Wady oświadczeń woli jest to kategoria techniczna. W katalogu wad oświadczeń woli mieszczą się tylko określone instytucje.
Wady oświadczenia woli – stany faktyczne, w których ustawodawca pozwala wzruszyć oświadczenie woli, jest to grupa instytucji, które wiążą się z pewnymi nieprawidłowościami w procesie podejmowania decyzji i wyrażania woli.
Brak świadomości lub swobody
Pozorność
Błąd
Podstęp (niektórzy uznają to za błąd)
Groźba
Wyzysk
1-2 – bezwzględna nieważność czynności prawnej
Nieważność bezwzględna:
Nie wywołuje skutków prawnych, jest nieważna od początku
Działa z mocy samego prawa – jej nieważność bierze się pod uwagę z urzędu
Nie podlega konwalidacji
Może się na nią powołać każdy, kto ma w tym interes prawny
3-6 – wzruszalność czynności prawnej. Błąd, podstęp i groźba mają podobną konstrukcję wzruszalności. Wyzysk ma inaczej rozumianą wzruszalność niż w pozostałych wadach. Jest to dwustopniowa sankcja. Wzruszalność polega na zupełnie różnych konsekwencjach.
Wzruszalność (nieważność względna):
Czynność jest ważna, ale wzruszalna, czyli może być unieważniona
Czynność musi być unieważniona, potrzebne jest skorzystanie z prawa podmiotowego kształtującego. Dotyczy to błędu, podstępu i groźby. Przy wyzysku trzeba zaangażować sąd.
Wzruszyć czynność może tylko autor oświadczenia woli
Może być konwalidowana po określonym czasie (po upływie terminu prekluzyjnego)
Uchylić się od skutków można w ciągu roku. Trzeba to zrobić na piśmie.
Kiedy między stronami jest spór o ważność czynności prawnej można wytoczyć powództwo o ustalenie, że czynność prawna była nieważna lub istniały powody do uchylenia skutków prawnych.
Brak świadomości lub swobody
Art. 82 odnosi się do osób, które mają pełną zdolność do czynności prawnych, a mimo to w chwili, gdy składały oświadczenie woli miały ograniczoną świadomość lub swobodę. Konsekwencją braku świadomości jest niemal zawsze brak swobody. W Polsce każdy, kto ma formalną zdolność do czynności prawnych ma ją także faktycznie. Brak świadomości lub swobody musi wynikać z przyczyn wewnętrznych, w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju, czy innych, choćby przemijających zaburzeń psychicznych. Na brak świadomości mogą wpływać stany stałe lub przemijające. Ważny jest moment składania oświadczenia woli. W pewnych chorobach psychicznych są okresy reemisji, gdzie osoba nie ma objawów choroby. Wtedy, jeżeli ta nie jest ubezwłasnowolniona, to czynność jest ważna. Osoba, która jest całkowicie ubezwłasnowolniona nie może dokonywać czynności prawnych. Nie ocenia się, więc samego oświadczenia woli, gdyż czynność ta i tak jest nieważna od samego początku. Czas nie ma tutaj znaczenia, bo jeżeli czynność jest bezwzględnie nieważna, to jest nieważna od samego początku.
Takie stany mogą wynikać z:
Wieku starczego
Gorączki
Szoku
Upojenia alkoholowego
Nadużycia narkotyków
Pozorność
Z art. 83 KC oświadczenie pozorne to oświadczenie złożone drugiej stronie, za jej zgodą dla pozoru. Oświadczenie woli musi być złożone:
Drugiej stronie – pozorność może dotyczyć tylko czynności dwustronnych lub czynności jednostronne, skierowanych do drugiej strony. Nie można, więc mówić o czynnościach jednostronnych, nieskierowanych do adresata, np. o pozorności testamentu. Ugoda przed sądem może być pozorna. To, że umowa jest zawierana nawet przed jakimś organem nie wyklucza jej pozorności.
