PSYCHOLOGIASPOŁECZNE_TREŚCI SLAJDÓW, CZ. I, Wprowadzenie do psychologii społecznej, przedmiot i główne perspektywy badań w psychologii społecznej, poznanie społeczne, stereotypy, atrybucje – procesy spostrzegania i ich deformacje, wizerunek własnej osoby i samoocena.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Psychologia społeczna to naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista bądź wyobrażana obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie (Allport). Ważniejsze od tzw. obiektywnego obrazu świata jest to, jak ludzie subiektywnie postrzegają i interpretują ludzkie intencje, myśli, emocje i zachowania.
Cel badań to: określenie uniwersalnych właściwości natury ludzkiej, które powodują, że każdy jest podatny na wpływ
PROBLEMY BADAWCZE
Jak inni ludzie oddziałują na pojedynczego człowieka?
Jak człowiek oddziałuje na tych, z którymi się kontaktuje?
W jakich warunkach kontakt przebiega? (pytanie o prawidłowości)
SPECYFICZNECECHYPSYCHOLOGIISPOŁECZNEJ
Indywidualizm
Pragmatyzm
Empiryzm
Tradycje myślenia o społecznym zachowaniu człowieka
Perspektywapoznawcza
Bada procesy umysłowe zachodzące podczas obserwowania, interpretacji, oceniania i zapamiętywania zdarzeń społecznych
Przyczyn zachowania upatruje w bieżących interpretacjach sytuacji
Ludzie działają w świecie przez siebie skonstruowanym (zinterpretowanym) a nie obiektywnym
Perspektywamotywacyjna
Badanie pobudek działania w różny sposób powiązanych z potrzebami i sytuacją życiową. Zachowanie postrzega przez pryzmat zysków i strat
Perspektywabehawioralna
Zachowanie się stanowi rezultat uczenia się. Podstawowe mechanizmy uczenia się to:
Warunkowanieklasyczne
Obejmuje zachowania, na którymi mamy zwykle niewielką lub nie mamy żadnej kontroli
Współwystępowanie bodźca awersyjnego/ przyjemnego z cechą pierwotnie neutralną spowoduje zmianę zachowania, także w sytuacji, gdy pozostawi się tą pierwotnie neutralną cechę
Warunkowaniesprawcze
Związane z zachowaniami podległymi woli, podejmowane dobrowolnie i wynikające z kontekstu sytuacyjnego.
Uczeniesięspołeczne
Uczenie się następuje w wyniku obserwacji zachowania innej osoby.
Perspektywakulturowa
Na zachowanie wywierają wpływ duże grupy społeczne i kultura, w której żyjemy. Człowiek jest wytworem socjalizacji
Perspektywaewolucjonistyczna
Ludzkie zachowanie jest rezultatem przeszłości całego gatunku
Wyłoniła się z ustaleń teorii Darwina, która przerzuciła pomost między zwierzętami a ludźmi. Przyczyn zachowania upatruje w takich cechach psychicznych i fizycznych, które ułatwiały przodkom przetrwanie i rozmnażanie się (zakodowane w genach, dziedziczone)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
POZNANIE SPOŁECZNE
Ludzie żyją w świecie przez siebie konstruowanym
Wyjaśnia dlaczego postępowanie bardziej zależy od tego, jak swój świat rozumiemy, niż od tego, jaki ów świat jest w istocie
Teoria schematów poznawczych
Schemat poznawczy to wiedza i doświadczenie zakodowanewumyśle
Współokreślają treść naszego widzenia świata
Zawierają wiedzęuogólnioną, wyabstrahowaną z konkretnych doświadczeń
Stanowią reprezentacjęrzeczywistości
To hipotezynatemat otaczającej nas rzeczywistości
Uniwersalna zasada budowania schematów to prototypowość i hierarchiczność
prototyp to egzemplarz najbardziej typowy, najbardziej idealny
prototyp jest najczęściej jakimś wypośrodkowaniem wiedzy o wszystkich napotkanych egzemplarzach schematu
Wiedza kodowana jest „piętrowo”
Każdy schemat ma podschemat, te mają swoje podschematy itd.
