6. PSYCHOLOGIA PAMIĘCI ( SKRYPT ) cz. I
Bez zdolności do zatrzymywania do zatrzymywania w pamięci przyswojonych treści człowiek :
Dysponowałby tylko teraźniejszością, nie miałby przeszłości
Nie miałby doświadczeń, które mógłby wykorzystać w przyszłości
Byłby bezradny
Codzienne życiowe czynności stałyby się niemożliwe do wykonania
Nie wiedziałby KIM JEST
Nie miałby orientacji
Z sondaży : ludzie zdają sobie sprawę jak ważna jest dobrze funkcjonująca pamięć. Bardziej bolesna dla nich jest myśl, że wraz z wiekiem pogarsza się pamięć, niż fakt o zanikaniu pewnych funkcji organizmu w okresie starości.
W badaniach dobrze wypada zapamiętywanie fotografii oraz osób z lat szkolnych. Gorzej natomiast zapamiętywanie nazwisk ( ich niepewność następuje już kilka lat po ukończeniu szkoły ).
6.1. Pamięć jako przetwarzanie informacji.
1) Porównanie pamięci do wosku, w którym doświadczenia pozostawiają swoje ślady. ( Platon )
a) „miękki wosk” – łatwo wbić w niego doświadczenie
b) „twardy wosk” – znaczne trudności ( por. do procesu uczenia się )
Po wielu obserwacjach psychologowie stwierdzili jednak, że to błędna teoria.
R. Atkinson i R. Shiffrin ( 1968, 1971 ) – podjęli próbę uporządkowania rozmaitych wyników badań pamięci. Stwierdzili, że istnieją 3 systemy pamięci, które troszczą się o odtwarzanie naszych wiadomości.
Rejestr sensoryczny ( zmysłowy )
Pamięć krótkotrwała
Pamięć długotrwała
Ich teoria uwzględnia, także procesy, w których materiał zostaje wybrany, przetworzony i powiązany z czymś już znanym. Zapamiętywanie i zapominanie może dojść do skutku dzięki procesom, w zależności od tego czy następuje w rejestrach sensorycznych, pamięci krótkotrwałej czy długotrwałej.
F. Craig i R. Lockhart – uważają, że poza rejestrami zmysłowymi, istnieje tylko jeden rodzaj pamięci. Treści, które były przyswojone głębiej, będą lepiej i na dłużej zapamiętane niż te potraktowane powierzchownie.
6.1.1 Rejestr sensoryczny: Furtka dla bodźców zmysłowych.
Rejestr sensoryczny ( zmysłowy ) – ludzki system pamięci, który na chwilę zachowuje wrażenia, a potem je wymazuje.
G. Sperling interesował się, co widzą ludzie, kiedy na krótka chwilę pokazuje im się określony bodziec. Korzystał z ilustracji ( po 9 lub 12 liter). Po przedstawieniu ilustracji pytał ludzi, ile znaków potrafią wymienić. Badani odtwarzali ok. 4-5 liter. Widzieli ich więcej, ale gdy je zapisywali, o reszcie zapominali. Sperling przeprowadził kolejne badanie. Pokazywał te same znaki, lecz dołączył do tego dźwięk. Badani słysząc wysoki dźwięk musieli odtwarzać tylko pierwszy rząd znaków, gdy średni to środkowy rząd znaków, a gdy niski dźwięk to dolny rząd.
W rezultacie większość osób potrafiła odtworzyć określony rząd. Ale gdy sygnał był spóźniony o 0.3 s podawali już tylko dwa znaki, po 1 s trafność odtworzenia powracała do wyników z pierwszego eksperymentu.
Zatem osoby badane musiały dysponować pamięcią, dzięki której litery i cyfry były obecne jeszcze wtedy, gdy prowadzący doświadczenie zakończył już pokazywanie bodźców. Ta pamięć nazywana jest właśnie REJESTREM BODŹCÓW ( jego pojemność jest duża, ale po 1 s zawartość ulega wymazaniu ).
Dla każdego obszaru zmysłowego istnieje odrębna pamięć :
Pamięć ikoniczna ( wzrokowy rejestr sensoryczny )
Pamięć echoniczna ( rejestr słuchowy )
Pamiętanie w rejestrze słuchowym trwa dłużej niż w wzrokowym. A informacje, które już raz trafiły do rejestru zmysłowego słabną, a potem po prostu zanikają.
