12. Synchronia i diachronia w ujęciu strukturalistycznym (M)
De Saussure'a interesowała wewnętrzna organizacja systemu językowego i ogólne zasady rządzące językiem niż np. jego ewolucja. Według de Saussure'a język miał więc być ujmowany z synchronicznego, a nie z diachronicznego (historycznego) punktu widzenia. Dzięki takim założeniom, tzn. dzięki uwolnieniu języka od związków z rzeczywistością i historią, a także od uwikłań społecznych i psychicznych oraz od przygodności mowy - mógł on stworzyć maksymalnie „czystą” naukę o języku, w której centrum umieścił abstrakcyjny system.
Skoncentrowana na wewnętrznej organizacji systemu językowego teoria de Saussure'a miała charakter synchroniczny ( a więc pomijała zmiany języka w czasie), izolowała język od przedmiotów i zjawisk zewnętrznych. Nie interesowali go też użytkownicy języka ani funkcjonowanie języka w życiu społecznym. Głównym celem de Saussure'a było stworzenie obiektywnej nauki o języku.
11. Strukturalizmu ortodoksyjny i nieortodoksyjny. Różnice i miejsca sporne (D)
Strukturalizm ortodoksyjny (pierwszy strukturalizm)
strukturalizm francuski późnych lat 60. i 70.
Dążenia do odkrycia uniwersalnej gramatyki literatury (znalezienie swego rodzaju algorytmu wytwarzania nieskończonej ilości wypowiedzi literackich, podsycane osiągnięciami językoznawstwa ogólnego - L. Hjemsleva, N. Chomsky;ego, badaniami Proppa, myślą antropologiczną C. Levi-Straussa)
Mit „mocnej” nauki o literaturze - dążenia do obiektywności, logiczności, spójności i uniwersalności, rozumienie literatury w kategoriach nauki ścisłej
W ślad za naukowymi mrzonkami przyszło silne zwątpienie, Roland Barthes podsumował ten okres „snem o naukowości”. Naukowe zamierzenia strukturalizmu francuskiego pozostały w sferze projektów teoretycznych. Podobnie nie powiódł się zamysł stworzenia ogólnej gramatyki literatury. Stało się tak z prostego powodu - za materiał badawczy strukturaliści wybrali utwory literackie o silnie skonwencjonalizowanych przebiegach historii - w szczególności opowieści kryminalne . Na tego rodzaju materiale schematy sprawdzały się bardzo dobrze ( podobnie w wypadku bajki czy mitu). Jednak perspektywa adaptacji tych modeli do bardziej skomplikowanych form literackich - bardzo szybko obnażyła utopijność marzeń strukturalistów o uniwersalnej gramatyce literatury.
Strukturalizm nieortodoksyjny (drugi strukturalizm, krytyczny)
pojawienie się „drugiego” strukturalizmu nie oznaczało końca „pierwszego”, miało sygnalizować, że od tej pory poczynaniom ortodoksyjnych strukturalistów towarzyszyć będzie frakcja opozycyjna, która miała rozpocząć czas wielkich rewizji
Hugo Friedrich - jeden z najwcześniejszych krytyków ortodoksyjnego strukturalizmu - wypunktował niebezpieczeństwa tkwiące w przenoszeniu idei strukturalizmu językowego do literaturoznawstwa.
Twierdził, że
teksty literackie tylko w niewielkim stopniu pozwalają na formalizację, tak ważną dla perspektywy strukturalistycznej
literatura należy do sfery parole, a nie langue
domeną literatury jest jej zróżnicowana wielość, powstająca dzięki konkretnym autorom, a nie anonimowa jedność „ustrukturowanej jedności”
nie ma możliwości stworzenia takiego systemu, który objąłby wszystkie zjawiska literackie
w wypadku praktyk literackich najistotniejsza jest indywidualność i swoboda kreacji
- strukturalistów oskarżano także o osłabienie roli interpretacji na rzecz „uwięzienia znaków literackich w tautologicznej siatce nazw” oraz o skłonności totalistyczne, oskarżając ich o zamysł „totalnej kontroli”.