LEKTURY OBOWIĄZKOWE

Artykuły z : NOWOCZESNOŚĆ I TRADYCJA W KSZTAŁCENIU LITERACKIM, red. B. Myrdzik

1. Barbara Myrdzik, Modele lekcji – struktura i transformacje.

• Model – wzór,

• Lekcja to:

- celowy akt nauczania i uczenia się,

- forma nauczania zbiorowego, zamknięta w określonych granicach czasowych,

- sekwencja interaktywna (wymiana informacji między uczniem a nauczycielem),

- działanie uwieńczone pożądanym skutkiem kształcąco-wychowawczym,

- akt twórczy, szczególnie w przypadku kontaktu ucznia z tekstem kultury,

- przejrzysta struktura dzieląca się na część przygotowawczą, podstawową i końcową.

• O strukturze lekcji przesądzają: model nauczania, osobowość nauczyciela, działania nauczyciela i uczniów, cele i treści lekcji, metody i formy pracy, planowane efekty, sprawności komunikacyjne i językowe uczniów,

• Koncepcja kształcenia wielostronnego Wincentego Okonia:

- autor zwraca uwagę, że w procesie nauczania powinien być brany przede wszystkim uczeń jako podmiot poznania, a następnie złożoność poznawanej rzeczywistości;

- akcentował podobieństwa między procesami nauczania i badania, podkreślając ich charakter przedmiotowo-podmiotowy,

- dopuszczał możliwość uczenia się przez przeżywanie i podkreślał szczególną rolę emocji w uczeniu się,

- w przypadku celów lekcji postulował, iż poznawanie należy połączyć z kształtowaniem świata wartości ucznia,

- wielostronność zakłada, iż uczeń w procesie uczenia się jest aktywny zarówno intelektualnie, jak i emocjonalnie

- autor na podstawie owej teorii wyodrębnił także drogi lub strategie wiążące się z działaniami nauczyciela i ucznia na lekcji.

• Strategia dydaktyczna to

- dominanta metod nauczania/uczenia się według modelu właściwego dla każdej z czterech wyodrębnionych strategii

- lub struktura czynności metodycznych postulowanych przez ustalony związek wartości z przeżyciem emocjonalnym.

• Okoń w koncepcji kształcenia wielostronnego wyróżnia następujące strategie uczenia się:

- Strategia A (asocjacyjna),

- Strategia P (poszukująca),

- Strategia E (eksponująca),

- Strategia O (operacyjna).

DODAŁAM POWYŻSZE TABELKI Z ARTYKUŁU MARII KWIATKOWSKIEJ-RATAJCZAK, GDYŻ MYŚLĘ, IŻ O WIELE LEPIEJ UJMUJĄ WYMIENIONE STRATEGIE, NIŻ AUTORKA ARTYKUŁU, Z KTÓREGO WŁAŚNIE CZYNIĘ NOTATKI.

W modelach poniższych prezentowane były fazy lekcji według kilku autorów, od Okonia zaczynając, kończąc na współczesnych transformacjach. Wybierałam jednak zawsze po jednym, żeby unaocznić problem, bo inaczej musiałabym przepisać pół książki

• Model lekcji podającej według strategii A:

- obecnie ujmuje się, iż nauczanie podające, polegające na przekazywaniu i objaśnianiu nowych informacji, nie może odbyć się bez znajomości psychologii uczenia się i znajomości możliwości intelektualnych wychowanków.

- w tym modelu także ważne są emocje, gdyż uczucia są uwikłane w procesy poznawcze człowieka.

• Fazy lekcji podającej według Okonia:

1. Część wstępna

2 Sprawdzanie pracy domowej

3 Pogadanka wstępna

4 Opracowanie nowego materiału

5 Usystematyzowanie i utrwalenie nowych wiadomości

6 Zastosowanie nowych wiadomości

7 Objaśnienie pracy domowej

• Zaprezentowany model przeszedł kilka transformacji i w nowszych propozycjach (np. wg R. I. Arendsa) wiąże się poszczególne fazy lekcji ze znajomością procesów rozumienia ucznia i koniecznością pozytywnej motywacji uczenia się.

