Ćwiczenia prosektoryjne – cz. I

Część I – MIĘŚNIE

Mięśnie unoszące żuchwę

Mięśnie unoszące żuchwę – mm. levatores mandibulae – grupują się w okolicy gałęzi żuchwy:

• Mięsień żwacz – musculus masseter

  • Pokrywa zewnętrzną pow. żuchwy z wyjątkiem wyrostka kłykciowego

  • Dwie części: głęboka i powierzchowna, rozdzielone od tyłu szczeliną

  • Pokryty częściowo ślinianką przyuszną

Cz. pomierzch. – pars superficialis	P. początkowy	- dolny brzeg kości jarzmowej po szew skroniowo-jarzmowy
	P. końcowy	- zewnętrzna strona kąta żuchwy na guzowatości żwaczowej
Cz. głęboka – pars profunda	P. początkowy	- wewnętrzna powierzchnia łuku jarzmowego - blaszka głęboka powięzi skroniowej
	P. końcowy	- zewnętrzna strona kąta żuchwy na guzowatości żwaczowej
Wspólne	Powięź	- powięź żwaczowa – fascia masseterica
	Czynność	- podnoszenie żuchwy - skręcanie żuchwy na zewnątrz
	Unerwienie	- n. żwaczowy
	Unaczynienie	- t. żwaczowa

• M. skroniowy – m. temporalis

  • Największy w tej grupie

  • Kształt wachlarzowaty

P. początkowy	- ściany dołu skroniowego - poniżej kresy skroniowej górnej - aż po grzebień skroniowy
P. końcowy	- po obu stronach wyrostka dziobiastego żuchwy
Powięź	- powięź skroniowa – fascia temporalis
Czynność	- podnoszenie żuchwy - skręcanie żuchwy na zewnątrz
Unerwienie	- nn. skroniowe głębokie
Unaczynienie	- tt. skroniowe głębokie - t. skroniowa środkowa

• M. skrzydłowy przyśrodkowy – m. pterygoideus medialis

P. początkowy	- dół skrzydłowy
P. końcowy	- wewnętrzna powierzchnia kąta żuchwy: na guzowatości skrzydłowej
Przebieg	- skośny - ku tyłowi i bokowi
Czynność	- podnoszenie żuchwy - skręcanie żuchwy na zewnątrz
Unerwienie	- n. skrzydłowy przyśrodkow
Unaczynienie	- odgałęzienia t. szczękowej

• M. skrzydłowy boczny - m. pterygoideus lateralis

gł. górna P. początkowy - pow. podskroniowa skrzydła większego k. klinowej P. końcowy - torebka stawu skroniowo-żuchwowego gł. dolna P. początkowy - zewnętrzna pow. blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego P. końcowy - dołek skrzydłowy wyrostka kłykciowego żychwy Wspólne Przebieg - poprzeczny przez dół skroniowy Czynność - pociąganie żuchwy ku przodowi - przesuwanie krążka stawowego na guzek stawowy - skręcanie żuchwy do wewnątrz Unerwienie - n. skrzydłowy boczny Unaczynienie - t. szczękowa

Mięśnie nawracające przedramię

• M. nawrotny obły – m. prozator teres

gł. ramienna	P. początkowy	- nadkłykieć przyśrodkowy k. ramiennej
gł. łokciowa	P. początkowy	- wyrostek dziobiasty k. łokciowej
Wspólne	P. końcowy	- boczna pow. trzonu k. promieniowej
	Czynność	- zginanie przedramienia w stawie łokciowym - nawracanie przedramienia
	Unerwienie	- n. pośrodkowy
	Unaczynienie	- t. promieniowa - t. łokciowa

• M. nawrotny czworoboczny – m. prozator quadratus

Przebieg	- poprzeczny między nasadami dalszymi k. łokciowej i promieniowej
Czynność	- nawracanie przedramienia
Unerwienie	- n. pośrodkowy
Unaczynienie	- t. łokciowa

Mięśnie ramienia – grupa grzbietowa

Grupa tylna (grzbietowa) mięśni ramienia:

• M. trójgłowy ramienia – m. triceps brachii

  • Zajmuje całą pow. tylną ramienia

  • Gł. długa – dwustawowa, pozostałe - jednostawowe

gł. długa	P. początkowy	- guzek podpanewkowy łopatki
gł. boczna	P. początkowy	- tylna pow. k. ramiennej – powyżej bruzdy n. promieniowego
gł. przyśrodkowa	P. początkowy	- tylna pow. k. ramiennej – poniżej bruzdy n. promieniowego - obie przegrody międzymięśniowe ramienia
Wspólne	P. końcowy	- ścięgno końcowe - wyrostek łokciowy k. łokciowej
	Czynność	- prostowanie przedramienia - gł. długa: prostowanie i przywodzenie ramienia
	Unerwienie	- n. promieniowy
	Unaczynienie	- t. okalająca ramię tylna - t. głęboka ramienia

• M. łokciowy – m. anconeus

  • Tylna okolica łokcia

  • Wypełnia przestrzeń między gł. przyśrodkową m. trójgłowowego a m. prostownikiem promieniowym długim nadgarstka

P. początkowy	- nadkłykieć boczny k. ramiennej
P. końcowy	- tylna pow. torebki stawowej stawu łokciowego - nasada bliższa k. łokciowej
Czynność	- wspomaga działanie m. trójgłowowego ramienia - wygładza fałdy torebki stawu łokciowego
Unerwienie	- n. promieniowy
Unaczynienie	- t. międzykostna wsteczna

Mięśnie prostowniki palców

Mięśnie przedramienia grzbietowe:

• Grupa tylna mięśni przedramienia:

• Warstwa powierzchowna:

P. początkowy	- nadkłykieć boczny k. ramiennej: na więzadłach i torebce stawu łokciowego
Unaczynienie	- t. międzykostna tylna

• M. prostownik palców – m. extensor digitorum

  • w połowie ramienia dzieli się na 3 brzuśce, przechodzące w rozcięgna palców II – V

  • połączenia międzyścięgniste – connexus intertendineum między ścięgnami w dalszej części przestrzeni międzykostnych

P. końcowy	- podstawa paliczków dalszych palców II - V
Czynność	- prostowanie palców trójczłonowych w stawach śródręczno-paliczkowych - nieznaczne odwodzenie palców - pośrednio: prostowanie palców trójczłonowych poprzez rozcięgno grzbietowe palców

• M. prostownik palca małego – m. extensor digiti minimi

  • Odszczepiona część m. prostownika palców

  • Po przyśrodkowej stronie m. prostownika palców

P. końcowy	- ścięgno końcowe przechodzi w rozcięgno grzbietowe palca V
Czynność	- prostowanie palca V - przywodzenie palca V

• Warstwa głęboka:

  • M. prostownik krótki kciuka – m. extensor pollicis brevis

P. początkowy	- powierzchnia tylna k. promieniowej - błona międzykostna przedramienia
P. końcowy	- podstawa paliczka bliższego kciuka
Przebieg	- po stronie łokciowej m. odwodziciela długiego kciuka
Czynność	- prostowanie kciuka - odwodzenie promieniowe ręki i kciuka
Unaczynienie	- t. międzykostna tylna

• M. prostownik długi kciuka – m. extensor pollicis longus

P. początkowy	- powierzchnia tylna k. łokciowej - błona międzykostna przedramienia
P. końcowy	- podstawa paliczka dalszego kciuka
Przebieg	- ścięgno końcowe krzyżuje głębiej leżące ścięgna m. prostowników nadgarstka
Czynność	- prostowanie kciuka we wszystkich jego stawach - w stawie promieniowo-nadgarstkowym: - odwodzenie promieniowe ręki - zginanie grzbietowe ręki
Unaczynienie	- t. międzykostna tylna

• M. prostownik wskaziciela – m. extensor digiti indicis

P. początkowy	- powierzchnia tylna k. łokciowej - błona międzykostna przedramienia
P. końcowy	- rozcięgno grzbietowe palca II
Czynność	- prostowanie palca II - w stawie promieniowo-nadgarstkowym: - odwodzenie promieniowe ręki - zginanie grzbietowe ręki
Unaczynienie	- t. międzykostna tylna

Mięśnie powierzchowne klatki piersiowej

Mięśnie klatki piersiowej – musculi thoracis

• Ułożone w 2 warstwach: głębokiej i powierzchownej - tworzą ją mięśnie związane ze szkieletem kończyny górnej

  • Unerwienie: przez splot ramienny

  • Unaczynienie: przez t. podobojczykową

    • Mięsień piersiowy większy – m. pectoralis major

Cz. obojczykowa – pars clavicularis	P. początkowy	- obojczyk
Cz. mostkowo-żebrowa – pars sternocostalis	P. początkowy	- mostek - żebra II-VI
Cz. brzuszna – pars abdominalis	P. początkowy	- pochewka mięśnia prostego brzucha
Wspólne	P. końcowy	- grzebień guzka większego k. ramiennej
	Czynność	- przywodzenie ramienia - unoszenie żeber – mięsień wdechowy pomocniczy
	Unerwienie	- n. piersiowe
	Unaczynienie	- t. pachowa

• Mięsień piersiowy mniejszy – m. pectoralis minor

P. początkowy	- żebra III - V
P. końcowy	- wyrostek kruczy łopatki
Czynność	- obniżanie barku - unoszenie żeber – mięsień wdechowy
Unerwienie	- n. piersiowe
Unaczynienie	- t. pachowa

• Pod mięśniem piersiowym większym

• Mięsień podobojczykowy – m. subclavis

P. początkowy	- żebro I
P. końcowy	- obojczyk
Czynność	- utrzymanie obojczyku w stawie mostkowo-obojczykowym
Unerwienie	- n. podobojczykowy
Unaczynienie	- t. podobojczykowa

• Mięsień zębaty przedni – m. serratus anterior

P. początkowy	- żebra I – IX – 10 osobnych brzuśców
P. końcowy	- przyśrodkowy brzeg łopatki
Czynność	- ruchy w obręczy barkowej - unoszenie żeber – mięsień wdechowy
Unerwienie	- n. piersiowy długi
Unaczynienie	- t. pachowa

Mięśnie obniżające żuchwę

Mięśnie obniżające żuchwę – mm. depressores mandibulae

inaczej mięśnie nadgnykowe – mm. suprahyoidei

• Między żuchwą a kością gnykową

• Przy ustalonej k. gnykowej obniżają żuchwę, a przy ustalonej żuchwie unoszą k. gnykową

• Dzielą się na:

  • Mięśnie boczne:

    • M. dwubrzuścowy – m. digastricus

Brzusiec przedni	P. początkowy	- dół dwubrzuścowy żuchwy
	Unerwienie	- n. żuchwowo-gnykowy (od V3)
	Unaczynienie	- t. podbródkowa - t. językowa
Brzusiec tylny	P. początkowy	- wcięcie sutkowe k. skroniowej
	Unerwienie	- n. twarzowy (VII)
	Unaczynienie	- t. potyliczna - t. uszna tylna
Wspólne	P. wspólny	- ścięgno śródbrzuścowe – tendo intermedialis - na k. gnykowej

• M. rylcowo-gnykowy – m. stylohyoide

P. początkowy	- wyrostek rylcowaty k. skroniowej
P. końcowy	- trzon k. gnykowej – u nasady rogu większego
Przebieg	- przyśrodkowo wzdłuż brzuśca tylnego m. dwubrzuścowego - ścięgno końcowe rozdwaja się i obejmuje ścięgno śródbrzuścowe m. dwubrzuścowego
Unerwienie	- g. rylcowo-gnykowa (VII)
Unaczynienie	- t. potyliczna - t. uszna tylna

• Mięśnie przyśrodkowe:

  • M. żuchwowo-gnykowy – m. mylohyoideus

    • Mięsień parzysty tworzący przeponę ustną – diaphragma oris

    • Na zewnętrznej pow. leży b. przedni m. dwubrzuścowego

    • Na wewnętrznej pow. leży m. bródkowo-gnykowy

P. początkowy	- wzdłuż kresy żuchwowo-gnykowej sięgając: - ku tyłowi: zębodół 3. zęba trzonowego - ku przodowi: siekacze
P. końcowy	- wiązki tylno-boczne – trzon k. gnykowej - wiązki przednio-przyśrodkowe – szew ścięgnisty: - kolec bródkowy - trzon k. gnykowej
Unerwienie	- n. żuchwowo-gnykowy (od V3)
Unaczynienie	- t. szczękowa - t. twarzowa - t. podjęzykowa

• M. bródkowo-gnykowy – m. geniohyioideus

P. początkowy	- kolec bródkowy żuchwy
P. końcowy	- trzon i rogi większe k. gnykowej
Przebieg	- na m. żuchwowo-gnykowym blisko linii pośrodkowej
Unerwienie	- włókna pętli szyjnej za pośrednictwem n. podjęzykowego
Unaczynienie	- t. podjęzykowa - t. podbródkowa

• Mięsień szeroki szyi – platysma

  • Wiązki części twarzowej

  • Wspomagają obniżanie żuchwy

Mięśnie barku

Mięśnie barku inaczej mięśnie obręczy kończyny górnej – mm. cinguli membri superioris

• Łączą obręcz kończyny górnej z kością ramienną

• Pokrywają okolice stawu ramiennego i łopatkę, tak że wyczuwalny przez skórę jest:

  • wyrostek barkowy

  • grzebień łopatki

Unerwienie wspólne	- gałęzie krótkie splotu ramiennego
Czynność	Ruchy w stawie ramiennym: - podnoszenie ku przodowi – antversio humeri - podnoszenie ku tyłowi – retrotversio humeri - odwodzenie ku bokowi – abductio humeri

• dzielą się na:

  • m. naramienny – m. deltoideus

    • największy

    • najbardziej powierzchowny

    • zwrócony:

      • podstawą do kości obręczy k. górnej

      • wierzchołkiem do k. ramiennej

Cz. obojczykowa – pars clavicularis	P. początkowy	- 1/3 barkowego końca obojczyka
	Czynność	- nawracanie ramienia
Cz. barkowa – pars acromialis	P. początkowy	- wyrostek barkowy łopatki
	Czynność	- odwodzenie ramienia
Cz. grzebieniowa – pars spinalis	P. początkowy	- grzebień łopatki - powięź mięśnia nadgrzebieniowego
	Czynność	- odwracanie ramienia
Wspólne	P. końcowy	- guzowatość naramienna k. ramiennej
	Czynność	- odwodzenie ramienia do pozycji poziomej
	Unerwienie	- n. pachowy
	Unaczynienie	- gg. t. pachowej - gg. t. ramiennej

• m. nadgrzebieniowy – m. supraspinatus

  • przykryty w całości przez m. czworoboczny

P. początkowy	- dół nadgrzebieniowy łopatki
P. końcowy	- guzek większy k. ramiennej
Czynność	- odwodzenie ramienia
Unerwienie	- n. nadłopatkowy
Unaczynienie	- gg. t. podobojczykowej - gg. t. pachowej

• m. podgrzebieniowy – m. infraspinatus = mięsień szwaczek

P. początkowy	- dół podgrzebieniowy łopatki
P. końcowy	- środkowa część guzka większego k. ramiennej
Czynność	- odwodzenie ramienia - odwracanie ramienia na zewnątrz
Unerwienie	- n. nadłopatkowy
Unaczynienie	- gg. t. podobojczykowej - gg. t. pachowej

• m. obły mniejszy – m. teres minor

P. początkowy	- zewnętrzna strona brzegu bocznego łopatki
P. końcowy	- dolna część guzka większego k. ramiennej
Czynność	- odwracanie ramienia na zewnątrz
Unerwienie	- n. pachowy
Unaczynienie	- t. okalająca łopatkę

• m. obły większy – m. teres major

  • uważany za głowę łopatkową m. najszerszego grzbietu

P. początkowy	- kąt dolny łopatki
P. końcowy	- grzebień guzka mniejszego k. ramiennego
Czynność	- unosi ramię ku tyłowi - przywodzi ramię
Unerwienie	- n. piersiowo-grzbietowy
Unaczynienie	- t. okalająca łopatkę

• m. podłopatkowy – m. subscapularis

  • tworzy ścianę tylną jamy pachowej

P. początkowy	- dół podłopatkowy
P. końcowy	- guzek mniejszy k. ramiennej
Czynność	- nawracanie ramienia - przywodzi ramię
Unerwienie	- n. podłopatkowy
Unaczynienie	- t. podłopatkowa

Mięśnie głębokie klatki piersiowej

Mięśnie klatki piersiowej – musculi thoracis

• Ułożone w 2 warstwach: powierzchownej i głębokiej:

  • Budowa metameryczna

  • W przestrzeniach międzyżebrowych

  • Działają na stawy klatki piersiowej

  • Unerwienie: n. międzyżebrowe

  • Unaczynienie: tt. międzyżebrowe tylne i t. międzykostna najwyższa

    • mm. międzyżebrowe zewnętrzne – mm. intercostales externi

      • między częściami kostnymi żeber

      • w ich przedłużeniu błony międzyżebrowe zewnętrzne – membranae intercostales externae

P. początkowy	- żebro leżące wyżej
P. końcowy	- żebro leżące niżej
Przebieg	- ku dołowi i przodowi
Czynność	- unoszenie żeber – mięsień wdechowy
Unerwienie	- n. międzyżebrowe
Unaczynienie	- t. międzyżebrowe

• mm. międzyżebrowe wewnętrzne – mm. intercostales interni

  • w części przedniej klatki piersiowej

  • od mostka do kątów żeber

  • w ich przedłużeniu błony międzyżebrowe wewnętrzne – membranae intercostales internae

P. początkowy	- żebro leżące wyżej
P. końcowy	- żebro leżące niżej
Przebieg	- ku dołowi i w kierunku kręgosłupa
Czynność	Część przednia: - unoszenie żeber – mięsień wdechowy
Unerwienie	- n. międzyżebrowe
Unaczynienie	- t. międzyżebrowe

• m. poprzeczny klatki piersiowej – m. transversus thoracis

  • za mostkiem na pow. wewnętrznej przedniej ściany klatki piersiowej

P, początkowy	- dolna cz. trzonu mostka
P. końcowy	- żebra II - VI
Przebieg	- ku dołowi i w kierunku kręgosłupa
Czynność	- obniżanie żeber– mięsień wydechowy
Unerwienie	- n. międzyżebrowe
Unaczynienie	- t. piersiowa wewnętrzna

• mm. podżebrowe – mm. subcostales

  • w przedłużeniu m. międzyżebrowych wewnętrznych

  • w okolicy kątów żeber

Przebieg	- omijają jedno/dwa żebra
Czynność	- unoszenie żeber – mięsień wdechowy
Unerwienie	- n. międzyżebrowe
Unaczynienie	- t. międzyżebrowe tylne

• mm. dźwigacze żeber – m. levatores costarum

  • w przedłużeniu m. międzyżebrowych zewnętrznych

P. początkowy	- wyrostki poprzeczne kręgów piersiowych
P. końcowy	- żebra leżące niżej
Czynność	- współdziałają z mięśniami grzbietu przy ruchach kręgosłupa
Unerwienie	- n. międzyżebrowe
Unaczynienie	- t. międzyżebrowe tylne

Mięśnie zginacze palców

Mięśnie ręki:

• Mięśnie kłębu – mm. thenaris

  • M. zginacz krótki kciuka – m. flexor pollicis brevis

    • 2 głowy: powierzchowna i głęboka

    • Między głowami biegnie ścięgno końcowe m. zginacza długiego kciuka

P. początkowy	- troczek zginaczy lub jego przyczep do k. łódeczkowatej i czworobocznej większej
P. końcowy	- paliczek bliższego kciuka - trzeszczka promieniowa
Czynność	- zginanie kciuka w stawie śródręczno-paliczkowym - odwodzenie/przywodzenie i przeciwstawianie kciuka w stawie nadgarstkowo-śródręcznym
Unerwienie	- n. pośrodkowy -n. łokciowy
Unaczynienie	- t. promieniowa

• Mięśnie kłębika – mm. hypothenaris

  • M. zginacz krótki palca małego – m. flexor minimi brevis

P. początkowy	- troczek zginaczy - jego umocowanie łokciowe do k. grochowatej i haczyka k. haczykowatej
P. końcowy	- podstawa paliczka bliższego palca V
Czynność	- zginanie palca V w stawie śródręczno-paliczkowym
Unerwienie	-n. łokciowy
Unaczynienie	- t. łokciowa

