DŻUMA
Czas akcji: Dziesięć miesięcy, od 10. 04. 194. r. do około połowy lutego następnego roku.
Miejsce akcji: Oran - algierskie miasto portowe - miasto zadowolone z doczesności, bez pragnień, bez podejrzeń, bez roślinności, bez ptaków, pochłoniete interesami. Dziwna architektura sprawia wrażenie miasta odwróconego od zatoki. Banalni mieszkańcy dużo pracują, są zabiegani, nie dostrzegają nawet braku zieleni i śpiewu ptaków. Byli uśpieni, przyzwyczajeni, zaślepieni i bezmyślni. Powieść - parabola: "Dżuma" jest powieścią parabolą. Oznacza to, że wydarzenia i świat w niej przedstawione są pretekstem do głębszych przemyśleń, do przekazania uniwersalnych prawd o ludzkiej egzystencji. I rzeczywiście. Losy bohaterów "Dżumy" są przykładami pewnych postaw; przenośne znaczenie tytułu, brak konkretyzacji czasowej sprawia, że powieść nabiera uniwersalnego wymiaru. Narracja: Narracja w "Dżumie" jest wymienna - wydarzenia są przedstawione przez kilka głosów. Dzięki temu zabiegowi Camus osiąga pewien obiektywizm, ogląd spraw z różnych punktów widzenia.
Głównym narratorem jest doktor Rieux, lecz prócz niego "mówią" też dialogi, które przytacza, a także "zapiski" Jana Tarrou. Opisując dzieje zarażonego dżumą Oranu, opisał Camus człowieka - kruchość jego egzystencji i drogi ku obronie swojej ludzkiej godności. Camus był egzystencjalistą (patrz hasło: egzystencjalizm),wyraźnie widać to w powieści - dlatego tematem jest człowiek postawiony wobec kosmosu. Nie wobec przyjaznego błękitu, lecz wobec czarnej otchłani kosmicznej. Charakterystyczne jest ukazanie pięknego i ciepłego lata w chwili, gdy zaraza szalała. Stopniowa zamiana obrazu miasta w trakcie narastającej epidemii. Poetycki opis przeplata się ze strasznymi realiami (opisy pogrzebów). Najgorsze według narratora jest przygnębienie ogarniające mieszkańców, kapitulacja.Końcowy opis radości po odejściu dżumy jest nader skąpy. Okazuje się, że tylko miłość może przezwyciężyć okrucieństwo. Ale bakcyl dżumy nigdy nie umiera, zostaje tylko uśpiony.
Znaczenie tytułu: Paraboliczny sens "Dżumy"
1) Dżuma jako choroba - jest to dosłowne znaczenie wynikające z przebiegu powieściowych zdarzeń.
2)Dżuma jako potężny, nieobliczalny kataklizm spadający nieoczekiwanie na ludzi - przyczyn jego nic nie tłumaczy, a jego siły nikt nie jest w stanie przewidzieć. Jest symbolem zagrożenia człowieka, bezradności wobec zywiołu. Podkreśla kruchość i nietrwałość ludzkiego losu, którego scenariusz może ułożyć nierzewidywalna w swym działaniu siła natury.
3) Dżuma jako wojna - wiele szczegółów wskazuje na podobieństwo dżumy do drugiej wojny. Stan oblężenia miasta, rozłąka z bliskimi, segregacja ludności, odosobnienie chorych, kremacja zwłok - nasuwają skojarzenia z doświadczeniem ostatniej wojny. Również niebezpieczny jak ten wywołany przez siły natury, jak również ten stworzony przez człowieka (kataklizm.
4) Dzuma jako zło tkwiące w człowieku i w świecie - ["Każdy nosi w sobie dżume, nikt bowiem na świecie nei jest od niej wolny, mokrob jest czymś naturalnym] mówi Tarrou, twierdząc że człowiek jest w swej naturze zły. Nosi w sobie zło, którego bakcyl ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach ekstremalnych, w chwilach szczególnego zagrożenia. Dobroć, wielkoduszność jakie potrafi okazać to wynik walki, którą prowadzi z samym sobą. W gruncie rzeczy skazany jest na zło i na walkę ze złem. Zła nie można unicestwić ostatecznie, zwycięstwo nad nim jest chwilowe, tymczasowe, nigdy nie wiadomo kiedy ponownie… ["Dżuma obudzi szczury i pośle je by umierały w szczęśliwym mieście" bo "bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie zanika. Może przez dziesiątki lat pozostać uśpiony”].
5) Dżuma jako absurd - ["Co to jednak znaczy dżuma? To życie to i wszystko”].
Jest to nasza rzeczywistość, której w żaden sposób nie jesteśmy w stanie zracjonalizować bo wypełnia ją absurd. Jest ciągiem tragicznych zdarzeń, które pogłębiają naszą samotność i poczucie obcosci świata. Ludzka egzystencja jest groźna i bezsensowna. Dżuma spada przecież na mieszkańców miasta niczym siła fatalna. Szukając jej przyczyn można uznać, że jest to kara za grzechy. Taki pogląd zostaje jednak obalony. Umierają ludzie, których taka wersja "nie obejmuje" (dziecko sędziego, Torrou, żona doktora). Świat przedstawiony przez Camusa zapełniony jest ludźmi będących marionetkami w rękach ślepego losu. Nie ma on oparcia w opatrzności boskiej. Trudno by się dopatrzeć w nim sfery sacrum. Niebo okazuje się być puste. Bóg nie troszczy się swoje dzieci, czyli go nie ma, życiem na ziemi rządzi przypadek. Człowiek w swym nieszczęściu jest zdany sam na siebie, towarzyszy mu rozpacz, samotność.
Problematyka utworu: Wkrótce po wydaniu Dżumę okrzyknięto manifestem nowego humanizmu ukazującym nowe zadania stojące przed ludźmi, którzy przeżyli piekło wojny. Powieść mówi o prostej ludzkiej solidarności i moralności, bez patosu i wielkich słów, i dlatego trudniejszym. Życie to ciągła walka z wciąż obecnym złem. Wydarzenia z powieści dzieją się za każdym razem, gdy o nich czytamy.
Wielość narratorów, a więc i zmiana punktów widzenia ukazuje trudność w odnalezieniu wspólnoty, trudne zrywanie pęt samotności przez bohaterów. Pisarz ukazuje wielość reakcji ludzi na różne sposoby dotkniętych tym samym nieszczęściem. Jakby chciał przez to powiedzeć, że dżuma dotyczy wszystkich i każdemu zagraża, bez względu na pochodzenie społeczne, wykonywany zawód czy poglądy polityczne. Jest jak powietrze, którym wszyscy oddychamy. Wyzwala różne reakcje - może prowadzić do moralnej degrengolady lub wzbudzić solidarną pomoc, bo przecież wszyscy są zagrożeni. Może przyczynić się do jeszcze gorliwszego wypełniania swoich obowiązków. Indywidualny ratunek nie ma sensu, jest nieludzki. [„W połowie XX wieku i w perspektywie doświadczeń nowego barbarzyństwa Dżuma podnosi jeszcze raz problemy wzbudzane przez skandal zła w świecie stworzonym przez Boga, przeprowadza dyskusję z religijną koncepcją świata. Z podwójnym ostrzem polemicznym: żadna instancja nie nadaje życiu przedustawnego sensu i nie uświęca reguł postępowania; człowiek sam buduje moralność opartą na współczuciu, na poczuciu więzi z drugim, tak podstawowej, jak podstawowa jest wspólnota losu istot śmiertelnych, cierpiących i kochających.”]. Według Camusa człowiek zbuntowany to ten, który nie zgadza się na rzeczywistość. Nie wierzy w żadne rewolucje, bowiem rewolucja to zdrada buntu. Uświęca morderstwo w imię sprawiedliwości, jest uwikłana w zbrodnię i terror. A przecież nie o to chodzi. Bunt to prosty moralny odruch pełen współczucia dla bliźniego.
Rewolucjonistom wydaje się, że osiągęli coś naprawdę wielkiego i dobrego. Człowiek zbuntowany wie, że nic dobrego z tego nie wyniknie. Tak zawsze było w historii ludzkości - przemoc deprawuje. Najważniejsze to nie zgadzać się na krzywdę drugiego człowieka bez względu na czas, miejsce i podlądy polityczne.
