PRAWO PAŃSTWOWE

Prawo państwowe, prawo konstytucyjne bądź prawo polityczne to nazwy określające tę samą dyscyplinę prawniczą. Nazwa pochodzi od głównego źródła tej gałęzi prawa. Konstytucje poddały wykonywanie władzy najwyższej w państwie uregulowaniu prawnemu. W Polsce do zakresu prawa państwowego wchodzą normy prawne regulujące podstawowe prawa i obowiązki obywatela, powoływanie, strukturę i działalność sejmu, senatu, prezydenta i innych organów władzy państwowej. ponieważ znaczna większość tych uregulowań znajduje się w konstytucji¹.

Konstytucja (łac. constituere – urządzać, ustanawiać) jest najważniejszym aktem prawnym obowiązującym w państwie. Przed 1989 r. w Polsce obowiązywała konstytucja uchwalona w 1952 r. Od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r. trwały rozmowy między przedstawicielami opozycji solidarnościowej a władzą komunistyczną – tzw. obrady Okrągłego Stołu. W ich wyniku zawarto porozumienie w sprawie przemian ustrojowych i gospodarczych w Polsce. Zgodnie z zawartym porozumieniem z 7 kwietnia 1989r. Sejm dokonał pierwszej nowelizacji konstytucji, wprowadzając m.in. Dwuizbowy parlament i instytucję prezydenta. 4 czerwca 1989 r. odbyły się pierwsze częściowo wolne wybory do parlamentu, które zakończyły się sukcesem „Solidarności”. W grudniu nastąpiła kolejna nowelizacja konstytucji. Zmieniono nazwę państwa na „Rzeczypospolitą Polską” , zlikwidowano zapis o przewodniej roli PZPR. W 1992 roku parlament przyjął ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji. 17 października 1992 r. uchwalono tzw. Małą Konstytucję, która określała relacje między naczelnymi organami państwa i tym samym uchylała zapisy z konstytucji PRL. Równocześnie trwały prace nad nową konstytucją. 2 kwietnia 1997 r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucję. 25 maja 1997 r. odbyło się referendum konstytucyjne, w którym Polacy niewielką większością głosów opowiedzieli się za konstytucją. 17 października 1997 r. konstytucja weszła w życie².

Prawo konstytucyjne charakteryzuje się właściwymi dla niego źródłami prawa. Obecna Konstytucja po raz pierwszy wprowadza zamknięty katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego, co ma olbrzymie znaczenie dla budowania podstaw państwa prawa. Źródła prawa są uporządkowane hierarchicznie. Katalog źródeł otwiera Konstytucja jako ustawa zasadnicza, regulująca podstawy ustroju społeczno – politycznego i gospodarczego państwa, oraz akt o najwyższej mocy prawnej³.

Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej zawarte w Konstytucji⁴

Zasada zwierzchniej władzy narodu

„Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do narodu. […] Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. (Art. 4)

Zasada podziału władzy

„Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. […] Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, władzę sądowniczą sądy i trybunały”. (Art. 10)

Władzę ustawodawczą w Polsce stanowi dwuizbowy parlament składający się z izby niższej - Sejmu i izby wyższej - Senatu. W bezpośrednich, powszechnych i tajnych wyborach, obywatele Polski wybierają 460 posłów do Sejmu i 100 senatorów do Senatu. Zarówno posłowie, jak i senatorowie wybierani są na 4-letnią kadencję. Posłem może zostać każdy polski obywatel, który cieszy się pełnią praw publicznych i w dniu przeprowadzania wyborów parlamentarnych ma ukończone 21 lat. Aby zostać senatorem trzeba ukończyć 30 lat.

W Rzeczypospolitej Polskiej organami władzy wykonawczej są Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów (wraz z Prezesem Rady Ministrów), jako organy konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej. Jednak do władzy wykonawczej zalicza się również organy administracji rządowej.

Organem władzy wykonawczej jest także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji; umocowana w Konstytucji RP ma prawo wydawania rozporządzeń.

Prezydent uzyskał według konstytucji liczne kompetencje z zakresu wszystkich dziedzin działalności państwa. Jest w szczególności „najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej” (art. 126). Konstytucja nie przewiduje bezpośredniego udziału Prezydenta w rządzeniu. Prezydent jest wybierany przez naród na pięcioletnią kadencję z możliwością ponownego wyboru tylko jeden raz. Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego, do której dodany może być zwrot „Tak mi dopomóż Bóg”. Jako głowa państwa spełnia wiele funkcji reprezentacyjnych.

Nowa ustawa zasadnicza wzmocniła pozycję rządu i rozszerzyła uprawnienia premiera. Podstawowym zadaniem rządu jest prowadzenie polityki państwa. Konstytucja utrzymała solidarną i indywidualną odpowiedzialność ministrów przed Sejmem. Podlegają też indywidualnej odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu. Konstytucja stanowi, że „Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej” (art. 15). Konstytucja z 1997 rozszerzyła zakres regulacji dotyczącej samorządu terytorialnego.

Władza sądownicza

⁵

Zasada pluralizmu politycznego

„Rzeczypospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają się na zasadzie dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. […] Rzeczypospolita zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno – zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich , innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji”. (Art. 11, 12)

Zasada republikańskiej formy rządów

„Zasada to nie została wyrażona w konstytucji wprost. Mimo to znajduje swój wyraz w oficjalnej nazwie państwa – Rzeczypospolitej Polskiej. W języku polskim słowo „Rzeczypospolita” jest odpowiednikiem słowa „republika ”.

Zasada decentralizacji władzy państwowej i samorządowej

„Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. […] Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy państwowej”. (Art. 15, 16)

Prawa, wolności i obowiązki obywateli (jednostki), np. rozdział II Konstytucji RP „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”.

Podstawą relacji między państwem a jednostką jest jej podmiotowość. Fundamentalne znaczenie ma postanowienie, że „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności praw człowieka i obywatela” (art. 30). Konstytucyjna koncepcja praw człowieka oparta jest w istocie na liberalnej teorii praw jednostki. Ustawa zasadnicza z 1997 zawiera szeroki katalog wolności i praw osobistych. Regulacje dotyczące władzy ustawodawczej w znacznej mierze stanowią modyfikację postanowień Małej Konstytucji z 1992.

Nowa konstytucja zna następujące postacie stanów nadzwyczajnych: stan wojenny (mieszczący w sobie stan wojny), stan wyjątkowy i stan klęski żywiołowej. Akt ten wymienia wolności i prawa człowieka, które nie mogą być ograniczone w czasie trwania stanu wojennego i wyjątkowego.

Bibliografia:

1. Banaszak B., Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Kraków 2004.

2. Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004

3. Górecki D. Polskie prawo konstytucyjne, 2011r.

4. Konstytucja RP (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483).

Strony internetowe:

1. www.poland.gov.pl

---

1. Górecki D. Polskie prawo konstytucyjne, 2011r.↩

2. Banaszak B., Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Kraków 2004.↩

3. Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004↩

4. Konstytucja RP (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483)↩

5. www.poland.gov.pl (10.12.2012)↩