• Mięśnie środkowe dłoni

  • Pod rozcięgnem dłoniowym

  • Mm. glistowate – mm. lumbricales

    • Leżą powierzchownie

    • W liczbie 4

    • I – jednogłowy, pozostałe - dwugłowe

P. początkowy	- ścięgna m. zginacza głębokiego palców I - od promieniowej strony ścięgna palca II II – IV - brzegi 2 sąsiadujących ścięgien
P. końcowy	- ścięgna końcowe przewijają się po stronie promieniowej paliczków bliższych palców trójczłonowych - przechodzą w rozcięgna grzbietowe
Czynność	- zginanie w stawach śródręczno-paliczkowych - prostowanie w stawach międzypaliczkowych
Unerwienie	- n. pośrodkowy - I – II - n. łokciowy - III – IV
Unaczynienie	- łuk dłoniowy powierzchowny

• Mm. międzykostne dłoniowe – mm. interossei palmares

  • 3 mięśnie jednogłowe

  • Głębiej niż mm. glistowate

P. początkowy	- k. śródręcza II, IV, V
P. końcowy	- torebka stawów śródręczno-paliczkowych - rozcięgna grzbietowe
Czynność	- zginanie w stawach śródręczno-paliczkowych - prostowanie w stawach międzypaliczkowych - przywodzenie palców do palca III
Unerwienie	- n. łokciowy
Unaczynienie	- łuk dłoniowy głęboki

• Mm. międzykostne grzbietowe – mm. interossei dorsales

P. początkowy	- podstawa 2 sąsiednich k. śródręcza - 2 głowy zwrócone do siebie
P. końcowy	- torebka stawów śródręczno-paliczkowych - rozcięgna grzbietowe II, III, IV palca
Czynność	- zginanie w stawach śródręczno-paliczkowych z jednoczesnym prostowaniem w stawach międzypaliczkowych - odwodzenie palców od siebie
Unerwienie	- n. łokciowy
Unaczynienie	- łuk dłoniowy głęboki

Mięśnie grzbietowe szyi – grupa przyśrodkowa

Mięśnie szyi powierzchowne – musculi colli superficiales

• Dzielą się na grupy: boczną i przyśrodkową

  • Warstwa pierwsza

    • Mięsień mostkowo-gnykowy – m. sternohyoideus

P. początkowy	- tylna powierzchnia rękojeści mostka - staw mostkowo-obojczykowy - koniec mostkowy obojczyka
P. końcowy	- dolny brzeg trzonu k. gnykowej
Czynność	- obniżanie k. gnykowej
Unerwienie	- pętla szyjna (C1-C3)
Unaczynienie	- t. szyjna zewnętrzna

• Mięsień łopatkowo-gnykowy – m. omohyoideus

Brzusiec dolny	P. początkowy	- górny brzeg łopatki
Brzusiec górny	P. początkowy	- trzon k. gnykowej
Wspólne	P. wspólny	- ścięgno śródbrzuścowe – tendo intermedialis – zrośnięte ze ścianą żyły szyjnej wewnętrznej - na k. gnykowej
	Czynność	- pociąganie ku dołowi i tyłowi k. gnykowej
	Unerwienie	- pętla szyjna (C1-C3)
	Unaczynienie	- t. szyjna zewnętrzna - t. szyjna powierzchowna

• Warstwa druga

  • Mięsień mostkowo-tarczowy – m. sternothyroideus

P. początkowy	- pow. tylna rękojeści mostka - chrząstka żebra I
P. końcowy	- kresa skośna chrząstki tarczowatej
Czynność	- obniżanie chrząstki tarczowatej
Unerwienie	- włókna (C1-C2) dochodzące za pomocą g. n. podjęzykowego
Unaczynienie	- t. szyjna zewnętrzna - g. nadgnykowa - g. podgnykowa

• Mięsień tarczowo-gnykowy – m. thyrohyoideus

  • przedłużenie m. łopatkowo-gnykowego

P. początkowy - kresa skośna chrząstki tarczowatej P. końcowy - trzon i róg większy k. gnykowej Czynność - unoszenie chrząstki tarczowatej, krtani Unerwienie - włókna (C1-C2) dochodzące za pomocą g. n. podjęzykowego Unaczynienie - t. szyjna zewnętrzna - g. nadgnykowa - g. podgnykowa

• Mięsień dźwigacz gruczołu tarczowego – m. levator glandulae thyroideae

  • Pasmo m. tarczowo-gnykowego

P. początkowy	- k. gnykowa lub chrząstka tarczowata
P. końcowy	- torebka gruczołu tarczowatego

Mięśnie grzbietowe przedramienia – grupa tylna.

Mięśnie grzbietowe przedramienia, zwane inaczej prostownikami są unerwiane przez n. promieniowy (n. radialis).

Wśród grupy tylnej mięśni przedramienia wyróżniamy dwie warstwy:

• Warstwa powierzchniowa – mięśnie zaczynają się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej (więzadła i torebka stawu łokciowego), unaczynienie: tętnica międzykostna tylna (a. interossea posterior).

• M. prostownik palców (m. extensor digitorum)

Przyczepy początkowe: nadkłykieć boczny, powięź przedramienia

Brzusiec dzieli się na trzy części, które przechodzą w rozcięgna palców II-V. Pomiędzy ścięgnami, w dalszej części przestrzeni międzykostnych – połączenia międzyścięgniste (connexus intertendineum).

Przyczepy końcowe: podstawa paliczków dalszych

Czynność: prostowanie (extensio) palców II-V w stawach śródręczno-paliczkowych oraz nieznaczne odwodzenie (abductio) palców.

• M. prostownik palca małego (m. extensor digiti minimi)

Odszczepiona część m. prostownika palców.

Przyczep końcowy to rozcięgno palca V.

Czynność: prostowanie i przywodzenie (adductio) palca V.

• M. prostownik łokciowy nadgarstka (m. extensor carpi ulnaris)

Przyczepy początkowe: wspólne z m. prostownikiem palców oraz na brzegu tylnym kości łokciowej

Przyczep końcowy: podstawa V kości śródręcza

Czynność: łokciowe odwodzenie ręki oraz zginanie grzbietowe ręki.

• Warstwa głęboka - unaczynienie: tętnica międzykostna tylna, z wyjątkiem m. odwracacza.

• M. odwodziciel długi kciuka (m. abductor pollicis longus)

Przyczepy początkowe: powierzchnie tylne kości łokciowej i promieniowej oraz błona międzykostna (membrana interossea)

Przyczep końcowy: podstawa I kości śródręcza

Czynność: odwodzenie i odprowadzanie kciuka, odwodzenie promieniowe i zginanie dłoniowe ręki.

• M. prostownik krótki kciuka (m. extensor pollicis brevis)

Przyczep początkowy: powierzchnia tylna kości promieniowej, błona międzykostna

Biegnie po stronie łokciowej m. odwodziciela długiego kciuka

Przyczep końcowy: podstawa paliczka bliższego kciuka

Czynność: prostowanie kciuka, odwodzenie promieniowo kciuka i ręki.

• M. prostownik długi kciuka (m. extensor pollicis longus)

Przyczep początkowy: powierzchnia tylna kości łokciowej, błona międzykostna

Między ścięgnem tego mięśnia a ścięgnami m. prostownika krótkiego kciuka i m. odwodziciela długiego kciuka powstaje dołek promieniowy (fovea radialis) – tabakierka anatomiczna. Jej dno stanowi kość czworoboczna większa na której leży t. promieniowa.

Przyczep końcowy: podstawa paliczka dalszego kciuka

Czynność: prostowanie kciuka we wszystkich jego stawach, zginanie grzbietowe ręki w stawie promieniowo – nadgarstkowym i odwodzenie jej promieniowo

• M. prostownik wskaziciela (m. extensor indicis)

Przyczep początkowy: powierzchnia tylna kości łokciowej, błona międzykostna

Przyczep końcowy: rozcięgno grzebietowe palca II

Czynność: prostowanie palca II, zginanie grzbietowe ręki i odwodzenie jej promieniowo.

• M. odwracacz (m. supinator)

Przyczep początkowy: nadkłykieć boczny kości ramiennej, torebka stawu łokciowego

Biegnie skośnie do kości promieniowej

Przyczep końcowy: guzowatość kości promieniowej

Czynność: odwracanie przedramienia (bez względu na położenie przedramienia!)

Unaczynienie: t. międzykostna wsteczna (a. interossea recurrens) i t. wsteczna promieniowa (a. recurrens radialis).

Mięśnie ramienia – grupa dłoniowa

Grupa przednia mięśni ramienia (mięśnie dłoniowe) to zginacze. Unerwione przez n. mięśniowo-skórny (n. musculocutaneus). Należą do niej trzy mięśnie:

• M. dwugłowy ramienia (m. biceps brachii) – posiada głowę krótką i długą, biegnące od łopatki do kości promieniowej.

• Głowa długa (caput longum)

Przyczep początkowy: guzek nadpanewkowy łopatki i obrąbek stawowy.

Długie ścięgno tej głowy – wewnątrz jamy stawu ramiennego, na głowie kości ramiennej. Po wyjściu z jamy stawowej leży w bruździe międzyguzkowej kości ramiennej, objęte pochewką maziową międzyguzkową (vagina synovialis intertubercularis). Głowa ta leży bocznie do głowy krótkiej.

• Głowa krótka (caput breve)

Przyczep początkowy: ścięgno na wyrostku kruczym łopatki zrośnięte ze ścięgnem m. kruczo-ramiennego

Obie głowy wytwarzają wspólny, wrzecionowaty brzusiec.

Przyczep końcowy: część włókien - ścięgno końcowe do guzowatości kości promieniowej (tuberositas radii), reszta – przechodzi w rozcięgno m. dwugłowego ramienia (aponeurosis m. bicipitis brachii), które kończy się w powięzi przedramienia.

Czynność: mięsień dwustawowy – działa na staw ramienny i łokciowy. W stawie ramiennym skurcz g. długiej – odwodzenie ramienia, g. krótkiej – przywodzenie. Obie głowy podnoszą ramię do przodu. W stawie łokciowym skurcz powoduje zginanie przedramienia (flexio antebrachii) i odwracanie przedramienia (supinatio antebrachii)

Unaczynienie: gałęzie mięśniowe t. pachowej (a. axillaris) i t. ramiennej (a. brachialis).

Po obu stronach m. dwugłowego ramienia są dwie bruzdy: bruzda boczna m. dwugłowego ramienia (sulcus bicipitalis lateralis) – leży w niej żyła odpromieniowa (v. cephalica), a w dolnym odcinku n. skórny boczny przedramienia - oraz bruzda przyśrodkowa m. dwugłowego ramienia (sulcus bicipitalis medialis) – żyła odłokciowa (v. basilica) i pęczek naczyniowo-nerwowy ramienia.

• M. kruczo – ramienny (m. coracobrachialis) – najmniejszy z grupy przedniej mięśni ramienia.

Przyczep początkowy: wyrostek kruczy łopatki (zrośnięty z g. krótką m. dwugłowego)

Przyczep końcowy: połowa długości powierzchni przednio-przyśrodkowej k. ramiennej

W połowie swej długości mięsień jest przebity skośnie przez n. mięśniowo-skórny.

Czynność: wspólnie z g. krótką m. dwugłowego – przywodzenie i podnoszenie ramienia ku przodowi.

Unaczynienie: obie tętnice okalające ramię (a. circumflexa humeri posterior et anterior).

• M. ramienny (m. brachialis)

Przyczep początkowy: włókna na obu przegrodach międzymięśniowych oraz na powierzchni przedniej dolnej połowy trzonu k. ramiennej.

Jego włókna są zrośnięte z torebką stawu łokciowego.

Przyczep końcowy: guzowatość k. łokciowej (tuberositas ulnae)

Czynność: zgina przedramię w stawie łokciowym

Unaczynienie: obie tętnice poboczne łokciowe (a. colateralis ulnaris superior et inferior) oraz t. wsteczną promieniową (a. recurrens radialis).

Mięśnie podgnykowe – grupa przyśrodkowa

• Warstwa pierwsza – dwa mięśnie unerwione przez pętlę szyjną (C₁ - C₃).

• M. mostkowo-gnykowy (m. sternohyoideus)

Przyczep początkowy: tylna powierzchnia rękojeści mostka, staw mostkowo-obojczykowy, koniec mostkowy obojczyka

Przyczep końcowy: dolny brzeg trzonu kości gnykowej

Czynność: obniżanie kości gnykowej

Unaczynienie: t. szyjna zewnętrzna (a. carotis externa), a dokładnie t. tarczowa górna.

• M. łopatkowo-gnykowy (m. omohyoideus) – składa się z dwóch brzuśców połączonych ścięgnem śródbrzuścowym, której jest zrośnięte ze ścianą żyły szyjnej wewnętrznej.

Przyczepy początkowe:

• Brzusiec dolny (venter inferior) – górny brzeg łopatki

• Brzusiec górny (venter superior) – trzon kości gnykowej

Czynność: pociąganie ku dołowi i tyłowi kości gnykowej, zmiejszanie ciśnienia w żyle

szyjnej wewnętrzej (v. jugularis interna).

Unaczynienie: g. podgnykowa t. szyjnej zewnętrznej, t. szyjna powierzchowna

• Warstwa druga

• M. mostkowo-tarczowy (m. sternothyroideus)

Przyczep początkowy: powierzchnia tylna rękojeści mostka, chrząstka I żebra

Przyczep końcowy: kresa skośna chrząstki tarczowatej (linea obliqua)

Czynność: obniżanie chrząstki tarczowatej

Unaczynienie: t. szyjna zewnętrzna, a dokładnie t. tarczowa dolna

Unerwienie: pętla szyjna C₁ – C₃

• M. tarczowo- gnykowy (m. thyrohyoideus) – przedłużenie m. mostkowo-tarczowego

Przyczep początkowy: kresa skośna chrząstki tarczowatej

Przyczep końcowy: trzon i róg większy kości gnykowej

Czynność: unosi chrząstkę tarczowatą oraz krtań, obniża kość gnykową

Unaczynienie: t. szyjna zewnętrzna (t. tarczowa dolna)

Unerwienie: włókna C₁ – C₂ dochodzące przez nerw podjęzykowy (XII).

• M. dźwigacz gruczołu tarczowego (m. levator glandulae thyroideae) – małe pasmo mięśnia tarczowo-gnykowego, rozpięte między kością gnykową lub chrząstką tarczowatą a torebką gruczołu tarczowego.

Wspólne działanie grupy przyśrodkowej mięśni powierzchownych szyi ma na celu ustalenie kości gnykowej, która staje się wtedy punktem podporowym dla mięśni języka.

Mięsień dwugłowy ramienia

M. dwugłowy ramienia (m. biceps brachii) – posiada głowę krótką i długą, biegnące od łopatki do kości promieniowej.

• Głowa długa (caput longum)

Przyczep początkowy: guzek nadpanewkowy łopatki i obrąbek stawowy.

Długie ścięgno tej głowy – wewnątrz jamy stawu ramiennego, na głowie kości ramiennej. Po wyjściu z jamy stawowej leży w bruździe międzyguzkowej kości ramiennej, objęte pochewką maziową międzyguzkową (vagina synovialis intertubercularis). Głowa ta leży bocznie do głowy krótkiej.

• Głowa krótka (caput breve)

Przyczep początkowy: ścięgno na wyrostku kruczym łopatki zrośnięte ze ścięgnem m. kruczo-ramiennego

Obie głowy wytwarzają wspólny, wrzecionowaty brzusiec.

Przyczep końcowy: część włókien - ścięgno końcowe do guzowatości kości promieniowej (tuberositas radii), reszta – przechodzi w rozcięgno m. dwugłowego ramienia (aponeurosis m. bicipitis brachii), które kończy się w powięzi przedramienia.

Czynność: mięsień dwustawowy – działa na staw ramienny i łokciowy. W stawie ramiennym skurcz g. długiej – odwodzenie ramienia, g. krótkiej – przywodzenie. Obie głowy podnoszą ramię do przodu. W stawie łokciowym skurcz powoduje zginanie przedramienia (flexio antebrachii) i odwracanie przedramienia (supinatio antebrachii)

Unaczynienie: gałęzie mięśniowe t. pachowej (a. axillaris) i t. ramiennej (a. brachialis).

Po obu stronach m. dwugłowego ramienia są dwie bruzdy: bruzda boczna m. dwugłowego ramienia (sulcus bicipitalis lateralis) – leży w niej żyła odpromieniowa (v. cephalica), a w dolnym odcinku n. skórny boczny przedramienia - oraz bruzda przyśrodkowa m. dwugłowego ramienia (sulcus bicipitalis medialis) – żyła odłokciowa (v. basilica) i pęczek naczyniowo-nerwowy ramienia.

Mięśnie grzbietowe przedramienia – grupa boczna

Wszystkie mięśnie grzbietowe przedramienia z grupy bocznej, nazywane inaczej prostownikami promieniowymi, unerwione są przez n. promieniowy (n. radialis), a unaczynione przez t. poboczną promieniową (a. collateralis radialis) i t. wsteczną promieniową (a. recurrens radialis)

• M. ramienno-promieniowy (m. brachioradialis)

Przyczep początkowy: brzeg boczny kości ramiennej, przegroda międzymięśniowa boczna ramienia (septum intermusculare brachii laterale)

Brzusiec tworzy boczne ograniczenie dołu łokciowego

Przyczep końcowy: wyrostek rylcowaty kości promieniowej

Czynność: mięsień jednostawowy (działa na staw łokciowy) zginający przedramię; sam dla siebie jest antagonistą – odwraca z pozycji nawróconej i nawraca z pozycji odwróconej.

• M. prostownik promieniowy długi nadgarstka (m. extensor carpi radialis longus) – leży nad mięśniem ramienno-promieniowym

Przyczep początkowy: brzeg boczny k. ramiennej, przegroda międzymięśniowa boczna ramienia, nadkłykieć boczny k. ramiennej

Przyczep końcowy: powierzchnia grzbietowa II kości śródręcza

Czynność: w stawie łokciowym – zginanie i nieznaczne nawracanie przedramienia; w stawie promieniowo-nadgarstkowym – zginanie grzbietowe i odwodzenie promieniowe ręki.

• M. prostownik promieniowy krótki nadgarstka (m. extensor carpi radialis brevis)

Przyczep początkowy: nadkłykieć boczny k. ramiennej, torebka stawu łokciowego

Przyczep końcowy: powierzchnia grzbietowa II kości śródręcza

Czynność: w stawie łokciowym – nieznaczne zginanie przedramienia; w stawie promieniowo-nadgarstkowym – silne zginanie grzbietowe ręki, nieznaczne odwodzenie promieniowe.

Okolica boczna szyi – trójkąty

Okolica boczna szyi (regio colli lateralis) ograniczona jest:

• od dołu: obojczykiem

• od tyłu: brzegiem m. czworobocznego

• od przodu: tylnym brzegiem m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego (m. sternocleidomastoideus)

Okolica ta jest podzielona na dwa trójkąty przez brzusiec dolny m. łopatkowo-gnykowego (venter inferior m. omohyoideus).

• Trójkąt łopatkowo-obojczykowy (trigonum omoclaviculare) – zwany dołem nadobojczykowym większym (fossa supraclavicularis major). Ograniczenia:

• od tyłu: brzusiec dolny m. łopatkowo-gnykowego

• od przodu: tylnym brzegiem m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego

• od dołu: obojczykiem

• dno trójkąta utworzone przez: kopcową część m. pochyłego przedniego i środkowego (m. scalenus anterior et medius)

Zawartość: tętnica i żyła podobojczykowa (a. et v. subclavia) oraz korzenie splotu ramiennego (radices plexi brachialis).

• Trójkąt łopatkowo-czworoboczny (trigonum omotrapezoideum)

Ograniczenia:

• od tyłu: przedni brzeg m. czworobocznego

• od przodu: tylny brzeg m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego

• od dołu: dolny brzusiec m. łopatkowo-gynkowego

• dno trójkąta utworzone przez: m. płatowaty głowy, m. dźwigacz łopatki oraz mm. pochyłe

Zawartość: nerwy skórne splotu szyjnego (plexus cervicalis) (n. potyliczny mniejszy, n. uszny wielki, nn. nadobojczykowe), krótkie gałęzie spotu ramiennego (plexus brachialis), n. dodatkowy (n. accesorius), gałęzie t. podobojczykowej (t. szyjna powierzchowna, t. poprzeczna szyi, t. nadłopatkowa) i towarzyszące im żyły.

