XV. POCZĄTKI NOWOŻYTNEJ MYSI PEDAGOGICZNEJ.
Krytyka humanistycznej szkoły i wykształcenia
Humanistyczna szkoła i wykształcenie upowszechniło się w całej Europie i w cieszyły się dużym uznaniem. Jednak już od samego początku zaczęto zwracać uwagę także na ich negatywne aspekty. Zwrócono uwagę na to, że zwalczając jednostronny, teologiczny i filozoficzny kierunek średniowiecza, szkoła humanistyczna została poddana innemu, także jednolitemu – klasycznemu (starożytnej łaciny i literaturze). Ówczesne humanistyczne wykształcenie uniemożliwiło harmonijny rozwój człowieka – jego samodzielność i praktyczność. Było więc bardzo powierzchowne.
Pomimo narastającej krytyki typowa szkoła humanistyczna trwała przez cały wiek XVII i dopiero w XVIII wieku nastąpił przełom, który jednak przygotowywany był już wcześniej – właśnie w końcu XVI i w XVII wieku – dzięki pracom takich myślicieli jak:
Michał de Montaigne
Franciszek Bacon
Rene Descartes (Kartezjusz)
Michał de Montaigne (1533-1592)
Francuski szlachcic
Był prawnikiem
Zajmował się polityką, administracją
Był sceptykiem
Twórca eseju – nowego gatunku literackiego
Racjonalista
Poglądy Montaigne’a
Krytykował program szkolny za jałową edukację, nie związaną z zyciem, wyłączne i niepotrzebne obciążenie pamięci. Jego program to wychowanie młodzieży zgodne z potrzebami przyszłego zycia – nie uczonych i literatów, ale człowieka (szlachcica) w ogóle. Nie książka, ale obserwacja życia pozwoli na przygotowanie do niego. Zadaniem szkoły powinno być wyrobienie zdrowego rozsądku i uczciwego charakteru. Nauczanie powinno być podporządkowane ogólnej pracy wychowawczej, której jest czescią. Był zwolennikiem łagodnej stanowczości w wychowaniu, oraz wychowania fizycznego. Przeciwnik kształcenia kobiet.
Franciszek Bacon (1561 – 1626)
Angielski prawnik, kanclerz państwa
Za dowiedzioną korupcję utracił swoje stanowiska
Autor programu reformy wszystkich nauk, które pojmował jako środek do praktycznych celów – obdarzenie ludzkości nowymi wynalazkami i bogactwami.
Bacona Krytyka wobec szkoły humanistycznej
Bacon krytykował zacofanie szkół, wskazując, że przeszkadzają postępowi nauk. Zajęcia są tak zorganizowane, że nie mogą sprzyjać samodzielnemu myśleniu. Powodowane to jest podtrzymywaniem przez szkołę mniemaniem że w dziełach starożytnych zawarta jest najwyzsza mądrość i nikt nie potrafi stwożyć nic doskonalszego, a wiec trzeba jedynie analizować dokonania starożytnych i brać z nich przykład. Bacon uważał, że szkoła powinna zająć krytyczne stanowisko wobec autorów starożytnych. Ponadto proponował skoncentrowanie się na naukach przyrodniczych, a nie tylko filologicznych i historycznych, budowanie wiedzy metodą indukcyjną, w oparciu o fakty.
Bacon program pozytywny
Bacon uważał, że należy uczyć faktów, a nie słów. W wykładzie naukowym odróżniał dwie metody:
Magistralną – będącą wówczas w użyciu – kiedy nauczyciel przekazuje cały gotowy system wiedzy, który jest przyjęty przez ucznia do pamięciowego opanowania
Inicjatywną – gdy nauczyciel odkrywa przed uczniem drogi, jakimi on sam posiadł wiedzę, pokazuje trudności, otwiera horyzonty dalszych badań, wykorzystuje przyrządy, laboratoria, obserwatoria, ogrody botaniczne, itp.
Był za wyraźnym oddzieleniem problematyki teologicznej od naukowej. Wysunął postulat wprowadzenia do szkoły świeckiej nauki moralnej, uczącej obowiązków wobec społeczeństwa.
Kartezjusz (1596 – 1650)
Filozof, racjonalista, autor Rozprawy o metodzie, która też zawiera istotne wątki pedagogiczne
Remedium ma zły stan wiedzy naukowej widział w odpowiedniej metodzie – analitycznej, jaka stosowana jest w naukach matematycznych.
Ulubione powiedzenie: Myślę, więc jestem
Kartezjańskie zasady poszukiwania prawdy naukowej
Nie uznawać żadnej rzeczy za prawdziwą, dopóki nie przekonam się z całą pewnością, ze jest taką.
Dzielić każdy trudny problem na tyle części, ile tylko można i ile wymaga całkowite jego rozwiązanie.
Prowadzić myśl po porządku, zaczynając od przedmiotów najprostszych i do poznania najłatwiejszych, aby posuwać się powoli, jakby stopniami, aż do najbardziej złożonych.
Robić na każdym kroku obliczenia i sprawdzania, aby być stale pewnym, że niczego nie opuściłem.
( z rozprawy o metodzie)
Konsekwencje zasad kartezjańskich dla wychowania szkolnego
Nauczyciel powinien przekazywać młodzieży tylko wiedzę jasną, zrozumiałą i ścisłą.
Powinien budzić niechęć do wiadomości, które są niezrozumiałe i niedokładne.
Powinien zawsze wychodzić od konkretów i zmierzać do uogólnień – od doświadczeń do teoretycznych wniosków.
Ważna jest metoda nauczania, którą należy dostosować do uzdolnień i zamiłowań uczniów
Obowiązkiem szkoły jest uczenie samodzielnego myślenia uczniów.
