DYDAKTYKA OGÓLNA (HERBART 1poł XIXw)
Zajmuje się wszelkimi celami kształcenia i problemami niezależnie od szczebla szkoły, powstała na bazie metodyk, współpracuje z filozofią, psychologią, socjologią, informatyką, statystyką, ekologią, ujednolica język metodyk PRZEDMIOT- proces nauczania- uczenia się, zajmuje się naukową analizą, formułowaniem celów, zasadami, metodami, środkami, niepowodzeniami, rezultatami, procesami- tym, co na nie wpływa i ja się to kończy
CEL - stan, jaki zamierzamy osiągnąć
CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
strona rzeczowa (obiektywna)(treściowa)- poznanie świata obiektywne i nabieranie sprawności pozwalających brać udział w jego kształtowaniu
pierwszy- opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce
drugi- ogólne przygotowanie ucznia do działalności praktycznej (mówienie, czytanie, pisanie, liczenie)
trzeci- kształtowanie światopoglądu
strona osobowościowa (podmiotowa)
pierwszy- ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych
drugi- kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań, zamiłowań uczniów
trzeci- wdrożenie do samoedukacji (samorzutna chęć doskonalenia się niezbędna w postępie cywilizacyjnym)
- podcel politechniczny- zapoznanie z naukowymi podstawami procesów produkcji (energetycznym, technicznym, organizacją pracy, technologią) oraz wyposażenie w umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami pracy (rozwój zdolności manualnych)
- przygotowanie do działalności społecznej i kulturowej
CELE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO- od strony formalnej zbliżone do ogólnego, dot. Przygotowania do wykonywania określonego zawodu, realizowane w szkołach zawodowych
POGLĄD- wewnętrzny spójny zbiór informacji na określony temat
PRZEKONANIE- głęboka wiara w słuszność poglądu
ŚWIATOPOGLĄD- zespół przekonań określających poznawczy i uczuciowy stosunek człowieka do przyrody i społeczeństwa oraz wyznaczający jego zachowanie :
Idealistyczny (ontologia- duch, kreacjonizm, epistemologia- człowiek jest ograniczony w możliwościach poznawczych, aksjologia- dekalog)
Materialistyczny (ontologia- materia, ewolucjonizm, epistemologia- człowiek jest w stanie poznać wszystkie prawdy - kwestia czasu i postępu nauki, aksjologia- wartości uniwersalne- prawda, piękno, dobro(ć) )
3 komponenty postawy - poznawczy, uczuciowy, behawioralny (wolicjonalny)
Współczesne cele edukacyjne jako - kompetentność, profesjonalizm, zdolność do transformacji wiedzy, myślenie ekologiczne i ekonomiczne
STRUKTURA CELÓW WYCHOWANIA
Ideał (wszechstronny rozwój osobowości) => cele nadrzędne (wartości- prawda, norma- nie kłam, postawa- prawdomówność) => cele instrumentalne (dyspozycje- myślenie, wiedza- fakty, umiejętności- odróżnianie prawdy od fałszu) => cele etapowe (programowe standardy rozwojowe, semestry, klasy, kategorie wiekowe) => cele operacyjne (elementarne stany finalne do osiągnięcia po zakończeniu zajęć w wyniku realizacji zadań dydaktycznych)
TAKSONOMIZACJA CELÓW- ścisłe, szczegółowe, kompletne, rozłączne hierarchizowanie, porządkowanie i ukierunkowywanie celów umożliwiające pomiar i korektę ich realizacji na poszczególnych poziomach- BLOOM- wiadomości, analiza synteza, rozumienie, zastosowanie, ocena)