Okolica mostkowo-obojczykowo-sutkowa

Okolica mostkowo-obojczykowo-sutkowa (regio sternocleidomastoidea) leży wzdłuż m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego i oddziela okolicę przednią od okolicy bocznej szyi.

Na zewnętrznej powierzchni m. pochyłego przedniego (m. scalenus anterior) biegnie nerw przeponowy (n. phrenicus).

W połowie długości tylnego brzegu m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego ukazują się nerwy skórne splotu szyjnego (plexus cervicalis): n. potyliczny mniejszy (n. occipitalis minor), n. uszny wielki (n. auricularis magnus), n. poprzeczny szyi (n. transversus colli), nn. nadobojczykowe (nn. supraclaviculares).

Przestrzenie:

• Dół nadobojczykowy mniejszy (fossa supraclavicularis minor) - pomiędzy przyczepami początkowymi m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego.

Można się przez niego dostać do t. podobojczykowej (a. subclavia)

• Szczelina przednia mięśni pochyłych (spatium antescalenum) – między tylną powierzchnią m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego, przednią powierzchnią m. pochyłego przedniego i żebrem I.

Zawartość: żyła podobojczykowa (v. subclavia), gałęzie pnia tarczowo-szyjnego – t. szyjna wstępująca, t. nadłopatkowa, gałąź powierzchowna t. poprzecznej szyi.

• Przestrzeń mięśni pochyłych (spatium interscalenum) – między m. pochyłym przednim, środkowym i żebrem I.

Zawartość: t. podobojczykowa (a. subclavia) oraz splot ramienny (plexus brachialis)

• Trójkąt tętnicy kręgowej (trigonum a. vertebralis) – między m. pochyłym przednim, m. długim szyi a osklepkiem opłucnej.

Zawartość: t. kręgowa, t. tarczowa dolna, ż. kręgowa, zwój szyjny środkowy i gwiaździsty pnia współczulnego.

Mięśnie ręki

Na ręce wyróżniamy grzbiet ręki (dorsum manus) i dłoń (palma manus). Na grzbiecie leżą tylko ścięgna długich mięśni pochodzących z przedramienia, zaś na dłoni mięśnie krótkie ręki, układające się w trzech grupach:

• Mięśnie kłębu (palca I) – mm. thenaris

Przyczepy początkowe: troczek zginaczy lub jego przyczep do kości łódeczkowatej i kości czworobocznej większej

• M. odwodziciel krótki kciuka (m. abductor pollicis brevis)

Przyczep końcowy: boczny brzeg paliczka bliższego i rozcięgno grzbietowe kciuka

Czynność: odwodzi kciuk w stawie nadgarstkowo-śródręcznym, zgina w stawie śródręczno-paliczkowym i prostuje w stawie międzypaliczkowym.

Unerwienie: n. łokciowy

Unaczynienie: t. promieniowa

• M. zginacz krótki kciuka (m. flexor pollicis brevis)

Posiada dwie głowy: powierzchowną i głęboką

Przyczep końcowy: paliczek bliższy i trzeszczka promieniowa

Czynność: zginanie kciuka w stawie śródręczno-paliczkowym, przywodzenie i odwodzenie w stawie nadgarstkowo-śródręcznym.

Unerwienie: głowa głęboka – n. łokciowy, głowa powierzchowna – n. pośrodkowy

Unaczynienie: t. promieniowa

• M. przeciwstawiacz kciuka (m. opponens pollicis)

Przyczep końcowy: brzeg promieniowy I kości śródręcza

Czynność: przeciwstawianie kciuka pozostałym palcom

Unerwienie: n. pośrodkowy

Unaczynienie: t. promieniowa

• M. przywodziciel kciuka (m. adductor pollicis)

Posiada dwie głowy: skośną i poprzeczną

Przyczep końcowy: obie głowy na trzeszczce łokciowej i podstawie paliczka bliższego kciuka

Czynność: przywodzenie kciuka do palca II, zginanie i przeciwstawianie kciuka w stawie śródręczno-paliczkowym.

Unerwienie: n. pośrodkowy

Unaczynienie: łuk dłoniowy głęboki

• Mięśnie kłębika (palca V) – mm. hypothenaris

Przyczepy początkowe: troczek zginaczy, kość grochowata, haczyk kości haczykowatej

Unerwienie: n. łokciowy

Unaczynienie: t. łokciowa

• M. dłoniowy krótki (m. palmaris brevis)

Przyczep końcowy: skóra kłębika

Czynność: napinanie rozcięgna dłoniowego, ochrona t. i n. łokciowego

• M. odwodziciel palca małego (m. abductor digiti minimi)

Przyczep końcowy: podstawa paliczka bliższego palca V, częściowo – w rozcięgno grzbietowe palca V

Czynność: w stawie śródręczno-paliczkowym: odwodzenie palca V, w obu stawach międzypaliczkowych: prostowanie i zginanie.

• M. zginacz krótki palca małego (m. flexor digiti minimi brevis)

Przyczep końcowy: podstawa paliczka bliższego palca V

Czynność: zginanie palca V w stawie śródręczno-paliczkowym

• M. przeciwstawiacz palca małego (m. opponens digiti minimi)

Przyczep końcowy: brzeg łokciowy V kości śródręcza

Czynność: nieznaczne uwypuklanie kłębika ponad poziom dłoni.

• M. środkowe dłoni – leżą pod rozcięgnem dłoniowym.

• Mm. glistowate (mm. lumbricales) – najbardziej powierzchniowo. W liczbie 4, m. glistowaty I ma jedną głowę, pozostałe po dwie.

Przyczepy początkowe: ścięgna zginacza głębokiego palców

Przyczepy końcowe: przewijają się po stronie promieniowej paliczków bliższych palców II-V i przechodzą w rozcięgna grzbietowe.

Czynność: zginanie w stawach śródręczno-paliczkowych, prostowanie w stawach międzypaliczkowych

Unerwienie: mięśnie I i II przez n. pośrodkowy, mięśnie III i IV przez n. łokciowy

Unaczynienie: łuk dłoniowy powierzchowny

• Mm. międzykostne dłoniowe (mm. interossei palmares) – trzy mięśnie jednogłowe. Mięsień międzykostny I leży po łokciowej stronie II k. śródręcza, mięsień II i III po promieniowej stronie IV i V k. śródręcza

Przyczepy początkowe: odpowiednio na kości śródręcza II, IV i V

Przyczepy końcowe: wąskie ścięgna dochodzące do torebki stawów śródręczno-paliczkowych i rozcięgien grzbietowych

Czynność: przywodzenie palców do palca III, zginanie w stawach śródręczno-paliczkowych i prostowanie w stawach międzypaliczkowych

Unerwienie: n. łokciowy

Unaczynienie: łuk dłoniowy głęboki

• Mm. międzykostne grzbietowe (mm. interossei dorsales) – cztery mięśnie.

Przyczepy początkowe: każdy zaczyna się na podstawie dwóch sąsiednich kości śródręcza, dwoma głowami zwróconymi do siebie

Przyczepy końcowe: na torebkach stawów śródręczno-paliczkowych oraz w rozcięgnach grzbietowych II, III i IV palca (I i II ścięgno kończy się po promieniowej stronie palca II i III, a III i IV ścięgno po łokciowej stronie palca III i IV)

Czynność: odwodzenie palców od siebie oraz zginanie palców w stawach śródręczno-paliczkowych z równoczesnym prostowanie w stawach międzypaliczkowych.

Unerwienie: n. łokciowy

Unaczynienie: łuk dłoniowy głęboki.

Mięsień piersiowy większy

Mięsień piersiowy większy (m. pectoralis major) składa się z trzech części:

• część obojczykowa (pars clavicularis) – przyczep początkowy na obojczyku

• część mostkowo-żebrowa (pars sternocostalis) – przyczep początkowy na mostku i żebrach II-VI

• część brzuszna (pars abdominalis) – przyczep początkowy na pochewce mięśnia prostego brzucha

Przyczep końcowy (wspólny dla wszystkich części): grzebień guzka większego kości ramiennej

Czynność: przywodzenie ramienia, unoszenie żeber (pomocniczy mięsień wdechowy)

Unerwienie: n. piersiowe

Unaczynienie: t. pachowa

Mięsień naramienny

M. naramienny (m. deltoideus) – największy i najbardziej powierzchowny mięsień barku, kształtu trójgraniastego. Podstawa zwrócona do kości obręczy kończyny górnej; wierzchołek - do kości ramiennej.

Przyczep początkowy składa się z 3 części:

• obojczykowej (pars clavicularis) – na 1/3 barkowego końca obojczyka

• barkowej (pars acromialis) - na wyrostku barkowym łopatki

• grzebieniowej (pars spinalis) – na grzebieniu łopatki i powięzi m. nadgrzebieniowego

Przyczep końcowy: guzowatość naramienna k. ramiennej

Gruby brzeg przedni mięśnia oddzielony jest od m. piersiowego większego bruzdą naramienno-piersiową (sulcus deltoideopectoralis), w której leży żyła odpromieniowa (v. cephalica).

Czynność:

• cz. obojczykowa – nawraca ramię (pronatio humeri)

• cz. barkowa - odwodzi ramię (abductio humeri)

• cz. grzebieniowa – odwraca ramię (supinatio humeri)

• skurcz wszystkich części odwodzi ramię do pozycji poziomej.

Unerwienie: n. pachowy (n. axillaris)

Unaczynienie: t. pachowa i t. ramienna

Mięśnie głębokie szyi-grupa boczna

• Mięsień pochyły przedni - m. scaleus anterior

• Przyczep początkowy: guzki przednie kręgów szyjnych (C₃-C₆)

• Przyczep końcowy: guzek mięśnia pochyłego przedniego żebra I

Czynność: zamyka górny otwór klatki piersiowej

Unerwienie: C₆ i C₇

Unaczynienie: t. szyjna wstępująca – a. cervicalis ascendens, t. szyjna głęboka – a. cervicalis profunda, t. kręgowa – a. vertebralis, t.tarczowa dolna – a.thyroidea inferior

• Mięsień pochyły środkowy – m. scalenus medius

• Przyczep początkowy: boczny brzeg bruzdy nerwu rdzeniowego wyrostków poprzecznych.

• Przyczep końcowy: górna powierzchnia żebra I

Unerwienie: C₂-C₈

Unaczynienie: t. kręgowa – a. vertebralis, t. szyjna głęboka – a. cervicalis profunda, t. poprzeczna szyi – a. transversa colli

Pomiędzy m. pochyłym przednim a pochyłym środkowym znajduje się szczelina mięśni pochyłych – spatium interscalenum – przez nią przechodzą gałęzie splotu ramiennego – plexus brachialis i t. podobojczykowa – a. subclavia.

• Mięsień pochyły tylny – m. scalenus posterior

• Przyczep początkowy: guzki tylne wyrostków poprzecznych dwóch lub trzech dolnych kręgów szyjnych.

• Przyczep końcowy: powierzchnia górna żebra II

Unerwienie: od C₈

Unaczynienie: t. szyjna głęboka – a. cervicalis profunda, t. poprzeczna szyi – a. transversa colli, t. międzyżebrowa najwyższa – a. intercostalis suprema

• Mięsień pochyły najmniejszy – m. scalenus minimus

• Przyczep początkowy: wyrostki poprzeczne VI lub VII kręgu szyjnego

• Przyczep końcowy: żebro I lub osklepek opłucnej

Czynność: przy skurczu jednostronnym-pochylanie w bok kręgosłupa, przy skurczu obustronnym-zginanie kręgosłupa ku przodowi, przy ustalonym kręgosłupie-unoszenie żeber.

Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy – m. sternocleidomastoideus

Jest to mięsień szyi powierzchowny z grupy bocznej.

• Przyczep początkowy: składa się z 2 części które ograniczają dół nadobojczykowy mniejszy – fossa supraclavicularis minor:

  • Część przyśrodkowa: od rękojeści mostka

  • Część boczna: od końca mostkowego obojczyka

• Przyczep końcowy: boczna powierzchnia wyrostka sutkowa tego kości skroniowej i boczny odcinek kresy karkowej górnej kości potylicznej

Unerwienie: gałąź zewnętrzna nerwu dodatkowego(XI), gałęzie splotu szyjnego C₂-C₃

Unaczynienie: t. szyjna zewnętrzna – a. carotis externa, t. podobojczykowa – a. subclavia

Dół pachowy – fossa axillaris

• Ograniczony jest od przodu i tyłu przez fałdy pachowe:

• Fałd pachowy przedni – plica axillaris anterior, tworzy go m. piersiowy większy

• Fałd pachowy tylny – plica axillaris posterior, tworzy go m. najszerszy grzbietu i m. obły większy

• Dół wyścielony jest skórą pokrytą włoskami – hirci

• Powyżej dołu znajduje się jama pachowa, ograniczona

• Od przodu-przez mięśnie piersiowe większy i mniejszy

• Przyśrodkowo-ścianą klatki piersiowej

• Od tyłu-m. najszerszym grzbietu, m. obłym większym i łopatką z mięśniem podłopatkowym. Tu znajdują się dwie szczeliny pachowe które komunikują jamę pachową z powierzchnią grzbietową łopatki.

• Bocznie-głową i szyjką chirurgiczną kości ramiennej, m. kruczo ramiennym, głową krótką m. dwugłowego ramienia i pęczkiem naczyniowo-nerwowym

• Jama pachowa zawiera tętnice i żyłę pachową, pęczki i nerwy splotu ramiennego oraz naczynia chłonne(to tworzy powrózek naczyniowo-nerwowy) i węzły chłonne oraz obfitą tkankę tłuszczową.

• Węzły chłonne pachowe – nodi lymphatici axillares, przyjmują naczynia chłonne z kończyny górnej, ściany przedniej i bocznej tułowia, z gruczołu sutkowego i z okolic położonych na grzbiecie tułowia. Najwyżej znajdują się węzły chłonne pachowe szczytowe – nodi lymphatici axillares apicales. Naczynia odprowadzające węzłów szczytowych tworzą pień podobojczykowy – truncus subclavius.

• Pęczek naczyniowo-nerwowy przykryty jest od przodu m. piersiowym większym i mniejszym. M. piersiowy mniejszy dzieli powrózek naczyniowo-nerwowy na 3 odcinki:

• Górny-między obojczykiem i górnym brzegiem m. piersiowego mniejszego, tutaj 3 pęczki splotu ramiennego układają się bocznie i ku tyłowi od tętnicy pachowej

• Środkowy-tutaj pęczek przyśrodkowy wciska się między tętnice a żyłę i przesuwa żyłę pachową przyśrodkowo

• Dolny-tutaj długie nerwy splotu układają się dookoła tętnicy objętej korzeniami nerwu pośrodkowego.

Cechy mięśni mimicznych

• Mięśnie płaskie, często tylko jedna warstwa wiązek mięśniowych

• Brak powięzi – fascia – z wyjątkiem mięśnia policzkowego – musculus buccinator

• Przyczepy często w tkankach miękkich twarzy, przez co wpływają na fizjonomię twarzy

• Indywidualne zróżnicowanie grubości i rozpiętości, stąd indywidualne rysy twarzy

• Grupują się dookoła naturalnych otworów twarzy: oczodołu, ucha zewnętrznego, jamy ustnej, jamy nosowej.

• Biorą udział w tworzeniu mimiki twarzy

• ze względu na lokalizacje można podzielić je na kilka grup

  • mięśnie wejścia do oczodołu – mm aditus oribitae np. mięsień okrężny oka – m. orbicularis oculi

  • mięsień naczaszny – m. epicranius

  • mięśnie ucha zewnętrznego – mm auris externae

  • mięśnie ust – mm oris np. mięsień okrężny ust – m. orbicularis oris

  • mięśnie policzka – mm buccae np. mięsień policzkowy – m buccinator

  • mięśnie nosa zewnętrznego – mm nasi externi np. mięsień podłużny nosa – m. procerus

Okolica przednia szyi – regio colli anterior – trójkąty

• trójkąt podżuchwowy – trigonum submandibulare – ograniczony jest:

• od góry podstawą żuchwy, od tyłu brzuścem tylnym m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnykowym

• od przodu brzuścem przednim m. dwubrzuścowego,

• dno stanowi m. żuchwowo-gnykowy oraz m. gnykowo-językowy.

• W trójkącie tym znajduje się ślinianka podżuchwowa z otaczającą ją torebką łącznotkankową, węzły chłonne podżuchwowe, t. twarzowa i odgałęziająca się od niej t. podbródkowa, t. językowa, żyła twarzowa, ż. językowa, n. XII oraz n. żuchwowo-gnykowy. Tylno dolną część tego trójkąta nazywa się trójkątem tętnicy językowej – trigonum arteriae lingualis.

• trójkąt tętnicy szyjnej – trigonum caroticum – ograniczony jest:

• od przodu górnym brzuścem m. łopatkowo-gnykowego

• od tyłu przednim brzegiem m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego

• od góry brzuścem tylnym m. dwubrzuścowego

• W trójkącie tym znajduje się t. szyjna wspólna – a. carotis communis dzieląca się na t. szyjną wewnętrzną i zewnętrzną, od t. szyjnej zewnętrznej w trójkącie tym odchodzą odgałęzienia:

• t. tarczowa górna

• t. językowa

• t. twarzowa

• t. potyliczna

• t. gardłowa wstępująca

• tutaj biegnie też ż. szyjna wewnętrzna, n. błedny – n. vagus(X) z odchodzącym od niego n. krtaniowym górnym, łuk n. podjęzykowego, korzeń górny pętli szyjnej oraz pień współczulny.

Część II

Część nosowa gardła

Część nosowa (pars nasalis), zwana także częścią górną (epipharynx) lub jamą gardłowo-nosową (cavitas pharyngonasalis). Oddzielona od jamy gardłowo-krtaniowej (cavitas pharyngolaryngea) przez podniebienie miękkie.

• Otwarta ku dołowi i przodowi

• Od przodu: nozdrza tylne (choanae), łączące gardło z jamą nosową

• Na ścianie bocznej: ujście gardłowe trąbki słuchowej (ostium pharyngeum tubae auditivae), ograniczone z przodu fałdem trąbkowo-podniebiennym (plica salpingopalatina)

• Z tyłu ujścia gardłowego trąbki słuchowej: wał trąbkowy (torus tubarius), a na nim migdałek trąbkowy (tonsilla tubaria). Wał przechodzi ku dołowi w fałd trąbkowo-gardłowy (plica salpingopharyngea)

• W dolnej części ujścia gardłowego trąbki słuchowej: wał m. dźwigacza (torus levatorius)

• Ściana górna: stanowi sklepienie gardła (fornix pharyngis), przyczepia się do podstawy czaszki za pomocą powięzi gardłowo-podstawnej (fascia pharyngobasilaris).

• Na granicy ściany górnej i tylnej: migdałek gardłowy (tonsilla pharyngea), a na jego powierzchni widoczne dołki migdałkowe (fossulae tonsillares) i ich ślepe zakończenia – zasklepki migdałkowe (cryptae tonsillares).

• Migdałki wchodzą w skład pierścienia chłonnego Waldeyera.

Jama nosowa

Jama nosowa (cavitas nasi) – czworościenna przestrzeń zwężająca się ku górze.

Zatoki przynosowe

Zatoki przynosowe (sinus paranasales) – przestrzenie wypełnione powietrzem, wysłane błoną śluzową. Stanowią uwypuklenia jamy nosowej w obręb sąsiednich kości.

• Zatoka szczękowa (sinus maxillaris) – położona w trzonie szczęki, ma kształt trójściennej piramidy. Uchodzi do przewodu nosowego środkowego przez lejek sitowy (infundibulum ethmoidale).

• Zatoka czołowa (sinus frontalis) – w łusce kości czołowej. Jej wielkość może wykazywać duże różnice osobnicze. Na ogół rozdzielona niesymetrycznie na dwie zatoki (prawą i lewą) przez przez przegrodę zatok czołowych (septum sinuum frontalium). Uchodzi do przewodu nosowego środkowego przez lejek sitowy lub bezpośrednio przed nim.

