Rodzinne i instytucjonalne formy opieki i wychowania

1.Pojęcie władzy rodzicielskiej

Władza rodzicielska to przede wszystkim wykonywanie obowiązków rodzicielskich wobec dziecka. Obejmuje ona całokształt spraw dotyczących dziecka, pieczę nad jego osobą, zarząd jego majątkiem, reprezentowanie dziecka oraz nadawanie kierunku wychowaniu dziecka. Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską do pełnoletniości, z chwilą ukończenia 18 lat władza z mocy prawa wygasa. Składnikiem władzy rodzicielskiej są także uprawnienia rodziców. Wychowanie dziecka to kształtowanie jego osobowości, postaw emocjonalnych i systemu wartości. To także wyposażenie dziecka w umiejętności współżycia społecznego, wykształcenia poczucia odpowiedzialności i wielu innych cech potrzebnych w prawidłowym funkcjonowaniu osobniczym i społecznym. Kierowanie dzieckiem to podejmowanie odpowiedzialnych decyzji między innymi w sprawach obywatelstwa dziecka, zmiany imienia i nazwiska, określenie miejsca pobytu, sposobu leczenia, światopoglądu, wyboru kierunku edukacji, sposobu wychowania; rozwoju zainteresowań, wyjazdów zagranicznych, regulowanie oraz nadzorowanie trybu życia dziecka przed zagrożeniami i demoralizacją. Władza rodzicielska powinna być wykonywana z uwzględnieniem dobra dziecka i interesu społecznego. Charakter władzy rodzicielskiej wyznaczają stosunki prawne łączące rodziców z dzieckiem, osobami trzecimi i instytucjami publicznymi.

■ Relacja rodziców z dzieckiem to stosunek rodzinno prawny regulowany na gruncie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

■ Relacja z osobami trzecimi to relacje cywilnoprawne wynikające z podmiotowego prawa rodziców do dziecka, np. osoby trzecie nie mogą bez wiedzy rodzica przetrzymać dziecka i podejmować wobec niego decyzji.

■ Relacje z państwem(instytucjami publicznymi) to stosunek administracyjno-prawny wynikający z obowiązków rodzica względem dzieci, np. obowiązek szczepień, obowiązek szkolny

2. Wykonywanie władzy rodzicielskiej po rozwodzie

Sąd rozwiązuje małżeństwo przez rozwód orzeka równocześnie o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi dziećmi. Sąd może przyznać pełnię władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom lub powierzyć jej wykonywanie jednemu z nich, ograniczając władzę drugiego rodzica poprzez określenie praw i obowiązków rodzica, w tym sposobu jego kontaktu z dzieckiem. Orzekając rozwód sąd nie orzeka o prawie do styczności osobistej z dzieckiem, ale przewidując możliwości potencjalnych konfliktów sąd może określić dokładnie formy osobistej styczności z dzieckiem obojga rodziców. W sytuacji zagrożenia dobra dziecka sąd może zakazać rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem. Jeżeli sąd nie zakaże, to rodzice pozbawieni władzy rodzicielskiej mogą kontaktować się z dzieckiem.

3. Ograniczenie władzy rodzicielskiej

Nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej skutkuje ingerencją sądu opiekuńczego, który może wydać stosowne zarządzenie takie jak;
a) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych urządzeń.

b) określić jakie czynności mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu

c) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego

d) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę

e) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej

f) powierzyć zarząd majątkiem małoletniego kuratorowi

Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie pozbawia rodziców określonych praw i obowiązków, np. podejmowania decyzji obywatelstwa dziecka, zmiany imienia i nazwiska, określenia miejsca pobytu, sposobu leczenia, światopoglądu, wyboru kierunku edukacji, sposobu wychowania, rozwoju zainteresowań, wyjazdów zagranicznych, regulowania oraz nadzorowania trybu życia dziecka. Rodzice dalej korzystają z praw cywilnych. Mogą dziedziczyć po dzieciach, spoczywa na nich obowiązek alimentacyjny, zachowują prawo do styczności osobistej z dzieckiem. Zakres tych praw i obowiązków w uzasadnionych sytuacjach może określić i ograniczyć sąd. Przy dobrych rokowaniach sąd może przywrócić władzę rodzicielską.

4. Zawieszenie władzy rodzicielskiej

W razie „przemijającej szkody” w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie, może być uchylone, gdy przyczyna ustanie.

Przyczyny ustania:
- wyjazd rodzica za granicę

- odbywanie przez rodzica kary pozbawienia wolności

- długotrwały pobyt w zakładzie leczniczym

- praca poza miejscem zamieszkania

5. Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeśli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka to sąd opiekuńczy może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. W razie ustania przyczyny sąd może władzę rodzicielską przywrócić.

Pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej nie ogranicza ich praw i obowiązków nie wchodzących w zakres władzy rodzicielskiej. Rodzice dalej korzystają z praw cywilnych, mogą dziedziczyć po dziecku, spoczywa na nich obowiązek alimentacyjny oraz zachowują prawo do styczności osobistej z dzieckiem.

Powyższe zasady prawa rodzinnego jednoznacznie ograniczają możliwości ingerencji w życie rodzony do sytuacji uzasadnionych, określonych stosownymi przepisami prawa.

Granicą prawną interwencji w rodzinie na rzecz dziecka jest przekroczenie, że zostało naruszone jego dobro lub przepisy prawa rangi ustawy.

Organizacja opieki nad dzieckiem i rodziną.

Ustawa