OPERACJONALIACJA CELÓW- rangowanie ich ważności, konkretyzacja, uszczegółowienie, w dobrze zoperacjonalizowanym zadaniu- jakie działania należy podjąć, jakie treści nimi objąć, jakie warunki stworzyć do realizacji, co ma potrafić uczeń- ABC- A) wiedzieć (że)- nazwać, streścić, wymienić, zdefiniować, B) rozumieć (dlaczego)- wyjaśnić, zilustrować, rozróżnić, uporządkować, C)- stosować wiadomości (sytuacje nietypowe)- rozwiązać, zastosować, porównać, sklasyfikować, D) rozwiązywać problemy (sytuacje nietypowe)- dowieść, wykryć, ocenić, przewidzieć
Budowanie hierarchii: łatwość i przystępność, użyteczność, niezbędność wewnątrzprzedmiotowa i między- , niezawodność
STRESZCZENIE- wypowiedzenie własnymi słowami słów autora
METODA KSZTAŁCENIA- wypróbowany układ specyficznych czynności i środków umożliwiających osiągnięcie zamierzonego stanu (celu)
KLASYFIKACJA METOD:
źródło wiedzy
słowne
- opis (istotą jest uchwycenie sedna tego, co opisujemy- to, co stanowi, że to coś jest tym czymś a nie czymś innym)- wyobraźni, rzeczywistości oddziaływującej
- opowiadanie (istotą- akcja, fabuła, cel- wzbudzenie zainteresowania)
- pogadanka (istotą zadawanie pytań, na które się zna odp- gdy U coś wiedzą na dany temat, a czegoś nie wiedzą, pozorna heureza- U wiedzą wszystko lub nic - wprowadzająca, w części głównej, podsumowująca
- dyskusja (wymiana zdań między N a lub tylko U, siła argumentu a nie argument siły, cechuje odmienność stanowisk, szukanie kompromisu, mówi się to, co myśli; jest tak i tak bo to i to
- wykład (przedstawienie obszernych treści w krótkim czasie- konwencjonalny (treść bezpośrednio przekazywana) problemowy (ilustracja problemu- geneza, sposób rozwiązania, konsekwencje) konwersatoryjny (+pytania, wypowiedzi U)
- praca z książką (słowo drukowane- korzystanie, posługiwanie się- podręczniki, notatki, lektury uzupełniające, broszury)
b) oglądowe
- pomiar (wysokości, tętna, odległości)
- pokaz (z reguły towarzyszy opisowi, ważne, by uchwycić istotę, zaakcentować to, co ważne- żeby wszyscy widzieli, techniczny (zawodniczy) dydaktyczny (szkoleniowy)
c) praktyczne
- zajęcia laboratoryjne, warsztatowe, instruktarz
2) aktywność U
a) m. asymilacji (podająca, akroamatyczna)- aktywność bierna- wykład, opis, opowiadania, pokaz
b) m. samodzielnego dochodzenia do wiedzy (poszukująca, heurystyczna, erotematyczna- pytająca)- aktywność czynna- pogadanka, dyskusja, pomiar, praktyczne
- m. przypadków- rozpatrujemy zaszłość, polega na wyjaśnieniu przyczyn, które doprowadziły do zdarzenia
- m. sytuacyjna - rozpatrujemy przyszłość
- m pomysłów (burza mózgów) - gdy na 1 rzut oka problem wydaje się nie do rozwiązania spisujemy na kartce wszystkie sposoby jego rozwiązania jakie się nasuną- uczy oryginalności
- mikronauczanie - kamerowanie
- gry dydaktyczne- uczenie się poprzez zabawę, nauka zachowania po porażce i zwycięstwie- aspekt wychowawczy gier i zabaw, wdrażanie do samodzielności, współpracy, przestrzeganie zasad, reguł, symulacje, inscenizacje
c) m. waloryzacyjne (eksponujące)- dot. aktywizacji emocjonalnej, kształtowania postaw
- m. impresyjne- cel-wyzwolenie emocji istota- dostarczenie U takich bodźców, które mogłyby wyzwolić silne wrażenia, jeżeli dodatnie i przekształcą się w poważne stany emocjonalne, to po powtórzeniach może pojawi się np. zamiłowanie- np. salto, spotkanie ze sportowcem- uatrakcyjnienie lekcji
- m. ekspresyjne - istota- umożliwianie uzewnętrzniania stanów emocjonalnych U, związek z kulturą kibicowania
3) proces dydaktyczny
a) m. nauczania- zaznajamianie z nowym materiałem
b) m. utrwalania- powtarzanie np. pokaz utrwalający, pogadanka, wykład itd.