• Zatoki sitowe (sinus ethmoidales) – składają się z komórek sitowych (cellulae ethmoidales) znajdujących się w obrębie błędnika sitowego kości sitowej. Wyróżniamy wśród nich:

• komórki sitowe przednie (cellulae ethmoidales anteriores) – uchodzą do przewodu nosowego środkowego

• komórki sitowe środkowe (cellulae ethmoidales mediae) – uchodzą do przewodu nosowego środkowego

• komórki sitowe tylne (cellulae ethmoidales posteriores) – uchodzą pod małżowiną nosową górną do przewodu nosowego górnego

• Zatoka klinowa (sinus sphenoidalis) – w trzonie kości klinowej. Rozdzielona niesymetrycznie na dwie części przez przegrodę zatok klinowych (septum sinuum sphenoidalium). Uchodzi do zachyłka klinowo-sitowego (recessus sphenoethmoidalis) przez otwór zatoki klinowej (apertura sinus sphenoidalis) w ścianie przedniej.

Unaczynienie: t. szczękowa (a. maxillaris) oraz t. oczna

Unerwienie: nerwy z I i II gałęzi nerwu trójdzielnego; zatoka szczękowa i klinowa przez n. szczękowy, pozostałe zatoki przez n. oczny. Okolica węchowa zaopatrywana przez n. węchowy.

Mięśnie krtani

Mięśnie krtani (mm. laryngis) dzielimy na:

• Mięśnie zewnętrzne – mające jeden przyczep na krtani:

• Mm. nadgnykowe – unoszenie krtani

• Mm. podgnykowe - obniżanie krtani

• M. zwieracz dolny gardła – ruch krtani ku tyłowi

• Mięśnie wewnętrzne krtani (własne)

Unerwienie: n. błędny (X), a dokładnie n. krtaniowy górny i n. krtaniowy dolny (n. laryngeus superior et inferior)

Unaczynienie: t. krtaniowa górna i dolna

• Mięśnie napinające więzadła głosowe:

• M. pierścienno-tarczowy (m. cricothyroideus)

Przyczep początkowy: zewnętrzna powierzchnia łuku chrząstki pierścieniowatej

Przyczep końcowy: dolny brzeg chrząstki tarczowatej

Włókna tworzą dwie części: prostą (pars recta) i skośną (pars obliqua)

Czynność: powodowanie wzrostu odległości między chrząstkami nalewkowatymi a chrząstką tarczowatą, w wyniku czego napinają się więzadła głosowe.

• Mięśnie rozwieracze szpary głośni:

• M. pierścienno-nalewkowy tylny (m. cricoarytenoideus posterior)

Przyczep początkowy: blaszka chrząstki pierścieniowatej

Przyczep końcowy: wyrostek mięśniowy chrząstki nalewkowatej tej samej strony

Czynność: oddalanie wyrostka głosowego wraz z więzadłem głosowym od linii pośrodkowej, a tym samym rozszerzanie szpary głośni.

• Mięśnie zwieracze szpary głośni:

• M. pierścienno-nalewkowy boczny (m. cricoarytenoideus lateralis)

Przyczep początkowy: górny brzeg chrząstki pierścieniowatej

Przyczep końcowy: wyrostek mięśniowy chrząstki nalewkowej

Czynność: pociąganie wyrostka mięśniowego ku przodowi i dołowi z jednoczesnym zbliżaniem do siebie wyrostków głosowych i zwieraniem szpary głośni w części międzybłoniastej.

• M. tarczowo-nalewkowy (m. thyroarytenoideus)

Przyczep początkowy: chrząstka tarczowata

Przyczep końcowy: chrząstka nalewkowata

Można w nim wyróżnić trzy części: m. tarczowo-nalewkowy zewnętrzny, m. głosowy (m. vocalis) i m. przedsionkowy (m. vestibularis)

Czynność: Zamykanie szpary głośni, zwężanie szpary przedsionka

• M. nalewkowy poprzeczny (m. arytenoideus transversus) – jedyny nieparzysty!

Złożony z wiązek poprzecznych przyczepiających się na tylnych i przyśrodkowych powierzchniach chrząstek nalewkowatych

Czynność: zamykanie szpary głośni w części międzychrząstkowej

• M. nalewkowy skośny (m. arytenoideus obliquus)

Przyczep początkowy: wyrostek mięśniowy chrząstki tarczowatej

Przyczep końcowy: wierzchołek przeciwległej chrząstki nalewkowatej

Mięśnie obu stron krzyżują się w linii pośrodkowej

Czynność: zamykanie części międzychrząstkowej szpary głośni

• Mięśnie zamykające wejście do krtani:

• M. tarczowo-nagłośniowy (m. thyroepiglotticus)

Przyczep początkowy: wewnętrzna strona kąta chrząstki tarczowatej

Przyczep końcowy: brzeg chrząstki nagłośniowej oraz błona czworokątna w fałdzie nalewkowo-nagłośniowym

Czynność: zamykanie wejścia do krtani

• M. nalewkowo-nagłośniowy (m. aryepiglotticus)

Przyczep początkowy: wierzchołek chrząstki nalewkowatej

Przyczep końcowy: boczny brzeg chrząstki nagłośniowej oraz błona czworokątna

Wchodzi w skład fałdu nalewkowo-nagłośniowego

Czynność: zamykanie wejścia do krtani.

Migdałek podniebienny

Migdałek podniebienny (tonsilla palatina) – leży w zatoce migdałkowej pomiędzy dwoma łukami podniebiennymi (podniebienno-językowym i podniebienno gardłowym), jest wielkości małej śliwki.

Powierzchnią boczną przylega do części policzkowo-gardłowej m. zwieracza górnego gardła, powierzchnia przyśrodkowa jest wolna, usiana wgłębieniami (10-20) zwanymi zatokami migdałkowymi (sinus tonsillares).

Unerwienie: n. językowo-gardłowy

Unaczynienie: t. twarzowa, t. podniebienna wstępująca, t. językowa, t. gardłowa wstępująca oraz tt. podniebienne mniejsze.

Żyły uchodzą do ż. twarzowej poprzez ż. podniebienną zewnętrzną.

Naczynia limfatyczne uchodzą do węzłów chłonnych szyjnych głębokich.

Ślinianka podjęzykowa

Ślinianka podjęzykowa (glandula sublingualis) – duży gruczoł ślinowy, o budowie cewkowo-pęcherzykowatej i wydzielaniu śluzowo-surowiczym. Leży pod błoną śluzową jamy ustnej właściwiej, uwypuklając ją w fałd podjęzykowy (plica sublingualis). Nie posiada torebki. Składa się z kilkunastu ślinianek podjęzykowych mniejszych, uchodzących do jamy ustnej przewodami mniejszymi ślinianki podjęzykowej (ductus sublinguales minores), wzdłuż fałdu podjęzykowego. Z przedniej, większej części ślinianki odchodzi przewód większy ślinianki podjęzykowej (ductus sublingualis major), który dołącza się do przewodu podżuchwowego (ductus submandibularis) i razem z nim uchodzi na mięsku podjęzykowym (caruncula sublingualis), leżącym z boku od wędzidełka języka (frenulum linguae)

Unaczynienie: od t. podjęzykowej

Unerwienie: n. językowy (n. lingualis); włókna przywspółczulne biegną do niego pośrednio przez strunę bębenkową (chorda tympani).

Gardło

Gardło (pharynx) – wspólny odcinek przewodu pokarmowego i oddechowego. Cewa o długości 13-14 cm, sięga od podstawy czaszki do wysokości chrząstki pierścieniowatej (= wysokość VI kręgu szyjnego). Linia przyczepu gardła do podstawy czaszki: guzek gardłowy-> podstawna część kości potylicznej-> chrząstkozrost klinowo-potyliczny-> część skalista k. skroniowej-> blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego k. klinowej-> kresa żuchwowo-gnykowa żuchwy.

Komunikuje się z jamą nosową, ustną i krtanią.

Części gardła:

• Sklepienie (fornix)

• Część nosowa (pars nasalis)

• Część ustna (pars oralis)

• Część krtaniowa (pars laryngea)

Zewnętrzną powierzchnię ściany gardła otacza przestrzeń okołogardłowa (spatium peripharyngeum), w której skład wchodzą dwie przestrzenie:

• pozagardłowa (spatium retropharyngeum)

• boczno-gardłowa (spatium lateropharyngeum) – wypełnienie: t. szyjna wspólna, ż. szyjna wewnętrzna, n. błędny, t. szyjna wewnętrzna, t. językowa, n. czaszkowe IX, X, XI, XII, pień współczulny, przyśrodkowy brzeg ślinianki przyusznej, tylna powierzchnia płatów gruczołu tarczowego.

Zęby

Zęby (dentes) – dwa łuki: górny i dolny (arcus dentalis superior et inferior). Łuk górny tworzą zęby szczęki, łuk dolny – zęby żuchwy. Uzębienie jest dwuszeregowe (dyphyodoni): zęby mleczne (dentes decidui) w liczbie 20, zęby stałe (dentes permanentes) w liczbie 32. Jest to uzębienie różnorodne: hererodont.

Uzębienie mleczne: siekacze (dentes incisivi) – 8, kły (dentes canini) – 4, zęby trzonowe (dentes molares) – 8. W uzębieniu stałym na miejsce z. trzonowych wchodzą zęby przedtrzonowe (dentes premolares) – 8, zębów trzonowych jest 12, a ostatnie nazywa się zębami opóźnionymi lub mądrości (dentes serotini vel sapientiae).

Każdy ząb składa się z:

• korony zęba (corona dentis) – pokrytej szkliwem

• szyjki zęba (collum dentis) – pokrytej dziąsłem

• korzenia zęba (radix dentis) – tkwi w zębodole dzięki wklinowaniu (gomphosis – odmiana więzozrostu).

Tkanka podstawowa to zębina, od zewnątrz na szyjce i korzeniu pokrywa kostniwem. Na szczycie korzenia zęba (apex radicis dentis) jest otwór szczytowy zęba (foramen apicis dentis), prowadzący do kanału korzenia zęba (canalis radicis dentis). Wewnątrz zęba: komora zęba (cavum dentis) wypełniona miazgą zęba (pulpa dentis).

Powierzchnia zewnętrzna zęba = powierzchnia wargowa (facies labialis) w zębach siecznych i kłach; powierzchnia policzkowa (facies buccalis) w zębach przedtrzonowych i trzonowych.

Powierzchnia wewnętrzna zęba = powierzchnia językowa (facies lingualis).

Unaczynienie: n. szczękowy i n. żuchwowy

Unaczynienie: tt. zębodołowe górne i dolne; naczynia limfatyczne do węzłów chłonnych podżuchwowych i szyjnych głębokich.

Chrząstki nosa

Cartilagines nasi

• Chrząstki nieparzyste:

• chrząstka przegrody nosa (cartilago septi nasi) – czworokątna płytka, wchodzi w skład chrzęstnej przegrody nosa. Przylega do: blaszki pionowej k. sitowej, lemiesza i grzebienia nosowego szczęki. Pomiędzy brzegami tylno-górnym i tylno-dolnym: wyrostek tylny (processus posterior), który może sięgać do kości klinowej.

• Chrząstki parzyste:

• chrząstka boczna nosa (cartilago nasi lateralis) – trójkątna blaszka, wchodzi w skład bocznej ściany nosa. Przylega do: kości nosowej, wyrostka czołowego szczęki, chrząstki przegrody nosa, odnogi bocznej chrząstki skrzydłowej większej.

• chrząstka skrzydłowa większa (cartilago alaris major) – stanowi rusztowanie skrzydła nosa, końca nosa i części ruchomej przegrody nosa. Składa się z dwóch odnóg: bocznej (crus laterale) i przyśrodkowej (crus mediale).

• chrząstki skrzydłowe mniejsze (cartilagines alares minores) – występują w liczbie 1-3, leżą ku tyłowi od odnogi bocznej ch. skrzydłowej większej.

• chrząstki nosowe dodatkowe (cartilagines nasales accesoriae) – małe, nieregularne płytki, leżą między chrząstką boczną nosa a ch. skrzydłową większą.

• chrząstka lemieszowo-nosowa (cartilago vomeronasalis) – niewielka, wąska, wydłużona; wchodzi między ch. przegrody nosa i lemiesz.

Unerwienie: w. ruchowe – n. twarzowy; w. czuciowe – n. oczny i n. szczękowy

Unaczynienie: t. oczna, t. twarzowa, t. podoczodołowa

Ślinianka podżuchwowa

Ślinianka podżuchwowa (glandula submandibularis) – gruczoł śluzowo-surowiczy, cewkowo-pęcherzykowaty mieszany. Leży w trójkącie podżuchwowym (trigonum submandibulare), na zewnętrznej powierzchni m. żuchwowo-gnykowego. Torebka ślinianki utworzona z blaszki powierzchownej powięzi szyi.

Od tylno-górnego końca ślinianki odchodzi przewód ślinianki podżuchwowej (ductus submandibularis). Ma ok. 5 cm, krzyżuje się z n. językowym i uchodzi na mięsku podjęzykowym (caruncula sublingualis) razem z przewodem ślinianki podjęzykowej (ductus sublingualis major).

Unerwienie: n. językowy (włókna biegną do niego przez strunę bębenkową – chorda tympani); gg. gruczołowe (rr. glandulares)

Unaczynienie: t. twarzowa.

Język – lingua – budowa ogólna

• Na języku rozróżniamy dwie części:

• trzon – corpus linguae – jest wysuwalny i zakończony końcem języka – apex linguae

Na trzonie wyróżniamy powierzchnię górną zwaną grzbietem języka – dorsum linguae i powierzchnię dolną – facies inferior linguae. Z każdej strony znajduje się brzeg języka – margo linguae. Przez środek grzbietu języka biegnie bruzda pośrodkowa języka – sulcus medianus linguae która dzieli język na dwie połowy.

• korzeń(nasada) – radix linguae – jest niewysuwalny

Granicę między trzonem i korzeniem stanowi bruzda krańcowa – sulcus terminalis(szczytem zwrócona ku otworowi ślepemu a końce bruzdy przylegają do łuku podniebienno językowego – arcus palatoglossus)

• Języka składa się z:

• błony śluzowej języka – tunica mucosa linguae

Błona śluzowa na powierzchni dolnej tworzy fałd zwany wędzidełkiem języka – frenulum linguae a z boku od wędzidełka biegnie fałd strzępiasty – plica fimbriata.

Na błonie śluzowej grzbietu języka występują brodawki:

• nitkowate – papillae filiformes, na końcu, brzegach i grzbiecie języka

• grzybowate – papillae fungiformes, na końcu i brzegach, na ich zewnętrznej powierzchni znajdują się kubki smakowe

• liściaste – papillae foliatae, na brzegach tylnej części trzonu

• okolone – papillae vallatae, wzdłuż bruzdy krańcowej

Błona śluzowa zawiera mieszki językowe – folliculi lingua les tworzące migdałek językowy – tonsilla lingualis.

• mięśni języka

• Od nasady języka do nagłośni przebiegają trzy fałdy:

• dwa fałdy językowo-nagłośniowe boczne – plicae glossoepiglotticae laterales

• fałd językowo-nagłośniowy pośrodkowy – plica glossoepiglotica mediana

Wgłębienia między nimi to dołki nagłośniowe – valleculae epiglotticae

Dno jamy ustnej

Stanowi je przepona jamy ustnej – diphragma oris wytworzona przez oba mięśnie żuchwowo-gnykowe – mm. mylohyoidei, wzmocniona od góry przez oba mięśnie bródkowo-gnykowe – mm geniohyoideus a od dołu przez brzuśce przednie mm dwubrzuścowych. Tutaj znajduję się ujście przewodów ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej. W przednim zakresie dna jamy ustnej od jego środka do wyrostka zębodołowego ciągnie się fałd błony śluzowej zwany wędzidełkiem języka – fenulum linguae.

Jama krtani – cavitas laryngis

• składa się z trzech części:

• jama górna krtani – cavitas laryngis superior, czyli przedsionek krtani – vestibulum laryngis, sięga od fałdów nalewkowo-nagłośniowych aż do fałdów przedsionkowych. Ścianę przednią buduje nagłośnia - epiglottis, ścianę tylną chrząstki nalewkowate – cartilagines arytenoideae a ściany boczne oddzielają przedsionek krtani od zachyłka gruszkowatego gardła.

• jama pośrednia krtani – cavitas laryngis intermedia, znajduje się między fałdami przedsionkowymi a fałdami głosowymi:

• fałd przedsionkowy – plica vestibularis, oba fałdy przedsionkowe ograniczają szparę przedsionka – rima vestibuli

• fałd głosowy – plica vocalis, oba fałdy głosowe ograniczają szparę głośni – rima glottis. W szparze głośni wyróznia się część międzybłoniastą – pars intermembranacea i część międzychrząstkową – pars intercartilaginea. Fałdy głosowe łącznie z szparą głośni tworzą głośnię – glottis

• jama dolna krtani – cavitas laryngis inferior, czyli jama podgłośniowa – cavitas infraglotticum, znajduje się poniżej fałdów głosowych i przechodzi w tchawice.

Chrząstki krtani – cartilagines laryngis

• Nieparzyste:

• chrząstka tarczowata – cartilago thyroidea

Tworzy wyniosłość krtaniową – prominentia laryngea. Budują ją dwie blaszki: prawa i lewa – lamina dextra et sinistra. Na zewnętrznej powierzchni obu blaszek znajduje się kresa skośna – linea obliqua służąca do przyczepu mięśni. W miejscu połączenia obu blaszek znajduje się wcięcie tarczowe górne – incisura thyroidea superior. Brzeg tylny każdej z blaszek przechodzi ku górze w róg górny – cornu superius a ku dołowi w róg dolny – cornu inferius(na nich znajdują się powierzchnie stawowe dla połączenia z chrząstką pierścieniowatą)

• chrząstka pierścieniowata – cartilago cricoidea, leży pomiędzy chrząstką tarczowatą a tchawicą.

Zbudowana jest z blaszki chrząstki pierścieniowatej – lamina cartilaginis cricoidei oraz łuku chrząstki pierścieniowatej – arcus cartilaginis cricoidei. Na obu powierzchniach bocznych blaszki znajdują się powierzchnie stawowe tarczowe – facies articulares thyroideae. Na górnym brzegu blaszki znajdują się powierzchnie stawowe nalewkowate – facies articulares arytenoideae do połączenia stawowego z chrząstkami nalewkowatymi.

• chrząstka nagłośniowa – cartilago epiglottica

Ma kształt wachlarzowaty, jej górna, rozszerzona część tworzy przednie ograniczenie wejścia do krtani a dolna, zwężona część tworzy szypułę – petiolus którą chrząstka ta przymocowana jest do krtani. Zamyka bądź otwiera wejście do krtani.

• Parzyste:

• chrząstki nalewkowate – cartilagines arytenoideae, mają kształt trójściennych piramid, posiadają 3 powierzchnnie:

• przednio-boczną – facies anterolateralis, na której znajduje się grzebień łukowaty – crista arcuata który oddziela dołek trójkątny – fovea triangularis od dołka podłużnego – fovea oblongata.

• przyśrodkową – facies medialis

• tylną – facies posterior

oraz:

• podstawę – basis cartlaginis arytenoideae, na której znajduje się powierzchnia stawowa dla połączenia z blaszką chrząstki pierścieniowatej. Od podstawy odchodzą dwa wyrostki: głosowy – processus vocalis do którego przyczepia się więzadło głosowe i mięśniowy – processus muscularis który służy do przyczepu mięśni pierścienno-nalewkowych tylnego i bocznego.

• wierzchołek – apex

• chrząstki rożkowate – cartilagines corniculatae, leżą na wierzchołkach chrząstek nalewkowatych

• chrząstki klinowate – cartilagines cuneiformes, leżą w fałdach nalewkowo-nagłośniowych.

• chrząstki trzeszczkowate – cartilagines sesamoideae, mogą występować w różnych częściach krtani

Jama ustna właściwa – cavitas oris propria

Jest to przestrzeń znajdująca się za wyrostkami zębodołowymi.

• Ścianę górną tworzy podniebienie twarde – palatum durum i podniebienie miękkie – palatum molle. Granica tylna sięga do łuku podniebienno-językowego – arcus palatoglossus. Podniebienie miękkie posiada pośrodku języczek – uvula a po obu stronach języczka znajdują się dwa łuki: łuk podniebienno-językowy – arcus palatoglossus i łuk podniebienno-gardłowy – arcus palatopharyngeus.