Za jej zgodą – adresat musi wyrazić zgodę na czynność pozorną. Druga strona jest aktywnym uczestnikiem stanu pozorności. Nie wystarczy świadomość i wiedza drugiej strony. Potrzebna jest jej zgoda. Należy tutaj odróżnić zastrzeżenie potajemne (resevatio mentalis) druga strona nie jest informowana o tym, że pierwsza strona nie ma zamiaru wykonania umowy. To, że czynność nie będzie wywoływała skutków prawnych musi być ustalone przed dokonaniem czynności. Resevatio mentalis nie wpływa na skuteczność czynności.
Dla pozoru – dla pozoru oznacza bez rzeczywistego zamiaru wywołania skutków prawnych, które wynikają z treści składanego oświadczenia woli. Przy oświadczeniu woli nie na serio dla osób trzecich jest wiadome, że oświadczenia te nie zmierzają do wywołania skutków prawnych. Przy czynnościach pozornych strony symulują czynność prawną, chcą, by inne osoby uznały, że ta czynność została dokonana. Oświadczenie pozorne nie wywołuje skutków prawnych. Oświadczenie nie na serio także nie wywołuje skutków prawnych. Oświadczenie nie na serio w ogóle nie jest oświadczeniem woli w rozumieniu prawa cywilnego. Oświadczenie pozorne to jest oświadczenie woli, ale obarczone wadą.
POZORNOŚĆ ZWYKŁA (bezwzględna) – strony nie chcą wywołać skutków wynikających z danego oświadczenia woli.
POZORNOŚĆ KWALIFIKOWANA (względna) –strony nie chcą skutków dokonywanej czynności, ale chcą skutków innej czynności. Pod przykrywką czynności pozornej strony dokonują czynności ukrytej (dysymulowanej).
Nie należy mylić pozorności z czynnościami fiducjarnymi, czyli powierniczymi. Czynności powiernicze nie są pozorne. Strony chcą wywołać dane skutki prawne. Są to jednak inne skutki gospodarcze, niż te, które w normalnym obrocie są związane z tego rodzaju czynnościami prawnymi.
Czynności powiernicze tym się różnią od pozornych, że on zmierzają do wywołania innego celu, niż ten, który zwykle towarzyszy czynności prawnej danego rodzaju.
Przykład:
Przywłaszczenie na zabezpieczenie- np. pojazdu mechanicznego. Kiedy nabywca jest wierzycielem właściciela, wierzyciel udziela kredytu, ale chce zabezpieczenia. Dłużnik przenosi własność rzeczy, ale wierzyciel nie ma zamiaru korzystać z tego samochodu. Kiedy dojdzie do naruszenia warunków kredytu wierzyciel może powołać się na prawo własności samochodu. Po spłacie kredytu własność samochodu wróci do dłużnika. Zastaw wymaga egzekucji komorniczej. Dopiero wyrok sądu daje podstawę do egzekucji komorniczej.
Czynność pozorna nie zawsze jest bezwzględnie nieważna. Problem zaczyna się przy pozorności kwalifikowanej. Wymaga się, by strony wcześniej lub w momencie dokonywania czynności umówiły się, jakie skutki prawne chcą wywołać. Czynność ukryta musi być okryta konsensem. Strony muszą chcieć wywołać skutki prawne ukryte. Czynność ukryta musi być inna niż czynność jawna. Sąd Najwyższy uznał, że czynnością ukrytą może być także czynność tego samego typu, jeżeli jej warunki znacząco się różnią.
Ocena dwustopniowa:
Ocena czynności dysymulowanej z punktu widzenia przesłanek ważności każdej czynności prawnej
Zdolność do wykonywania czynności
Zgodność z prawem, zasadami współżycia społecznego
Czy nie zmierza do obejścia prawa?
