efektywność zarządzania spółką oraz perspektywy opłacalności inwestowania w akcje/udziały przedsiębiorstwa należą:

1. Wskaźnik średniorocznej stopy zwrotu (geometryczna stopa zwrotu)

2. Wskaźnik zysku netto przypadającego na jedną akcję

zysk netto / przeciętna liczba akcji

1. Wskaźnik operacyjnych przepływów pieniężnych przypadających na jedną akcję

operacyjne przepływy pieniężne / przeciętna liczba akcji

1. Wskaźnik przychodów netto ze sprzedaży przypadających na jedną akcję

przychody netto ze sprzedaży / przeciętna liczba akcji

1. Wskaźnik cena/zysk

cena rynkowa 1 akcji (P) / zysk netto na 1 akcję (EPS)

1. Wskaźnik ceny rynkowej do operacyjnych przepływów pieniężnych przypadających na jedną akcję

cena rynkowa 1 akcji (P) / operacyjne przepływy pieniężne na 1 akcję (CFPS)

1. wskaźnik ceny rynkowej do przychodów netto ze sprzedaży przypadających na jedną akcję

cena rynkowa 1 akcji (P) / przychody netto ze sprzedaży na 1 akcję (SPS)

1. wskaźnik wartości księgowej kapitału własnego przypadającej na jedną akcję

księgowa wartość kapitału własnego / przeciętna liczba akcji

1. wskaźnik ceny rynkowej do księgowej wartości kapitału własnego na jedną akcję

cena rynkowa (P) / księgowa wartość kapitału własnego na 1 akcję (BVPS)

1. wskaźnik q Tobina

rynkowa wartość kapitału własnego + rynkowa wartość kapitału obcego / szacunkowa wartość odtworzenia majątku

Polityka dywidendowa firmy

Dane dotyczące kształtowania się liczby akcji zwykłych, ceny rynkowej akcji, zysku netto, operacyjnych przepływów pieniężnych i dywidendy.

1. Wskaźnik dywidendy przypadającej na jedną akcję

Dywidenda / przeciętna liczba akcji

1. Wskaźnik stopnia wypłaty dywidendy

Dywidenda w roku / zysk netto

1. Wskaźnik stopy dywidendy

Dywidenda na 1 akcję (DSP) / cena rynkowa 1 akcji (P)

Dodatkowa dla celów porównawczych można wykorzystać wskaźnik stopnia wypłaty dywidendy oparty na operacyjnych przepływach pieniężnych

Dywidenda / operacyjne przepływy pieniężne

Zmienność stóp wzrostu

Rozwiązanie

Inwestowanie w akcje jest procesem obciążonym ryzykiem, co do wielkości faktycznie osiągniętych dochodów, stóp zwrotu w przyszłości.

Ryzyko niesystematyczne związane jest z czynnikami mikroekonomicznymi, branżowymi, a głównie ze specyfiką danego podmiotu – strukturą finansowania, sferą operacyjną, kontaktami z otoczeniem. Ryzyko to nazywane jest często ryzykiem dywersyfikowalnym, a to ze względu na fakt, że istnieje możliwość jego zmniejszenia (a nawet eliminacji), poprzez skonstruowanie portfela papierów wartościowych złożonego z walorów przedsiębiorstw o różnej specyfice i pochodzących z różnych branż.

Ryzyko systematyczne zwane także często ryzykiem rynkowym oraz niezdywersyfikowalnym, związane jest z czynnikami makroekonomicznymi i rynkiem kapitałowym jako takim. Ryzyka tego nie można ograniczyć przez budowę portfela zdywersyfikowanego, wiąże się bowiem ono z ogólną sytuacją kraju czy ogólnymi tendencjami panującymi na rynku kapitałowym – hossa, bessa.

Wskazane jest więc uważne przyjrzenie się związkowi ryzyka danego papieru wartościowego (i) z ryzykiem rynkowym.