• Dno jamy ustnej stanowi przepona jamy ustnej – diphragma oris wytworzona przez oba mięśnie żuchwowo-gnykowe – mm. mylohyoidei, wzmocniona od góry przez oba mięśnie bródkowo-gnykowe – mm geniohyoideus a od dołu przez brzuśce przednie mm dwubrzuścowych. Znajduje się tu ujście przewodów ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej które uchodzą na mięsku podjęzykowym – caruncula sublingualis.

• Łączy się poprzez cieśń gradzieli – istmus faucium z częścią ustną gardła.

Mięśnie podniebienia

• Ku górze:

• mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego – m. levator veli palatini

Przyczep początkowy: dolna powierzchnia części skalistej

Przyczep końcowy: rozcięgno podniebienia – aponeurosis palatina

Czynność: podnosi i napina podniebienie, zwęża nieco ujście gardłowe trąbki słuchowej.

Unerwienie: gałązki splotu gardłowego pochodzące od n. językowo-gardłowego(IX) – n. glossopharyngeus, n błędnego(X) – n. vagus, n. twarzowego(VII) – n. facialis.

• mięsień napinacz podniebienia miękkiego – m. tensor veli palatini

Przyczep początkowy: dół łódeczkowaty, kolec kości klinowej i błoniasta ściana trąbki słuchowej

Przyczep końcowy: rozcięgno podniebienia – aponeurosis palatina

Czynność: napina i unosi podniebienie miękkie i jednocześnie rozszerza światło trąbki słuchowej

Unerwienie: n. mięśnia napinacza podniebienia miękkiego – n. musculi tensoris veli palatini – jest to odgałęzienie n. skrzydłowego przyśrodkowego

• Ku dołowi:

• mięsień podniebienno-językowy – m. palatoglossus, biegnie w łuku podniebienno-językowym

Przyczep początkowy: rozcięgno podniebienia

Przyczep końcowy: brzeg języka

Czynność: obniża podniebienie miękkie

Unerwienie: gałązki splotu gardłowego

• mięsień podniebienno-gardłowy – m. palatopharyngeus, wyróżniamy w nim 3 części:

• tarczowo-podniebienna – pars thyreopalatina, biegnie od tylnego brzegu chrząstki tarczowatej do środkowej części podniebienia

• gardłowo-podniebienna – pars pharyngopalatina, biegnie od tylnej ściany gardła do haczyka skrzydłowego

• m. trąbkowo-gardłowy – m. salpingopharyngeus, rozciąga się w ścianie gardła i kończy na chrząstce trąbki gardłowej. Wywołuje fałd trąbkowo-gardłowy – plica salpingopharyngea

Czynność: podnosi krtań i gardło skracając je.

Unerwienie: gałązki splotu gardłowego

• mięsień języczka – m. uvulae

Przyczep początkowy: obie strony kolca nosowego tylnego – spina nasalis posterior

Przyczep końcowy: języczek

Czynność: skracanie języczka

Unerwienie: splot gardłowy i nerw twarzowy

Gruczoł tarczowy i przytarczyce – glandula thyroidea et glandulae parathyroideae

• Gruczoł tarczowy – glandula thyroidea jest gruczołem wydzielania wewnętrznego produkującym tyroksynę i trójjodotyroninę. Otoczony jest torebką która wnika do narządu tworząc zrąb – stroma w obrębie którego leżą pęcherzyki – folliculi, grupy pęcherzyków tworzą płaciki gruczołu tarczowego – lobuli glandulae thyroideae. Posiada dwa płaty: prawy i lewy – lobus dexter et sinister oraz więźinę gruczołu tarczowego – isthmus glandulae thyroideae. Na każdym płacie odróżniamy trzy powierzchnie:

• przednia – przykryta przez m. podgnykowe

• przyśrodkowa- obejmuje tchawicę

• tylna – pokrywa powrózek naczyniowo-nerwowy szyi.

Unaczynienie: do tarczycy dochodzą 4 tętnice: tętnice tarczowe górne prawa i lewa które odchodzą od t. szyjnej zewnętrznej, tętnice tarczowe dolne prawa i lewa które odchodzą od t. podobojczykowej.

Unerwienie: włókna współczulne pochodzą z części szyjnej pnia współczulnego a przywspółczulne od nerwu błędnego.

• Przytarczyce – gruczoły przytarczyczne – glandulae parathyroideae, występują jako cztery przytarczyce: dwie górne i dwie dolne. Każda otoczona jest własną torebką łącznotkankową. Leżą w powięźi przylegającej do tylnej powierzchni tarczycy. Produkują parathormon.

Unaczynienie i unerwienie jak gruczołu tarczowego.

Połączenia krtani z otoczeniem

• Błona tarczowo-gnykowa – membrana thyrohyoidea – łączy górny brzeg chrząstki tarczowatej z trzonem kości gnykowej, wzmocniona jest więzadłem tarczowo-gnykowym pośrodkowym – ligamentum thyrohyoideum medianum oraz więzadłami tarczowo-gnykowymi bocznymi-ligamenta thyrohyoidea lateralia

• więzadło gnykowo-nagłośniowe – ligamentum hyoepiglotticum

• więzadło językowo-nagłośniowe – ligamentum glossoepiglotticum, biegnie od nasady języka w fałdzie językowo-nagłośniowym pośrodkowym

• więzadło pierścienno-tchawiczne – ligamentum cricotracheale, rozpięte między chrząstką pierścieniowatą a pierwszą chrząstką tchawicy

• więzadła rożkowo-gardłowe – ligamenta corniculopharyngea

• więzadło pierścienno-gardłowe – ligamentum cricopharyngeum, biegnie od chrząstki pierścieniowatej do przedniej ściany gardła

Przedsionek ust – vestibulum oris

• Ograniczony jest:

• od zewnątrz: wargami ust –labia oris, gdzie wyróżniamy wargę górną i dolną – labium superius et inferius oraz policzkami – buccae.

• od wewnątrz: wyrostkami zębodołowymi – processus alveolaris i zębami – dentes.

• Na górnej granicy przedsionka ust błona śluzowa przechodzi z warg na dziąsła – gingiva – jest to sklepienie przedsionka – fornix vestibuli.

• Przedsionek komunikuje się z jamą ustną właściwą dzięki szczelinie położonej za ostatnimi zębami trzonowymi – spatium retromolare

• W przedsionku na wysokości drugiego zęba trzonowego górnego uchodzi przewód ślinianki przyuszniczej, ujście to znajduje się na brodawce przyuszniczej – papilla parotidea

Ślinianka przyuszna – glandula parotidea

• jest gruczołem ślinowym typu merokrynicznego, jest gruczołem pęcherzykowym.

• składa się z 2 części:

• powierzchowna-kształt trójkąta, zwrócona podstawą do przewodu słuchowego zewnętrznego i łuku jarzmowego, wierzchołkiem do kąta żuchwy, brzeg przedni do m. żwacza a brzeg tylny do m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego

• głęboka-leży w dole zażuchwowym, przednia ściana przylega do m. żwacza, tylnego brzegu gałęzi żuchwy i do m. skrzydłowa tego przyśrodkowego. Ściana tylna do wyrostka sutkowa tego kości skroniowej, m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego i brzuśca tylnego mięśnia dwubrzuścowego. Ściana górna styka się ze stawem skroniowo-żuchwowym.

• Ślinianka ta połączona jest z jamą ust przewodem przyuszniczym odchodzącym z górnej części przedniego brzegu do przedsionka ust na brodawce przyuszniczej – papilla parotidea

• Przez śliniankę przechodzi tętnica szyjna zewnętrzna, żyła zażuchwowa oraz nerw twarzowy które tworzą splot przyuszniczy – plexus parotideus. Gałęzie tego splotu tworzą gęsią stopę większą – pes anserinus major.

• Unaczynienie: pochodzi od tętnicy skroniowej powierzchniowej i od tętnicy szczękowej.

• Unerwienie:

• wydzielnicze: bierze początek w jądrze ślinowym dolnym – nucleus salivatorius inferior, następnie poprzez włókna przywspółczulne przedzwojowe które należą do n. językowo-gardłowego(IX) od którego odchodzi n. bębenkowy - n. tympanicus do splotu bębenkowego i następnie jako nerw skalisty mniejszy – n. petrosus minor dostaje się do zwoju usznego – ganglion oticum. Z tego zwoju włókna zazwojowe połączone z nerwem uszno-skroniowym dochodzą do splotu przyuszni czego i rozgałęziają w obrębie ślinianki.

• współczulne – pochodzą od splotu otaczającego t. skroniową powierzchowną i t. szczękową.

Ślinianka przyuszna

Ślinianka przyuszna – glandula parotidea

• duży gruczoł ślinowy typu merokrynicznego

• morfologicznie - gruczoł pęcherzykowy, fizjologicznie – surowiczy

• nie jest wyczuwalna przez skórę – wyjątek – w czasie nagminnego zapalenia przyusznic

• pokryta powięzią przyuszniczo-żwaczową, która dzieli ją na zraziki

• składa się z 2 części:

powierzchownej: zwrócony podstawą do: chrzęstnej części przewodu słuchowego zewnętrznego łuku jarzmowego zwrócony wierzchołkiem do: kąta żuchwy zwrócony brzegiem przednim do: m. żwacza zwrócony brzegiem tylnym do: m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego	głębokiej: w dole zażuchwowym zwrócony przednią ścianą do: m. żwacza tylnego brzegu gałęzi żuchwy m. skrzydłowa tego przyśrodkowego zwrócony tylną ścianą do: wyrostka sutkowa tego k. skroniowej m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego brzuśca tylnego mięśnia dwubrzuścowego zwrócony górną ścianą do: stawu skroniowo-żuchwowego

• połączona z jamą ustną przewodem przyuszniczym

  • równolegle do łuku jarzmowego

  • poziomo po pow. m. żwacza

  • przebija m. policzkowy

  • uchodzi do przedsionka ust na brodawce przyuszniczej – papilla parotidea na wysokości 2 zęba trzonowego

• Unaczynienie:

  • Pochodzi od tętnicy skroniowej powierzchniowej i t. szczękowej

  • Przechodzi przez nią tętnica szyjna zewnętrzna, żyła zażuchwowa tworzące splot przyuszniczy. Jego gałęzie tworzą gęsią stopę większą – pes anserinus major

• Unerwienie:

  • Początek w jądrze ślinowym dolnym

  • Włókna przywspółczulne przedzwojowe n. językowo-gardłowego

    • N. bębenkowy -> splot bębenkowy -> n. skalisty większy -> zwój uszny -> splot przyuszniczy n. VII

  • Włókna współczulne od splotu otaczającego tętnice ślinianki, zwężające ich światło

  • Włókna czuciowe – nerw uszny wielki, należącego do splotu szyjnego

Pierścień Waldeyera

Pierścień gardłowy Waldeyera = pierścień chłonny gardła

• nagromadzenie tkanki chłonnej w gardle

• znaczenie ochronne przed czynnikami chorobotwórczymi, chroniące przed ich penetracją do dalszych odcinków układu oddechowego i pokarmowego.

• wprowadził do anatomii Heinrich Wilhelm Gottfried von Waldeyer-Hartz w 1884 roku.

• W jego skład wchodzą:

  • migdałek gardłowy - tonsilla pharyngea

  • migdałki trąbkowe – tonsilla tubaria - w okolicach ujścia gardłowego trąbki słuchowej w części nosowej gardła.

  • migdałki podniebienne – tonsilla palatina

  • migdałek językowy – tonsilla lingualis

  • pojedyncze grudki chłonne rozproszone w błonie śluzowej gardła

  • pasma boczne tkanki chłonnej zlokalizowane na tylnej ścianie gardła.

Część krtaniowa gardła

Jama gardła – cavitas pharyngis

• Cz. nosowa

• Cz. ustna

• Cz. krtaniowa – pars laryngea

  • Łączy się z przedsionkiem krtani wejściem do krtani – auditus laryngis

  • Po jego bokach znajduje się zachyłek gruszkowaty – recessus piriformis

    • Pomiędzy:

      • Od str. bocznej: chrząstką tarczowatą lub bł. tarczowo-gnykową

      • Od str. przyśrodkowej: fałdem nalewkowo-nagłośniowym, chrząstką nalewkowatą i pierścieniowatą

    • Od brzegów bocznych nagłośni biegnie fałd gardłowo-nagłośniowy – plica pharyngoepiglotica wytworzony przez część m. rylcowo-gardłowego

    • W przedniej ścianie zachyłka biegnie skośnie przyśrodkowo i ku dołowi fałd n. krtaniowego – plica n. laryngei wytworzony przebiegiem g. wewnętrznej n. krtaniowego górnego

Mięśnie gardła

Mięśnie zwieracze gardła – mm. constrictores pharyngis

• Tworzą warstwę okrężną

• Włókna tych mięśni biegną skośnie zakreślając podkowę otwartą ku przodowi

• Mięśnie obu stron łączą się w linii pośrodkowej ściany tylnej tworząc szew gardła – raphe pharyngei, który przyczepia się do guzka gardłowego

• 3 pary mięśni ułożone dachówkowato

• Czynność: zwężanie i skracanie gardła

M. zwieracz górny gardła - m. constrictor pharyngis superior

	P. początkowy	P. końcowy
Cz. skrzydłowo-gardłowa – p. pterygopharyngea	- haczyk skrzydłowy - blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego k. klinowej	Szew gardłowy
Cz. policzkowo-gardłowa – p. buccopharyngea	- szew skrzydłowo-żuchwowy
Cz. żuchwowo-gardłowa – p. mylopharyngea	- kresa żuchwowo-gnykowa
Cz. językowo-gardłowa – p. glossopharyngea	- boczna cz. języka

M. zwieracz środkowy gardła - m. constrictor pharyngis medius

• Brzeg górny pokrywa m. zwieracz górny gardła

• Sięga do miejsca, w którym do ściany gardła dochodzi m. rylcowo-gnykowy

	P. początkowy	P. końcowy
Cz. rogowo-gardłowa – p. ceratopharyngea	- rogi większe k. gnykowej	Szew gardła
Cz. chrząstkowo-gardłowa – p. chondropharyngea	- rogi mniejsze k. gnykowej

M. zwieracz dolny gardła - m. constrictor pharyngis inferior

	P. początkowy	P. końcowy
Cz. tarczowo-gardłowa – p. thyropharyngea	- kresa skośna ch. tarczowatej	Szew gardłowy
Cz. pierścienno-gardłowa – p. cricopharyngea	- chrząstka pierścieniowata
Cz. tchawiczo-gardłowa – p. tracheopharyngea	- I ch. tchawicza

Mięśnie dźwigacze gardła – mm. levatores pharyngis

• Warstwa podłużna m. gardła

• Nie przykrywają całej tylnej ściany narządu – głównie jego dolną część od k. gnykowej do ch. Tarczowatej

M. rylcowo-gardłowy – m. stylopharyngeus

• Wchodzi między m. zwieracz gardła górny i środkowy

• Ostatnie wiązki mięśnia tworzą fałd gardłowo-nagłośniowy

P. początkowy	- wyrostek rylcowaty k. skroniowej
P. końcowy	- bł. włóknista gardła - ch. tarczowata - ch. pierścieniowata - nagłośnia
Przebieg	- ku dołowi i przyśrodkowo

M. podniebienno-gardłowy – m. palatopharyngeus

• Najgłębsza warstwa m. gardła

• Biegnie w łuku podniebienno-gardłowym

• Ostatnie wiązki tworzą m. trąbkowo-gardłowy – m. salpinopharyngeus wytwarzający fałd tej samej nazwy

	P. początkowy	P. końcowy
Cz. gardłowo-podniebienna – p. pharyngopalatina	- tylna ściana cz. krtaniowej gardła	- rozcięgno podniebienne - haczyk skrzydłowy - blaszka przyśrodkowa ch. trąbki słuchowej
Cz. tarczowo-podniebienna – p. thyropalatina	- tylne brzegi ch. tarczowatej

Połączenia stawowe chrząstek i błona włóknisto–sprężysta krtani

STAW PIERŚCIENNO-TARCZOWY - articulatio cricothyroidea
Pow. stawowe:
Wzmocnienia:
Ruchomość:

STAW PIERŚCIENNO-NALEWKOWY - articulatio cricoarytenoidea
Pow. stawowe:
Wzmocnienia:
Ruchomość:

Błona włóknisto-sprężysta krtani – membrana fibroelastica laryngis

• połączenie w ścianie krtani między błoną śluzową a mięśniami

• od chrząstki tarczowatej do nagłośniowej

• Składa się z:

  • Część dolna:

    • łączy górny brzeg chrząstki pierścieniowatej z więzadłami głosowymi - ligg. vocalia -> stożek sprężysty - conus elasticus

      • w przód i przyśrodkowo grubieje w więzadło pierścienno-tarczowe - lig. cricithyroideum = część wolna stożka - pars libera coni elastici

      • w stronę górno-przyśrodkową - więzadło głosowe - lig. vocale

        • od wyrostka głosowego chrząstki nalewkowatej do wewnętrznej strony kąta chrząstki tarczowatej.

  • Część górna = błona czworokątna - membrana quardrangularis

    • od fałdu przedsionkowego - plica vestibularis powyżej fałdu głosowego - plica vocalis zawierającego więzadło głosowe

    • kończy się w fałdzie nalewkowo-nagłośniowym - plica aryepiglottica

Mięśnie języka

Mięśnie wewnętrzne (własne) języka – zmiana kształtu języka

• M. podłużny języka górny – m. longitudinalis superior

  • Na całej szerokości grzbietu języka

  • Na brzegach wzmocniony wiązkami m. rylcowo-językowego

• M. podłużny języka dolny – m. longitudinalis interior

  • Wzdłuż dolnej pow. języka

• M. poprzeczny języka – m. transversus lingua

  • Początek w cz. tylnej na przegrodzie języka

  • Koniec na brzegach języka

  • Na końcu języka staje się mięśniem nieparzystym – brak przegrody języka

• M. pionowy języka – m. verticalis lingua

  • Od pow. dolnej ku górnej

Mięśnie zewnętrzne języka – zmiana położenia języka

• M. bródkowo-językowy – m. genioglossus

  • Największy mięsień języka

  • Biegnie wachlarzowato w głąb

  • Od guzka górnego kolca bródkowego żuchwy

  • Do chrząstki nagłośniowej krtani

  • Prawy i lewy mięsień rozdzielone przegrodą języka

  • Pociąganie do przodu i obniżanie języka

• M. gnykowo-językowy – m. hyoglossus

  • Od trzonu i rogu większego k. gnykowej

  • Do brzegu języka

  • Pociąganie języka ku tyłowi i dołowi

• M. rylcowo-językowy – m. styloglossus

  • Od wyrostka rylcowatego k. skroniowej i w. rylcowo-żuchwowego

  • Do brzegu języka

  • Pociąganie języka ku tyłowi i górze

Część III – NERWY, NACZYNIA

Nerw szczękowy

Nerw szczękowy – nerwus maxillaris

• Nerw czuciowy

• W bocznej ścianie zatoki jamistej, gdzie oddaje gałąź oponową środkową

• Wychodzi przez otwór okrągły – foramen ovale do dołu skrzydłowo-podniebiennego, dzieląc się na:

  • N. jarzmowy – nervus zygomaticus

    • Przechodzi do oczodołu szczeliną oczodołową dolną

    • Biegnie po bocznej ścianie oczodołu

    • Przez otwór jarzmowo-oczodołowy wchodzi do k. jarzmowej, dzieląc się na:

      • Gałąź jarzmowo-skroniowa – r. zygomaticotemporalis, unerwia

        • skórę skroni

        • skórę bocznej okolicy czoła

      • Gałąź jarzmowo-twarzowa – r. zygomaticofacialis, unerwia:

        • skórę policzka w okolicy jarzmowej

    • oddaje gałąź do n. łzowego, która doprowadza do gruczołu łzowego włókna wydzielnicze przywspółczulne z n. VII i zwoju skrzydłowo-podniebiennego

  • N. podoczodołowy - nervus infraorbitalis

    • Przedłużenie głównego pnia n. szczękowego

    • Z dołu skrzydłowo-podniebiennego przechodzi do oczodołu przez szczelinę oczodołową dolną

    • W oczodole biegnie w bruździe -> kanale podoczodołowym -> przez otwór podoczodołowy wychodzi na powierzchnię przednią szczęki

    • W dole kłowym końcowe gałęzie tworzą stopę gęsią mniejszą – pes anserinus minor

    • Odgałęzienia:

      • Nn. zębodołowe górne – nn. alveolares superiores, unerwia: zęby i dziąsła szczęki. Oddaje odgałęzienia, tworzące splot zębowy górny:

