Pytania ogólne – drugie kolokwium

1. Przedsionek ust (vestibulum oris)

Szczelina zawarta między wargami (labia), policzkami (buccae), łukami zębodołowymi, zębowymi i dziąsłami; górne i dolne ograniczenie stanowią sklepienia przedsionka (fornix) – miejsca przejścia śluzówki z dziąseł na wargi i policzki. W linii pośrodkowej węzidełka warg (frenulum labii), liczne pozostałe fałdy. W okolicy drugiego zęba trzonowego brodawka przyusznicza (papilla parotidea). Do jamy ustnej właściwej dostać można się przez przestrzeń zatrzonową (spatium retromlare) gdzie jest szew skrzydłowo-żuchwowy (raphe pterygomandibularis).

Wargi ograniczają szparę ust (rima oris) i są złączone spoidłem (commisura), ich rusztowanie to m. okrężny ust; warstwa pomiędzy skórą wew. i zew. to czerwień wargowa (pars intermedia); oddzielone bruzdą bródkowo-wargową (sulcus mentolabialis), nosowo-wargową (nasolabialis) i rynienką podnosową (philtrum). Unerwione przez n. podbloczkowy i bródkowy oraz ruchowo przez g. policzkowe. Unaczynione przez tętnice wargowe i żyłę twarzową. Chłonka do węzłów chłonnych podżuchwowych.

Policzki są od spoidła warg do gałęzi żuchwy i wzdłuż łuku jarzmowego, masę stanowi m. policzkowy i ciało tłuszczowe policzka (corpus adiposum buccae). Wewnątrz gruczoły policzkowe. Unaczynione przez g. policzkową t. szczękowej i t. twarzową oraz ż. twarzową; chłonka spływa do węzłów podżuchwowych i szyjnych powierzchownych i głębokich. Unerwione przez n. policzkowy, g. policzkową n. twarzowego, n. jarzmowy, i n. uszny wielki.

Dziąsła (gingivae) stanowią część przyzębia (parodontium), mocują lepiej zęby w zębodołach. Tętnice zębodołowe górne, dolna, policzkowa i podjęzykowa, żyła szyjna wewnętrzna i twarzowa. Unerwienie od g. zębowych nerwów V₁ i V₂.

1. Jama ustna właściwa (cavitas oris propria)

Ograniczona łukami zębowymi, zębami i dziąsłami, oddzielona od tyłu cieśnią gardzieli (istmus faucium). Jej strop stanowi podniebienie twarde (palatum durum) zbudowane z wyrostków zębodołowych szczęki i k. podniebiennych, śluzówka je pokrywająca wytwarza fałdy podniebienne poprzeczne (plicae palatinae transversae) i brodawkę przysieczną (papilla incisiva). W osi długiej szew podniebienia (raphe palati). Podniebienie miękkie (palatum molle) zbudowane z rozcięgna podniebienia (aponeurosis palatina); w stanie rozluźnienia spoczywa na nasadzie języka; przy otwartych ustach przedstawia się jako dwuwypukła struktura z języczkiem (uvula). Widoczne dwie pary łuków – podniebienno-językowe (arcus palatoglossi) i podniebienno-gardłowe (palatopharyngei).

1. Dno jamy ustnej

Dno stanowią m. żuchwowo-gnykowe (m. mylohyoideus) stanowiące przeponę ust (diaphragma oris) oraz m. bródkowo-gnykowe (m. geniohyoidei) oraz brzuśce przednie m. dwubrzuścowych. Od nasady języka biegnie węzidełko języka (frenulum linguae), obustronnie widoczne wygórowanie wzdłuż tronu żuchwy spowodowane położeniem ślinianki podjęzykowej – fałd podjęzykowy (plica sublingualis), kończący się przyśrodkowo i ku przodowi mięskiem podjęzykowym (caruncula sublingualis) – miejsce ujścia przewodów wyprowadzających ślinianek.