6.1.2 Pamięć krótkotrwała.
Wyniki Sperlinga udowodniły, że jeśli informacja ma być zachowana na dłużej to musi być szybko odczytana z rejestru zmysłowego. W takim wypadku trzeba postarać się by te informacje dostały się do pamięci krótkotrwałej. Porównując ją do rejestru zmysłowego to jej pamięć jest znacznie mniejsza. Muszą, więc zachodzić procesy ( procesy kontrolne ), które wybiorą tyle informacji ile zmieści się w pamięci krótkotrwałej.
6.1.2.1 Redukcja ilości informacji przy pomocy procesów kontrolnych.
Co tak naprawdę powodował dźwięk w badaniach Sperlinga?
Dzięki sygnałowi uwaga danej osoby skierowana została na określone szczegóły bodźców zgromadzonych w rejestrze zmysłowym. Uwaga zawsze jest selektywna. Kontroluje więc, które z informacji wybrać i przenieść do pamięci krótkotrwałej. Uwaga spełnia więc, funkcję kontrolną. Oprócz niej tę funkcję spełnia przypisywanie znaczenia. Od niego zależy w wysokim stopniu jakie informacje dostana się do pamięci krótkotrwałej.
Jeden ze znaków na tablicy Sperlinga składa się z dwóch elementów ( tworzy „7” ). Z takimi elementami osoby dorosłe już na pewno się spotkały, a z kolei te doświadczenia zostały przechowane w pamięci długotrwałej. Dlatego osoby rozpoznały ten bodziec i określiły jako „7”. Przypisanie znaczenia udało się dzięki zgromadzonych informacjach w pamięci długotrwałej.
6.1.2.2 Tworzenie sensownych jednostek.
H. Ebbinghaus – zwrócił uwagę na ograniczenie możliwości zapamiętywania. Uczył się bezsensownych sylab. Stwierdził, że przy jednym pokazaniu nie może zapamiętać więcej niż siedem. I dla większości ludzi siedem cyfr do zapamiętania będzie łatwym zadaniem. Natomiast nikomu nie uda się zapamiętać czternastu cyfr.
G. Miller – stwierdził, że liczba „7” występuje dosyć często w różnych badaniach. Dlatego mówi się o liczbie magicznej. Przeciętne możliwości zapamiętywania to ok. siedem jednostek.
Ale danych o pojemności pamięci krótkotrwałej nie należy traktować jako niezmiennych. Bowiem ludzie w zapamiętywaniu często tworzą „sensowne jednostki”. Kombinacje liter, które coś przypominają, mają jakiś sens, znaczenie.
Miller doszedł do wniosku, że ze stosunkowo niewielką pojemnością pamięci krótkotrwałej ludzie potrafią sobie radzić właśnie, tworząc sensowne jednostki. Odbywa się to też na zasadzie grupowania ( np. numer telefonu ).
Pamięć krótkotrwała może zatem zgromadzić niewiele jednostek równocześnie, ale mogą one przy sensownej organizacji – składać się z wielu pojedynczych formacji.
To jakie czynności musimy wykonać by te informacje przyswoić i uporządkować zależy od materiału do zapamiętania i podstawowej wiedzy uczącego się. ( przykł. z szachistami )
6.1.2.3 „ Powtarzanie w głowie” w celu przedłużenia czasu zapamiętania.
Cechą pamięci krótkotrwałej jest, również ograniczony czas zapamiętywania. Znajdujący się w pamięci krótkotrwałej materiał musi być wciąż powtarzany na głos albo po cichu lub w myślach.
Powtarzanie zachowujące - gdy ciągle coś powtarzamy, a ten proces zostanie nam przerwany, może dojść do utraty zapamiętywanej treści.
Powtarzanie opracowujące ( pełni czasem funkcję wiążąca z informacjami będącymi już w pamięci długotrwałej ) – nowe treści w tym wypadku mogą zostać przeniesione do pamięci długotrwałej. Jest to proces o wiele bardziej aktywny niż powtarzanie zachowujące.
Przetwarzanie automatyczne – gdy dane zostaną zachowane na dłuższy czas bez powtarzania opracowującego. Udaje się to najczęściej w dziedzinach, które dobrze znamy.
6.1.2.4 Przywołanie danych z pamięci krótkotrwałej.
S. Sternberg - po swoich doświadczeniach z zapamiętywaniem ciągu cyfr, której później zmieniał, badając przy tym szybkość reakcji i rezultat – stwierdził, że przy porównaniu przedstawionych bodźców z informacjami ludzie sprawdzają w pamięci krótkotrwałej wszystkie elementy po kolei.