        • Gg. zębodołowe górne tylne – rr. alveolares superiores posteriores – zęby trzonowe

        • G. zębodołowa górna środkowa – r. alveolaris superioris medius – dziąsła i zęby przedtrzonowe górne

        • Gg. zębodołowe górne przednie – rr. alveolares superiores anteriores – kieł, z. sieczne, dziąsła

      • Gg. zwojowe – rr. ganglionares = nn. skrzydłowo-podniebienne – nn. pterygopalatini

        • 2-3 gałązki odchodzące od pnia n. szczękowego

        • Dołączające jako korzeń czuciowy do zwoju skrzydłowo-podniebiennego

2. Nerw błędny w odcinku szyjnym

N. błędny – nervus vagus (X):

• Mieszany:

  • Włókna czuciowe dla: narządów wewnętrznych

  • Włókna ruchowe dla: mięśni gardła, krtani, przełyku

• Wychodzi z jamy czaszki przez otwór szyjny – foramen jugulare razem z n. IX i XI

• Tworzy 2 zwoje: górny i dolny

• Części:

  • Głowowa

  • Piersiowa

  • Brzuszna

  • Szyjna:

    • Gg. gardłowe – rr. pharyngei

      • tworzą splot gardłowy z odgałęzieniami n. IX

    • N. krtaniowy górny – n.laryngeus superior

      • bł. śluzowa krtani i mięsień pierścienno-tarczowy

    • Gg. sercowe szyjne górne/dolne – r. cardiaci cervicales superiores/inferiores

      • dochodzą do splotu sercowego w klatce piersiowej

    • N. krtaniowy wsteczny – n. laryngeus recurrens:

      • odchodzi od pnia n. X na granicy szyjnej i piersiowej

      • leży między przełykiem i tchawicą

      • otacza po str. prawej tętnicę podobojczykową prawą, po str. lewej – łuk aorty

      • zatacza łuk i powraca na szyję biegnąc ku krtani

      • oddaje g. tchawicze i przełykowe, po czym zmienia nazwę na n. krtaniowy dolny – n. laryngeus inferior

      • przed wejściem do krtani krzyżuje się z tętnicą tarczową dolną

      • unerwia m. krtani z wyjątkiem m. pierścienno-tarczowego

      • jest nerwem głosu

Tętnica szyjna zewnętrzna – przebieg, gł. odgałęzienia

Tętnica szyjna zewnętrzna – a. carotis externa:

• Położona w trójkącie tętnicy szyjnej, głębiej niż m. szeroki szyi

• Początkowo przyśrodkowo -> kieruje się ku przodowi i bocznie od t. szyjnej wewnętrznej

• W kierunku kąta żuchwy pokryta przez brzusiec tylny m. dwubrzuścowego, m. rylcowo-gnykowy oraz łuk n. podjęzykowego

• Pokryta ślinianką przyuszną w okolicy zażuchwowej, krzyżując się z n. VII

• Oddzielona od t. szyjnej wewnętrznej m. rylcowo-językowym i rylcowo-gardłowym

• Ku tyłowi od szyjki żuchwy dzieli się na:

  • Gałęzie przednie:

    • T. tarczowa górna – a. thyroidea superior

      • Powyżej rogów większych k. gnykowej

      • Do gruczołu tarczowego, oddając:

        • Gałąź przednią

        • Gałąź tylną

      • Oddaje odgałęzienia do krtani:

        • T. krtaniową górną - a. thyroidea superior

        • G. pierścienno-tarczową – r. cricothyroideus

      • Drobne gałęzie zaopatrują:

        • M. mostkowo-objoczykowo-sutkowy

        • Mm. podgnykowe

    • T. językowa – a. lingualis

      • Powyżej k. gnykowej

      • na m. zwieraczu gardła środkowym -> na przyśrodkowej pow. m. gnykowo-językowego -> między m. bródkowo-językowym a m. podłużnym dolnym języka już jako t. głęboka języka – a. profunda linguae

      • odgałęzienia:

        • g. nadgnykowa – r. suprahyoideus

          • mięśnie przyczepiające się do k. gnykowej

        • gg. grzbietowe języka – rr. dorsales lingua

          • nasada języka

          • nagłośnia

          • migdałek podniebienny

        • t. podjęzykowa – a. sublingualis

          • dno jamy ustnej

          • dziąsła

          • ślinianka podjęzykowa

    • T. twarzowa – a. facialis

      • Ku przodowi i górze -> do trójkąta podżuchwowego

      • Na przyśrodkowej stronie ślinianki podżuchwowej

      • Przewija się po m. żwacza na twarz

      • Mija kąt ust i przedostaje się na boczną stronę nosa

      • Odgałęzienia

        • szyjne:

          • t. podniebienna wstępująca – a. palatina ascendens

            • ku górze po bocznej ścianie gardła

            • w kierunki trąbki słuchowej

            • zaopatruje: podniebienie miękkie i migdałek podniebienny

          • g. migdałkowa – r. tonsillaris

            • przebija m. zwieracz gardła górny

            • zaopatruje: migdałek podniebienny

          • gg. gruczołowe – rr. glandulares

            • ślinianka podżuchwowa

          • t. podbródkowa – a. submentalis

            • po zewnętrznej stronie pow. m. żuchwowo-gnykowego do bródki

        • twarzowe:

          • t. wargowa dolna – a. labialis inferior

            • rozgałęzia się w wardze dolnej

          • t. wargowa górna – a. labialis superior

            • zaopatruje wargę górną

            • tworzy z t. wargową dolną koło tętnicze ust – circulus arteriosus oris

          • t. kątowa – a. angularis

            • zaopatruje grzbiet nosa

            • tworzy zespolenie z t. grzbietową nosa

  • Gałęzie tylne:

    • T. potyliczna – a. occipitalis

      • odchodzi na wysokości t. twarzowej

      • kieruje się ku tyłowi

      • biegnie w bruździe t. potylicznej k. skroniowej

      • wydostaje się na pow. k. potylicznej między przyczepami m. czworobocznego i mostkowo-obojczykowo-sutkowego

      • dzieli się na: gg. potyliczne – rr. occipitales

        • unaczynienie okolicy potylicznej

      • zaopatruje:

        • małżowinę uszną

        • m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy

        • mięsnie karku

        • oponę twardą

    • T. uszna tylna – a. auricularis posteriori

      • odchodzi powyżej t. twarzowej

      • biegnie przed wyrostkiem sutkowa tym ku małżowinie usznej jako g. uszna – r. auricularis

      • odgałęzienia:

        • t. rylcowo-sutkowa – a., stylomastoidea

          • wchodzi do kanału n. VII

          • oddaje t. bębenkową tylna:

            • jamy bębenkowej

            • komórek sutkowych

            • m. strzemiączkowego

      • zaopatruje okolicę potyliczną przez g. potyliczną

  • Gałąź przyśrodkową:

    • T. gardłowa wstępujaca – a. pharyngea ascendent

      • Wzdłuż bocznej ściany gardła do podstawy czaszki

      • Odgałęzienia:

        • Gg. gardłowe – rr. pharyngei:

          • Gardło

          • Podniebienie miękkie

        • T. bębenkowa dolna – a. tympanica interior

          • Jama bębenkowa

        • T. oponowa tylna – a. meningea posterior

          • Opona twarda

  • Gałęzie końcowe:

    • T. skroniowa powierzchowna – a. temporalis superficialis

      • Ku górze ponad łukiem jarzmowym

      • Pokryta ślinianką przyuszną

      • Odgałęzienia:

        • G. czołowa – r. frontalis

          • Powłoki okolicy czołowej

        • G. ciemieniowa – r. occipitalis

          • Środkowy odc. sklepienia czaszki

        • Gg. uszne przednie – rr. auriculares anteriores

          • Małżowina uszna

          • Przewód słuchowy zewnętrzny

        • T. poprzeczna twarzy – a. transversa faciei

          • Okolica policzkowa

        • T. jarzmowo-oczodołowa – a. zygomaticoorbitalis

          • Okolica oczodołowa

        • T. skroniowa środkowa – a. temporalis media

          • Okolica skroniowa

    • T. szczękowa – a. maxillaris

      • Końcowe, poziomo biegnące odgałęzienie t. szyjnej zewnętrznej

      • Rozpoczęcie na wys. szyjki żuchwy

      • Koniec w dole skrzydłowo-podniebiennym

      • Trzy odcinki:

        • Część żuchwowa – pars mandibularis – między szyjką żuchwy a więzadłem klinowo-żuchwowym

          • T. uszna głęboka – a. auricularis profunda

          • T. bębenkowa przednia – a. tympanica anterior

          • T. zębodołowa dolna – a. alveolaris interior

          • T. oponowa środkowa – a. meningea media

          • zaopatrują: przewód słuchowy zewnętrzny, staw skroniowo-żuchwowy, jamę bębenkową, zęby żuchwy, oponę twardą

        • Część skrzydłowa – pars pterygoidea– między m.skroniowym a mm. skrzydłowymi

          • t. żwaczowa – a. masseterica

          • tt. skroniowe głębokie – a. teporales profundae

          • gg. skrzydłowe – rr. pterygoidei

          • t. policzkowa – a. buccalis

          • zaopatrują: m. żwaczowe, bł. śluzową jamy ustnej, część mm. mimicznych

        • Część skrzydłowo-podniebienna – pars pterygopalatina – w dole skrzydłowo-podniebiennym

          • T. zębodołowa górna tylna – a. alveolaris superior posterior

          • T. podoczodołowa – a. infraorbitalis

          • T. podniebienna zstępująca – a. palatina descendens

          • T. kanału skrzydłowego – a. canalis pterygoidei

          • T. klinowo-podniebnienna – a. sphenopalatina

          • zaopatrują: zatokę szczękową, żęby szczęki, cz. jamy nosowej, cz. gardła, jamę bębenkową, dno oczodołu, powiekę dolną, wargę górną

Tętnica podobojczykowa

Tętnica podobojczykowa – a. subclaviae

• W swoim przebiegu zatacza łuk:

  • Odcinek wstępujący:

    • po wyjściu z górnego otworu klatki piersiowej biegnie nad osklepkiem opłucnej -> bruzda tętnicy podobojczykowej – sulcus arteriae subclaviae

    • Dochodzi do mięśni pochyłych

    • Krzyżują się z tym odc. nerwy błędne i przeponowe

  • Odcinek zstępujący:

    • Przechodzi przez przestrzeń mięśni pochyłych do trójkąta łopatkowo-obojczykowego – trgonum omoclaviculare

    • Leży tam razem ze splotem ramiennym – plexus brachialis

    • Układa się w bruździe tętnicy podobojczykowej żebra I

    • W połowie obojczyka (po dojściu do bocznego brzegu żebra I) prowadzi tylko krew dla kończyny górnej

    • Wchodzi do dołu pachowego -> zmiana nazwy na tętnica pachowa – a. axillaris

• wykazuje obustronne odejście:

  • Tętnica podobojczykowa prawa – a. subclaviae

    • Łuk aorty -> pień ramienno-głowowy – trunctus brachiocephalicus

      • na wysokości stawu mostkowo-obojczykowego dzieli się na:

        • Tętnicę szyjną wspólną prawą

        • Tętnicę podobojczykową prawą

      • Objęta przez nerw krtaniowy wsteczny – n. laryngeus recurens

  • Tętnica podobojczykowa lewa – a. subclaviae

    • Odchodzi bezpośrednio od łuku aorty w śródpiersiu górnym

    • Biegnie przed limfatycznym przewodem piersiowym – ductus thoracicus

• Odgałęzienia:

  • T. kręgowa – a. vertebralis

    • Pierwsza gałąź, odchodząca samodzielnie ku górze

    • Unaczynienie rdzenia kręgowego i tylnej cz. mózgowia

    • Od odc. wstępującego

    • Wchodzi do otworu wyrostka poprzecznego VI kr. szyjnego

    • Biegnie ku podstawie głowy w kanale utworzonym przez otwory wyrostków poprzecznych kr. szyjnych

    • Na wys. kr. szczytowego opuszcza otwór wyrostka poprzecznego i układa się w bruździe tętnicy kręgowej na łuku tylnym kręgu

    • Przebija błonę szczytowo-potyliczną tylną

    • Wchodzi do jamy czaszki przez otwór wielki

    • Na stoku obydwie t. kręgowe (prawa i lewa) łączą się = tętnica podstawna – a. basilaris, leżąca w bruździe podstawnej mostu, oddając tętnice dla móżdżku i dzieląc się na jego górnym brzegu -> tt. tylne mózgu – aa. cerebri posteriores

    • W odc. szyjnym odchodzą: drobne gałęzie dla rdzenia kręgowego i jego opon, opony twardej dołu tylnego czaszki, m. głębokich szyi i karku

    • W odc. wewnątrzczaszkowym odchodzą:

      • T. rdzeniowa przednia – a. spinalis anterior

        • Prawa i lewa łączą się w pień, biegnący wzdłuż szczeliny przedniej rdzenia przedłużonego ->kręgowego

        • Zaopatruje rdzeń i jego opony

      • T. rdzeniowa tylna – a. spinalis posteriori

        • Wchodzi do kanału kręgowego przez otwór wielki

        • Parzysta – prawa i lewa

        • Układają się w bruzdach bocznych tylnych wzdłuż rdzenia kręgowego

        • Zaopatruje rdzeń kręgowy i jego opony

      • T. móżdżku dolna tylna – a. cerebelli interior posteriori

        • Odchodzi z końcowego odc. t. kręgowej

        • Unaczynia rdzeń przedłużony i móżdżek

  • T. piersiowa wewnętrzna – a. thoracica interna

    • Od odc. wstępującego w okolicy przyśrodkowego brzegu m. pochyłego przedniego

    • W dół, przez otwór górny wchodzi do jamy klatki piersiowej

    • Leży na wewnętrznej pow. przedniej ściany równolegle do brzegu mostka

    • Na wys. 6 przestrzeni międzyżebrowej rozdziela się na:

      • T. mięśniowo-przeponowa – a. musculophrenica

        • Unaczynia przeponę i m. boczne brzucha

      • T. nadbrzuszna górna – a. epigastrica superior

        • Biegnie w dół

        • Przedłużenie t. piersiowej wewnętrznej

        • Przechodzi przez przeponę w trójkącie mostkowo-żebrowym na tylną pow. m. prostego brzucha

        • Zespala się z t. nadbrzuszną dolną w okolicy pępka

        • Gałęzie trzewne:

          • Gg. śródpiersiowe – rr. mediastinales

          • Gg. grasicze – rr. thymici

          • Gg. oskrzelowe – rr. bronchiales

          • t. osierdziowo-przeponową – a. pericardiacophrenica

        • Gałęzie ścienne:

          • Gg. międzyżebrowe przednie – rr. intercostales anteriores

          • Gg. mostkowe – rr. Sternalem

  • Pień tarczowo-szyjny – truncus thyrocervicalis

    • Z części wstępującej w pobliżu brzegu przyśrodkowego m. pochyłego przedniego

    • Odgałęzienia:

      • T. tarczowa dolna – a. thyroidea interior

        • Unaczynienie gruczołu tarczowego i krtani

        • Biegnie ku górze na m. długim szyi

        • Oddaje t. krtaniową dolną oraz drobne gałązki dla tchawicy, gardła, przełyku

        • Zwraca się przyśrodkowo i wchodzi od tyłu do tarczycy

        • Dzieli się w tarczycy na gg. gruczołowe

      • T. nadłopatkowa – a. suprascapularis

        • Biegnie ku dołowi i bocznie

        • Pokryta przez m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy

        • Wchodzi do dołu nadobojczykowego -> kieruje się do łopatki

        • Przechodzi na grzbietową str. łopatki nad w. poprzecznym łopatki do dołu nadgrzebieniowego -> d. podgrzebieniowego

        • Unaczynia mięśnie okolicy łopatki

      • T. poprzeczna szyi – a. transversa colli

        • Biegnie przez trójkąt boczny szyi

        • W kierunku m. czorobocznego

      • T. szyjna wstępująca – a. cervicalis ascendent

        • Charakter osobniczy - częste odgałęzienie t. tarczowej dolnej lub samodzielnie od pniatarczowo-szyjnego

        • Wstępuje ku górze do podstawy czaszki

        • Zaopatruje m. szyi i karku

  • Pień żebrowo-szyjny – truncus costocervicalis

    • Z części wstępującej przy przyśrodkowym brzegu m. pochyłego przedniego

    • odgałęzienia:

      • T. szyjna głęboka – a. cervicalis profunda –> m. karku

      • T. międzyżebrowa najwyższa – a. intercostalis suprema -> I i II przestrzeń międzyżebrowa

Unerwienie skórne kończyny górnej

Obręcz kończyny górnej
Okolica naramienna
Ramię
Str. przyśrodkowa
Str. boczna bliższa
Str. boczna dalsza
Str. grzbietowa
Przedramię
Str. przyśrodkowa
Str. boczna
Str. grzbietowa
Ręka
Dłoń od str. promieniowej
Dłoń od str. łokciowej
Grzbiet od str. promieniowej
Grzbiet od str. łokciowej
Palce (od kciuka do palca małego)
Dłoniowo
Grzbietowo (tylko do stawu międzypaliczkowego bliższego)

Nerw pośrodkowy

Nerw pośrodkowy – n. medianus

• Tworzy pętlę obejmującą t. ramienną

• Na ramieniu w pęczku naczyniowo-nerwowym

• W bruździe przyśrodkowej m. dwugłowego ramienia

• W cz. górnej leży bocznie od t. ramiennej, niżej krzyżuje tętnicę od przodu, przechodząc na jej str. przyśrodkową

• W dolnej cz. ramienia razem z t. ramienną wchodzi do dołu łokciowego pod rozcięgno m. dwugłowego ramienia

• Przebija m. nawrotny obły

• Odgałęzienia:

  • na przedramieniu:

    • gg. mięśniowe – rr. musculares

      • poniżej stawu łokciowego

      • przeznaczone są dla: m. nawrotnego obłego, m. zginacza nadgarstka promieniowego, m. dłoniowego długiego i m. zginacza palców powierzchownego

    • n. międzykostny przedni przedramienia – n. interosseus antebrachii anterior

      • odchodzi na dalszym brzegu m. nawrotnego obłego

      • biegnie na błonie międzykostnej wraz z t. międzykostna przednią

      • Unerwia m. zginacz kciuka długi, część m. zginacza palców głębokiego przeznaczona dla unerwienia palców II i III, m. nawrotny czworoboczny oraz staw promieniowo-nadgarstkowy.

    • g. dłoniowa n. pośrodkowego – r. palmaris n. mediani

      • odchodzi w 1/3 dolnej części przedramienia

      • przebija jego powięź

      • zaopatruje skórę kłębu i promieniowej części dłoni

  • na ręce:

    • nn. palcowe dłoniowe wspólne – nn. digitales palmares communes

      • występują w liczbie 3, dzieląc się dalej na 7 nn. palcowych dłoniowych właściwych

      • G. łącząca z n. łokciowym - r. cum communi. n. ulnari

        • odchodzi od n. palcowego dłoniowego III

        • biegnie równolegle do łuku dłoniowego powierzchownego

        • zespala się z g. powierzchowną n. łokciowego.

      • nn. dłoniowe własne palców (7) – nn. digitales palmares propii

        • unerwiają 3,5 palca po stronie dłoniowej

Nerw twarzowy

Nerw twarzowy – nervus facialis (VII):

• n. mieszany, jeżeli włączy się doń n. pośredni – n. intermedius

• n. ruchowy, gdy n. pośredni uzna się za oddzielny

• włókna ruchowe biorą początek w jądrze n. VII – nucleus nervi facia lis

• wchodzi do swojego kanału w cz. skalistej k. skroniowej przez otwór słuchowy wewnętrzny

• wychodzi otworem rylcowo-sutkowym

• biegnie ku przodowi pod przewodem słuchowym zewnętrznym, bocznie od t. szyjnej zewnętrznej do ślinianki przyusznej -> podział na g. górną i dolną

• gałęzie dzielą się, po czym łączą i wytwarzają w śliniance splot przyuszniczy – plexus parotideus, skąd odchodzą gg. do mm. mimicznych twarzy

• Odgałęzienia:

  • n. strzemiączkowy – n. stapedius

    • odchodzi w kanale od cz. zabębenkowej

    • unerwia m. strzemiączkowy

  • n. uszny tylny – n. auricularis posterior

    • odchodzi po wyjściu n. VII z kanału

    • unerwia szczątkowe mm. ucha zewnętrznego

  • g. dwubrzuściowa – r. digastricus - unerwia brzusiec tylny m. dwubrzuścowego

  • g. rylcowo-gnykowa – r. stylohyoideus - unerwia m. rylcowo-gnykowy

  • g. łącząca z n. językowo-gardłowym – r. communicanc cum vervo glossopharyngeo

    • unerwia m. rylcowo-językowy, m. podniebienno-językowy, m. podniebienno-gardłowy

    • jeśli brak to g. językowa – r.lingualis

  • Splot przyuszniczy – plexus parotideus

    • gg. skroniowe – rr. temporales – unerwia mm. wejścia do oczodołu, brzusiec czołowy m. naczaszego, mm. małżowinu usznej

    • gg. jarzmowe – rr. zygomatici - unerwia mm. wejścia do oczodołu, mm. jarzmowe

    • gg. policzkowe – rr. buccales – unerwia mm. ust, policzka i nosa zewnętrz.