c) m. kontroli- sprawdzanie i ocena
dobór metod- od celu lekcji, treści, wieku płci dyspozycji zainteresowania zmęczenia, doświadczenia U, warunków atmosferycznych, miejsca, przyrządów i przyborów, dyspozycji kompetencji doświadczenia N
NAUCZANIE PROBLEMOWE- DEWEY
Problem dydaktyczny - trudności teoretyczne lub praktyczne- luka w posiadanej wiedzy, którą można uzupełnić poprzez własne myślenie
ETAPY NAUCZANIA PROBLEMOWEGO:
Stworzenie sytuacji problemowej, sformułowanie problemu, stawianie hipotez, wybór hipotezy, weryfikacja, wg WALLASA - preparacja, inkubacja, olśnienie, weryfikacja
RODAJE MYŚLENIA - poszukujące (konwergencyjne, dywergencyjne), analityczne (porównanie, analogia, analiza i synteza, kojarzenie, dedukcja i redukcja), m. twórcze i odtwórcze, m. intuicyjne
SYNEKTYKA- łączenie ze sobą pozornie odrębnych elementów
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: KUPISIEWICZ- przedmioty, które dostarczając U określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na ich zmysły ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości, funkcje: poznawanie rzeczywistości (filmy, wykresy, mapy) , poznawaniu wiedzy o rzeczywistości (podręczniki, komputery, grafoskopy), kształtowanie emocjonalnego stosunku do rzeczywistości, przetwarzanie rzeczywistości (laboratoria, komputery)
KSZTAŁCENIE WIELOSTRONNE
Reykowski 3 sieci osobowości ludzkiej- Poznawcza- scala info, budując z nich struktury poznawcze umożliwiające wytworzenie całościowego obrazu świata, Operacyjna- interioryzowanie uwewnętrznianie) danych o świecie- podstawa przekonań i uczuć, Wartości- porządkuje, wybiera, selekcjonuje, układa, hierarchizuje info wg. Ich znaczenia dla siebie
3 rodzaje aktywności- intelektualne- poznanie świata i siebie(przyswajanie i odkrywanie wiedzy), Emocjonalna- przeżywanie i wytwarzanie wartości świata i nagromadzonych w nim wartości, Praktyczne- przekształcanie i zmienianie świata, stosowanie i zmienianie
Uczenie się poznawcze- spostrzeżeniowe (pogłębiająca się obserwacja), sensoryczne (skojarzenia), nabywanie wiedzy (umożliwianie zróżnicowania reagowanie)
Uczenie się przez przeżywanie- przeżycie jest przejawem stosunku podmiotu do wartości moralnych, społecznych, estetycznych, naukowych, samego siebie, przyrody, sprzyja rozbudzaniu uczuć, staje się podstawą do wartościowania świata
Uczenie się przez działanie- praca kształci wolę i charakter, łączenie teorii z praktyką, samodzielność innowacyjność, kształcenie politechniczne
Sposoby: przyswajanie (podające, postawy, informacyjna I) odkrywanie (problemowe, wyjaśniające, badawcze, problemowe P), przeżywanie (eksponujące, oceniające, afektywne, emocje E), działanie (praktyczne, normatywne, aktywne operacyjne O)
UCZENIE SIĘ- proces, w którego toku na podstawie doświadczenie, poznania ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom wcześniej nabyte, zmiana zdobywanych i utrwalanych w pamięci wiadomości, zdobywania nawyków i sprawności) motywy=>cele=>reści=>metoda=>umienie
NAUCZANIE- planowana i systematyczna praca N z U mająca na celu wywołanie pożądanych, trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycyjnych i całej osobowości, to powodowanie uczenia i kierowanie nim- motywowanie, aktywizowanie, informowanie, kontrolowanie, korygowanie, utrwalanie, doskonalenie, kształtowanie, ocenianie, zabezpieczanie, dla U- samokontrolowanie się, nauczanie kształcące, wychowujące NAUCZENIE
