31 stycznia (poniedziałek) godz. 9:00 – egzamin

Czym zajmuje się geografia?

Odpowiada na pytania:

• Co gdzie jest? – opis

• Dlaczego tam jest? – wyjaśnienie

Geografia dąży do wyjaśnienia zjawisk.

Jakich zjawisk dotyczy geografia?

• Zjawisk przyrodniczych – geografia fizyczna

• Zjawisk społecznych – geografia społeczno-ekonomiczna (geografia człowieka, human geography). Zjawiska społeczno-ekonomiczne:

  • Polityczne (np.: relacja władzy)

  • Kulturowe (np.: wartości i zachowania ludzi)

  • Społeczne (np.: status społeczny, więzi społeczne)

  • Ekonomiczne (np.: rolnictwo, przemysł, turystyka, usługi)

  • Osadnictwo (np.: geografia wsi, geografia miast)

  • Ludność (demografia)

Czym wyróżnia się geograficzne spojrzenie na zjawiska?

Zainteresowanie geografii przestrzennym aspektem problemu.

Przestrzeń w sensie absolutnym:

• Powierzchnia Ziemi, gdzie zlokalizowane są różne zjawiska

• Arena gdzie zachodzą różne procesy

• Teren

Przestrzeń w sensie względnym to cecha, forma zjawisk: lokalizacja, zasięg, odległość, izolacja, sąsiedztwo, dostępność, skupienie, rozproszenie, rozmieszczenie, zróżnicowanie przestrzenne, region, centrum, peryferie.

Geografię wyróżniają rodzaje stawianych pytań (problemy), a nie własny przedmiot badań. Geografia stawia pytania dotyczących cech przestrzennych tych zjawisk:

• Wrażliwość geografii na kontekst przestrzenny – zależność zjawisk od tego co się dzieje w sąsiedztwie

• Wrażliwość na skalę geograficzną – zależność od tego co dzieje się w mniejszej lub większej skali geograficznej

„Without geography, you are nowhere” – Jimmy Buffett

Geografię cechuje zainteresowanie powiązaniami (zależnościami):

• Między zjawiskami przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi, politycznymi, gospodarczymi

• Między różnymi miejscami

• Między ich zmianami w czasie

Geografia człowieka jest nauką o:

• Przestrzennej organizacji zjawisk społecznych, kulturowych, gospodarczych i politycznych – rozproszenie tych zjawisk oraz ich powiązania

• Jej zmianach w czasie

• Relacji ze środowiskiem przyrodniczym

Skala geograficzna:

• Globalna (światowa)

• Krajowa (np.: między regionami danego kraju)

• Regionalna (np.: między miejscowościami regionu)

• Lokalna (np.: wewnątrz miasta)

Analiza zjawiska odbywa się miedzy innymi za pomocą skali geograficznej. Różne czynniki danego zjawiska występują w różnych skalach.

Poziomy analizy zjawisk:

• Zgeneralizowane procesy i zjawiska (np.: urbanizacja, uprzemysłowienie, degradacja lasów)

• Podmioty działające w przestrzeni oraz relacje (powiązania) między nimi:

  1. Organizacje (instytucje):

     • Podmioty gospodarcze (firmy)

     • Władze państwowe i samorządowe

     • Stowarzyszenia i insynuacje pozarządowe

  2. Ludzie jako jednostki i grupy społeczne – „gra” o przestrzeń

Etapy myślenia naukowego:

• Pojęcia (definicje)

• Postawienia problemu (pytania)

• Sformułowanie hipotezy (możliwej odpowiedzi)

• Zgromadzenie informacji

• Weryfikacja empiryczna (sprawdzenie) hipotezy

Pomiar (badanie) powinny cechować:

• Trafność – czy badamy (mierzymy) zjawisko, które chcemy badać?

• Rzetelność – czy powtórne badanie (pomiar) da ten sam wynik?

Teoria to zbiór powiązanych ze sobą twierdzeń dotyczących pewnego fragmentu rzeczywistości i tworzących logiczną i merytoryczną całość

Teorię wyjaśniają fragment rzeczywistości pokazując jak zjawiska są ze sobą powiązane.

Determinizm środowiskowy (geograficzny) – pogląd, że cechy środowiska przyrodniczego, a zwłaszcza klimat i rzeźba terenu są najważniejszymi czynnikami decydującymi o działalności człowieka.

„Klimat determinuje poziom cywilizacji” E. Humington:

• Zróżnicowany, stymulujący klimat sprawia, że ludzie są energiczni i przedsiębiorczy, co prowadzi do wysokiego poziomu cywilizacji (kultury)

• Gorący, obezwładniający klimat strefy zwrotnikowej i równikowej sprawia, że ludzie są leniwi i pasywni.

„Monotonia środowiska narzuciła ludziom myśl o jedności Boga” E. Semple:

• Jednorodność środowiska przyrodniczego ukształtowała monoteizm religijny.

Organiczna teoria państwa F. Ratzla – państwo jako organizm potrzebujący do życia terytorium.

Koncepcja serca lądu – H. Machinder:

• Serce lądu (heartland) – Eurazja, ląd, wnętrze kontynentu

• Obrzeża (rimland) – terytoria nadmorskie, obrzeża kontynentu

„Kto panuje nad nizinami Europy Środkowej i Wschodniej, ten panuje nad sercem lądu. Kto panuje nad sercem lądu, ten panuje nad Eurazją. Kto panuje nad Eurazją, ten panuje nad światem”

Rozwój gospodarczy zależy od środowiska przyrodniczego:

• Zasobów przyrody

• Jakości środowiska

Zagrożenia (ograniczenia) środowiskowe dla przyszłego rozwoju gospodarczego wynikają z:

• Ograniczających zasobów przyrody

• Degradacji środowiska

Zużycie (konsumpcja), a zasoby przyrody. Jaka jest ta relacja?

Zasoby przyrody to elementy środowiska przyrodniczego przydatne dla człowieka. Termin zasoby nie odnosi się więc dla samych substancji materialnych lub energii w środowisku, ale do ich znaczenia (roli) dla człowieka.

Zasoby przyrody są wytworem społecznym, to znaczy są określone przez człowieka. Ludzie definiują zasoby.

Zasoby dzielimy na:

• Odnawialne

• Nieodnawialne

Definiowanie stopnia odnawialności zasobów zależy od:

• Skali czasowej

• Skali geograficznej

Rodzaje zasobów przyrody:

• Zasoby udokumentowane – wielkości zasobów znanych i dostępnych do opłacalnego ekonomicznie wykorzystania przy dzisiejszej technologii i dzisiejszym poziomie ceny.

• Zasoby szacunkowe – wielkości zasobów nieznanych i niedostępnych do opłacalnego ekonomicznie wykorzystania przy dzisiejszej technologii i dzisiejszym poziomie ceny.

Koszt

pozyskiwania

Zasoby obecnie wydobywane Niepewność istnienia zasobów

Rodzaje dostępności zasobów przyrody (przyczyny niedoboru):

• Fizyczna (przyrodnicza)

• Geopolityczna

• Ekonomiczna

Kto kontroluje zasoby?:

• Władza polityczna (państwa)

• Władza ekonomiczna (firmy)

Własność	Eksploatacja
	Wspólna
Wspólna	Np.: zaopatrzenie gminy w wodę
Indywidualna	Np.: udostępnienie lasu lub pastwiska wspólnocie

Własność i eksploatacja zasobów przyrody

Syndrom zwany „tragedią wspólnego pastwiska” – zasoby będące własnością wspólną ulegają nadmiernej eksploatacji w wyniku wielu działań indywidualnych, których autorzy nie podnoszą ich kosztów, np.: wypas na wspólnym pastwisku, połów ryb w oceanach.

Działania racjonalne na poziomie indywidualnym okazują się szkodliwe na poziomie zbiorowości.