    • g. brzeżna żuchwy – r. marginalis mandibulae – unerwia mm.wargi dolnej i bródki

    • g. szyi – r. colli – unerwia m. szeroki szyi

Nerw pośredni – n. intermediums

• część zmysłowo-wydzielnicza n. VII

• dawniej XIII nerw czaszkowy

• Składa się z:

  • Włókien zmysłowo-wydzielniczych (smakowych) dla 2/3 przednich cz. języka

  • Włókien wydzielniczych przywspółczulnych przedzwojowych dla:

    • Gruczołów: łzowych, bł. śluzowej jamy nosowej i ustnej, ślinowych języka

    • Ślinianek: podjęzykowej, podżuchwowej

  • w kanale n. VII oddaje odgałęzienia:

    • N. skalisty większy – n. petrosus major

      • Wychodzi przez rozwór kanalika n. skalistego większego do dołu środkowego czaszki

      • Wychodzi z jamy czaszki przez otwór poszarpany

      • Łączy się z n. skalistym głębokim i n. klinowym wewnętrznym = n. kanału skrzydłowego – n. canalis pterygoidei

      • Wchodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego – ganglion pterygopalatinum, gdzie kończą się włókna przywspółczulne przedzwojowe

      • Włókna przywspółczulne pozazwojowe biegną w 3 grupach:

        • Gg. gruczołowe

        • Gg. nosowe

        • Nn. podniebienne

    • Struna bębenkowa – chorda tympani

      • Prowadzi włókna smakowe, parasympatyczne i wydzielnicze dla obu ślinianek

      • W. czuciowe zaczynają się w zwoju kolanka

      • Biegną z kanału n. VII -> jama bębenkowa -> dół podskroniowy

      • W d. podskroniowym dołączają do n. językowego – n. lingualis

Łuki tętnicze ręki

Łuki tętnicze ręki - arcus arteriosi manus w liczbie 2:

• łuk dłoniowy głęboki - arcus palmaris profundus

  • powstaje z t. głównej kciuka - a. princeps pollicis i z g. dłoniowej głębokiej t. łokciowej - r. palmaris profundus a. ulnaris

  • Leży na dłoniowej stronie podstaw kości śródręcza II-V pod ścięgnami zginaczy palców

  • Daje 3 tt. śródręczne dłoniowe - aa. metacarpeae palmares, z których każda uchodzi do t. palcowej dłoniowej wspólnej lub właściwej - a. digitalis palmaris communis s. propria

• łuk powierzchowny - arcus palmaris superficialis

  • tworzony jest przez g. dłoniową powierzchowną n. promieniowego - r. palmaris superficialis n. radia lis

  • biegnie między rozścięgnem dłoniowym - aponeurosis palmaris a ścięgnami m. zginacz palców powierzchownego - m. flexor digitorum superficialis

  • Daje 3 tt. palcowe dłoniowe wspólne - aa. digitales palmares communes, które rozgałęziają się na tt. palcowe dłoniowe właściwe - aa. digitales palmares propriae przeznaczone dla palców III-V i dla łokciowej strony palca wskazującego (II)

Nerw językowo-gardłowy

Nerw językowo-gardłowy – n. glossopharyngeus (IX)

• wychodzi z jamy czaszki przez przednią cz. otworu szyjnego

• biegnie między ż. szyjną wewnętrzną a t. szyjną wewnętrzną

• ku dołowi, wzdłuż m. rylcowo-gardłowego, krzyżując się z jego dolnym końcem

• podąża między ww. m. a m. rylcowo-językowym

• koniec w nasadzie języka

• odgałęzienia:

  • n. bębenkowy – n. tympanicus

    • kanalik bębenkowy -> jama bębenkowa

    • tworzy zwój bębenkowy – g. tympanicum w kanaliku

    • w jamie w bruździe wzgórka – s. promontorii

    • tworzy splot bębenkowy – p. tympanicus - z nerwami współczulnymi szyjno-bębenkowymi

      • gg. bębenkowe – zaopatrują bł. śluzową jamy bębenkowej, kom. sitowych, trąbki słuchowej (g. trąbkowa –r. tubarius)

      • n. skalisty mniejszy – n. petrosus minor

        • opuszcza j. bębenkową swoim kanalikiem

        • dostaje się do zwoju usznego – g. oticum przez szczelinę klinowo-skalistą doprowadzając przywspółczulne wł. przedzwojowe

        • wł. pozazwojowe trafiają do ślinianki przyusznej i gruczołów przedsionka ust

  • g. zatoki szyjnej – r. sinus carotici

    • wchodzi w skład ramienia doprowadzającego odruch Heringa

  • gg. gardłowe – rr. pharyngei

    • tworzą z n. błędnym i gg. współczulnymi ze zwoju szyjnego górnego splot gardłowy – p. pharyngeus -> m. zwieracz górny gardła

  • g. m. rylcowo-gardłowego – r. m. stylophatyngei

  • gg. migdałkowe – rr. tonsillares

    • tworzą splot migdałkowy

    • zaopatrują migdałek oraz cieśń gardzieli

  • gg. językowe – rr. linguales

    • dochodzą do nasady języka, doprowadzając wł. smakowe (do brodawek liściastych i okolonych) oraz wł. przywspółczulne dla gruczołów tej cz. języka

Włókna czuciowe i zmysłowe (smakowe) zaczynają się w:

• zwoju górnym – g. superius w otworze szyjnym

• zwoju dolnym – g. inferius w dołku skalistym k. skroniowej

• zwoje zbudowane z kom. pozornie jednobiegunowych, lecz z. dolny posiada wielobiegunowe kom. autonomiczne, co nadaje mu charakter zwoju przywspółczulnego

• wypustki dośrodkowe kom. pozornie jednobiegunowych wnikają do rdzenia przedłużonego w jego bruździe tylno-bocznej -> pasmo samotne – tractus solitarius

• kończą się w jądrze samotnym – nucleus solitarius, a także j. rdzeniowym n. trójdzielnego oraz j. grzbietowym n. błędnego

• jądro początkowe = j. dwuznaczne – n. ambiguus w rdzeniu przedłużonym

Wł. przywspółczulne zaczynają się w j. ślinowym dolnym – n. salivatorius interior w rdzeniu przedłużonym

Tętnica promieniowa

Tętnica promieniowa – a. radialis

• Boczne odgałęzienie t. ramiennej

• Biegnie w otoczeniu 2 żył promieniowych i głębokich naczyń chłonnych od środka zgięcia łokciowego w str. wyrostka rylcowatego k. promieniowej

• Powierzchownie wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. ramienno-promieniowego

• W górnej połowie przedramienia towarzyszy jej od str. bocznej g. powierzchowna n. promieniowego

• Z żyłami promieniowymi i naczyniami chłonnymi tworzą wspólny pęczek naczyniowo-nerwowy

  • Przykryty brzuścem m. ramienno-promieniowego

• W dolnej cz. przedramienia leży pomiędzy ścięgnem m. ramienno-promieniowego a ścięgnem m. zginacza promieniowego nadgarstka

  • Przy uciśnięciu do k. promieniowej wyczuwalne tętno przez m. nawrotny czworoboczny

• Poniżej wyrostka rylcowatego przechodzi na grzbiet ręki

• Odgałęzienia:

  • T. wsteczna promieniowa – a. recurrens radialis

    • Odchodzi w dole łokciowym bocznie i ku górze

    • Gałązka przednia biegnie do mm. bocznych przedramienia i ramienia

    • Gałąź tylna przechodzi do sieci stawowej łokcia

  • g. nadgarstkowa dłoniowa – r. carpeus palmaris

    • Odchodzi na poziomie dolnego brzegu m. nawrotnego czworobocznego

    • Wzdłuż jego brzegu kieruje się przyśrodkowo do dłoniowej str. nadgarstka

  • g. dłoniowa powierzchowna – r. palmaris superficialis

    • Odchodzi tuż przed przejsciem t. promieniowej na grzbiet ręki

    • Biegnie ku dołowi między m. kłębu lub powierzchownie od nich do łuku dłoniowego powierzchownego, który zamyka od str. bocznej

Tętnica ramienna – a. brachialis

• biegnie w przedłużeniu t. pachowej od dolnego brzegu ścięgna m. piersiowego większego do dołu łokciowego gdzie kończy się podziałem na t. promieniową – a. radialis i t. łokciową – a. ulnaris. Tętnicy tej towarzyszą dwie żyły ramienne i n. pośrodkowy który owija się wokół niej spiralnie.

• Tętnica ramienna oddaje:

• T. głęboką ramienia – a. profunda brachii – biegnie razem z n. promieniowym na tylną stronę ramienia między przyczepami początkowymi głowy bocznej i przyśrodkowej m. trójgłowego ramienia. T. głeboka ramienia kończy się jako t. poboczna promieniowa – a. collateralis radialis. W trakcie przebiegu oddaje gałęzie:

• do m. naramiennego – m. deltoideus

• do m. trójgłowego ramienia – m. biceps brachii

• do kości ramiennej

• t. poboczną środkową – a. collateralis media – biegnie do sieci stawowej łokcia

• T. poboczną łokciową górną – a. collateralis ulnaris superior – rozpoczyna się poniżej t. głębokiej ramienia i razem z n. łokciowym przechodzi na tylną stronę przegrody międzymięśniowej przyśrodkowej i dochodzi do sieci stawowej łokcia

• T. poboczną łokciową dolną – a. collateralis ulnaris inferior – układa się na m. ramiennym, następnie przedostaje się przez przegrodę międzymięśniową do sieci stawowej łokcia.

Wszystkie gałęzie poboczne pochodzące od t. ramiennej zespalają się z gałęziami wstecznymi t. promieniowej i łokciowej wytwarzając siec stawową łokciową – rete articulare cubiti

Tętnica łokciowa – a. ulnaris

• biegnie po przedniej stronie przedramienia wspólnie z dwiema żyłami łokciowymi i naczyniami chłonnymi w kierunku ręki. Początkowo przechodzi pod m. nawrotnym obłym i m. zginaczem powierzchownym palców w stronę przyśrodkową gdzie dostaje się pod m. zginacz łokciowy nadgarstka, dalej biegnie przez środkową część przedramienia i dociera na dłoń, towarzyszy jej n. łokciowy

• Na przedramieniu oddaje:

• T. wsteczną łokciową – a. recurrens ulnaris – odchodzi z początkowego odcinka t. łokciowej, jej g. przednia zaopatruje mm. ramienia i przedramienia a g. tylna zaopatruje zaopatruje mm. przedramienia i przechodzi do sieci stawowej łokcia.

• T. międzykostną wspólną – a. interossea communis- rozpoczyna się poniżej t. wstecznej łokciowej, jej krótki i gruby pień leży między m. zginaczem głębokim palców a m. zginaczem długim kciuka i w tym miejscu dzieli się na dwie tętnice:

• T. międzykostną przednią – a.interossea anterior – biegnie na przedniej powierzchni błony międzykostnej przedramienia, pod mięśniami zginaczami głębokimi. Nad górnym brzegiem m. nawrotnego czworobocznego – m. pronator quadratus przechodzi przez błonę międzykostną na jej tylną powierzchnię i zstępuje do sieci grzbietowej nadgarstka. Często w górnej części od t. międzykostnej przedniej odchodzi t. pośrodkowa – a. mediana która biegnie wzdłuż n. pośrodkowego i odżywia go.

• T. międzykostną tylną – a. interossea posterior – przechodzi przez otwór w górnej części błony międzykostnej na tylną stronę przedramienia. Biegnie ku dołowi razem z gałęzią głęboką n. promieniowego między powierzchownymi i głębokimi prostownikami przedramienia. T. międzykostna tylna po przejściu na tylną stronę przedramienia oddaje t. międzykostną wsteczną – a. interossea recurrens która podąża do sieci stawowej łokcia

• G. nadgarstkowa dłoniowa – r. carpeus palmaris – rozpoczyna się w dolnej części przedramienia i kieruje do dłoniowej strony nadgarstka

• G. nadgarstkowa grzbietowa – r. carpeus dorsalis – odchodzi poniżej g. nadgarstkowej dłoniowej i biegnie do sieci grzbietowej nadgarstka.

Pętla szyjna – ansa cervicalis

• leżąc na głównych naczyniach szyi oddaje gg. mięśniowe do m. łopatkowo-gnykowego, mostkowo-gnykowego oraz mostkowo-tarczowego

• składa się z:

• korzenia górnego – radix superior – jego włókna biegną początkowo z n. podjęzykowym(XII), po opuszczeniu tego nerwu część włókien wstępuje ku górze i unerwia m. proste głowy, większa część włókien zstępuje ku dołowi i oddaje gałąź do m. tarczowo-gnykowego oraz bródkowo-gnykowego poczym powyżej ścięgna śródbrzuścowego m. łopatkowo-gnykowego łączy się z korzeniem dolnym w pętle

• korzenia dolnego – radix inferior

Nerw żuchwowy – n. mandibularis(V₃)

• jest trzecią gałęzią nerwu trójdzielnego, zawiera włókna czuciowe i korzeń ruchowy, jest nerwem mieszanym.

• Z dołu środkowego czaszki przechodzi przez otwór owalny do dołu podskroniowego gdzie dzieli się na dwie główne gałęzie: przednią i tylną.

• Zaopatruje mięśnie żuchwy, staw skroniowo-żuchwowy, zęby dolnego łuku, język, ucho zewnętrzne i okolice skroni

• Oddaje odgałęzienia:

• g. oponowa n. żuchwowego – r. meningeus n. mandibularis – czuciowa, odchodzi zaraz poniżej otworu owalnego po czym wraca do dołu środkowego czaszki przez otwór kolcowy razem z t. oponową środkową

• Gałąź przednia – tzw n. żwaczy – n. masticatorius oddaje:

• n. żwaczowy – n. massetericus – ruchowy, biegnie do m. żwacza

• nn. skroniowe głębokie – nn. temporales profundus(ruchowe):

• n. skroniowy głęboki tylny – n. temporalis profundus posterior – biegnie do tylnej części m. skroniowego

• n. skroniowy głęboki przedni – n. temporalis profundus anterior – biegnie do przedniej części m. skroniowego

• n. skrzydłowy boczny – n. pterygoideus lateralis – ruchowy – unerwia m. skrzydłowy boczny

• n. skrzydłowy przyśrodkowy – n. pterygoideus medialis – ruchowy – unerwia m. skrzydłowy przyśrodkowy, oddaje n. mięśnia napinacza błony bębenkowej – n. musculi tensoris tympani i n. mięśnia napinacza podniebienia miękkiego – n. musculi tensoris veli palatini

• n. policzkowy – n. buccalis – czuciowy – biegnie po bocznej stronie guza szczęki na zewnętrzną powierzchnię m. policzkowego i dalej w kierunku kącika ust. Liczne gałązki przebijają m. policzkowy i kończą się w błonie śluzowej przedsionka ust.

• gałąź tylna oddaje:

• n. uszno-skroniowy – n. auriculotemporalis – czuciowy, odchodzi od tylnej gałęzi n. żuchwowego dwiema odnogami obejmującymi t. oponową środkową, biegnie do okolicy skroniowej, oddaje gałęzie:

• n. przewodu słuchowego zewnętrznego – n. meatus acustici externi – zaopatruje ściany przewodu słuchowego i błonę bębenkową

• nn. uszne przednie – nn. auriculares anteriores – unerwiają skórę małżowiny usznej

• gg. skroniowe powierzchowne – rr. temporales superficiales – unerwiają skórę okolicy skroniowej

• gg. przyusznicze – rr. parotidei – doprowadzają pozazwojowe włókna przywspółczulne do ślinianki przyusznej.

• n. językowy – n. lingualis – czuciowy – biegnie ku dołowi między mm. skrzydłowymi, oddaje gałęzie:

• gg. cieśni gardzieli – rr. isthmi faucium – unerwiają cieśń gardzieli, tylną część dna jamy ustnej oraz migdałek podniebienny

• n. podjęzykowy – n. sublingualis, unerwi błonę śluzową dna jamy ustnej i językową stronę dziąseł zębów przednich oraz doprowadza włókna przywspółczulne pozazwojowe do ślinianki podjęzykowej

• gg. językowe – rr. linguales, unerwiają błonę śluzową trzonu języka

• n. zębodołowy dolny – n. alveolaris inferior – wchodzi przez otwór żuchwy do kanału żuchwy, oddaje gałęzie:

• n. żuchwowo-gnykowy – n. mylohyoideus – biegnie poniżej m. żuchwowo-gnykowego i unerwia go a także brzusiec przedni m. dwubrzuścowego oraz skórę okolicy podbródkowej i bródki

• splot zębowy dolny – plexus dentalis inferior, odsyła gg. zębowe dolne – rr. dentales inferiores do zębów żuchwy, kieł i siekacze mają unerwienie od splotów z obu stron.

• n. bródkowy – n. mentalis, wychodzi przez otwór bródkowy i daje gg. bródkowe – rr. mentales dla skóry bródki oraz gg. wargowe dolne – rr. labiales inferiores dla skóry i błony śluzowej wargi dolnej

• Z n. żuchwowym związane są dwa zwoje:

• zwój uszny – ganglion oticum – przechodzą przez niego włókna ruchowe, czuciowe i współczulne, natomiast kończą się tu przywspółczulne włókna przedzwojowe a zaczynają włókna przywspółczulne pozazwojowe. Włókna ruchowe pochodzą z trzech nerwów:

• N. V₃ – część n. skrzydłowego przyśrodkowego przeprowadza włókna przez zwój dla m. skrzydłowego przyśrodkowego i napinacza błony bębenkowej.

• N. VII – część włókien tego nerwu biegnie z włóknami struny bębenkowej którą opuszcza jako g. łączącą ze struną bębenkową – r. communicans cum chorda tympani doprowadzającą włókna do zwoju usznego. Po przejściu przez zwój włókna tworzą n. klinowy wewnętrzny – n. sphenoideus internus który przed wejściem do kanału skrzydłowego łączy się z n. skalistym głębokim – n. petrosus profundus oraz n. skalistym większym – n. petrosus major. Z tych trzech nerwów powstaje n. kanału skrzydłowego – n. canalis pterygoidei który wychodzi z kanału do dołu skrzydłowo-podniebiennego gdzie dochodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Włókna ruchowe n. VII opuszczają zwój w nn. podniebiennych mniejszych, przeznaczone są dla m. dźwigacza podniebienia miękkiego i m. języczka

• N. IX – oddaje część włókien ruchowych które biegnąc w n. skalistym mniejszym – n. petrosus minor dochodzą z nim do zwoju usznego. Ze zwoju włókna te wychodzą razem z włóknami ruchowymi n. V₃ który opuszczają jako n. mięśnia napinacza podniebienia miękkiego.

