Styl i twórczość w poetyce romantycznej.

 

Proponowana przez romantyzm przewaga uczucia nad rozumowym pojmowaniem świata stała się nową ideologią artystyczną. Wynikiem romantycznego buntu wobec klasycyzmowi były zmiany poglądów na temat stylistycznego ukształtowania dzieła.

Styl romantyczny w założeniu romantycznym:

- ma wyrażać wnętrze twórcy, a nie naśladować rzeczywistość

- nie jest jednolity – charakteryzuje go duża swoboda, nie podlega normom, lecz wynika z wewnętrznych praw organizujących formę poezji (jak u Goethe’go)

- jest synkretyczny, łączy różne gatunki i dziedziny np. poezję z muzyką i śpiewem

- czerpie z twórczości ludowej (którą zapoczątkował Thomas Percy)

- podlega tym samym normom, którym podporządkowany jest człowiek (Schiller)

- nacechowany emocjonalnie, zależny od wyobraźni i natchnienia twórcy

 

Twórca i twórczość w romantyzmie to zagadnienia kluczowe. Tą problematyką zajmowali się zwłaszcza myśliciele w Anglii. Krytyka przeciwko filologii klasycystycznej przejawiała się w całej europie w czasopismach jak i samej literaturze. Osobą, która ukierunkowała wzorzec romantyczny był anglik:

 

·   Thomas Percy – który w 1765 r. opublikował 3-tomowy zbiór pieśni i ballad staro-angielskich pt. „Reliques of Ancient English Poetry”

              -  Jego dzieło zmobilizowało wszystkie rewolucyjne siły literackie. Dzięki niemu twórczość ludowa, ludowo-narodowa staje się nowym wzorcem literackim oraz podstawą do sformułowania teorii dzieła literackiego

              - inicjuje zwrot ku plemiennej dawności i średniowieczu oraz pasję zbieracką dotyczącą twórczości ludowej

W Niemczech – tu powstaje teoria organiczna dzieła literackiego, której główne założenie głosi, że twórca i jego dzieło stanowią jedność organiczną. I tak:

·   Herder

              - w centrum zainteresowania stawia poezję, jako twórczość narodową; podkreśla, że nie można do niej stosować kryteriów przyjętych dla dzieła pisanego

              - poszerza zakres poezji ludowo-narodowej, włączając do niej dzieła Homera

              - uważa, że dzieło literackie to wyraz ducha narodowego, znamienny absolutną jednością myśli i języka, treści i formy; to także oryginalny wyraz twórcy (w sensie duchowym), dlatego krytyka ma czytać z ducha pisarza

              - utwór to jedna całość, którą należy pojmować intuicyjnie, by dotrzeć do twórczej ekspresji poety

·   Goethe (klasyk, nie uważał siebie za romantyka)

              - uważa, że wszelka poezja powinna być pouczająca, ale niedostrzegalnie – ma tylko naprowadzać człowieka na właściwe źródła, a on sam ma czerpać naukę

              - twórczości poetyckiej nie obowiązują ustalone „z zewnątrz” reguły, gdyż normy wynikają z samej istoty poezji

·   Schiller (klasyk, jak Goethe; swoje poglądy wyprowadzał z filozofii Kanta)

              - ideał człowieczeństwa skłania go do uwydatniania granicy pomiędzy światem przyrody a kultury

              - zajmuje się zagadnieniami wolności twórczej i moralno – społecznych zobowiązań twórcy, uważa, że człowiek, jako twórca sztuki, w imię własnej wolności odpowiedzialny jest za przeszłość kultury (rozprawa Uber naive Und sentimentalische Dichtung)

              - formułuje pierwszą typologię twórczości literackiej i postaw twórczych, która opiera się na zasadzie biegunowości: podziały rodzajów i gatunków literackich wyodrębniane są na zasadzie wzajemnej opozycji; pojawia się wartościowanie wg kryterium ich usłużności wobec twórczości ludowej lub „sentymentalnej”, czyli pochodzącej z wyższych kręgów społecznych

·   Friedrich Schlegel

              -              dzieło wyrasta z historii, a wszelka sztuka rozwijała się z jednego pierwotnego źródła, jakim była twórczość antycznej Hellady