Tak właśnie postępują bohaterowie powieści, zwłaszcza dr Rieux i Tarrou. Buntują się przeciwko rzeczywistości, nie zgadzają się na nią. Ale nie organizują z tego powodu żadnego przewrotu. Sumiennie wykonują swoje zadania, pomagają ludziom, nie godzą się na ich krzywdę. Nie oglądaja się na efekty swojej pracy, bo wtedy prawdopodobnie by zaprzestali działać. Są efektywni, ale nie efektowni.
Boska Komedia- Dante Alighieri
Boska komedia jest największym dziełem włoskiego poety, pisał ją przez całe życie. Poemat przedstawia stworzoną przez autora wizję jego wędrówki przez zaświaty - Piekło, Czyściec i Niebo. Pomysł wędrówki w zaświaty zaczerpnął Dante od swoich poprzedników - ten motyw pojawia się zarówno w mitologii, jak i literaturze europejskiej okresu Średniowiecza. Dante rozwinął go w obszerny poemat, czyniąc samego siebie głównym bohaterem. Czytając poemat mamy więc do czynienia z dwoma wcieleniami Dantego - po pierwsze bohatera, który wędruje po zaświatach, po drugie narratora, który z perspektywy czasu opowiada historię swojej wędrówki.
Poemat podzielony jest na trzy części - Piekło, Czyściec i Raj. Każda część składa się z trzydziestu trzech lub trzydziestu czterech ponumerowanych pieśni. Pieśni pisane są tercyną.
Tercyna jest to trójwersowa strofa z rymem okalającym, w której środkowy wers strofy pierwszej rymuje się z pierwszym i trzecim strofy następnej (aba bcb cdc ded…).
Dante napisał Boską komedię przede wszystkim po to, aby oddać hołd swojej zmarłej ukochanej, Beatrycze, aby pokazać światu ogromną miłość, jaką żywi do niej. Kolejną motywacją było pragnienie wskazania ludzkości drogi do wyjścia z występków. Dante poprzez własne doświadczenia życiowe przekonał się, że ludzkość zbłądziła na manowce wszelkiego rodzaju zepsucia. Chciał odstraszyć ludzi od grzechów wizjami okropnych kar, jakie czekają ich po śmierci w Piekle i zachęcić do cnotliwego życia przez ukazanie wizji Raju jako miejsca wiecznego szczęścia.
Bohaterowie:
Dante-Jest głównym bohaterem utworu. Wędrówka po zaświatach ma być dla niego okazją do odnowy moralnej, sposobem na wyjście z lasu grzechu, w którym się znalazł. Dante-bohater bardzo przeżywa tę wędrówkę, podczas drogi towarzyszy mu sporo emocji. Często odczuwa lęk, współczuje wielu potępionym duszom, które miały szlachetne zamiary, ale mimo to znalazły się w Piekle. Często płacze, kilkakrotnie mdleje z wrażenia. Podróż po Piekle i Czyśćcu do Nieba jest nie tylko wędrówką w sensie pokonywania przestrzennym, ale także drogą bohatera do poznania praw Boskich rządzących światem. Wergiliusz-Postać historyczna, rzymski poeta, autor Eneidy. Na prośbę Beatrycze przeprowadzi przyszłego autora Boskiej Komedii przez Piekło, Czyściec aż do granicy Raju Ziemskiego. Został on wybrany na przewodnika dlatego, że reprezentuje mądrość i poezję świata starożytnego. Poza tym autora Eneidy w Średniowieczu głęboko ceniono jako mędrca i czarodzieja. Do tego dołącza się późniejsze przekonanie, że Wergiliusz był najwyższym osiągnięciem kultury starożytnego świata, przypisywano mu także dar proroczy, dzięki któremu przewidział przyjście na świat Chrystusa. Dante traktuje Wergiliusza jak uczeń swojego mistrza. Oczytanie w Eneidzie umożliwi Dantemu wzniesienie się na wyższy poziom sztuki poetyckiej - będzie on wzorował się na Wergiliuszu.