*włókna czuciowe – pochodzą ze zwoju troistego – ganglion trigeminale

*włókna współczulne – to włókna pozazwojowe ze zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego

*włókna przywspółczulne – mają początek w jądrze ślinowym dolnym, biegną w n. IX który opuszczają jako n. bębenkowy tworzący splot bębenkowy, od splotu biegną dalej w n. skalistym mniejszym do zwoju usznego. Opuszczają zwój uszny dwiema gałęziami łączącymi:

- g. łącząca z n. uszno-skroniowym – r. communicans cum n. auriculotemporali – włókna wydzielnicze dla ślinianki przyusznej

- g. łącząca z n. policzkowym – r. communicans cum n. buccali – włókna wydzielnicze dla gruczołów policzkowych i wargowych

• zwój podżuchwowy – ganglion submandibulare – do tego zwoju od n. językowego dochodzą dwie gałęzie łączące:

- g. łącząca tylna z n. językowym – r. communicans posterior cum n. linguali, zawiera przedzwojowe włókna przywspółczulne od struny bębenkowej oraz włókna czuciowe od n. językowego dla ślinianki podżuchwowej

- g. łącząca przednia z n. językowym – r. communicans anterior cum n.linguali, zawiera pozazwojowe włókna przywspółczulne dla gruczołów ślinowych przednich języka oraz w n. podjęzykowym dla ślinianki podjęzykowej.

Od zwoju odchodzą gg. gruczołowe – rr. glandulares dla ślinianki podżuchwowej.

Żyła szyjna wewnętrzna – vena jugularis interna

• zbiera krew z jamy czaszki, twarzy i narządów szyi

• zaczyna się jako przedłużenie zatoki esowatej, w początkowym odcinku tworzy się lejkowate rozszerzenie zwane opuszką żyły szyjnej górną – bulbus venae jugularis superior, żyła zstępuje w dół wzdłuż bocznej ściany t. szyjnej wewnętrznej i t. szyjnej wspólnej. Z przednią ścianą żyły szyjnej wewnętrznej zrasta się ścięgno m. łopatkowo-gnykowego. Za stawem mostkowo-obojczykowym żyła ta łączy się z żyłą podobojczykową w tzw. kącie żylnym – angulus venosus, przed połączeniem się tych naczyń światło żyły szyjnej wewnętrznej rozszerza się w opuszkę żyły szyjnej dolną – bulbus venae jugularis inferior w której występują dwie zastawki.

• Dopływy ż. szyjnej wewnętrznej:

• zatoki opony twardej mózgowia

• żyła potyliczna – vena occipitalis

• żyły gardłowe – venae pharyngeae

• żyły tarczowe górne – venae thyroideae superiores

• żyła twarzowa – vena facialis – poniżej żuchwy łączy się z żyłą zażuchwową

• Dopływy ż. zażuchwowej:

• żż. skroniowe powierzchowne – vv. temporales superficiales

• ż. skroniowa środkowa – v. temporalis media

• ż. poprzeczna twarzy – v. transversa faciei

• żż. szczękowe – vv. maxillares

• żż. przyusznicze – vv. parotideae

Nerw dodatkowy – n. accessorius(XI)

• jest nerwem ruchowym

• składa się z:

• korzeni czaszkowych – radices craniales, które zaczynają się w jądrze dwuznacznym – nucleus ambiguus, opuszczają je w bruździe grzbietowo-bocznej

• korzeni rdzeniowych – radices spinales, które zaczynają się w komórkach grzbietowo-bocznych części słupa przedniego szyjnego odcinka rdzenia kręgowego z którego wychodzą w bruździe grzbietowo-bocznej. Korzenie rdzeniowe wracają przez otwór wielki do czaszki gdzie łączą się z korzeniami czaszkowymi we wspólny pień który opuszcza czaszkę przez tylną część otworu szyjnego.

• Po wyjściu z czaszki dzieli się na:

• g. wewnętrzną – r. internus, łączy się z n. X – błędnym i doprowadza do niego włókna ruchowe dla mm. gardła i hamujące dla serca

• g. zewnętrzną – r. externus, biegnie przez okolicę boczną szyi i wchodzi do m. czworobocznego unerwiając jego część wstępującą i poprzeczną, zaopatruje także m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy

Tętnica twarzowa – a. facialis

• odchodzi od tętnicy szyjnej zewnętrznej w trójkącie tętnicy szyjnej, biegnie do trójkąta podżuchwowego gdzie leży na przyśrodkowej stronie ślinianki podżuchwowej, następnie przewija się po przednim brzegu m. żwacza na twarz i przedostaje się na boczną stronę nosa gdzie kończy się jako t. kątowa – a. angularis tworząc zespolenie z t. grzbietową nosa – a. dorsalis nasi.

• Oddaje odgałęzienia szyjne:

• T. podniebienna wstępująca – a. palatina ascendens, biegnie w kierunku trąbki słuchowej zaopatrując podniebienie miękkie wraz z migdałkiem podniebiennym

• g. migdałkowa – r. tonsillaris, przebija m. zwieracz górny gardła i zaopatruje migdałek podniebienny

• gg. gruczołowe – rr. glandulares – dla ślinianki podżuchwowej

• T. podbródkowa – a. submentalis – do bródki

• Odgałęzienia twarzowe:

• T. wargowa dolna – a. labialis inferior

• T. wargowa górna – a. labialis superior

Tętnice wargowe górna i dolna wytwarzają koło tętnicze ust – circulus arteriosus oris.

• T. kątowa – a. angularis – zaopatruje grzbiet nosa

Nerw podjęzykowy – n. hypoglossus (XII)

• jest nerwem ruchowym

• jego jądro leży w tyłomózgowiu

• Korzenie tego nerwu wychodzą z rdzenia przedłużonego w bruździe bocznej przedniej.

• opuszcza jamę czaszki przez kanał nerwu podjęzykowego – canalis nervi hypoglossi, leży przyśrodkowo i za grupą nerwu błędnego(n. IX, X, XI) i za ż. szyjną wewnętrzną przechodzi na ich boczną stronę. Dalej biegnie ku dołowi przykryty brzuścem tylnym m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnykowym na m. gnykowo-językowym w towarzystwie korzenia górnego pętli szyjnej. Na koniec dochodzi do mięśni języka.

Splot ramienny – plexus brachialis – ogólnie

• zawiera nerwy zaopatrujące część głębokich mięśni szyi i powierzchownych grzbietu, mięśnie powierzchowne klatki piersiowej, mięśnie barku, mięśnie i skórę kończyny górnej

• powstaje z połączenia gałęzi brzusznych czterech dolnych nerwów szyjnych(C₅ – C₈) i części gałęzi brzusznej pierwszego nerwu piersiowego.

• gałęzie C₅ i C₆ po połączeniu się tworzą pień górny – truncus superior

• gałąź brzuszna C₇ przedłuża się w pień środkowy – truncus medius

• gałęzie brzuszne C₈ i gałąź brzuszna pierwszego nerwu piersiowego łączą się w pień dolny – truncus inferior

• Każdy z trzech pni dzieli się na gałąź przednią i tylną; wszystkie trzy gałęzie tylne zespalają się i tworzą pęczek tylny – fasciculus posterior, gałęzie przednie pnia górnego i środkowego pęczek boczny – fasciculus lateralis a gałąź przednia pnia dolnego przedłuża się w pęczek przyśrodkowy – fasciculus medialis.

• Z podziału pęczków powstają:

• z pęczka tylnego:

• n. pachowy – n. axillaris

• n. promieniowy – n. radialis

• z pęczka bocznego:

• korzeń boczny n. pośrodkowego – radix lateralis n. mediani

• n. mięśniowo-skórny – n. musculocutaneus

• z pęczka przyśrodkowego:

• korzeń przyśrodkowy n. pośrodkowego – radix medialis n. mediani

• n. łokciowy – n. ulnaris

• n. skórny przyśrodkowy ramienia – n. cutaneus brachii medialis

• n. skórny przyśrodkowy przedramienia – n. cutaneus antebrachii medialis

• splot ramienny dzielimy na część nadobojczykową – pars supraclavicularis i część podobojczykową – pars infraclavicularis

• nerwy splotu ramiennego dzielimy na krótkie – zaopatrują m. obręczy kończyny górnej i niektóre m. tułowia oraz na długie – unerwiają kończynę górną

• krótkie:

• n. grzbietowy łopatki – n. dorsalis scapulae

• n. piersiowy długi – n. thoracicus longus

• n. podobojczykowy – n. subclavius

• n. nadłopatkowy – n. suprascapularis

• nn. piersiowe przyśrodkowy i boczny – nn. pectorales medialis et lateralis

• n. podłopatkowy – n. subscapularis

• n. piersiowo-grzbietowy – n. thoracodorsalis

• n. pachowy – n. axillaris – dzieli się na 3 odgałęzienia: boczne, przyśrodkowe i środkowe które przechodzi jako n. skórny boczny górny ramienia – n. cutaneus brachii lateralis superior

• długie:

• n. mięśniowo-skórny – n. musculocutaneus

• n. pośrodkowy – n. medianus

• n. łokciowy – n. ulnaris

• n. skórny przyśrodkowy ramienia – n. cutaneus brachii medialis

• n. skórny przyśrodkowy przedramienia – n. cutaneus antebrachii medialis

• n. promieniowy – n. radialis

Nerw przeponowy – n. phrenicus

• biegnie w dół po przedniej powierzchni m. pochyłego przedniego, wchodzi do klatki piersiowej układając się między żyłą a t. podobojczykową, pod osklepkiem opłucnej krzyżuje się z t. piersiową wewnętrzną i biegnie do korzenia płuca między opłucną śródpiersiową a osierdziem. Prawy n. przeponowy osiąga przeponę bocznie od otworu żyły głównej dolnej, lewy n. przeponowy w okolicy koniuszka serca.

• Oddaje odgałęzienia:

• gg. opłucnowe – rr. pleurales – dla osklepki, opłucnej śródpiersiowej i przeponowej

• gg. osierdziowe – rr. pericordiaci – dla osierdzia

• gg. grasicze – rr. thymici – dla grasicy

• gg. przeponowo-brzuszne – rr. phrenicoabdominales – unerwiają otrzewną przeponową i dochodzą do współczulnego splotu przeponowego

• czasem występują dodatkowe nerwy przeponowe – nn. phrenici accessorii które mogą być gałęziami krótkimi łączącymi nerw przeponowy z n. podobojczykowym lub długimi które biegną ze splotu ramiennego lub korzenia dolnego pętli szyjnej.

Nerw oczny

Nerw oczny (n. ophtalmicus) – pierwsza gałąź nerwu trójdzielnego. Jest nerwem czuciowym, unerwia oko i oczodół. Za zwojem czuciowym troistym (ganglion trigeminale) oddaje gałąź namiotu (ramus tentorius). Przed wejściem do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną (fissura orbitalis superior) dzieli się na trzy gałęzie końcowe:

• N. łzowy (n. lacrimalis) – najcieńsza gałąź n. ocznego. W oczodole przebiega do okolicy bocznego kąta oka i w gruczole łzowym dzieli się na dwie gałęzie:

• gałąź górna – przebija gruczoł łzowy, kończy się w skórze powieki górnej i spojówce bocznego kąta oka

• gałąź dolna – doprowadza do g. łzowego wydzielnicze włókna przywspółczulne ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego pochodzące od n. pośredniego (VII) poprzez r. communicans cum nervo zygomatico

• N. czołowy (n. frontalis) – najgrubsza gałąź nerwu ocznego. W oczodole przebiega bezpośrednio pod sklepieniem do przodu, dzieli się na dwie gałęzie:

• n. nadoczodołowy (n. supraorbitalis) – wychodzi z oczodołu przez otwór nadoczodołowy, dzieląc się na gałąź boczną i przyśrodkową. Unerwia zatokę czołową, skórę czoła i spojówkę powieki górnej.

• n. nadbloczkowy (n. supratrochlearis) – biegnie nad bloczkiem m. skośnego górnego. Unerwia skórę powieki górnej, nasadę nosa i spojówkę przyśrodkowego kąta oka.

• N. nosowo-rzęskowy (n. nasociliaris) – w oczodole przechodzi przez pierścień ścięgnisty wspólny, biegnie do przyśrodkowego kąta oka. Oddaje odgałęzienia:

• g. łącząca ze zwojem rzęskowym (r. communicans cum ganglio ciliari) – po przejściu przez zwój wchodzi w skład nn. rzęskowych krótkich (nn. ciliares breves).

• nn. rzęskowe długie (nn. ciliares longi) – zaopatrują czuciowo: rogówkę, twardówkę, naczyniówkę, ciało rzęskowe i tęczówkę.

• nn. sitowe przedni i tylny (nn.ethmoidalis anterior et posterior) – unerwiają zatokę sitową i klinową, dostają się też do jamy nosowej i na grzbiet nosa.

• n. podbloczkowy (n. infratrochlearis) – przebiega w przedłużeniu n. nosowo-rzęskowego. Unerwia przyśrodkową część powieki górnej, woreczek łzowy i nasadę nosa.

Tętnica szczękowa

Tętnica szczękowa (arteria maxillaris) – końcowe odgałęzienie t. szyjnej zewnętrznej (a. carotis externa). Rozpoczyna się na wysokości szyjki żuchwy, a kończy w dole skrzydłowo podniebiennym. Jej przebieg dzieli się na trzy odcinki:

• Odcinek pierwszy = część żuchwowa (pars mandibularis) – leży między szyjką żuchwy a więzadłem klinowo-żuchwowym. Zaopatruje: przewód słuchowy zewnętrzny, staw skroniowo-żuchwowy, jamę bębenkową, zęby żuchwy i oponę twardą. Oddaje:

• t. uszną głęboką (a. auricularis profunda)

• t. bębenkową przednią (a. tympanica anterior)

• t. zębodołową dolną (a. alveolaris inferior)

• t. oponową środkową (a. meningea media)

• Odcinek drugi = część skrzydłowa (pars pterygoidea) – pomiędzy m. skroniowym a mm. skrzydłowymi. Zaopatruje: mięśnie żwaczowe, błonę śluzową jamy ustnej i część mm. mimicznych.

Oddaje:

• t. żwaczową (a. masseterica)

• tt. skroniowe głębokie (aa. temporales profundae)

• gg. skrzydłowe (rr. pterygoidei)

• t. policzkowa (a. buccalis)

• Odcinek trzeci = część skrzydłowo-podniebienną (pars pterygopalatina) – leży w dole skrzydłowo-podniebiennym. Zaopatruje: zatokę szczękową, zęby szczęki, część jamy nosowej, część gardła, jamę bębenkową, dno oczodołu, powiekę dolną, wargę górną. Oddaje:

• t. zębodołową górną tylną (a. alveolaris superior posterior)

• t. podoczodołową (a. infraorbitalis)

• t. podniebienną zstępującą (a. palatina descendens)

• t. kanału skrzydłowego (a. canalis pterygoidei)

• t. klinowo-podniebienną (a.sphenopalatina)

Nerw promieniowy

Nerw promieniowy (n. radialis) – odchodzi od pęczka tylnego splotu ramiennego (plexus brachialis) za t. pachową. Posiada włókna wszystkich gałęzi splotu ramiennego (C₅ – Th₁).

• Ramię:

Przebieg na ramieniu: z jamy pachowej na ramię do bruzdy nerwu promieniowego k. ramiennej, przebija błonę międzymięśniową boczną, przechodzi do dołu łokciowego i dzieli się na dwie gałęzie.

Na ramieniu oddaje trzy nerwy skórne oraz gg. mięśniowe:

• n. skórny tylny ramienia (n. cutaneus brachii posterior)

• n. skórny boczny dolny ramienia (n. cutaneus brachii lateralis inferior)

• n. skórny tylny przedramienia (n. cutaneus antebrachii posterior)

• gg. mięśniowe (rr. musculares) – unerwiają m. trójgłowy i m. łokciowy.

• Przedramię:

• Gałąź głęboka (r. profundus) – unerwia tylną i boczną grupę mięśni przedramienia.

Przebieg: w dole łokciowym przed torebką stawu łokciowego, później owija się wokół szyjki k. promieniowej. Przebija m. odwracacz i dzieli się na kilka gg. mięśniowych (rr. musculares). Od jednej z gałęzi mięśniowych odchodzi n. międzykostny tylny przedramienia (n. interosseus antebrachii posterior), który unerwia błonę międzykostną i stawy ręki.

• Gałąź powierzchniowa (r. superficialis) – głównie czuciowa.

Przebieg: w przedłużeniu pnia nerwu promieniowego po bocznej stronie t. promieniowej. W dolnej części przedramienia g. powierzchowna oddala się od t. promieniowej, kieruje ku bokowi i tyłowi i przechodzi na tylną stronę przedramienia.

• Ręka:

N. promieniowy zaopatruje rękę g. powierzchowną, która dochodzi do skóry grzbietu ręki i palców. Tam dzieli się na 5 nn. grzbietowych palców (rr. digitales dorsales), które biedną wzdłuż grzbietowych krawędzi palca I, II i promieniowej strony III. Zakończenia tych nerwów dochodzą d paliczków bliższych.

Skutkiem porażenia tego nerwu jest tzw. „ręka opadająca” – porażenie czynności m. prostowników ręki.

Gałęzie czuciowe splotu szyjnego

Splot szyjny (plexus cervicalis) tworzą gałęzie brzuszne czterech górnych nerwów szyjnych (C₁ – C₄).

Gałęzie czuciowe (= gałęzie skórne) tego splotu zaopatrują skórę: przedniej i bocznej okolicy szyi, górnej części klatki piersiowej, okolicy zamałżowinowej, małżowiny usznej oraz kąta żuchwy. Gałęzie te ukazują się w połowie tylnego brzegu m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego w punkcie nerwowym (punctum nervosum). Wśród g. czuciowych wyróżniamy:

• N. potyliczny mniejszy (n. occipitalis minor) – z C₂ i C₃. Biegnie do bocznej części okolicy potylicznej i skroniowej.

• N. uszny wielki (n. auricularis magnus) – z C₃. Zaopatruje dwoma gałęziami (przednią i tylną) małżowinę uszną.

• N. poprzeczny szyi (n. transversus colli) – z C₃. Zaopatruje okolicę przednią szyi. Jego gałęzie górne zespalają się z n. VII, a dolne z nn. nadobojczykowymi.

• Nn. nadobojczykowe (nn. supraclaviculares) – z C₃ i C₄. Dzielą się na trzy grupy:

- nn. nadobojczykowe przyśrodkowe – zaopatrują skórę przedniej okolicy szyi i klatki piersiowej do kąta mostka

- nn. nadobojczykowe pośrednie – unerwiają skórę pokrywającą m. piersiowy większy i fałdu pachowego pośredniego.

- nn. nadobojczykowe boczne – dochodzą do skóry barku po linie grzebienia łopatki i wyrostka barkowego.

Nerw łokciowy

Nerw łokciowy (n. ulnaris) odchodzi od pęczka przyśrodkowego splotu ramiennego, zawiera włókna C₈ – Th₁.

• Ramię:

W bliższej części ramienia leży po przyśrodkowej stronie t. ramiennej. W środkowym odcinku przechodzi na tylną stronę przegrody międzymięśniowej przyśrodkowej ramienia, następnie wchodzi do bruzdy n. łokciowego na tylnej stronie nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej. Na przedramię dostaje się pomiędzy dwiema głowami m. zginacza łokciowego nadgarstka.

• Przedramię:

Biegnie między m. zginaczem głębokim palców a m. zginaczem łokciowym nadgarstka, przyśrodkowo od t. łokciowej. W dolnej części przedramienia dzieli się na g. grzbietową (r. dorsalis) i g. dłoniową (r. palmaris). Na przedramieniu oddaje:

• gg. mięśniowe (rr. musculares)

• g. skórna dłoniowa (r. cutaneus palmaris) – unerwia skórę kłębika i przyległą część przedramienia.

• Ręka:

• Gałąź grzebietowa n. łokciowego (r. dorsalis n. ulnaris) – dostaje się na grzbietową stronę przedramienia. Przebija powięź w pobliżu głowy k. łokciowej i przechodzi na grzbiet ręki, gdzie dzieli się na 5 nn. grzbietowych palców (nn. digitales dorsales), które zaopatrują powierzchnię grzbietową palca IV i V oraz łokciowej strony III. Kończą się na paliczkach środkowych.

• Gałąź dłoniowa n. łokciowego (r. palmaris n. ulnaris) – przedłużenie pnia łokciowego. Leży na troczku zginaczy, na wysokości k. grochowatej dzieli się na:

- g. powierzchowną (r. superficialis) – w większości czuciowa, unerwia skórę powierzchni dłoniowej palców IV i V.

- g. głęboka (r. profundus) – ruchowa, zaopatruje mm. kłębika, mm. glistowate III i IV, mm. międzykostne, m. przywodziciel kciuka.

Uszkodzenie n. łokciowego powoduje tzw. „rękę szponiastą” – porażenie wyżej wymienionych mięśni, a co za tym idzie upośledzenie działania stawów śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych.