FILOZOFIA Z ELEMENTAMI LOGIKI (ćwiczenia)

Zagadnienia:

1. Wprowadzenie do filozofii – co to jest filozofia? Podział filozofii.

2. Filozofia a nauki szczegółowe. Filozofia a religia. Filozofia a sztuka.

3. Próba definicji filozofii (jako nauka, wiedza fundamentalna, uniwersalna, rozumowa, krytyczna).

4. Podstawowe problemy filozofii – trójkąt platoński.

5. Problematyka bytu – czym jest ontologia?

6. Systematyzacja rzeczywistości w ujęciu wybranych filozofów starożytności i średniowiecza – Parmenides, Platon, Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu.

7. Systematyzacja rzeczywistości w ujęciu wybranych filozofów nowożytności – Kartezjusz i Immanuel Kant.

8. Problematyka poznania bytu – czym jest epistemologia?

9. Systematyzacja poznania bytu w ujęciu wybranych filozofów starożytności i średniowiecza – Parmenides, Platon, Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu.

10. Arystotelesowska logika jako nauka o sposobie posługiwania się pojęciami, czyli zasadami myślenia.

11. Problematyka polityczności – czym jest filozofia polityczna?

12. Historia idei wolności (T. Hobbes, J. Locke, J.S. Mill, H. Spencer, K.Popper).

13. Problem wolności negatywnej i wolności pozytywnej (I. Berlin, B. Constant).

Ad.1
Filozofia to stawianie pytań i rozważania na temat różnych problemów (np. istnienie, wartości, umysł). Z greckiego filozofia oznacza „umiłowanie mądrości”. Pojawia się w momencie, w którym bycie w świecie przestaje być oczywiste. Dostarcza nam motywów do kształtowania światopoglądu.

Podział filozofii:

Filozofia teoretyczna:

;;Ontologia

;;Filozofia przyrody

;;Antropologia

;;Teologia

;;Teoria poznania

Filozofia praktyczna:

;;Etyka

;;Pojetyka

Ad.2

Filozofia, a nauka: Niemal wszystkie nauki szczegółowe powyrastały z filozofii. Fizyka, logika, psychologia były pierwotnie działami filozofii, potem dopracowały się własnej metodologii i stały się odrębnymi dziedzinami wiedzy. Nauki szczegółowe zajmują się ściśle określonym wycinkiem przyrody albo kultury, filozofia natomiast zajmuje się całokształtem naszej wiedzy, całą rzeczywistością. Filozofia wprawdzie wychodzi od doświadczenia, lecz nie zatrzymuje się na nim, tylko prze dalej, pytając o najgłębsze, najpierwotniejsze podstawy doświadczenia, o ostateczne warunki i źródła doświadczenia. Filozof sam musi znaleźć metodę badań.

Nauki szczegółowe są:

empiryczne- ich przedmiot jest wycinkiem świata doświadczalnego

zredukowane tematycznie- ich temat(przedmiot) zostaje ograniczony(zredukowany) do pewnego określonego punktu widzenia, pomijając inne.

Metodycznie abstrakcyjne- ich temat może być badany w taki tylko sposób, na jaki pozwala metoda; to, co nie mieśli się w zasięgu określonej metody, nie należy do tematu i jest pomijane

Filozofia wychodzi poza doświadczenie by zrozumieć ostateczne warunki i podstawy doświadczenia.

Cechą nauk szczegółowych jest przedmiot i metoda jego badania.

Filozofia, a religia: główna różnica pomiędzy religią, a filozofią to sposób stawiania tez. Religia stawia przed człowiekiem zbiór tez, w które wyznający wierzą. Filozofia polega natomiast na szukaniu antytez i stawianiu kolejnych pytań. W religii istnieje wiele doktryn, na które w filozofii nie ma miejsca. Innymi słowy religia zakłada, że musimy wierzyć, zaś filozofia opiera się na rozumie człowieka i który sam dokonuje wyborów. Między religią i filozofią mogą więc istnieć sprzeczności, jednak nie zawsze (np. Święty Tomasz, Święty Augustyn).

- filozofia to mechanizm rozumowania, wyklucza sądy niepoparte wiedzą rozumną

- religia to sfera ponad rozumowa

Filozofia, a sztuka:

- sztuka jest tworzona dla niej samej, jest niezależna, nie podlega celowi zewnętrznemu

-filozofia wychodzi od sfery zmysłowej(doświadczenia), ale podstawowe funkcje spełnia w środowisku rozumu, pojęć, refleksji naukowej. Sztuka spełnia podstawowe funkcje ducha w środowisku zmysłowym.

-Prawda filozofii leży w zwięzłości argumentacji rozumowej, prawa sztuki- w doskonałości przedstawienia.

-Filozofii chodzi o ogólny charakter teorii, sztuce – o piękno w znaczeniu szczególnym ukazane w postaci konkretnego dzieła.

Ad.3
Próba definicji filozofii:

Składa się na nią 5 elementów:

1. Nauka/wiedza

Całokształt wiadomości pozostających ze sobą w związku. Ów związek sprawia, że całość ta stanowi system.

1. Wiedza fundamentalna

   Pyta o ostateczne, nieempiryczne przyczyny, a więc o fundament wszystkiego co empiryczne

2. Wiedza uniwersalna

   Pyta o ostateczne przyczyny i warunki całości tego, co empiryczne – całego świata doświadczalnego, a podstawy całości

3. Wiedza rozumowa

   Wszystkie wypowiedzi filozofii oparte są na rozumie, a zatem każda, istota rozumna(człowiek) powinna pojmować, że i dlaczego wypowiedzi te roszczą sobie prekusje do ścisłości (na podstawie argumentacji)

4. Wiedza krytyczna

   Uniwersalna krytyka, która każdy pogląd, obraz świata, roszczenie do sensu podaje osądowi jako wioska rozumowa. Zwalcza każdy bezkrytyczny dogmatyzm (np. religia,społeczeństwo,ideologia) i przez to pełni w społeczeństwie funkcję oświecającą.

Ad.4
Platon odkrywa różnicę między sferą duchową a zmysłową i zapytuje o warunki prawdziwego poznania w ramach trzech wierzchołków: bytu (natury), "ja"(duszy), i idei ( absolutu).

Istnieje byt idealny, któremu przyporządkowany jest świat rzeczywisty. Tym bytem idealnym są idee - czyli to, co bezpośrednio, w doświadczeniu, nie jest nam dane; możemy poznać je jedynie rozumowo.

1. Mit anmnezy – dusza jest ze swej istoty podobna i pokrewna ideom, gdyż: przed uwięzieniem duszy w przemijającym ciele ludzkim, oglądała ona idee, lecz ta duchowo oglądana treść została przesłonięta sferą zmysłową pozwala na przypomnienie (anamnesis)

2. Mit metheksis – kosmos powstał za sprawą boskiego budowniczego świata, Demiruga. Ukształtował on rzeczy naturalne z pierwotnej materii na kształt idei. Jako odbicie idei mają rzeczy naturalne uczestnictwo metheksis w ideach.

Ad.5

Ontologia to nauka o bycie.

Podstawowym pojęciem filozoficznym epistemologii jest byt, który bywa rozumiany na różne sposoby przez różnych filozofów.

Kategorie bytów:
- absolutny

- czysto intencjonalny

- konieczny

- myślowy

- realny

Różne filozofie zaprzeczają, bądź potwierdzają istnienie poszczególnych kategorii bytów.

1. Koncepcja przedsokratejska – pytanie o prawde - grecka prawda jest najwyższym poziomem poznania.
Filozofia jońska (przyrody) – odpowiedź na pytania o arche – budulec świata. Poszukiwanie pierwotnej zasady: pierwsza przyczyna wszechświata.

2. Każdy z filozofów przyrody inaczej określił arche.
Podział na:
a) monistów – jeden element
b) pluralistów – nieskończona ilość atomów

Parmenides – twórca jednego i stałego bytu. Byt to to, co isniteje, a niebyt to to, co nie istnieje. Jest to fundament filozofii. Byt ma charakter pozytywny, amorficzny. W niebycie zaś tkwi negatywność.

1. Poznanie zmysłowe, poznanie rozumowe. Dzięki poznaniu rozumowemu możemy prawdziwie poznawać byt. Zmysły to zmienny obraz rzeczywistości. Prawdziwy obraz – tylko dzięki poznaniu. To Parmenides utożsamił byt z myślą.
   
   Gdy mogę pomyśleć o jakimś bycie, to oznacza, że on JEST. Byt jest zawsze, nie jest zmienny, tylko stały, gdyż pojęcie bytu jest w umyśle i zawsze tam było.

2. PLATON dokonał dwupodziału rzeczywistości tzw. dualizm ontologiczny. Wyszczególnienie idei i materii. Idee – byty prawdziwe, idelne, prawzór dla materii. Rzeczywistość materialna - która jest napiętnowana negatywnością i idea, która jest doskonała. Byt materialny to rzeczywistośc w której żyjemy.

3. Idee:
   a) transcendentność - transcendentne są idee, gdyż wykraczają poza człowieka, który jest częścią rzeczywistości materialnej.
   b) inteligibilność idei – yulko poprzez intelekt je ujmujemy
   c) niecielesnośc idei
   d) bytowość w sensie pełnym, idee to byty, które istnieją naprawdę
   e) niezmienność – nie powstają i nie giną
   f) samoistność – istnieją w sobie, są bezwzględnie obiektywne
   g) jedność – każda idea jest jednością łączącą w sobie wielość rzeczy.
   
   PRAWDZIWYM BYTEM SĄ TAKIE WŁASNIE IDEE, KTÓRE SĄ WZOREM MATERII, KTÓRA NAS OTACZA.

Ad.6

Paramenides:
Uważał, że rzeczywistość jest kreowana przez myśl.

Arystoteles:

Platon:

św. Tomasz z Akwinu

Ad.7

Ad.8
Epistemologia - teoria poznania. Rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, wiedza, spostrzeganie, czy uzasadnienie. Bada relacje pomiędzy poznawaniem, a rzeczywistością.

Dualizm epistemologiczny. Dwa rodzaje poznanie bytu:
a) docsa – poznanie dotyczące materii
b) episteme – poznanie dotyczące idei

ad a) docsa –mniemanie, opinia. Materia to kopia, odbicie, nieprawdziwy byt , nie jest to poznanie pełne, bo nie poznaliśmy idei.
- eikasja – wyobrażenie
- pistis – wierzenie
Docsa to poznanie zmysłowe, ujmujemy przez to przedmioty i zjawiska zmysłowe.

ad b) episteme – wiedza.
dianoja - poznanie pośrednie, poznawanie bytów matematycznych za pomocą rozumu. Czasami musimy coś narysować, potem liczymy, a więc używamy rozumu, choć pośrednio liczy się zmysł wzroku.
noesis – intelekcja

Poznanie rozumowe za pomocą dialektyki, postępowanie, dzięki któremu intelekt odchodzi od tego,co zmysłowe – POZNAJE IDEE.

Episteme – gdy ktoś wyszedł z jaskimi i zobaczył cienie, to odbicie rzeczywistości samej w sobie. -> dialektyka.

Idee podporządkowane np. wg. Rodzaju. Platon zakończył chierarchizację.
Wg. PLATONA:
jecho i diada – porządkują najwyższe rodzaje idei. Byt, różnica, ruch, spoczynek są im podporządkowane. Idee dobra, prawda, piękna, sprawiedliwości – idee wzorcze rzeczy.

ARYSTOTELES:
Istnieje rzeczywistość zewnętrzna. Neguje on teorię idei oraz teorię poznania rozumowego Platona. Arystoteles stwierdził, że idee w sensie realnym nie istnieją poza światem, lecz tkwią w konkretnych rzeczach, stanowiąc ich istotę. Istnieje w przedmiocie FORMA (idea) w immanentnych formach. Arystoteles stwierdził, że nie ma dualizmu. Wprowadził on termin SUBSTANCJI – która jest złożeniem materii i formy. Oba te składniki tworzą jedną całość -> substancję, która jest konkretnym bytem.

Forma określa to, co sprawia, że byt jest tym, czym jest. (forma jest tym, czym idea u platona).
np. krzesło. Krzesło to substancja. Składa się z drewna (materii), a my wiemy, że to krzesło, mamy w sobie pojecie czym ono jest, a więc to, co sprawia, że wiemy to forma.
Materia to to, co nieuformowane. Forma to to, co określa, że byt jest tym, czym jest.

Musimy wyjść od poznania zmysłowego, wówczas dopiero możemy dojśc do wniosku, że poznanie zmysłowe nam nie wystarcza.

Każdy BYT jest reprezentowany przez POJĘCIE.
np. to jest krzesło, nazwałem to, więc jest to pojęcie.

Kategorie bytów:
a) byt – substancja, którą za pomocą pozostałych kategorii opisujemy następująco:
- jakość
- ilośc
- stosunek – z kogo zrodzony
- miejsce
- czas
- pozycja
- stan
- czynność
np. kot (byt), zwierzę, 2 kg, - , tutaj, teraz, na 4 łapach, milusi [?], kot biega

Człowiek może opisywać,nawet jeśli czegoś nie nazwał. W końcu ktoś to nazwie, wówczas wystarczy słowo, by wiedzieć o jego opisie.

Arystoteles badał jak tworzymy pojęcie, a tworzy się je na podstawie tychże kategorii. Pojcia powiązane w zdania: sądy, które są prawdziwe bądź fałszywe. Szereg sądów – wnioskowanie.

Dedukcja – od ogólnych zasad do szczegółów.
Sylogizm – Dwa zdania, a trzecie z nich wynika.
przykład: Ludzie są smiertelni. Sokrates jest człowiekiem. Sokrates jest śmiertelny.

Epistemologia platona to droga dedukcji. Arystoteles – indukcja, wychodzimy od poznania zmysłowego, na bazie którego budujemy pełne stwierdzenia.

Wg Arystotelesa są dwie zasady w logice:
a) zasada sprzeczności – to samo nie może zarazem przysługiwać i nieprzysługiwać temu samemu i pod tym samym względem. Np. kot. Widzimy jego kolor, jest biały. Ten kot nie może jednocześnie być i nie być biały.
b) zasada wyłączonego środka – z dwóch zdań sprzecznych jedno musi być prawdziwe.
np. jeśli jest tempratura ujemna woda zamienia się w lód. Jeśli jest temperatura ujemna to woda nie zamienia się w lód. Któreś musi być prawdziwe.

Koncepcja świętego augustyna lub Tomasza z Akwinu. Są fundamentalne pytania, na które człowiek nie jest w stanie odpowiedzieć. Pozostaje mu wówczas akt wiary – że istnieje boska istota i człowiek musi wierzyć, bo jego rozum nie jest w stanie tego ogarnąć.

Ad.9

Paramenides:
Zakładał, że:
– Byt jest wieczny – czyli nie ma początku ani końca. Musiał by bowiem powstać z niebytu i w niebyt się rozpaść, a niebytu przecież nie ma.
– Byt jest nieruchomy
– Byt jest niezmienny – bo aby się zmienić musiał by przejśc w niebyt.
– Byt jest niepodzielny – bo gdyby wziąć jego części które niebyły by już przecież owym bytem musiały by być czymś przeciwnym czyli niebytem. niebyt natomiast jak wspomniano wyżej istnieć nie może.

Skąd wiadomo, że niebytu nie ma? O niebycie nie można w ogóle pomyśleć. Nie można go ani pomyśleć, ani poznać, ani wypowiedzieć. Dla Parmenidesa Byt był, bowiem tożsamy z myślą. Uważał więc, że sami decydujemy i kreujemy rzeczywistość, w której żyjemy.

Arystoteles:

-Byt jest pojęciem najogólniejszym, bo wszystko, co jest, jest bytem. Nie istnieje nic, co nie wchodziłoby w zakres tego pojęcia.

-Byt jest pojęciem nieokreślonym, bo jego treść jest abstrakcją z cech szczegółowych.

-Byt jest pojęciem niedefiniowalnym, bo nie istnieje rodzaj, do którego należałoby to pojęcie.

Platon:
Istnieje byt idealny, któremu przyporządkowany jest świat rzeczywisty. Tym bytem idealnym są idee - czyli to co bezpośrednio, w doświadczeniu, nie jest nam dane; możemy poznać je jedynie rozumowo.

św. Tomasz z Akwinu
Schrystianizował filozofię Arystotelesa.

Wprowadził rozróżnienie wiary i wiedzy, teologii i filozofii. Sądził, że niektóre prawdy przekraczają to, co można poznać rozumem, ale się rozumowi nie przeciwstawiają. Twierdził, że bytem są jedynie rzeczy jednostkowe. Byty postrzegał jako złożone z istoty (essentia) i istnienia.

Ad.10

Logika według Arystotelesa (który jest uważany również za jej ojca) jest nauka poprawnego myślenia, w której podstawą prawidłowych pojęć jest definicja, a prawidłowych sądów – dowód.

Ad.11

Ad.12

Ad.13