1. Język (lingua)

Dzielony na trzon (corpus) i nasadę/korzeń (epiphisys/radix) (1/3 tylna). Trzon ograniczony brzegiem i końcem (apex) od przodu, powierzchnia górna to grzbiet (dorsum), zrąb narządu stanowią mięśnie pokryte błoną śluzową. Na pow. dolnej pośrodkowo węzidełko języka, bocznie od niego – fałd strzępiasty (plica fimbriata). Granica pomiędzy trzonem a nasadą to bruzda graniczna (sulcus terminalis) z otworem ślepym (foramen caecum) – pozostałość przewodu tarczowo-językowego. Pośrodkowo – bruzda pośrodkowa (sulcus medianus) świadcząca o przegrodzie języka wewnątrz (septum linguae). Nasada z mieszkami (follicula) tworzącymi migdałki (tonsilla). Oddzielone od nagłośni dołkami nagłośniowymi (vallecula epiglottica), ograniczonymi fałdami językowo-nagłośniowymi bocznymi i środkowym (plicae glossoepiglotticae laterales/mediana).

1. Zęby (dentes)

Uzębienie pierwotne (mleczne) (dentes decidui) to 20 zębów (bez przedtrzonowców i dwóch trzonowców); wtórne (dentes permamentes) to 32 zęby – po cztery siekacze (d. incisivi) (ostre, wąskie korony), dwa kły (canini) (korony – stożki), cztery przedtrzonowce (premolares) i sześć trzonowców (molares) (wyposażone w guzki) w każdym łuku. Pierwsze mleczne wyrastają siekacze żuchwy; stałe – pierwsze trzonowce. Ząb składa się z korony (corona), szyjki (collum) i korzenia/i (radix). Szyjka jest przesłonięta dziąsłem, korzeń jest wklinowany w zębodół. Warstwy: zębina (dentinum) pokryta szkliwem (enamelum) lub kostniwem (cementum) w obrębie szyjki i korzenia. Korona z komorą (cavitas) wypełnioną miazgą (pulpa) przedłużającą się w kanał korzenia (canalis radicis), na szczycie korzenia otwór wierzchołka zęba (foramen apicis dentis) dla naczyń i nerwów. Przedtrzonowce górne i zęby trzonowe to zęby wielokorzeniowe. Zew. powierzchnia siekaczy i kłów to pow. wargowa, trzonowców i przed- - policzkowa. Pow. wewnętrzna zębów górnych to pow. podniebienna (f. palatalis), a dolnych – językowa (f. lingualis). Powierzchnie styczne dalsze i bliższe (mesialis/distalis). Unaczynione przez tętnice zębodołowe i żyły twarzowe. Unerwienie od g. zębowych nerwów V₂ i V₃. Chłonka do węzłów podżuchwowych i podgnykowych.

1. Gardło - ogólnie (pharynx)

Wspólny odcinek układu pokarmowego i oddechowego o długości 13-14 cm, biegnie tylko w szyi – od guzka gardłowego, przez podstawę k. potylicznej, k. skroniową, wyrostek skrzydłowaty do kresy żuchwowo-gnykowej; jest otwarte do góry i przodu. Dzieli się na część nosową, ustną i krtaniową. Warstwy:

• błona śluzowa (tunica mucosa) – z nabłonkiem wielorzędowym migawkowym w cz. nosowej i wielowarstwowym płaskim

• tkanka podśluzowa (tela submucosa) – wytwarza powięź gardłowo-podstawną (fascia pharyngobasiliaris) przy podstawie

• błona mięśniowa (tunica muscularis) – z okrężnymi mięśniami zwieraczy zewnętrznie i podłużnymi dźwigaczami wewnątrz

• błona zewnętrzna (tunica externa) – z tkanki łącznej, przechodzi w powięź policzkowo-gardłową (fascia buccopharyngea)

Błona zewnętrzna przylega do przestrzeni okołogardłowej (spatium peripharyngeum) dzieląca się na pozagardłową (retropharyngeum) leżącą pomiędzy tylną ścianą gardła a blaszką przedkręgową powięzi szyi przedłużając się w śródpiersie oraz boczno-gardłową (lateropharyngeum) która w części nosowej ma tętnicę i żyłę szyjną wewnętrzną, CN IX, X, XI, XII, wyrostek rylcowaty z mięśniami i więzadłami; w części ustnej – tętnica i żyła szyjna wewnętrzna, CN X i tętnica językowa, a krtaniowej – gruczoł tarczowy, tętnica szyjna wspólna, żyła szyjna wewnętrzna i nerw X.