Ocena czynności dysymulowanej z punktu widzenia czynności danego rodzaju:
Forma – na pewno nie jest w żadnej formie szczególnej. Orzecznictwo: jeżeli czynność ukryta nie ma odpowiedniej formy, to wtedy czynność ukryta nigdy nie będzie ważna. Doktryna: w prawdzie czynność ukryta nie ma odpowiedniej formy, ale można odwołać się do czynności jawnej. Czynność jawna użycza formy czynności ukrytej.
Warunki, aby czynność ukryta była ważna:
Czynność zgodna z prawem
Czynność pozorna spełnia warunki stawiane czynności ukrytej (musi być zachowana odpowiednia forma czynności ukrytej)
Pozór, jaki powstaje wobec osób trzecich może powodować dalsze komplikacje. Osoba działająca w zaufaniu do czynności prawnej, która jest w istocie umową pozorną może nabyć jakieś prawo. W pewnych przypadkach można nabyć określone prawo od pozornie uprawnionego.
Aby nabycie prawa od pozornie uprawnionego było ważne:
Osoba nabywająca musi być w dobrej wierze (nie może i nie mogła się dowiedzieć, że ma do czynienia z pozornie uprawnionym),
Czynność ma charakter odpłatny
Czynność rozporządzająca.
Błąd
Błąd to najbardziej tradycyjna forma wady oświadczenia woli. Błąd to mylne wyobrażenie o rzeczywistości lub brak takiego wyobrażenia. Przepisu o będzie dotyczą także pomyłki. Pomyłka to mylne wyobrażenie o treści złożonego przez siebie oświadczenia woli.
Nie mamy do czynienia z błędem, kiedy doszło do dyssensu. Strony nie dogadują się, niby wiedzą, o co chodzi, ale każda myśli o czymś innym. Jeżeli dyssens jest jawny to strony wiedzą, że nie doszło do czynności prawnej. Nie ma konsensu - nie ma umowy. Jeżeli jednak dyssens jest ukryty to, co do zasady odróżnia się go od błędu. Do dyssensu ukrytego czasami dopuszcza się stosowanie przepisów o błędzie.
Z błędem nie mamy do czynienia także wtedy, gdy składamy podpis na oświadczeniu wcześniej go nie przeczytawszy. Jeśli ustalenia zostały dokonane w drodze negocjacji to przyjmuje się, że w podpisywanym dokumencie są zawarte warunki ustalone wcześniej.
Za błąd nie można także uznać oświadczenia złożonego na podstawie tego, co ktoś sobie wyobrażał o przyszłości. Mylne wyobrażenie dotyczy tego, co jest tu i teraz.
Flasa demonstrantia non nocet – złe nazwanienie szkodzi.
Błąd jurydyczny – błąd prawnie doniosły, opiera się na konkretnych przesłankach. Przesłanki ogólne muszą być spełnione zawsze. Przesłanki szczególne muszą być spełnione przy czynnościach odpłatnych.
Przesłanki błędu:
Błąd ma dotyczyć treści czynności prawnej
Błąd ma być istotny
Przy czynnościach odplatanych:
Adresat wywołał błąd, choćby z nie swojej winy
Adresat mógł błąd z łatwością zauważyć
Adresat wiedział o błędzie, ale z niego nie wyprowadził
Ad. 1)
Pojęcie czynności prawnej jest trochę szersze niż oświadczenie woli. Pewne elementy czynności prawnej nie muszą być zawarte w oświadczeniu woli. Treść czynności prawnej to głównie to, co zostało zawarte w oświadczeniu woli. Błąd może dotyczyć dowolnego elementu treści czynności prawnej, niekoniecznie treści oświadczeń woli stron.
Ad. 2)
Błąd jest istotny, kiedy jest istotny zarówno subiektywnie, jak i obiektywnie.
ISTOTNOŚĆ SUBIEKTYWNA – z punktu widzenia autora oceniamy, że gdyby znał prawdziwy stan rzeczy to nie złożyłby oświadczenia woli.