Jan Amos Komeński (1592 – 1670)
Duchowny braci czeskich, teolog i filozof, emigrant
Najwybitniejszy pedagog w XVII wieku
Pozostający pod wpływem Bacona i Kartezjusza
Reformator nauczania szkolnego
Autor Wielkiej dydaktyki
Program wychowania Komeńskiego
Zgodnie z ideologią Braci Czeskich, był za udostępieniem wykształcenia całej młodzieży, bez względu na płeć, pochodzenie społeczne i majątek bowiem wiedza jest niezbędnie potrzebna każdemu człowiekowi. Proces wychowania rozpoczyna się zaraz po urodzeniu – dlatego Komeński wiele miejsca poświęca wychowaniu przedszkolnemu, które nazwał szkolą macierzyńską (kładą nacisk na wychowanie fizyczne i moralne). Głównym celem nauczania przedszkolnego miało być przygotowanie do szkoły.
Komeński dzielił młodość człowieka na 4 6-letnie okresy:
Szkołę macierzyńską
Ojczystego języka (elementarną)
Średnią
Studia uniwersyteckie
Program szkoły ojczystego języka
Miała obejmować wszystkie dzieci, powinna istnieć w każdej miejscowości i być wstępem do dalszego kształcenia. Nauka miała się odbywać w języku ojczystym i trwać 6 lat. Nauka miała obejmować : czytanie, pisanie, rachunki, geometrię, śpiew, religię, ekonomię, politykę, historię powszechną, kosmografię, fizykę (wszystko dostosowane do wieku i możliwości poznawczych dzieci). Miała przygotować do życia. Jeśli porównamy ten program i długość nauki z dawną szkółką parafialną, która uczyła tylko czytać i pisać, trwając zdecydowanie krócej, możemy zrozumieć jak postępowy i światły był to projekt.
Program szkoły średniej i wyższej
Wg Komeńskiego, szkoła średnia nie miała być instytucją kształcącą młodzież uprzywilejowaną, ale najzdolniejszą. Ulegając tradycji zamierzał połączyć wiedzę filologiczna i retoryczną z naukami przyrodniczymi. Wprowadzał 4 języki: łacinę, grekę, hebrajski, ojczysty język. – wszystkie traktując równorzędnie. Szkoła miała dzielić się na 6 jednorocznych klas, nauczać miano w niej tych przedmiotów, które wchodziły w skład tradycyjnego trivium i quadrivium, ale nadano im nową, nowożytną treść. Generalnie szkoła średnia miała dawać wykształcenie o charakterze encyklopedycznym, stanowić przygotowanie do sześcioletnich studiów wyższych, które wg Komeńskiego powinny mieć charakter zawodowy.
Dydaktyka Komeńskiego
Komeński podobnie jak Bacon, Kartezjusz i wielu innych uczonych w tamtych czasach, był przekonany, że głównym powodem niepowodzeń ówczesnej szkoły była niedobra metoda nauczania. Chciał jak Kartezjusz, żeby uczyć jasno i gruntownie jako analogię wskazywał na naturę, która najpierw przygotowuje materiał, a dopiero potem nadaje mu formę. Również w nauczaniu należy wychodzić od rzeczy, a dopiero potem przechodzić do ich objaśnienia słownego. W związku z tym uważał, że przy nauczaniu języka praktyka wypowiedzi powinna wyprzedzać gramatykę, przykłady powinny wyprzedzać sformułowanie reguły, język macierzysty powinien wyprzedzać język obcy , a poszczególne nauki powinny wyprzedzać sztukę, dialektykę i retorykę, czyli dziedziny formalne.
W tym duchu napisał Janua lingua rum reserata (Drzwi języków otwarte) – oryginalny podręcznik języka łacińskiego dla szkoły średniej, znany w całej Europie. Połączył w tym podręczniku nauczanie łaciny z nauką o świecie. Kolejnym krokiem w doskonaleniu nauczania języków było opracowanie kolejnego podręcznika do nauki łaciny: Orbis sensualium pictus, pod względem dydaktycznym Orbis pictus był najlepszym podręcznikiem wydanym w XVII wieku. Łączył treść czytanek z umieszczonymi w tekście rycinami i stał się wzorem dla wielu autorów podręczników.
Podsumowanie
Przedstawione początki nowożytnej myśli pedagogicznej były konsekwencją filozoficznych założeń i poglądów takich myślicieli jak: Montaigne, Bacon i Kartezjusz, które z kolei tacy pedagodzy jak Jan Amos Komeński potrafili twórczo rozwinąć i zweryfikować.
Jednak będzie musiało upłynąć jeszcze sporo czasu, aby przynajmniej część tych poglądów znalazła odbicie w systemie edukacyjnym i programach większości szkół europejskich.
Spis wykładów obowiązujących w semestrze letnim
Początki nowożytnej myśli pedagogicznej (było dzisiaj)
Myśl pedagogiczna w okresie Oświecenia
Pedagogika francuskiego naturalizmu
Reformy szkolne Stanisława Konarskiego
Powstanie Komisji Edukacji Narodowej
Działalność Komisji Edukacji Narodowej
Koncepcje upowszechnienia i zreformowania szkoły elementarnej w XIX wieku
Przemiany szkolnictwa średniego i wyższego w XIX wieku
Pozytywizm Warszawski i jego wpływ na oświatę
Myśl pedagogiczna w Galicji i zaborze pruskim
Kwestia wychowania i kształcenia kobiet w XIX i XX wieku.
Myśl pedagogiczna na początku XX wieku
Polityka oświatowa w II Rzeczypospolitej