Unaczynione przez tętnicę gardłową wstępującą, podniebienną wstępującą i zstępującą oraz żyły gardłowe. Chłonka do węzłów zagardłowych i szyjnych głębokich. Unerwione przez splot gardłowy (plexus pharyngeus) z włókien nerwów CN IX i X oraz nerwu krtaniowego górnego; część nosowa również z CN V.

1. Część nosowa gardła (pars nasalis pharyngis)

Otwiera się ku dołowi i przodowi. W przedniej ścianie nozdrza tylne (choanae) dla jamy nosowej, na ścianie bocznej ujście gardłowe trąbki słuchowej (ostium pharyngeum tubae auditivae), ograniczone fałdem błony śluzowej. Fałd biegnący do nosowej części podniebienia miękkiego to fałd trąbkowo-podniebienny (plica salpingopalatina), od tyłu ujścia fałd wytworzony przez blaszkę przyśrodkową chrząstki trąbki – wał trąbkowy (torus tubarius) przedłużający się w fałd trąbkowo-gardłowy (plica salpingopharyngea) (przez jednoimienny mięsień). U podstawy ujścia leży też wał mięśnia dźwigacza (torus levatorius). Ściana górna przyczepiająca się powięzią gardłowo-podstawną tworzy sklepienie. Na granicy ściany górnej i tylnej migdałek gardłowy (tonsilla pharyngea).

1. Część krtaniowa gardła (pars laryngea pharyngis)

Z częścią ustną tworzy jamę krtaniowo-gardłową (cavitas laryngopharyngea). Od przodu wejście do krtani (aditus laryngis), obustronnie z boku zachyłek gruszkowaty (recessus piriformis) pomiędzy chrząstką tarczowatą a fałdem nalewkowo-nagłośniowym i chrząstką pierścieniowatą od strony przyśrodkowej. Do brzegów bocznych nagłośni biegnie fałd gardłowo-nagłośniowy (plica pharyngoepiglottica) wytworzony przez m. rylcowo-gardłowy; w przedniej ścianie zachyłka skośnie ku dołowi biegnie fałd nerwu krtaniowego (plica nervi laryngei); na wysokości chrząstki pierścieniowatej gardło przedłuża się w przełyk.

1. Chrząstki nosa (cartilago nasi)

Chrząstki nosa zbudowane są z chrząstki szklistej i są oparte na szkielecie kostnym, przyłączone dzięki tkance łącznej. Chrząstki tworzą grzbiet nosa, z nasadą (radix nasi) ku górze, końcem (apex) i skrzydłami (ala nasi) oddzielonymi bruzdą skrzydłową (sulcus alaris).

Chrząstki parzyste:

• boczna nosa (cartilago nasi lateralis) – buduje ścianę boczną nosa, brzeg górny do k. nosowej i wyrostka czołowego szczęki, przyśrodkowy – do chrząstki przegrody, dolny – do chrząstki skrzydłowej większej.

• skrzydłowa większa (alaris major) – podkowiasta, otacza nozdrze przednie. Składa się z odnogi bocznej (crus laterale) i przyśrodkowej (crus mediale) przechodzących w siebie w okolicy końca nosa. Boczna stanowi rusztowanie skrzydła nosa, przyśrodkowa – przegrody nosa; dwie przyśrodkowe łączą się tworząc zrąb przegrody błoniastej

• skrzydłowe mniejsze (alaris minor) – od 1 do 3, leżą ku tyłowi od odnogi bocznej

• dodatkowe (accessoriae) – leżą pomiędzy chrząstką boczą a odnogą boczną

• lemieszowo-nosowa (vomeronasalis) – wchodzi pomiędzy chrząstkę przegrody nosa i lemiesz – leży tam narząd lemieszowo-nosowy (organon vomeronasalis)

Chrząstka nieparzysta to chrząstka przegrody nosa (septi nasi) – czworokątna blaszka przylegająca do blaszki pionowej k. sitowej i lemiesza oraz wyrostkiem tylnym do k. klinowej. Brzeg przednio-górny sąsiaduje z szwem międzynosowym i współtworzy grzbiet nosa.

