Synchronia i diachronia
- jeśli chcemy pokazać utwór w synchronii, jako pewien stan rzeczy, to ginie możliwość uchwycenia go jako zdarzenia w procesie historycznym (i odwrotnie);
- kategoria struktury miała wykluczyć kategorię indywidualnego utworu z teorii procesu historycznoliterackiego; strukturalizm – wprowadza termin langue literatury;
- tradycja – największy literacki kontekst dzieła, kluczowa kategoria poetyki historycznej;
- 1 z głównych zadań poetyki historycznej – jak przedstawia się współdziałanie języka i tradycji, jak tradycja pośredniczy między językiem i wypowiedzią literacką;
- wypowiedź literacka jest „użyciem” tradycji.
2 sposoby istnienia tradycji (równoczesne):
- zasób dokonań literackich (utworów);
- inwentarz norm literackich (normy zrealizowane w utworach, zawarte w poetykach i w wypowiedziach krytycznoliterackich).
- utwór – element tradycji – znaczenie negatywne, bo wyklucza szansę pojawienia się takiego samego urzeczywistnienia. Zasób dzieł jest zbiorem miejsc zajętych w przestrzeni tradycji;
- utwór – konfiguracja określonych właściwości (za każdą właściwością kryje się klasa właściwości. Każda relacja między cechami utworu odsyła do potencjalnej klasy relacji);
- norma literacka – granica potencjalnej klasy, ogranicza stopień różnorodności możliwych realizacji danej cechy;
- analiza sytuacji utworu jako składnika tradycji – 3 poziomy – 1) poziom indywidualnej konfiguracji rozpoznawalnych właściwości utworu, 2) poziom klas właściwości i relacji, 3) poziom norm ograniczających klasy;
- norma literacka – najbardziej elementarna jednostka tradycji;
- tradycja – system norm; s. 24 żaden poziom wypowiedzi poetyckiej nie pozwala się w pełni wytłumaczyć, jeśli chcemy brać pod uwagę normy jemu tylko właściwe;
- tradycja – s. 26 w każdym momencie jest ona równoczesnością wszystkich swoich przeszłych stanów, wszystkich minionych faz ewolucyjnych;
- dowolny stan tradycji – projekcja diachronii w synchronię;
- ośrodkowe złoża tradycji – repertuary norm, które stanowią niezbędne odniesienie dla wszystkich nowych przedsięwzięć;
- tradycja kluczowa – ma za zadanie wyodrębnić w strukturze tradycję pewnego okresu zasób norm, które zobowiązują twórców do zajęcia stanowiska, wzywają do opowiedzenia się za lub przeciw. Tradycja kluczowa w 1 czasie mobilizuje różne formy ustosunkowania się do niej. Płaszczyzna integracji rozproszonych i różnokierunkowych usiłowań literackich. Wspólny układ odniesienia dla pozostałych złóż tradycji. Ma najmniejszy stopień nacechowania historycznego. Dostarcza kryteriów pozwalających porządkować przestrzeń tradycji. Składające się na nią normy mają charakter ponadczasowej oczywistości;
- o dynamice tradycji decydują odcinki diachronii. Ale i w tradycji współistnieją synchronicznie różne etapy historycznoliterackie;
- tradycja jest systemem zastanym i zewnętrznym w stosunku do jednostkowego działania. Występuje jako kontekst indywidualnego przekazu ale i tkwi w jego wewnętrznym porządku;
- fenotyp – eksplikowana struktura cech utworu, dany bezpośrednio, wykładnik ostatecznych decyzji pisarza co do wyboru jednostek i reguł ich wiązania;
- genotyp – implikowana struktura norm literackich, przywołanych w utworze, potencjalny, wskazuje pola alternatyw, które pozostawały do dyspozycji pisarza.
Fenotyp określa indywidualne niepodobieństwo i podobieństwo dzieła do innych przekazów. Genotyp osadza dzieło w systemach norm tradycji. Genotyp – ponadindywidualny kod literacki, wpisany w jednostkowy komunikat. Genotyp jest wspólny różnym dziełom, uzewnętrznia się przez fenotypy,
- za pośrednictwem genotypu przenika do wnętrza wypowiedzi literackiej nacisk systemów tradycji;
- s. 37 poszczególne przedsięwzięcie literackie jest elementarną porcją diachronii, manifestacją nieciągłości w procesie przybywania tradycji;
- tradycja funkcjonuje zawsze synchronicznie, ale przybywające dokonania diachronizują kontekst;
- proces historycznoliteracki jest jednością synchronii i diachronii o tyle, o ile jest jednością ponadindywidualnych systemów i jednostkowych wypowiedzi.