• Efekty nauczania podającego zależą zarówno od nauczyciela (doboru celów i treści oraz umiejętności ich przekazania), jak i od ucznia, jego wiedzy uprzedniej, etapu rozwoju, umiejętności komunikacyjnych i nastawienia emocjonalnego.

• Korzystanie z tego modelu wskazane jest w przypadku:

- kiedy nauczyciel chce zaprezentować przekaz wzorcowy (eksplikacja tekstu),

- kiedy nauczyciel chce nauczyć uczniów przydatnych w pracy umysłowej czynności np. korzystania z wykładu, słuchania i wybierania treści istotnych, notowania, korzystania z notatek,

- kiedy nauczyciel wprowadza słuchaczy w nową dziedzinę wiedzy i chce dostarczyć z jej zakresu podstawowych terminów i pojęć.

• Model lekcji poszukującej (strategia P)

- zakłada rozbudzanie ciekawości i dociekliwości uczniów,

- wspomaganie uczniów w dostrzeganiu problemów i umiejętności stawiania pytań, poszukiwania odpowiedzi rozwiązań,

- rozwija pełen proces myślenia ucznia

- w przypadku tego modelu wykorzystuje się rozmowę i dyskusję uzupełnianą pracą w małych zespołach uczniowskich, gdyż te formy pracy dają pozytywne rezultaty w rozwiązywaniu problemów i powstawaniu refleksji o własnym myśleniu,

- w tym modelu do rozwiązania problemów lekcyjnych konieczne jest oprócz przywołania uczniowskiej wiedzy, także podjęcie myślenia produktywnego, które pozwoli dokonać korekty w posiadanej już wiedzy i jej wzbogacenie.

• Według Okonia model lekcji poszukującej wygląda następująco:

1. Stworzenie sytuacji problemowej

2. Sformułowanie problemów

3. Formułowanie hipotez

4. Weryfikacja hipotez, porównanie wyników grup.

5. Usystematyzowanie i utrwalenie.

6. Zastosowanie

• Badacze obcojęzyczni bardzo akcentują rolę dyskusji w tym modelu, która ma rozwijać myślenie uczniów. Ważne jest, aby nauczyciel w trakcie trwania takiej dyskusji, nadawał jej kierunek, trzymał się tematu, mimo uczniowskich dygresji, podtrzymywał dyskusję, gdy słabnie jej tempo.

• Proponuje się w tym modelu dyskusję w małych grupach, zwaną także uczeniem we współpracy, które ma także integrować uczniów.

• Model lekcji według strategii O, w dydaktyce zachodniej zwanej nauczaniem bezpośrednim

- istotą tego modelu jest posługiwanie się pokazem i ćwiczeniami praktycznymi.

• Warunki powodzenia tego modelu:

- pokaz nauczyciela powinien być dokładny i poprawny,

- warunki, w jakich odbywa się pokaz mają uświadomić uczniowi, że może uczyć się obserwując działania innych,

- objaśnienia i dyskusja w trakcie pokazu pozytywnie wpływają na osiągnięcia uczniów.

• Ogniwa lekcyjne w tym modelu to np.:

1. Sprawdzanie pracy domowej

2. Powtórzenie materiału

3. Pogadanka wstępna

4. Obserwacja faktów

5. 5 Analiza i uogólnienie

6. Utrwalenie

7. Ćwiczenia systematyzujące

8. Ćwiczenia w nowych sytuacjach

9. Zadanie pracy domowej.

• Model ten sprawdza się w ćwiczeniu poprawności ortograficznej, w różnorodnych ćwiczeniach językowych oraz na lekcjach poświęconych czytaniu tekstów kultury.