ISTOTNOŚĆ OBIEKTYWNA – nikt rozsądny, wiedząc o prawdziwym stanie rzeczy i oceniając sprawy rozsądnie nie złożyłby danego oświadczenia woli.
Sąd będzie powoływał się na istotność obiektywną. Jeśli autor oświadczenia się na błąd powołuje to już samo przez się wynika, że jest on istotny subiektywnie.
Ad. 3)
Jeżeli czynność ma charakter odpłatny to musi być spełniona przesłanka. Wiąże się to z silniejszą ochroną tej czynności. Zakłada ona pewną nielojalność kontrahenta. Sam on ten błąd wywołała, wiedziała o błędzie i nie poinformowała, lub mogła błąd z łatwością zauważyć.
Od skutków prawnych możemy się uchylić wtedy, kiedy wykażemy pewną nielojalność. Jeżeli spełnione zostały przesłanki można uchylić się od skutków czynności. Czynność dotknięta błędem jest czynnością wzruszalną. Wzruszenie czynności dokonuje się w drodze skorzystania z prawa podmiotowego kształtującego. Prawo to przysługuje autorowi oświadczenia woli. Powinien on złożyć kolejne oświadczenie woli drugiej stronie, na piśmie pod rygorem ad probationem w terminie prekluzyjnym 1 roku od dnia wykrycia błędu. Bezskuteczny upływ terminu powoduje wygaśnięcie prawa podmiotowego kształtującego, a w konsekwencji konwalidację czynności. Dokonuje się to w trybie pozasądowym.
Przepisy o błędzie stosuje się także, gdy posłaniec zniekształci oświadczenie woli. Posłaniec to osoba, która przenosi cudze, gotowe, skończone oświadczenie woli. Oświadczenie woli składa autor, a nie posłaniec. Zniekształcenie oświadczenia woli przez posłańca ma takie same skutki jak błąd przy składaniu oświadczenia woli. Oświadczenie może trafić do złego adresata lub posłaniec może przypadkowo zmienić treść tego oświadczenia.
Błąd przy ugodzie
Celem ugody jest uchylenie sporu. Od skutków ugody można odwołać się tylko wtedy, gdy w błędzie były obie strony, a ich mylne wyobrażenie doprowadziło do zwarcia ugody. Błąd musiał dotyczyć okoliczności faktycznych.
Nieważność testamentu
Do nieważności testamentu wystarczy istotny, subiektywny błąd. Wystarczy udowodnić, że gdyby spadkodawca wiedział o danym stanie rzeczy to złożyłby oświadczenie innej treści.
Unieważnienie małżeństwa
Brak świadomości przy wstępowaniu w związek małżeński
Błąd, co do tożsamości drugiej osoby ( nie jest to błąd, co do cech drugiej osoby)
Groźba
Podstęp
Podstęp to umyślne, celowe, podstępne wprowadzenie w błąd, po to by uzyskać oświadczenie woli określonej treści.
Część autorów kwestionuje, że jest to oddzielna wada oświadczenia woli. Kwalifikują to jako rodzaj błędu. Cecha wspólna nie uzasadnia jednak, że podstęp jest kwalifikowaną postacią błędu. Przesłanki podstępu są zupełnie różne. Przekreślone są dwie podstawowe przesłanki błędu.
Przy podstępie mamy pewną dynamikę sytuacji:
Podstępne zachowanie jednej osoby
Wywołanie błędu
Złożenie oświadczenia woli
Te trzy elementy muszą być połączone związkiem przyczynowym
Ad. 1)
Tutaj nacisk kładziony jest na naganne zachowanie drugiej strony. Centrum jest pewna intencja, celowe zachowanie adresata oświadczenia woli. Na początku musi być zamiar. Następnie musi być działanie, które ma na celu wprowadzenie w błąd, powstanie niezgodnego z rzeczywistością mylnego wyobrażenia. W efekcie tych działań dochodzi do złożenia oświadczenia woli.