Unerwiony: ruchowo – n. twarzowy; czuciowo – sitowy przedni (od CN V₁) i podoczodołowy (CN V₂). Unaczyniony: t. oczna, twarzowa, podoczodołowa, żyła twarzowa, oczna górna.

1. Jama nosowa (cavitas nasi)

Czworościenna przestrzeń zwężająca się ku górze, przedzielona przegrodą nosa; do jamy prowadzą nozdrza przednie (nares), do gardła – tylne (choanae).

Początkowy odcinek to przedsionek (vestibulum); na ścianie bocznej ograniczony progiem (limen) wytworzony przez odnogę boczną chrząstki skrzydłowej większej. Pod progiem fałd skrzydłowaty (plica alaris). Wyścielony skórą z włosami nozdrzy (vibirssae). Ku górze przedłuża się w zachyłek końca (recessus apicis nasi), a ku tyłowi – w jamę nosową właściwą (cavitas nasi propria).

Ściana dolna utworzona przez podniebie kostne, zawiera wejście do kanału przysiecznego (canalis incisivus) z przewodem i nerwem nosowo-podniebiennym (n. nasopalatinus).

Ściana górna utworzona przez chrząstki nosa zewnętrznego, k. nosową i część nosową k. czołowej (część przednia), blaszkę sitową (środkowa) i trzon k. klinowej (tylna).

Ściana przyśrodkowa to przegroda nosa – z grzebieniem nosowym, lemieszem i blaszką pionową k. sitowej (część kostna (pars ossea)), chrząstka przegrody nosa (część chrzęstna (pars cartilaginea)) i część ruchomą przegrody nosa (pars mobilis septi nasi) z skóry i odnóg przyśrodkowych.

Ściana boczna uwypuklona jest przez małżowiny, każda kolejna wyższa przesunięta ku tyłowi.

Małżowina nosowa dolna (concha nasalis inferior), najdłuższa, biegnie równolegle do dna jamy i dochodzi do połowy wysokości nozdrzy tylnych. Ogranicza przewód nosowy dolny (meatus nasi inferior), do którego w środkowej części uchodzi przewód nosowo-łzowy (ductus nasolacrimalis) zasłonięty fałdem łzowym (plica lacrimalis).

Małżowina nosowa środkowa (concha nasalis media) jest krótsza, składa się z dwóch części ustawionych pod kątem prostym do siebie. Przewód nosowy środkowy pomiędzy małżowinami jest podzielony na przedsionek ograniczony groblą nosa (agger nasi) i część tylną - w przewodzie widoczny rozwór półksiężycowaty (hiatus semilunaris) zawarty pomiędzy uwypukleniami wyrostka haczykowatego (proc. uncinatus) i puszki sitowej (bulla ethmoidalis) i jest ujściem lejka sitowego (infundibulum ethmoidalis). Uchodzą do niego zatoka czołowa, szczękowa i komórki sitowe przednie oraz pośrednio komórki sitowe środkowe.

Małżowina nosowa górna (superior) ogranicza przewód nosowy górny do którego uchodzą komórki sitowe tylne.

Czasami występuje małżowina i przewód nosowe najwyższe (suprema).

Przyśrodkowe wolne brzegi małżowin nie łączą się z przegrodą nosa, powstaje przewód nosowy wspólny (meatus nasi communis); część końcowa łącząca się przez nozdrza tylne z częścią nosową gardła to przewód nosowo-gardłowy (meatus nasopharyngeus), przedłużający się ku górze w zachyłek klinowo-sitowy (recessus sphenoethmoidalis) do zatoki klinowej. W miejscu jego ujścia znajduje się otwór klinowo-podniebienny (foramen sphenopalatinum) dla nerwów i naczyń z dołu skrzydłowo-podniebiennego.

W błonie śluzowej wyróżnia się górną okolicę węchową (regio olfactoria) na małżowinie nosowej górnej, najwyższej, tych przewodach nosowych oraz oddechową (regio respiratoria).

1. Zatoki przynosowe(sinus paranasales)

Pełnią funkcję oddechową (ogrzewają powietrze), węchową, termiczną, statyczną i fonetyczną. Pojemność wszystkich wynosi ok 80 cm³. Wysłane błoną śluzową.