• Model lekcji eksponującej:

-w pierwotnej wersji Okonia miał być przeznaczony do wygłaszania i interpretowania prostych tekstów literackich,

- zakłada prezentacje uczniowskich odczuć i wrażeń z lektury,

- łączy doznania emocjonalne z poszukiwaniami intelektualnymi,

- ważne jest odpowiednie głosowe wykonanie tekstu, gdyż to ono jest pierwszą interpretacją,

- uczniowie nabywaj w nim zdolność uformowania osobistego przeżycia estetycznego, a przebiega to następująco: zrozumienie tekstu, przeżycie osobiste dzieła, ujęcie intelektualne aktu zrozumienia i aktu przeżycia.

• Struktura lekcji eksponującej:

1. Organizacja klasy i przygotowanie do pracy na lekcji

2. Przygotowanie do odbioru utworu

3. Eksponowanie utworu

4. Analiza i zrozumienie utworu

5. Podsumowanie rezultatów pracy, korekta błędnych odczytań

6. Końcowa ekspozycja tekstu lub jego fragmentu.

• W szkolnej praktyce polonistycznej zazwyczaj jest tak, że to nauczyciel żąda od uczniów, aby podążali za jego myśleniem, a powinno być odwrotnie. To uczniowie powinni zadawać pytania, prowadzić rozmowę, formułować hipotezy.

• Warto pamiętać, iż model lekcyjny to tylko rama, na którą powinny być nakładane indywidualne ślady nauczyciela i uczniów.

Wioletta Kozak, Małgorzata Latoch-Zielińska, Wstęp do ewaluacji

• Ewaluacja jest tworem niejednorodnym, wyrastającym z pogranicza działalności naukowo-badawczej i administracyjnej, wkomponowanej w różnorodne strategie interwencji społecznej, działań planistycznych i kontrolnych wraz z ich kulturowym i politycznym kontekstem.

• Ewaluacja dydaktyczna jest systematycznym zbieraniem informacji o warunkach, przebiegu i wynikach działań dydaktycznych w celu ulepszenia tych działań lub podjęcia decyzji o ich prowadzeniu.

• Ewaluacja w edukacji potrzebna jest w kontekście reformy oświaty.

• Przedmiot ewaluacji:

Ewaluacja w edukacji bada cztery składniki programów rozwojowych:

1. Wejścia, czyli wiadomości i umiejętności dzieci i nauczycieli w chwili rozpoczęcia danej działalności.

2. Działania, czyli te elementy projektów rozwojowych, które mają wpływać na „wyjścia”.

3. Wyjścia, czyli wiadomości, umiejętności, postawy, cechy osobowości inne zachowania uczniów.

4. Kontekst, czyli stałe elementy struktury szkolnictwa, np. strukturę administracyjną, sposób finansowania itp.

• Rodzaje ewaluacji:

- ewaluacja sumująca – zwraca uwagę na wyniki końcowe edukacyjnego projektu rozwojowego; polega na zbieraniu i interpretowaniu danych pozwalających udowodnić zależność między przebiegiem działań innowacyjnych a uzyskanym wynikiem końcowym.

- ewaluacja kształtująca – jest wartościowaniem wyników bieżących edukacyjnego projektu rozwojowego; jest bogatsza od ewaluacji sumującej o „wejścia” i „kontekst”.

• Ewaluacja w praktyce szkolnej:

Dla nauczycieli , oprócz samego nauczania, ważne powinno być efektywne ocenianie, tylko ono rozbudzi bowiem w uczniach wewnętrzną motywację do pracy.

W efektywnym ocenianiu pomaga ewaluacja osiągnięć szkolnych ucznia. Na proces ten składają się następujące etapy:

1 Logiczna analiza celów, materiału i wymagań.

2 Opracowanie i zastosowanie narzędzi pomiaru.

3 Analiza wyników pomiaru.

4 Przygotowanie wniosków.

Cykl powyższy powinien przebiegać spiralnie.

- Do narzędzi ewaluacji należą wszelkiego rodzaju ankiety dla uczniów, sondaże, kwestionariusze i formy graficzne. Wyniki powinny być przeanalizowane i omówione z uczniami.