Są dwa elementy:
Element intencjonalny – umyślność, zamiar. Podstęp jest zawsze działaniem umyślnym. Nie ma podstępu nieumyślnego.
Element zewnętrzny – określone zachowanie, które postęp realizuje.
Podstępne zachowanie:
Fałszywe obietnice, zapewnienia
Spreparowane dokumenty
Zaniechanie – polega na przemilczeniu, gdy istniał obowiązek poinformowania oraz gdy umowa opiera się na wzajemnym zaufaniu stron.
Podstęp czasami wywoływany jest przez osobę trzecią. Przy czynnościach nieodpłatnych podstęp osoby trzeciej zrównany jest z podstępem drugiej strony. Przy czynnościach odpłatnych trzeba wykazać dodatkową przesłankę, że strona wiedziała o podstępnych zachowaniach, a nie poinformowała o tym kontrahenta.
Aby uchylić się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem podstępu, autor oświadczenia woli powinien on złożyć kolejne oświadczenie woli drugiej stronie, na piśmie pod rygorem ad probationem w terminie prekluzyjnym 1 roku od dnia wykrycia błędu. Bezskuteczny upływ terminu powoduje wygaśnięcie prawa podmiotowego kształtującego, a w konsekwencji konwalidację czynności. Dokonuje się to w trybie pozasądowym.
Groźba
Groźba to wywołanie stanu obawy w celu uzyskania oświadczenia woli określonej treści. Groźbą nie są obiektywne trudności, jakie napotykamy w obrocie. Do przyjęcia groźby nie wystarczy faktyczna ekonomiczna nierówność podmiotów. O groźbie nie można mówić tylko ze względu na przymus fizyczny. Groźba jest przymusem psychicznym.
Przy groźnie istnieje Dynamika
Zachowanie grożącego
Powstanie stanu obawy
Złożenie oświadczenia woli
Aby mówić o groźnie muszą być spełnione dwie szczegółowe przesłanki:
Bezprawność groźby –
Bezprawność środka (grozi się środkiem, który jest zabroniony przez prawo)
bezprawność celu (środek jest zgodny z prawem, ale . . . 1.23 min)
Poważny charakter groźby
Powaga tego, czym się grozi
Możliwość zrealizowania zapowiadanego zła
Nie ma znaczenia, czy grozi druga strona, czy osoba trzecia. Nie ma znaczenia, czy grozi się autorowi oświadczenia woli, czy innej osobie (nie ważne, kogo ma dotknąć zło). Nie ma także znaczenia, czy grozi się konsekwencjami majątkowymi, czy osobistymi.
Aby uchylić się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby, autor oświadczenia woli powinien on złożyć kolejne oświadczenie woli drugiej stronie, na piśmie pod rygorem ad probationem w terminie prekluzyjnym 1 roku od ustania stanu obawy. Może ono wynikać z dwóch okoliczności: podmiot przestał się bać, lub groźba została zrealizowana. Bezskuteczny upływ terminu powoduje wygaśnięcie prawa podmiotowego kształtującego, a w konsekwencji konwalidację czynności. Dokonuje się to w trybie pozasądowym.
Wyzysk
Wyzysk – art. 388 KC. Wyzysk regulowany jest w innym miejscu niż pozostałe wady oświadczenia woli.
W Kodeksie Zobowiązań (1933) wyzysk był jedną z wad oświadczeń woli. W przepisach ogólnych prawa cywilnego z 1950 pomięto wyzysk. Został utrzymany w mocy art. 42 z Kodeksu Zobowiązań. Wówczas właśnie prof. Alfred Ohanowicz powiedział, że wyzysk nie jest wadą oświadczenia woli. Wyzysk wobec tego jest szczególną postacią sprzeczności czynności prawnej z porządkiem prawnym, z zasadami współżycia społecznego. Jest szczególną postacią nieprawidłowości czynności prawnej. Ustawodawca zachował systematykę narzuconą przez przepisy ogólne. Ta systematyka KC dodatkowo umocniła to przekonanie. Prof. Petrykowska twierdzi jednak, że wyzysk mimo takiej pozycji w KC nadal stanowi wadę oświadczenia woli.