Zatoka szczękowa (sinus maxiliiaris) – ok. 25cm³ w trzonie szczęki, o kształcie piramidy, z podstawą do jamy nosowej a bokami do oczodołu, dołu podskroniowego i na zewnątrz; podzielona często na zachyłki. Uchodzi przez lejek sitowy do rozworu sitowego do przewodu nosowego środkowego. Może się rozrastać aż pod wyrostki zębodołowe (łatwość przenoszenia zapalenia).

Zatoka czołowa (sinus frontalis) – 5-25cm³, w łusce k. czołowej, podzielona na dwie części przegrodą, uchodzi do przewodu środkowego przez lejek lub prosto do rozworu.

Zatoka sitowa (sinus ethmoidalis) – ok. 10 cm³_, zbudowane z komórek sitowych przednich (do przewodu środkowego przy lejku), środkowych (do środkowego powyżej puszki sitowej) i tylne (do górnego) .

Zatoka klinowa (sinus sphenoidalis) – w trzonie k. klinowej, dwie zatoki oddzielone przegrodą; otwór w ścianie przedniej, powyżej dna.

Unerwione z I i II gałęzi nerwu trójdzielnego – g. nosowe wewnętrzne oraz g. nosowe tylne górne boczne i przegrody; n. oczny. Unaczynione przez tętnice szczękową - t. nosowe tylne boczne i przegrody (t. klinowo-podniebienna) oraz t. sitowe przednie i tylne (od t. ocznej). Krew spływa do żyły ocznej górnej

1. Okolica przednia szyi(regio colli anterior)

Od góry – podstawa żuchwy

Od boku – przedni brzeg m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego.

Część przyśrodkowa: k. gnykowa, krtań, tchawica, gardło, szyjna część przełyku

Trójkąt podżuchwowy (trigonum submandibulare) – ograniczony podstawą żuchwy, brzuścami m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnykowym. Dno tworzą m. żuchwowo-gnykowy i gnykowo-językowy.

Zawartość: ślinianka, węzły chłonne i zwój podżuchwowe, t. i ż. twarzowa, t. i ż. językowa, n. podjęzykowy, językowy i żuchwowo gnykowy. W tylno-dolnej części trójkąt tętnicy językowej.

Trójkąt tętnicy szyjnej (trigonum caroticum) – od przodu górnym brzuścem m. łopatkowo-gnykowego, od boku – przednim brzegiem m. mostkowo-obojczykowego a od góry – brzuścem tylnym m. dwubrzuścowego.

Zawartość: t. szyjna wspólna dzieląca się na wewnętrzną i zewnętrzną (i jej odgałęzienia: językowa, twarzowa, potyliczna i gardłowa wstępująca), ż. szyjna wewnętrzna i n. błędny. Wyróżnia się tu trójkąt podbródkowy (trigonum submandibulare (od guzowatości bródkowej, trzonu k. gnykowej i brzuścami przednimi m. dwubrzuścowego) oraz tarczowy (thyroideum) (od trzonu k. gnykowej, górnym brzuścem m. łopatkowo-gnykowego i brzegiem m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego; zawiera krtań, tchawicę, gardło, tarczycę i mięśnie podgnykowe)

1. Okolica mostkowo-obojczykowo-sutkowa szyi(regio sternocleidomastoidea)

Wzdłuż jednoimiennego mięśnia. Pomiędzy przyczepami początkowymi dół nadobojczykowy mniejszy (fossa supraclavicularis minor) (miejsce dostępu do t. podobojczykowej). Obecna szczelina przednia m. pochyłych (spatium antescalenum) między tylną powierzchnią m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego a skośnym przednim oraz żebrem I; zawiera żyłę podobojczykową, nerw przeponowy i t. szyjną powierzchowną. Druga to przestrzeń tylna mięśni pochyłych (spatium interscalenum) dla tętnicy podobojczykowej, splotu ramiennego. Ukazują się tu też nerwy skórne splotu szyjnego: n. uszny wielki, potyliczny mniejszy, poprzeczny szyi i nadobojczykowe.

Obecny trójkąt tętnicy kręgowej (trigonum arteriae vertebralis) – pomiędzy m. pochyłym przednim, długim szyi a osklepkiem opłucnej, zawiera t. i ż. kręgową, t. tarczową i zwoje.