1. Analiza kosztów pozyskania kapitału firmy

• Koszt kapitału akcyjnego uprzywilejowanego

Ku = $\frac{\text{Du}}{\text{Pu}}$ * 100%

Du – wartość rocznej dywidendy wypłacane na akcję uprzywilejowaną

Pu – rynkowa cena akcji uprzywilejowanej

• Koszt kapitału akcyjnego nowej emisji akcji uprzywilejowana

Ku = $\frac{\text{Du}}{Psu - Fsu}$ * 100%

Psu – cena sprzedaży akcji uprzywilejowanej

Fsu – koszt emisji i sprzedaży przypadające na akcje uprzywilejowaną

• Koszt kapitału akcyjnego zwykłego

Ku = ($\frac{\text{Dz}}{\text{Pz}}$ +g) * 100%

Dz – wartość rocznej dywidendy wypłaconej w ostatnim okresie na akcję zwykłą

Pz – rynkowa cena akcji zwykłej

G – oczekiwana stała stopa wzrostu dywidendy, określona na podstawie lat ubiegłych

• Koszt kapitału akcyjnego zwykłego w przypadku nowej emisji akcji

Ku = ($\frac{\text{Dz}}{Psz - Fsz}$ +g) * 100%

Psz – cena sprzedaży akcji zwykłej

Fsz – koszty emisji i sprzedaży na jedną akcję zwykłą

• Dochodowość akcji wymagana przez inwestorów

Kdz = Rw + B * (Ra - Rw)

Rw – dochodowość aktywów wolnych od ryzyka np. bonów skarbowych wyrażona w procentach

Ra – średnia dochodowość wszystkich aktywów rynkowych w %

B – współczynnik dla akcji danej firmy (stosunek zmian cen akcji firmy do indeksu giełdowego cen wszystkich akcji)

• Koszt kapitału z kredytu bankowego

Kk = ik * (1 - T)

ik – roczna stopa oprocentowania kredytu bankowego (w %)

T - stopa podatku dochodowego (wyrażona ułamkiem)

• Skorygowana wartość rynkowa obligacji

V₀ = Po * (1 - $\frac{m}{12}*\ \frac{i0}{100}$)

Po – rynkowa cena obligacji

io – stopa oprocentowania obligacji w %

m – liczba miesięcy, które upłynęły od ostatniej wypłaty odsetek

• Koszt kapitału sprzedaży obligacji

K₀ =$\frac{0}{V0}$ * (1- T)* 100%

O – wartość rocznych odsetek od obligacji

• Średni (ważony koszt kapitału firmy)

Ks = Ku + Uu + Kz + Uz + Kk + Uk + Ko + Uo

Ku, Kz, Kk, Ko – koszt poszczególnych kapitału

Uu, Uz, Uk, Uo – udział poszczególnych składników w ogólnej jego wartości

Średni koszt kapitału bazuje na aktualnych warunkach rynkowych i jest wypadkową, wymaganej w danym okresie przez właścicieli i inwestorów zewnętrznych, stopy zwrotu kapitału. Wyraża on więc obecny koszt, jaki firma musi ponosić, aby dysponować kapitałem o określonej wartości i strukturze.

1. Rynek finansowy – emisja papierów wartościowych

Rynek finansowy – To rynek, za pośrednictwem którego dokonywana jest wymiana jednego rodzaju aktywów finansowych na inne aktywa finansowe. Z reguły wymiana pieniądza na papiery wartościowe przynoszące ich właścicielowi dochód.

Rynek finansowy spełnia w gospodarce wiele funkcji:

• Umożliwia transfer zasobów finansowych pomiędzy podmiotami gospodarczymi; firmy lokują nadwyżki finansowe w papiery wartościowe (akcje) pozwalając tym samym innym firmom na inwestycje (rozwój).

• Rynek finansowy sprzyja zwiększeniu efektywności wykorzystania zasobów w gospodarce.

• Rynek finansowy stwarza inwestorom możliwość zróżnicowania pakietów posiadanych aktywów, a co za tym idzie zmniejszenie ryzyka działalności

Rynek finansowy dzieli się na:

• Rynek pierwotny – Na którym sprzedawane są po raz pierwszy wyemitowane papiery wartościowe. Najczęściej kupują papiery banki inwestycyjne, które odsprzedają dalej.

• Rynek wtórny – Papiery wartościowe są już w obrocie.