Hierarchiczność zapewnia ekonomiczność i wybiórczość przypominania
AKTYWIZACJA SCHEMATÓW
„oddolna” aktywizacja schematu, tj. aktywizowanie schematu całości przez zaktywizowane uprzednio schematy części
„odgórna” aktywizacja schematu, tj. aktywizowanie przez oczekiwania lub hipotezy
Wzbudzanieschematów - doświadczenia bezpośrednio wcześniej zwiększa dostępność schematu
Samospełniające się proroctwo. Proces „panowania błędu
LUDZIE MOGĄ PRZYWOŁYWAĆ TO, CO SIĘ RZECZYWIŚCIE ZDARZYŁO, NA DOWÓD, ŻE OD SAMEGO POCZĄTKU MIELI RACJĘ. WARTO SPRÓBOWAĆ: mając do czynienia z członkiem grupy, której nie lubimy, wyobraźmy sobie, że to najbardziej przyjazna i uprzejma osoba, jaką kiedykolwiek spotkaliśmy. Bądźmy tak przyjacielscy jak tylko potrafimy. OSOBA TA ODPOWIE NA TO ZACHOWANIE – efekty mogą być zaskakujące
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SCHEMATY LUDZI - STEREOTYPY
Uproszczone, uogólnione sądy o członkach różnych grup społecznych
Wyodrębniany jest z uwagi na łatwo zauważalną cechę osób/grup/zbiorowości
Dostarczają wiedzy jak zachowywać się i reagować w obecności innych ludzi
Iluzoryczne korelacje - Chapman (1967)
To systematycznie popełniany błąd; przecenianie współwystępowania bodźców:
połączonych znaczeniowo
wyróżniających się jakąś szczególną cechą formalną
Zdaniem Hamiltona i Gifforda u podstaw formowania się stereotypów leżą niezgodne z prawdą przeświadczenia o współwystępowaniu pewnych cech
DWUFAZOWY MODEL POWSTAWANIA STEREOTYPÓW. EFEKT PRZERWY CZASOWEJ - POWSTAWANIE SĄDÓW MORALNYCH - Kofta, Doliński
Teoriapotrzebyzamknięciapoznawczego (Arie Kruglanski) – podstawy teoretyczne modelu
Wstępna informacja może indukować pochopne formułowanie sądów, które po upływie czasu stają się oporne na zmianę
Fazy procesu formułowaniastereotypu
I – wiarygodna osoba informuje jakimi atrybutami cechują się typowi przedstawiciele określonej grupy obcej
II niemożność skonfrontowania tej opinii z rzeczywistością społeczną, bo kontakt z tą grupą nie jest możliwy (w efekcie zamknięciepoznawcze)
III – poznawcze ignorowanie lub reinterpretowanie informacji niezgodnych z przekonaniami
(inne) Źródłastereotypów
Teoria kategoryzacji społecznej
Teoria tożsamości społecznej
Teoria przeniesienia agresji
Teoria rzeczywistego konfliktu interesów
PARADYGMAT GRUP MINIMALNYCH
Wykazano, że sam fakt podziału na „swoich” i „obcych” jest przyczyną powstawania negatywnych postaw międzygrupowych.
Stereotypduszygrupowej (SDG). Kofta, Sędek
Spostrzeganie grupy obcej jako silnej i zagrażającej interesom grupy własnej (zbiorowywróg)
Transformacja grupy obcej w pojedynczy byt intencjonalny
Przypisywanie grupie obcej:
niezwykle trwałych właściwości dyspozycyjnych (esencjalizm)
Dążenia do władzy
Aktywność spiskową
Egoizm i solidarność grupowa
Przyczynowość diaboliczna (Poliakov)
SDG a stereotyp „klasyczny”
Stereotyp duszy grupowej
Dotyczy grupy jako całości
Ma treść uniwersalną
Zawsze jest negatywny
Jest teorią przyczynową
Może determinować działania polityczne
Stereotyp „klasyczny”
Dotyczy typowego członka danej grupy
Treść zmienia się z grupy na grupę
Może być pozytywny, negatywny, neutralny
Jest teorią korelacyjną
Reguluje sferę kontaktów interpersonalnych z członkami grupy obcej
INFRAHUMANIZACJA–MORALNE WYKLUCZENIE - DELEGITYMIZACJA
Jacques Philippe Leyens sformułował hipotezę, że ludzie mają skłonność do dehumanizowania „obcych”, gdyż człowieczeństwo jest esencją grupy własnej, tylko „swoi” uważani są za ludzi w pełnym tego słowa znaczeniu.