              - piękno jest boskie, to ideał, twórczy napęd i tajemnicza istota geniuszu

              - uczucie i wyobraźnia są siłami napędowymi wszelkiego aktu twórczego

              - literatura to „wyraz samej istoty intelektualnego życia narodu”, czyli jego ducha; o rozwoju ducha świadczy objętość i jakość dzieł literackich

              - konieczne jest wniknięcie w czasy i kraje związane z całą twórczością danego pisarza, ponieważ elementy można poznać tylko po całości

·  

August W. Schlegel

              - romantyzm określa jako piękno, czyli symboliczne przedstawienie nieskończoności

              - w dziele literackim odróżnia formę wewnętrzną i formę zewnętrzną, która jest odrzucona, bo obca żywej kulturze dzieła, czyli błędna w tworze artystycznym

              - skłonny do wiązania ze sobą kilku literatur jako wyrazu jednego ducha plemion (narodów) zespolonych jedną kulturą

              - twórczość to wyraz ducha germańskiego i ducha romańskiego, dziedzica kultury antycznej (bliski pojęcia uniwersalizmu kulturowego)

              - romantyzm to wyraz ducha narodów romańskich – przesuwa metrykę romantyzmu we wczesne średniowiecze

·   W.J. Schelling (filozof, który swoje koncepcje teoretycznoliterackie oparł na zlepku
                                    różnych poglądów filozoficznych, w tym – Platona)

              - wyróżnia we wszechświecie świat idealny (duchowy) i realny (rzeczy, natura), co prowadzi do opozycji Duch – natura

              - światy duchowy i realny współistnieją walcząc, na zasadzie zgodności, czyli współwcielania ich obu
w jeden obiekt – tak powstaje dzieło sztuki, zrodzone przez siły duchowe, a upostaciowane w materii

              - artysta (zrównany z filozofem) nie powinien zajmować postawy czysto rozumowej izolującej świat zewnętrzny od duchowego; powinien wierzyć swej intuicji, która ujawnia prawdę, że świat ducha i natury to abstrakcje i dwa oblicza jednej Totalności

              - rozwój (ewolucja organiczna) polega na tym, że duch sam siebie szuka w istotach obdarzonych życiem organicznym („Genesis z Ducha”)

·   Novalis (Friedlisch von Hardenberg)

              - poezja opiera się opisom i definicjom, ze względu na związki ze snem i baśnią

              - ujmuje poetę poprzez naturę człowieka – podstawową czynnością człowieka jest poetycka twórczość, która nie ogranicza się do operowania słowem, ale jest to właściwy sposób działania ludzkiego ducha

              - najzwyklejsze doświadczenie obdarza poezję wysoką godnością identyczności z życiem oraz wartością sakralną

              - prawdziwy poeta jest wszechwiedzący, to myśliciel, który jest zawsze kapłanem, jak i prawdziwy kapłan pozostaje zawsze poetą

              - twórca-poeta i twórca-myśliciel to twórca jeden i ten sam, gdyż filozofia i poezja stanowią wielka jedność

              - opanowanie poezji (sztuki literackiej) wymaga poznania życia oraz przeniknięcia światów snu i baśni

·   A. Schopenhauer

              - uważa, że kontemplacja, uwarunkowana wyobraźnią, to najwyższa forma poznania, która aktywizuje wolę, wynosi genialnego twórcę ponad zwykłego człowieka

              - świat ziemski jest daleki od świata idei, ale narzuca się świadomości, jako obiekt porównania z wykreowanym przez człowieka światem dzieł literackich

              - literacki świat trzeci to dobrodziejstwo człowieka, uzupełnia braki świata ziemskiego; piękno, sztuka oraz entuzjazm artysty pozwalają zapomnieć o trudach życia

              - sztuka i literatura dają przeżycie prawdy człowieczej doli w świecie ziemskim, ale bez męki, gdyż obraz świata ziemskiego w sztuce nie wywołuje bólu u odbiorcy

·   Humboldt

              - język, czyli akt wypowiedzenia, jest pracą ducha, tworzy z nim jedną całość i przynależy organicznie do większej całości – człowieka i jego dzieła literackiego

              - definicja poezji: „Poezja jako sztuka duchowa jest wyrazem myśli poprzez język”

·   Jacob Grimm

- językoznawca, opublikował Deustche Gramatik – pierwszą gramatykę historyczną w 1819 r.