Inny podział rynku

• Rynek pieniężny – Na którym dokonywany jest obrót aktywami finansowymi o okresie zwrotu nie przekraczającym 1 rok.

• Rynek kapitałowy – Jest natomiast rynkiem papierów wartościowych długoterminowym, czyli takich w odniesieniu do których okres zwrotu przekracza 1 rok lub też nie jest w ogóle określony.

Instrumenty rynku pieniężnego mają zasadniczo wyłącznie charakter kredytowy (są papierami o stałym oprocentowaniu).

• Papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu (obligacje).

• Papiery wartościowe o zmiennym oprocentowaniu (akcje przedsiębiorstw).

Akcje uprzywilejowane – Uprzywilejowanie może dotyczyć liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, pierwszeństwo w nabywaniu akcji nowych emisji, pierwszeństwo w kwestii dywidend, pierwszeństwo roszczeń w stosunku do majątku firmy

Publiczny obrót papierami wartościowymi

Do najważniejszych argumentów przemawiających za uczestnictwie w publicznym obrocie można zaliczyć.

• Możliwość dywersyfikacji – Czyli roszczenie zakresu swojej działalności poprzez nowe inwestycje, zakup akcji innych firm.

• Możliwość rynkowej wyceny firmy.

• Łatwiejszy dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania.

Podział publicznego obrotu papierami wartościowymi

• Pierwotny – Czyli proponowanie przez emitenta nabycia praw z emitowanych w serii papierów wartościowych lub nabycie takich papierów.

• Wtórny – Czyli sprzedaż praw przez podmioty inne niż emitent, poprzez giełdę papierów wartościowych, które muszą być prowadzone jako spółki akcyjne.

Udział w obrocie publicznym wiąże się też z niekorzystnymi zjawiskami, takimi jak:

• Koszty – Związane z obowiązkiem przedstawienia władzom giełdy kwartalnych sprawozdań oraz ponoszenie stałych opłat na rzecz giełdy.

• Konieczność ujawniania informacji o firmie.

• Niebezpieczeństwo utraty kontroli nad firmą.

Zasady publicznego obrotu papierami wartościowymi w Polsce

Zasady te określone są w ustawie „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi”.

Publiczny obrót papierami wartościowymi oznacza proponowanie nabycia, nabywanie lub przenoszenie praw z papierów wartościowych, przy wykorzystaniu środków masowego przekazu lub w inny sposób, o ile propozycja nabycia została skierowana do więcej niż 300 osób, albo do nieoznaczonego adresata. Obrót ten może się odbywać wyłącznie z pośrednictwem przedsiębiorstw maklerskich.

Wprowadzenie papierów wartościowych do obrotu wymaga zgody Komisji Papierów Wartościowych.

Warunkiem uzyskania takiej zgody jest złożenie wniosku zawierającego:

• Określenie nazwy (firmy) emitenta ii jego siedziby.

• Podstawowe dane o emisji, rodzaj papieru wartościowego, wielkość i wartość emisji, przewidywaną datę emisji.

• Wyznaczenie firmy maklerskiej oferujące w obrocie papiery, których dotyczy wniosek.

Istotnym elementem wniosku jest prospekt emisyjny, zgodny z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11.10.1994 roku, w sprawie szczegółowych warunków, którym powinien odpowiadać prospekt emisyjny i memorandum informacyjne.

Prospekt emisyjny (memorandum jest jego substytutem i sporządzone jest w przypadku tych papierów, które mają być w obrocie pozagiełdowym) składa się z:

• wstępu

• danych o emisji

• danych o emiterze

• danych o osobach zarządzających

• danych o zakresie działania firmy

• danych finansowych

• danych o strategii

• danych o strategii rozwoju firmy

Emisja akcji

Podstawowe zasady emisji akcji regulowane są przez przepisy kodeksu handlowego.

Uchwała o podwyższeniu kapitału akcyjnego musi zawierać:

• sumę o którą kapitał akcyjny ma być podwyższony

• oznaczenie, czy akcje są na okaziciela, czy też imienne

• cenę emisyjną nowych akcji lub upoważnienie dla władz spółki do ustalenia ceny

• datę od której akcje nowej emisji będą uczestniczyć w dywidendzie

• decyzje o ewentualnym pozbawieniu dotychczasowych akcjonariuszy prawa poboru

• termin otwarcia i zamknięcia subskrypcji

Ceny emisyjne akcji – Ceny według których akcje są sprzedawane nabywcom przez emitenta. Ceny emisyjne nowych akcji niemal zawsze różnią się od cen nominalnych.