ZMIANA SCHEMATU POZNAWCZEGO
Schematy poznawcze powstają, zmieniają się i rozpadają pod wpływem napływających informacji. Zmiana schematu następuje poprzez:
Rozbudowę pamięci epizodycznej
Zmianę wartości rdzeniowej
Tworzenie nowych schematów wg schematu – wzorca i na podstawie już istniejących schematów
Modyfikowaniestereotypów
Kontakt w warunkach współpracy i współzależności
Kontakt osób równych statusem społecznym
Kontakt wielokrotny i głęboki (wsparty instytucjonalnie)
Rekategoryzacja
Dekategoryzacja
Trening kulturowy
Świadoma kontrola
SCHEMATY DZIAŁANIA – SKRYPTY
Umysłowa reprezentacja typowych sekwencji zdarzeń i zachowań
Zróżnicowane w zależności od kultury, środowiska
Ma charakter poznawczy i wykonawczy
Warunki wpływu skryptu na zachowanie:
Wyuczony
Zaktywizowany
Człowiek musi chcieć i umieć wejść w rolę aktora
HEURYSTYKI
Uproszczone reguły myślenia „na skróty”, bez analizy dostępnych danych
Sposoby stosowania schematów, którymi posługują się ludzie, aby formułować sądy społeczne szybko i efektywnie
Warunki sprzyjające użyciu heurystyki
Brak czasu
Zbyt duża liczba informacji
Brak wiedzy
Intencjonalna aktywizacja
Typyheurystyk: dostępności, reprezentatywności, zakotwiczenia/dostosowania, symulacji
FUNKCJE SCHEMATÓW
Ułatwiają przetwarzanie danych
Ułatwiają rozumienie zdarzeń
Ułatwiają formułowanie sądów
Wpływają na to co dostrzegamy a czego nie
Wpływają na selektywność pamięci
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ATRYBUCJE – wnioskowanie na podstawie zachowania -
Przypisywanie danej osobie lub zachowaniu czynników sprawczych, których nie widzimy, lecz o których wnioskujemy
atrybucje dyspozycyjne
atrybucje sytuacyjne
Pierwotny model atrybucji – Fritz Heider
Zachowanie jako konsekwencja czynników zewnętrznych i wewnętrznych
Działanie = f (możność x usiłowanie)
Deformacje procesu atrybucji(błędy percepcyjne)
Podstawowy błąd atrybucji
Różnice perspektyw aktor-obserwator
Egotyzm atrybucyjny
Egocentryzm atrybucyjny
Efekt fałszywej powszechności
ASOCJACJE - wnioskowanie na podstawie wiedzy -
Sposoby formułowania ocen:
Oddolna integracja danych
Odgórne wykorzystanie schematów
Tendencyjne sprawdzanie hipotez
Samospełniające się proroctwo (Rosenthal, Jacobson)
Deformacje w spostrzeganiu ludzi -przykłady
Tendencja do zgodności informacji percypowanymi a zakodowanymi
Selekcja informacji zgodnych z nastawieniami
Projekcja (obronna , nieobronna)
Fałszywe poczucie powszechności
Tendencja do ujednolicenia spostrzeżenia
Wpływ pierwszego wrażenia
Rola cech centralnych (Asch) i ukrytych teorii osobowości (Bruner i Tagiuri)
Efekthalo(Thorndike): a) pozytywny (efektemanielskim) i negatywny (efekt diabelski)
Akcentuacja(Eiser i Stroebe)
Tendencja do przeceniania związków pomiędzy zachowaniami lub cechami innych
Iluzoryczne korelacje
Iluzoryczna kontrola
Tendencja do pozytywnej oceny własnej osoby
podwyższanie lub obrona prywatnej samoakceptacji,
podwyższanie bądź obrona publicznej akceptacji,
Tendencja do pozytywnej oceny innych osób
(efekt łagodności, błąd pozytywności, inklinację pozytywną, zjawisko Polyanny)
zwłaszcza: a) osóbdosiebiepodobnych; b) pozytywnejocenytych, którzynaslubią; ale też: c) dobezinteresownejpozytywnejoceny innych.
Złudzenie patetyczne (Deutscha, Salomon)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Wizerunek własnej osoby
JA – realne – idealne – powinnościowe
Źródła JA:
opinie i reakcje innych ludzi
porównywanie się z innymi ludźmi
role społeczne
identyfikacja z modelem
własne zachowania
Samocena to subiektywny, dynamiczny „składnik” człowieka:
emocjonalna reakcja człowieka na siebie samego
rozwija się od chwili, gdy pojawia się poczucie własnej odrębności – kluczową rolę dla procesu jej konstytuowania się odgrywa dzieciństwo
samoocena jako cecha i samoocena jako stan
Przyczyny zaniżonej samooceny
ośmieszanie, poniżanie,
ignorowanie, odrzucanie uczuć,
odmawianie racjonalnego uzasadnienia decyzji,
żądanie, aby udawało się kogoś innego,
zmuszanie do aktywności, do których nie ma się predyspozycji,
niekorzystne porównywanie z innymi,
etykietowanie,
nadopiekuńczość.
Konsekwencje zaniżonej samooceny
niedocenianie własnych osiągnięć,
nieznajomość własnych możliwości,
mała efektywność działań,
nadmierny krytycyzm,
niedawanie sobie prawa do błędów,
niskie poczucie sprawstwa,
brak pewności siebie,
poszukiwanie dowodów własnej wartości na zewnątrz,
unikanie nowych doświadczeń,
poczucie osamotnienia,
autoprezentacja defensywna.