KSZTAŁCENIE- stymulowanie, kierowanie rozwojem cech osobowościowych człowieka, jego dolności poznawczych, cech motorycznych, charakteru, światopoglądu, zainteresowań, zamiłowań, zdolności twórczych WYKSZTAŁCENIE; + aspekt treściowy => kierowane z zewnątrz, samokształcenie, okresowe systematyczne, ogólne zawodowe
WYCHOWANIE- całokształt oddziaływa mających na celu wspieranie i kierowanie rozwojem osobowości U mające na celu przybliżenie go ku określonym wartościom- naturalne i zinstytucjonalizowane, adaptacyjne twórcze
ZASADY DYDAKTYCZNE realna możliwość- Sośnicki
GENEZA ZASAD : powstały na bazie praw (świadomości i motywacji, aktywności, bezpośredniego poznania, etapowości, integracji, efektu), wynikają z prawidłowości pedagogicznych, ogólne normy czyli powinności (dyrektywy, wzorce, wskazówki) ukazujące dlaczego i jak należy postępować aby osiągnąć zamierzony cel/ stan wychowawczy
Otwartość- wyszczególnianie różnej liczny czasem prowadzi do odwrócenia od zasad podstawowych
Łączność- równoczesne i równomierne ich stosowanie co nie wyklucza w pewnych momentach dominacji niektórych z nich
Ogólność- dot. typowych sytuacji pedagogicznych niezależnie od osobowości wieku wychowanków, zasady=>reguły=>przepisy, recepty
ZASADA ŚWIADOMOŚCI - AKTYWNOŚCI- U ma wiedzieć co uzyska poprzez uczenie się, N powinien- zapewnić świadomy stosunek U do celów i zasad edukacyjnych przez stawianie zrozumiałych zleceń do wykonania, świadomy stosunek do metod najskuteczniejszego się dla nich uczenia, świadomy udział w opanowywaniu wiadomości i nawyków (gruntownego poznania zmysłowego, zróżnicowanej pracy umysłowej, przeżywanie i zdobywanie wiedzy), świadomy udział w kontroli i ocenie wyników, wdrażanie do samooceny i samokontroli
ZASADA POGLĄDOWOŚC- werbalizm- pustosłowie, nauczaj poglądowo najpierw rzecz a potem słowo- by nie wprowadzać nowego pojęcia i dużo o nim mówić, jeżeli nie umiemy powiedzieć o nim opisowo- konkretyzacja słowa, pojęcie w oparciu o konkrety realne i wyobrażeniowe, funkcje- uogólniająca, wyjaśniająca, sprawdzająca, pobudzająca
ZASADA PRZYSTĘPNOŚCI (STOPNIOWANIA TRUDNOŚCI)- każde uczenie się wymaga wysiłku, Vandura- trudność to stan psychiczny zatrzymujący człowieka w realizacji dążeń, przyczyny zewn i wewn - od łatwego do trudnego, znanego do nieznanego, bliższego dalszego, jeżeli materiał jest za trudny należy zwolnić tempo pracy, upoglądowić, kontrolować i korygować, w teorii równać do dobrego, praktyce zająć się cienkimi, stosowanie indywidualizacji- dostosowanie do U objętości treści, obciążenia, ilości powtórzeń, metody, środki, wymagania
ZASADA ŁĄCZENIA TEORII Z PRAKTYKĄ- człowiek poznaje świat by z niego swobodnie korzystać, harmonijny wiązanie teorii z praktyką, rzeczywistość (uogólnienie, abstrakcja, synteza, analiza, porównanie)=>teoria (od ogółu do szczegóły(konkretyzacja, wyjaśnienie, przewidywanie, stosowanie)=>praktyka
ZASADA SYSTEMATYCZNOŚCI- pewna struktura rzeczywistości, 2 aspekty- treściowy- N i U zdają sobie sprawę, że należy zadbać, by w umyśle zaistniał porządek w odniesieniu do treści- N ma o to zadbać, N i U muszą być rzetelni, solidni, REGULARNI, rytmiczni, precyzyjni, pilni, terminowi, staranni, skrupulatni
ZASADA TRWAŁOŚCI- zapominanie jest naturalnym procesem fizjologicznym - zapobieganie - powtarzanie zanim zanikną związki- ich regeneracja, powtarzamy tylko rzeczy istotne, krzywa zapominania- najwyższe zapominananie na początku, 1 po tygodniu, miesiącu itd. Języków do 13 roku życia