              - początkowo, jako miłośnik i zbieracz twórczości ludowej, uznawał ją za wyraz ducha ludowo-narodowego

              -badania języka doprowadziły go do odrzucenia przekonań o jego boskim pochodzeniu oraz do ustalenia pewnych prawidłowości rozwojowych języka

              - uważa, że patriotyzm powinien kierować wyborem przedmiotu badania

              - radzi wznosić się ponad interpretację dzieła, wkroczyć w sferę kryteriów oceny

 

W Anglii w rozważaniach najbardziej uwydatniony został problem jednostki twórczej. Prócz Percy’ego warto wspomnieć o kilku innych:

 

·   E. Jung

              - uważa, że nowa teoria twórcy i twórczości domaga się obalenia tradycyjnego poglądu, że poezja to sztuka naśladowcza (utwór „The Complaint, Or Nigt-Thougts”)

              - wzorem twórczości poetyckiej ma być oryginalność; dzieło – niczym roślina ma wyrastać spontanicznie z żywego korzenia geniuszu

              - w naturze geniuszu ważna jest wyobraźnia twórca

·   Coleridge, opublikował „Biographia Literatura”

              - widzi źródło poezji w poecie, w potędze jego wyobraźni, która ma władzę powoływania do życia nowych tworów

              - język to współmateriał i współwyraz aktu twórczego; język poezji różni się od języka potocznego

·   Hazalitt i jego esej ”On Criticism”

              - zainteresowanie kieruje na człowieka i jego losy przedstawione w dziele literackim

              - zainicjował analizę koncepcji bohaterów w utworze

              - dostrzegał ścisły związek między dziełem a jego skutkiem społecznym

 

We FRANCJi – poglądy obciążone były tradycją oświeceniową. Wyróżniali się:

 

·   Pani de Stael, F. Villemain

              - widzi literaturę w jej zależności od instytucji społecznych

              - akcentuje związek literatury z życiem oraz jej historyczną zmienność

              - literatura jednego okresu to jakby jeden wyraz, owoc twórczego wybuchu ducha narodowego w czasie

·   Sainte-Beuve

              - osoba twórcy ujęta od strony biograficznej i psychologicznej, uwarunkowana czynnikami środowiskowymi i fizjologicznymi

              - traktuje zjawiska o charakterze zbiorowym (Port-Royal) jak żywą jednostkę twórczą, odtwarza jej rozwój

Tzw. „Szkoła Szwajcarska” – J. Bodmer i J Breitinger – skupiała się na cudowności w poezji i umiłowaniem do natury.

WŁOHY – literatura grecka i rzymska włączane w literaturę kraju; duży nacisk na wolność twórcy

 

·   Francesco de Sanctis

              - kieruje uwagę na problemy psychologii twórczej oraz na wartość artystyczną poszczególnych utworów

              - postuluje wolność od dogmatyzmu

-  G. V. Gravino – w dziele „Dela ragion poetica” (1708) kwestionował alians rozumu z poezją.

- Giano Batista Vico – w swojej „Scienza nuova” (1725) wystąpił z noiwą koncepcją poezji wynikającej z konieczności natury.

Wreszcie POLSKA

- na rodzimy grunt przenoszono raczej nowości z zagranicy

- Maurycy Mochnacki próbuje powiązać w jedną całość elementy różnych teorii niemieckich

- dominacja idealistycznych odgałęzień organicznej teorii literatury

- literatura wysunięta została na czoło narodowych osiągnięć ma potwierdzać moralne istnienie narodu

- naród z literatury czerpie idee kierownicze oraz silę do przetrwania

- Ignacy Kraszewski próbuje walczyć z zaniedbaniem formy i stylu; pragnie przenieść punkt ciężkości dzieła literackiego z idei na wcielenie

- Mickiewicz w „Romantyczności” i w przemowie „O krytykach i recenzentach warszawski” odrzucił klasycystyczną cechę „szkiełka i oka” zastępując tym „Miej serce i patrzaj w serce”.