1. Okolica boczna szyi(regio colli lateralis)

Od przodu – tylny brzeg m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego

Od tyłu – brzeg m. czworobocznego

Od dołu – obojczyk; przedzielone brzuścem dolnym m. łopatkowo-gnykowego

Trójkąt łopatkowo-obojczykowy (trigonum omoclaviculare) (także dół nadobojczykowy większy); między brzuścem dolnym m. łopatkowo gnykowego od tyłu, brzegiem m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego od przodu i obojczykiem od dołu, dnem z mm. pochyłych przedniego i środkowego; zawiera t. i ż. podobojczykową i korzenie splotu ramiennego

Trójkąt łopatkowo-czworoboczny (trigonum omotrapezoideum) – ograniczony od tyłu brzegiem przednim m. czworobocznego, od przodu tylnym brzegiem m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego i od dołu m. łopatkowo-gnykowym, z dnem m. płatowatego głowy, pochyłych i dźwigacza łopatki, zawiera nerwy skórne splotu szyjnego i nerw XI.

1. Ślinianka przyuszna (glandula parotidea)

Gruczoł surowiczy, największy, 20-30g. Położona w okolicy przuszniczo-żwaczowej i w dole zażuchowym. Pokryta powięzią przyuszniczą, przedzielona przegrodami od torebki. Przechodzą przez nią: t. szyjna zewnętrzna z uszną tylną, skroniową powierzchowną i szczękową, żyła zażuchwowa i CN VII.

Część powierzchowna (pars superficialis) – brzeg górny do łuku jarzmowego; przedni – do m. żwacza, tylny – do m. mostkowo-obojczykowo sutkowego.

Część głęboka (pars profunda) – piramida; szczytem do wyrostka rylcowatego. Przednia ściana przylega do m. żwacza i skrzydłowego przyśrodkowego, tylna – do wyrostka sutkowatego, m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego i brzuśca tylnego m. dwubrzuścowego.

Przewód ślinianki (ductus parotideus) wychodzi od przedniego brzegu, biegnie po m. żwaczu, przechodzi przez ciało tłuszczowe policzka i przebija następnie m. policzkowy, uchodząc na do jamy ustnej na wysokości drugiego zęba trzonowego brodawką przyuszniczą (papilla paroteida).

Unaczyniona przez tętnice i żyły przechodzące przez nią i t. poprzeczną twarzy. Unerwiona przez nerw uszny skroniowy i twarzowy (główne włókna wydzielnicze z jądra ślinowego dolnego.

1. Ślinianka podjęzykowa (glandula sublingualis)

Gruczoł surowiczo-śluzowy, najmniejszy, wywołuje pod błoną śluzową jamy ustnej fałd podjęzykowy (plica sublingualis). Sąsiaduje z dołkiem podjęzykowym na żuchwie oraz m. bródkowo-językowymi, n. językowym, podjęzykowym i przewodem ślinianki podżuchwowej. Część mniejsza wyprowadza ślinę przewodami mniejszymi (ductus sublingualis minores) (małe i krótkie), część większa (przednia) – przewodem większym (ductus sublingualis major), uchodzący z przewodem drugiej ślinianki w mięsku podjęzykowym (caruncula sublinguales). Unaczynione przez t. i ż. podjęzykową. Unerwiona przez strunę bębenkową (z jądra ślinowego górnego) dołączającą włókna do n. językowego.

1. Ślinianka podżuchwowa (glandula submandibularis)

Gruczoł surowiczo-śluzowy, znajduje się w trójkącie podżuchwowym. Opiera się o dołek podżuchwowy żuchwy. Ślinianka przewija się przez m. żuchwowo gnykowy. Część głęboka leży na m. żuchwowo-gnykowym i przednim końcem sięga ślinianki podjęzykowej, sąsiadując tam z n. językowym i podjęzykowym; odchodzi od niej przewód wyprowadzający (ductus submandibularis) między m. żuchwowo-gnykowym a gnykowo-językowym i uchodzi z przewodem drugiej ślinianki na mięsku podjęzykowym. Część powierzchowna wypełnia trójkąt podżuchwowy; może sięgać do przyusznej, leżą na niej żyła twarzowa i g. szyi n. twarzowego. Unaczynione przez t. i ż. twarzową. Unerwiona przez strunę bębenkową (z jądra ślinowego górnego) bezpośrednio ze zwoju podżuchwowego.