Wergiliusz spełnia w poemacie różne funkcje, pokazuje Dantemu drogę, chroni go od niebezpieczeństw, udziela wskazówek i wyjaśnień. Im wyżej wznoszą się poeci w Czyśćcu, tym bardziej Dante staje się dojrzały i coraz mniej wskazówek potrzebuje. Beatrycze-Także autentyczna postać. Mieszkanka Florencji, w której zakochany był Dante, zmarła przedwcześnie. Oczywiście historyczna Beatrycze nie jest postacią identyczną z wyidealizowanym portretem istoty doskonałej, niebiańskiej, występującej w Boskiej komedii. Beatrycze po śmierci dostała się do Raju i stamtąd roztacza swoją opiekę nad ukochanym, który znalazł się w ciemnym lesie grzechu. To ona posłała Wergiliusza, by pomógł Dantemu w wędrówce, później sama będzie jego przewodnikiem.
Beatrycze na początku przedstawiona jest jako osoba realna, obiekt ziemskiej miłości. Później sposób przedstawienia tej postaci zmienia się, w momencie końcowym widzimy ją już jako istotę nadziemską, świętą, która traci cechy materialnego bytu ziemskiego, ale nie zapomina o nim. Beatrycze jest uosobieniem miłości ziemskiej, która zmienia się w miłość Boską - taką, która prowadzi do odnowy moralnej, która zbliża do samego Boga. To dzięki Beatrycze Dante uwolni się z więzów grzechu, wzniesie się na najwyższy poziom doskonałości możliwy dla człowieka i będzie mógł oglądać oblicze Boga w Empireum.
Boska komedia jako suma średniowiecznego światopoglądu
O wartości poematu Dantego świadczy fakt, że jest on udaną próbą przedstawienia pełnego obrazu średniowiecznego świata - takiego, jak widzieli go ludzie tamtego okresu. Świat ten jest więc przede wszystkim uporządkowany przez Boską sprawiedliwość. Konkretne grzechy lub cnoty powodują umieszczenie danej osoby w hierarchii Piekła, Czyśćca lub Nieba. W tym świecie panuje idealny porządek. Poza tym Dante umieszcza w zaświatach praktycznie wszystkie postaci, które mają znaczenie dla dziedzictwa europejskiej kultury. Nie ma dla niego znaczenia, czy te postaci istniały naprawdę (w czasach współczesnych Dantemu bądź wcześniej), czy są bohaterami średniowiecznych tekstów, czy mitologii greckiej. Wszystkie one odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu się średniowiecznego światopoglądu i dlatego zostały umieszczone obok siebie. Cały ten świat, zarówno pogański, jak i chrześcijański, zostaje podporządkowany Bożej sprawiedliwości i Bożej miłości. Boska komedia jest więc sumą średniowiecznej teologii, średniowiecznego dziedzictwa literackiego i filozoficznego. Jest dowodem na to, jak bardzo dla Średniowiecza ważna była literatura starożytna i jak wielkim kłamstwem jest stwierdzenie, że w Średniowieczu zapomniano o dorobku Antyku.
Z drugiej strony poemat przedstawia historię konkretnego człowieka, jego wędrówki, a przy tym przeżyć i przemiany. To połączenie planu ogólnoludzkiego (filozoficznego, literackiego, moralnego) i personalnego (przedstawienie historii jednego człowieka) to kolejny atut średniowiecznego arcydzieła.
Piekło, Czyściec, Raj - budowa
Piekło
Ma kształt gigantycznego, składającego się z 9 kręgów leja; na każdym leju osadzeni są coraz więksi grzesznicy. Na samym dnie znajduje się Lucyfer.
Czyściec
Jest wzniesieniem położonym na antypodach Jerozolimy, po tarasach którego pną się pokutujące dusze. Stopnie Czyśćca odpowiadają porządkowi grzechów - za najcięższe pokutuje się na najniższych tarasach góry czyśćcowej, na której szczycie znajduje się Raj Ziemski. Dante wędruje na wierzchołek Czyśćca, gdzie opuszcza go Wergiliusz. Dusze, które nie zasługują na raj ponieważ nie dotrzymały przysiąg i umów bedą tu przebywać do momentu odkupienia swojej winy.
Raj
Po Raju oprowadza poetę jego ukochana - Beatrycze. Raj składa się ze sfer niebieskich, na które składają się kolejne nieba, poczynając od Ziemi:
Dalej znajduje się Empireum i siedziba Boga w kształcie białej róży.
Nieba planetarne uporządkowane są w kolejności siedmiu cnót, poczynając od kardynalnych (moralnych), kończąc zaś na wierze, nadziei i miłości (boskie).