Argumenty:
Przesłanki wyzysku są z ten samej kategorii, co wad oświadczeń woli – nieprawidłowość w procesie podejmowania decyzji – względy subiektywne. Wola wewnętrzna została zakłócona. Wyzysk to wykorzystanie specjalnej sytuacji decyzyjnej podmiotu.
Czym jest wyzysk, jeśli nie wadą oświadczenia woli? Odrzuca stanowisko Ohanowicza, że jest to sprzeczność z porządkiem prawnym. Podkreśla ona, że jeśli czynność jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego to czynność taka jest po prostu nieważna. Gdyby tak było to musiałaby być sankcja bezwzględna nieważności. Tymczasem przy wyzysku sankcja podobna jest jak przy wadach powodujących wzruszalność, gdyż to autor oświadczenia woli, wyzyskany decyduje o tym, czy czynność ma zostać w obrocie, czy być uchylona.
Wyzysk może dotyczyć tylko umów. Dlatego księga III dotycząca zobowiązań jest dl niego lepszym miejscem. Jest to jedyna z wad oświadczenia woli, która nie może wstąpić przy czynności jednostronnej. Przez długie lata przyjmowało się tylko, że umów wzajemnych.
Przy wyzysku mamy termin prekluzyjny, którego upływ sprawia, że czynność się konwaliduje.
Wyzysk to wykorzystanie szczególnego poleżenia danej osoby w celu uzyskania dla siebie lub osoby trzeciej nieuzasadnionych korzyści.
Art. 388 –
Są trzy przesłanki wyzysku – jedna obiektywna i dwie subiektywne. Kolejność ich przedstawiania nie jest obojętna.
Rażąca dysproporcja świadczeń, przesłanka obiektywna – wyzysk dotyczy umów, gdzie jedna i druga strona mają spełnić świadczenie. Nie ma wymagania, by w każdej umowie badać ekwiwalencję świadczeń. To strony decydują. Tu chodzi o rażącą dysproporcję, rzucającą się w oczy. Nie chodzi tutaj o to, że jedna ze stron czuje się pokrzywdzona transakcją. To ma być obiektywna dysproporcja w momencie dokonywania czynności prawnej. Nie bierze się pod uwagę emocjonalnego przywiązania do przedmiotu. Decyduje data zawarcia umowy. Może się zdarzyć, że po zawarciu umowy zmieni się wartość danego typu przedmiotów, np. waluta, akcje. SN odstąpił od wymagania, że ma to dotyczyć umowy wzajemnej w związku procesów o zwrot szalonych odsetek, które były zastrzegane, w okresie zanim prawodawca przywrócił górną granicę, limit odsetek.
Po stornie wyzyskanego musi wystąpić jedna z 3 okoliczności (przesłanka subiektywna po stronie wyzyskanego):
Niedoświadczenie – niedoświadczenie młodzieńcze, wynikające z ogólnego braku obycia w obrocie prawnym. Tu nie chodzi o brak doświadczenia w zawieraniu konkretnej umowy. SN uznał także za niedoświadczone osoby, które długi czas przebywały za granicą i nie miały rozeznania w warunkach polskich.
Niedołęstwo – najczęściej wynikające z wieku starczego. Osoby starsze zupełnie tracą orientację, zawierają niekorzystne umowy. Tu może też chodzić o alkoholizm, narkomanię. Wiąże się to także z przymusowym położeniem, gdyż narkomanii nie można uznać jednoznacznie za niedołęstwo.