Przysługujące dotychczasowym akcjonariuszom prawo poboru drugiej nowej emisji ma określoną wartość, jeśli ceny emisyjne akcji są niższe niż ceny rynkowe akcji już znajdujących się w obiegu.

Wartość prawa poboru

Wartość jednego prawa poboru = $\frac{Rynkowa\ cena\ akcji\ z\ prawem\ poboru\ - \ cena\ emisyjna}{ilosc\ praw\ poboru\ uprawniajaca\ do\ zakupu\ 1\ nowej\ akcji\ + 1\ }$

Przykład: rynkowa cena akcji klubu X z prawem poboru = 100 zł, cena emisyjna nowych akcji = 70 zł. Do zakupu jednej akcji trzeba dwóch praw poboru.

Wartość jednego prawa poboru = $\frac{100 - 70}{2 + 1\ }$ = 10 zł

Emisja obligacji

Zasady emisji obligacji reguluje ustawa z dnia 29.06.1995 roku o obligacjach.

Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji i zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia (wykupu).

Do najważniejszych cech obligacji zalicza się:

• charakter zabezpieczenia interesów nabywcy

• możliwość wcześniejszego wykupu obligacji

• możliwość zmiany obligacji na akcję firmy lub inne przywileje posiadaczy obligacji

• sposób wynagradzania obligatariusza

Podział obligacji

• Zabezpieczone – Nazywane też hipotecznymi, gdyż roszczenia z nimi związane są zabezpieczone aktywami najczęściej wpisem na hipotekę lub zastawem majątku ruchomego

• Obligacje niezabezpieczone – Nie są one asekurowane aktywami rzeczowymi. Zabezpieczeniem są pieniądze generowane przez emitenta.

1. Analiza wskaźnikowa w firmie

Wskaźniki płynności finansowej – Zdolność przedsiębiorstwa do wywiązywania się krótkoterminowych lub bieżących zobowiązań w okresie do jednego roku. Płynność w momencie statycznym lub w ujęciu dynamicznym pokazującym jak się zmienia czy zmieniała w czasie.

• Wskaźnik ogólny (bieżący) = Licznik – Aktywa bieżące przez zobowiązania bieżące (1,2 – 2,0 – dobra płynność finansowa) jeżeli jest powyżej to nie jest dobrze.

• Szybka lub wysoka płynność finansowa = Aktywa bieżące – zapasy dzielone przez bieżące zobowiązania krótkoterminowe (1,0-1,2).

• Wskaźnik wypłacalności środkami pieniężnymi – Środki pieniężne (inwestycje krótkoterminowe) dzielone przez bieżące zobowiązania (0,15-0,25 – dobra wartość).

• Wysoki wskaźnik przekraczający oznacza zjawisko nadpłynności finansowej, czyli firma ma dużo środków pieniężnych i nie potrafi ich dobrze wykorzystać, zainwestować.

Wskaźniki zadłużenia – W jakim stopniu majątek i kapitały firmy są obciążone długami.

• Wskaźnik ogólnego poziomu zadłużenia = Licznik – zadłużenie ogółem dzielone przez aktywa ogółem mnożymy razy 100% (wartość optymalna 57-67%). Jeśli jest wartość niska to firma nie działa optymalnie, bo firma nie potrafi korzystać z kredytów krótkoterminowych tylko ze swoich środków bierze wszystko. Jeśli przekracza to oznacza, że firma ma kłopoty ze spłatą swoich długów i grozi bankructwo.

• Wskaźnik zadłużenia długoterminowego = Licznik zadłużenia długoterminowego przez 100% (do 50%).

• Wskaźnik obciążenia długami kapitałów własnych = Licznik – zadłużenia ogółem przez kapitały własne razy 100 % (max do 100 % w Polsce a w innych krajach nawet do 300 % - w Ameryce).