6.1.2.5 Pamięć krótkotrwała jako stół roboczy : porównanie. ( R. Klatzky )
Nie ma miejsca na wszystkie materiały, nawet jeśli będą starannie uporządkowane
Ma ograniczoną pojemność
Im więcej informacji tym mniej można zatrzymać w umyśle
Małe stosy przedmiotów – sensowne jednostki
Nowe przedmioty można postawić, gdy stare zostaną usunięte
Nie wszystkie elementy trafią na półki pamięci długotrwałej, cześć gubi się, a część musi zostać ponownie dostarczona
6.1.3 Pamięć długotrwała.
Rodzaj pamięci, w której informacje mogą być zatrzymywane na dłuższy okres czasu.
W. Penfield - na podstawie swoich badań stwierdził, że treści zawarte w pamięci długotrwałej nigdy nie znikają. Należy jednak podchodzić do tej tezy z pewnym dystansem ponieważ tylko niektóre pobudzenia i tylko u niektórych badanych spowodowały przywrócenie dawnych treści. A może były to tylko halucynacje, fantazje, sny?? Zatem nie jest to potwierdzona głęboko teza.
Inni badacze porównali pamięć długotrwałą do biblioteki. W której wszystko ma swoje miejsce i jest przechowywane w różny sposób. Na przykład treści motoryczne będą przechowywane w inny sposób niż wiedza ogólna, a inaczej niż przeżycia osobiste.
6.1.3.1 Różne rodzaje pamięci długotrwałej.
Tulving – wyróżnia z pamięci pamięć zawierającą wiedzę oraz pamięć proceduralną ( pamięć przebiegu ruchów, zawierająca rezultaty uczenia się przez warunkowanie klasyczne ).
Z kolei z pamięci zawierającej wiedze wyróżnia : wiedze ogólną ( semantyczna ), którą gromadzimy przez długi okres czasu i potem sami nie wiemy kiedy zapamiętaliśmy różne informacje oraz wiedzę o przeżyciach ( epizodyczna ). Wiedza o przeżyciach natomiast dotyczy wydarzeń, które sami przeżyliśmy i które pamiętamy. Obie z tych pamięci zostaja nabyte w różny sposób.
6.1.3.2 Organizacja zawartości pamięci.
E. Tulving – wymyślił, że w jego doświadczeniu ludzie badani będą wymieniać 12 miesięcy w kolejności alfabetycznej ( bo każdy potrafi je wymienić w standardowej kolejności ). Badał jak szybko nastąpi ich wymienienie. Jeżeli chodzi o dni tygodnia ludzi, tak samo jak miesiące, porządkują według następstw czasowych. Gdy pytano badanych jaki dziś dzień reakcja na odpowiedź w środę była dłuższa niż w niedzielę. Bowiem im bliżej weekendu tym szybciej wymieniany był dzień ( dni wolne od pracy łatwiej przywołać z pamięci ).
R. Brown i D. McNeill – badali zjawisko pojęcia „ na końcu języka”. Badani niejednokrotnie znali dane pojęcie, ale nie mogli go sobie przypomnieć. Ludzie potrafili podać cechy tego pojęcia, czy danej rzeczy, liczbę sylab, pierwszą literę. Często ludzie podawali podobne słowa do tych, których nie mogli sobie przypomnieć. Badacze wywnioskowali, że podobne pojęcia w pamięci gromadzą się na podstawie cech akustycznych, wizualnych i znaczeniowych.
W rezultacie gromadzone w pamięci długotrwałej słowa, są powiązane wspólnymi cechami co zwiększa prawdopodobieństwo znalezienia właściwego słowa.
A.Collins i R. Quillian – twierdzili, że zgromadzone w pamięci pojęcia są uporządkowane hierarchicznie. Te najbardziej ogólne znajdują się na górze, a te szczegółowe na dole hierarchii. W badaniach dobierali pojęcia ze sobą tak by były to logiczne powiązania ( zwierzę – rudzik ). Jednak w rezultacie jednak okazało się, że w przypadku zjawisk i przedmiotów istotne się nie tylko te cechy definicyjne ( koń – ssak ) ,ale i te, które występują często ( ptak – umie latać, śpiewać, mimo że nie wszystkie ptaki to potrafią ).
6.1.3.3 Odtwarzanie minionych zdarzeń.
F. Bartlett – badanym podawał materiały, które potem musieli odtwarzać z pamięci. Kolejno to zadanie wykonywały różne osoby. Doszedł do wniosku, że ludzie swoje doświadczenia przechowują na zasadzie schematów. Zauważył wyraźną skłonność do podporządkowywania nowych rzeczy starym, które są już znane.
Często odbywa się to przez dodawanie i odejmowanie szczegółów.
Taki proces ma miejsce w różnych dziedzinach zarówno w odtwarzaniu rysunków, jak i opowiadaniu.
W opowiadaniach często niektóre informacje są zmienianie według danej osoby, która to odtwarza.