Przymusowe położenie – okoliczności życiowe, które się tak układają, że autor oświadczenia woli musi tu i teraz zawrzeć umowę. Może wynikać z przyczyn wewnętrznych, np. mieć podłoże ekonomiczne lub okoliczności wewnętrznych, np. narkoman w stanie głodu narkotycznego. Klasycznym przykładem jest matka, która przepłacając pięciokrotnie, w pełni świadoma kupuje lek dla dziecka. Podobną sytuacją jest głód narkotykowy, chociaż w takich sytuacjach SN nie musiał orzekać.
Po stronie wyzyskującego musi wystąpić świadomość wyzysku (przesłanka subiektywna po stronie wyzyskującego):
Świadomość dysproporcji świadczeń
Świadomość tego, że zawarcie umowy z taką dysproporcją jest tyko możliwe, tylko dzięki temu, że wykorzystuje się tą szczególną sytuację drugiej strony.
Świadomość wyzysku to wiedza o istnieniu pozostałych przesłanek.
Nie będziemy mówić o wyzysku, wtedy, gdy obaj kontrahenci są słabo rozgarnięci, niedoświadczeni i nie mają pojęcia, co sprzedają, kupują. W takiej sytuacji nie można mówić o świadomości wyzysku.
O wyzysku nie będzie mowy także, kiedy w prawdzie „wyzyskujący” ma świadomość, że dostaje świetną cenę, ale nie wie, że dostaje taką cenę, na jakąś szczególną sytuację drugiej strony, ale że mu się trafiła okazja.
Sankcja jest skonstruowana w szczególny sposób. Ustawodawca wychodzi z założenia, że wyzyskanemu zwykle zależy na tym, żeby utrzymać umowę. Wobec tego sankcja w pierwszej kolejności dąży do tego, aby utrzymać umowę, aby doprowadzić do proporcjonalności świadczeń. Wyzyskany może dążyć do wyrównania świadczeń.
Obniżenie świadczenia
Odpowiednie podniesienie świadczenia
Dopiero, gdyby to było niemożliwe lub nadmiernie utrudnione ustawodawca pozawala żądać unieważnienia umowy. Unieważnienie umowy jest dokonywane przez sąd. To sąd konstytutywnym orzeczeniem unieważnia czynność. Przy błędzie podstępie lub groźbie dokonuje się to w drodze pozasądowej. Wystarczy złożenie na piśmie oświadczenia woli drugiej stronie. Uprawnienie do unieważnienia umowy wygasaja po upływie 2 lat po zawarciu umowy. Jest to termin prekluzyjny.
Według SN:
W pierwszej kolejności roszczenie wyrównawcze
Stwierdzony alkoholizm nie stanowi stanu przymusowego położenia, niedołęstwa czy niedoświadczenia.
Dla powstania stanu przymusowego położenia obojętna jest przyczyna, która ją spowodowała. Nie ma zamkniętego katalogu przyczyn.
Stan przymusowego położenia ma miejsce wtedy, gdy strona znajduje się w takich warunkach materialnych, osobistych lub rodzinnych, które zmuszają do zawarcia umowy nawet bez ekwiwalentności świadczeń, za wszelką cenę i nie pozwalają na swobodne pertraktacje.
Stan niedołęstwa należy rozumieć, jako bezradność, niemożliwość przezwyciężenia przeszkód, na skutek braku sił psychicznych czy fizycznych.
Niedoświadczenie to brak ogólnego doświadczenia życiowego, brak doświadczenia w określonego rodzaju przedsięwzięciach.
Przy ocenie wartości świadczeń, spełnionych w wykonaniu umowy dotkniętej wyzyskiem, nie należy kierować się uznaniem samych stron, lecz jako ekwiwalentną brać pod uwagę obiektywną wartość świadczeń.
Udanie się do lombardu ze świadomością przyjęcia zaproponowanych świadczy o przymusowym położeniu (teza, z którą nie można się zgodzić).