- Nauczyciel powinien prowadzić ciągłą ewaluację kształtującą, żeby na bieżąco ulepszać swój warsztat pracy i włączać do tego uczniów, którzy poczują się odpowiedzialni za kształt swojej edukacji.

Małgorzata Latoch-Zielińska, Cel i temat lekcji. O sposobach formułowania

podstawowych elementów lekcji kształcenia kulturalno-literackiego

1. Planując lekcje, nauczyciel musi określić, jakie umiejętności uczniowie mają z niej wynieść. Następnie musi zawrzeć tę informację w celach lekcji.

2. Cele lekcji pełnią następujące funkcje: motywacyjną, organizacyjną, instrumentalną, kontrolną.

3. To z celów lekcji wynika temat i dobór metod pracy.

4. Cele lekcji są zatem tym, do czego się dąży, co się powinno osiągnąć w procesie nauczania i uczenia się. Wyróżniamy cele poznawcze (kiedy zmierza się do powiększenia wiedzy ucznia), kształcące (kiedy doskonali się umiejętności ucznia), wychowawcze (kiedy oddziałuje się na osobowość ucznia).

5. Podział celów: na ogólne i szczegółowe, bądź na główne i operacyjne.

6. Operacjonalizacja celów nauczania: czyli zamiana celów ogólnych na operacyjne, a więc wyrażające zamierzone osiągnięcie.

7. Zasady operacjonalizacji:

- poszanowanie osobowości wychowanka,

- umiar w uszczegóławianiu,

- zachowanie celu ogólnego w pamięci,

- otwartość zbioru celów operacyjnych,

- pełna realizacja celów operacyjnych.

8. Należy dążyć do tego, aby jak najmniejsza liczba celów operacyjnych jak najlepiej wyrażała cel ogólny.

9. Z klasyfikacją celów wiąże się także ich taksonomia, czyli hierarchiczna klasyfikacja (uporządkowanie celów według ważności).

10. W Polsce pierwsza taksonomię opracował Niemierko. Obejmuje ona dwa poziomy celów, a w każdym z nich po dwie kategorie.

Poziom	Kategoria
I Wiadomości	A zapamiętanie
	B zrozumienie
II Umiejętności	C stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
	D stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

1. Formułując cele nauczania, używamy czasowników operacyjnych, które określają nam, co uczeń powinien umieć zrobić.

2. Uczeń jako podmiot procesu kształcenia powinien uczestniczyć w ustalaniu tematu i celu lekcji, aby móc się odpowiednio przygotować i świadomie współdziałać w gromadzeniu materiału, obserwacji, w jego analizie i interpretacji.

3. Nierozerwalnie związany z celami lekcji jest jej temat.

4. Dobry temat to antidotum na lekcyjną nudę i szansa na intelektualne pobudzenie.

5. Cechy dobrego tematu:

- zgodny z programem nauczania i z planem dydaktyczno-wychowawczym klasy i szkoły,

- ma wyraźnie informować uczniów o zakresie i kierunku ich pracy, w związku z tym musi być jasno sprecyzowany, zrozumiały i przystępny,

- powinien podporządkowywać sobie całą treść pracy lekcyjnej, ćwiczenia i pracę domową,

- ma sygnalizować metodę pracy, być podstawą, na której buduje się całość lekcji,

- powinien mieć różną formę językową.

15. Funkcje tematu:

- funkcja informacyjna – zaznajomienie uczniów z treścią i zakresem działań na lekcji;

- funkcja narzędzia badawczego – jeśli wybieramy problemowy tok pracy;

- funkcja estetyczna – jeśli temat będzie literacko piękny, to uwrażliwimy ucznia na artystyczne wartości języka;

- funkcja zaproszenia do zabawy – do gry lekcyjnej, kiedy niepostrzeżenie połączymy przyjemne z pożytecznym’

- funkcja wychowawcza.

16. Bobiński proponuje dwa sposoby formułowania (nocowania) tematu:

- przez rymowanie,

- przez zbliżanie do życia, więc umieścić temat w kontekście interesującym uczniów, sportowym, muzycznym.