EMOCJE I MOTYWACJA – WYKŁAD dr Tomasz Czub
Egzamin – w formie testu, obowiązuje treść wykładów oraz lektury obowiązkowe z sylabusa. (Znaczna część pytań z zakresu lektur!).
WSTĘP
W psychologii dane obserwacyjne poddawane są interpretacji – jest to istota pracy psychologa. Jest to kluczowe by zrozumieć mechanizm leżący u podłoża zachowania, a którego nie widać. Do opisu mechanizmu tworzymy koncepcje hipotetyczne (teorie) czyli mn.in. emocje, motywacja, osobowość.
Na temat emocji funkcjonują koncepcje hipotetyczne, które próbują odpowiedzieć na pytanie czym są emocje, jednak nie mamy narzędzi aby dać jedną, prawidłową, zamkniętą odpowiedź na pytanie czym i jakie są emocje.
Operacjonalizacja – proces przekształcania abstrakcyjnych pojęć, dotyczących przedmiotu badania w konkretne wskaźniki i zmienne, dające się zmierzyć empirycznie.
Z tego też powodu należy się otworzyć na różne podejścia i koncepcje. Koncepcje hipotetyczne nie są danymi informacyjnymi!
WYKŁAD 1: Co to są emocje i motywacja?
Istnieją dwie tradycje filozoficzne w oparciu o które dokonujemy podziału sposobu klasyfikowania procesów psychologicznych.
Koncepcja Arystotelesa mówi, że wszelkie działanie zawiera się w dwóch kategoriach:
- myślenie (rozum, wiedza)
- pożądanie (pragnienie)
Myślenie to wydawanie sądów, wyobraźnia, pamięć, przewidywanie na podstawie doświadczenia. Współczesna dziedzina, która się tym zajmuje to psychologia procesów poznawczych, która odróżnia się od psychologii emocji i motywacji.
Pożądanie obejmuje najniższe popędy, najwyższe pragnienia, dążenia, wolę, uczucia. Wszystkie te procesy zawierają jeden element wspólny, a mianowicie:
AFEKT – jest to proces w wyniku którego istotę opuszcza stan obojętności, a powstaje dążenie.
Pożądanie (pragnienie) obejmuje procesy, które cechuje zaangażowanie do przedmiotu – jest to stan nieobojętny (stosunek „do” lub „od”).
Kategorie pożądania obejmują zarówno taki proces jak radość jak i głód.
A więc wg Arystotelesa trudno odróżnić emocje od motywacji, gdyż emocje są traktowane jako stany wyrażające dążenie.
Koncepcja Kanta, który podzielił procesy psychiczne na 3 kategorie. Każdej z tych kategorii przyporządkowana jest odpowiednia władza duszy, są to:
- władza poznania
- władza uczucia przyjemności i przykrości
- władza pożądania
Kant uważa, że w/w podział jest podziałem fundamentalnym, ponieważ nie da się żadnej z tych klas wywieść z innej.
Poznanie – ujmuje przedmiot i objaśnia jego zasadnicze działanie.
Pożądanie – dążenie do osiągnięcia lub urzeczywistnienia jakiegoś przedmiotu.
Pożądanie to proces psychiczny, który może ukierunkować działania człowieka. A to, co jest odpowiedzialne za to ukierunkowanie można nazwać motywacją.
Odczucie przyjemności i przykrości – Kant wyodrębnia proces, który jest odpowiedzialny za doznania (stany subiektywne) podmiotu.
Tym, co odróżnia odczucia dwóch pozostałych jest to, że tamte (czyli poznanie, pożądanie) są skierowane na przedmiot, natomiast odczucia powstają pod wpływem przedmiotu, ale sam proces psychologiczny odnosi się do podmiotu.
Tradycja Kantowska bardzo długo obowiązywała w psychologii. Dzisiaj jednak zaczynamy rozumieć emocje trochę inaczej niż przedstawiał to Kant. Aktualny stan wiedzy nt. emocji na świecie można przeczytać w książce „Natura emocji”. Dzisiaj wiedza nt. emocji i motywacji zaczyna rozwijać się w kierunku koncepcji arystotelesowskiej.
Jak zdefiniować motywacje?
Wg definicji Łukaszewskiego (najszersza definicja motywacji) motywacja opisuje wszelkie mechanizmy odpowiedzialne za uruchamianie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania.
Wszelkie – czyli świadome i nieświadome, celowe lub też stosowane odruchowo.
Wg definicji Reykowskiego (najwęższa definicja motywacji) motyw to proces wewnętrzny warunkujący dążenie ku określonym celom.
Dążenie – to tendencja do podejmowania czynności ukierunkowanych na określony cel.
Cel – to umysłowy projekt jakiegoś stanu rzeczy, który ma zdolność do sterowania czynnościami.
Tylko działanie, które jest poprzedzone takim projektem nazywane będzie działaniem opartym na motywacji. Czynności motywowane mają charakter intencjonalny!
Wyobrażenie celu musi zostać ocenione jako wartościowe dla podmiotu i trzeba dokonać weryfikacji czy jest ono możliwe do osiągnięcia.
Jak zdefiniować emocje?
Pomimo, że mamy 120 definicji emocji bardzo trudno jest powiedzieć czym one w istocie są. Znaczenia terminów są konwencjonalne (banalne) i nie da się odnaleźć prawdy ostatecznej.
Jednym ze sposobów określenia co to są emocje mogłoby być przedstawienie listy tego, co jest do zdefiniowania. Jednak trudnością jest to, że nie potrafimy stworzyć powszechnie akceptowalnej listy emocji, gdyż nie ma jednoznaczności w tym zakresie (w zależności od podejścia miłość będzie emocją lub nie). Problemów nie stanowią jedynie STRACH, GNIEW, RADOŚĆ i SMUTEK, gdyż co do nich nie ma polemiki, że są emocjami. Natomiast mówi się, że np. wstyd i poczucie winy, to emocje wtórne – złożone.
Inne podejście do definiowania emocji polega na tym, że próbujemy je zdefiniować poprzez opisanie ich składowych.
Jednak i tutaj napotykamy problemy, gdyż niektóre koncepcje zakładają, że emocje mają 3 składowe, a inne że 4 lub 5 – niektórzy twierdzą, że do składowych emocji zalicza się też bodziec, a inni z kolei, że sam bodziec wywołujący emocję do niej nie należy, że jest poza nią.
Przedstawicielem koncepcji trójskładnikowej emocji jest Dodge.
Dodge twierdzi, że emocja to hipotetyczny proces, który koordynuje zmiany zachodzące w 3 obszarach:
Komponent fizjologiczno – biochemiczny na który składają się fizyczne stany organizmu rejestrowane w mózgu np. tempo pracy serca, reakcja skórna, poziom hormonów.
Komponent behawioralno – ekspresyjny czyli aspekt zachowania obejmuje: mowę, ruchy ciała, mimikę, postawę ciała, gestykulację czyli są to widoczne przejawy emocji opisywane jako ekspresja emocji.
Komponent poznawczo – doświadczeniowy jest to świadomość stanów emocjonalnych i subiektywne ich doznanie.