• Wskaźnik pokrycia obsługi zadłużenia = Licznik – zysk przed spłatą odsetek i podatków (zysk brutto) przez wartość odsetek (mak powyżej 2, ale zawsze większe od jedności czyli powyżej 1 – im wyższa tym lepiej).

Wskaźniki sprawności działania czyli efektywności gospodarowania

• wskaźniki oparte na kosztach wytwarzania

• Wskaźnik operacyjności = Licznik – koszty własne dzielone przez sprzedaż netto (przychody ze sprzedaży pomniejszone o wartość podatku VAT) i razy 100% (od 50 do 90% jeśli ma wartość mniejszą niż 50% to jest domniemanie, że firma w sposób „rachunkowy” gospodaruje swoim majątkiem, powyżej 90% to firma nie ma środków na rozwój firmy).

• Wskaźnik kontroli środków administracyjnych = Koszty administracyjne dzielone przez sprzedaż netto * 100% (10-15%).

• Wskaźniki rotacji – Obrazują jak szybko odnawiane są składniki majątkowe w firmie w ciągu roku i obliczane są w razach, czyli ile razy dany składnik majątkowy jest wykorzystywany lub w dniach.

- wskaźnik rotacji aktywów ogółem

- wskaźnik rotacji aktywów trwałych

- wskaźnik rotacji zapasów

- wskaźnik rotacji należności albo spływu należności

- wskaźnik rotacji zobowiązań

- wskaźnik gospodarowania zasobami

- wskaźnik wydajności pracy

• Wskaźniki rentowności – Nazywane zyskowności lub też stopami zysku.

- wskaźnik rentowności sprzedaży brutto

- wskaźnik rentowności sprzedaży netto

- wskaźnik rentowności majątku

- wskaźnik rentowności kapitałów własnych

1. Łączenie przedsiębiorstw

Formy łączenia przedsiębiorstw

• fuzje

• konsolidacje

• przejęcia

• akcji

• przyjacielskie (fuzje)

- za gotówkę

- za akcje firmy przejmującej

• majątku

Procesy łączenia firm

Fuzja – Oznacza takie połączenie firm, w wyniku którego następuje pełna absorpcja jednej firmy przez drugą. Po połączeniu firma przejmująca utrzymuje swoją nazwę, a firma przejmowana przestaje istnieć.

Konsolidacja – W wyniku połączenia powstaje nowy podmiot prawny.

Przejęcie – Można odnieść do takich działań, w wyniku których następuje utrata kontroli nad firmą przez jedną grupę osób na rzecz innej grupy.

Przejęcie firmy

• poprzez nabycie akcji firmy przejmowanej przez firmę przejmującą

• nabycie części lub całości aktywów firmy przejmowanej przez firmę przejmującą

Procesy łączenia – rodzaje

• połączenia poziome

• połączenia pionowe

• konglomeraty – gdy łączące się firmy nie są powiązane technologicznie, ani nie wytwarzają tych samych dóbr i usług

• holdingi

- spółka matka (macierzysta)

- spółka córka (afiliowana)

Motywy łączenia firm

1. Stymulowane przez system podatkowy.

2. Dywersyfikacja (dążenie do zwiększenia zysku).

3. Dążenie do zwiększenia udziału w rynku.

4. Dążenie do optymalizacji zarządzania firmą.

5. Angażowanie wolnych środków.

6. Niewykorzystana zdolność kredytowa jednej z firm.

Wybrane praktyczne problemy łączenia firm

1. Lewarowany wykup firm – Zaciągnięcie kredytu w banku, który pozwala nam na akcje firmy przejmowanej. Po przejęciu firmy zbywamy część majątku firmy, która jest niepotrzebna, po to, by spłacić ten kredyt.

2. Metody obrony przed wrogim przejęciem:

1. poprzez zapisy w statucie firmy

2. poprzez działania zarządu firmy wśród akcjonariuszy

3. poprzez działania antymonopolowe

4. wycofanie akcji z publicznego obrotu

5. zatrute pigułki

- emisja tzw. specjalnych praw poboru

- instytucja „złotych parasoli”

1. poszukiwanie białych rycerzy