1. Migdałek podniebienny (tonsilla palatina)

Parzyste skupiska tkanki chłonnej w zatoce migdałkowej (sinus tonsilliaris) pomiędzy łukiem podniebienno-językowym i –gardłowym. Większy u dzieci. Boczna strona niewidoczna, zwrócona do m. zwieracza górnego gardła, przyśrodkowa – widoczna z kryptami (cryptae). Występuje szczelina wewnątrzmigdałkowa (fissura intratonsillaris). W sąsiedztwie m. rylcowo-językowy i n. językowo-gardłowy. Zatoka wytwarza też dół nadmigdałkowy (fossa supratonsillaris).
Unaczynione: t. językowa, twarzowa, podniebienna zstępująca; ż. twarzowa. Chłonka do węzłów szyjnych głębokich. Unerwione przez CN IX.

1. Pierścień Waldeyera – chłonny gardła

Składają się na niego migdałki gardłowy (tonsilla pharyngea) (na granicy ściany górnej i tylnej gardła; pokryte listewkami z błony śluzowej); trąbkowe (tonsilla tubaria) (leżące obok ujścia przewodu trąbki słuchowej) (tworzące jeden półpierścień) oraz podniebienne i językowy (budowany przez mieszki językowe (follicula) na nasadzie).

1. Połączenia krtani z otoczeniem (larynx)

Górny odcinek drogi oddechowej, powstaje tam głos, znajduje się w odcinku przedniej szyi (od kręgu C₄ do C₇). Podstawa zwraca się do wejścia do krtani (aditus laryngis) w gardle a szczyt do tchawicy; powyżej niej k. gnykowa. Brzeg przedni oddziela dwie powierzchnie przednio-boczne tworząc wyniosłość krtaniową (jabłko Adama) (prominentia laryngis/pomum Adami). Pokryta blaszką przedtchawiczą i powierzchowną szyi. Bocznie przylegają tarczyca, m. podgnykowe, m. zwieracz dolny gardła, tylnie – gardło i przełyk oraz t. szyjna wspólna oraz ż. szyjna wewnętrzna. Tutaj też połączenia więzadłowe z otoczeniem, pkt 22.

1. Chrząstki krtani (cartilagines laryngae)

Zbudowane z tk. chrzęstnej szklistej, elastyczna buduje chrząstki parzyste małe i nagłośniową.

Nieparzyste:

• nagłośniowa (epiglottica) – tworzy nagłośnię (epiglottis). Leży ku tyłowi od nasady języka, k. gnykowej i błony tarczowo-gnykowej. Jej część górna wystaje ponad k. gnykową i ogranicza wejście do krtani. Umieszczona na szypule (petiolus). Przednia pow. gładka, zwrócona do krtani – wklęsło-wypukła z gruczołami. Z powierzchni przedniej biegną fałdy językowo-nagłośniowe boczne i przyśrodkowy (plicae glossoepiglotticae laterales et mediana). W kierunku bocznej ściany gardła biegną fałdy gardłowo-nagłośniowe (plicae pharyngoepiglotticae) – oddzielają część ustną gardła od krtaniowej.

• tarczowata (thyroidea) – największa; zbudowane z blaszki prawej i lewej (lamina dextra et sinistra), łączące się od przodu i w linii pośrodkowej z kątem ku tyłowi i wcięciem tarczowym górnym (incisura thyroidea superior) wywołującym wyniosłość krtaniową. Brzeg dolny z wcięciem tarczowym dolnym. Blaszki z rogami górnymi i dolnymi (cornu superior et inferior), dolny – krótszy i bardziej obły, z powierzchnią stawową. Na pow. zewnętrznej kresa skośna (linea obliqua) (przyczep dla m. mostkowo-tarczowego i tarczowo-gnykowego) ku dołowi i przodowi kończąca się guzkiem tarczowym górnym i dolnym (tuberculum thyroideum). Występuje otwór tarczowy (foramen thyroideum) dla t. krtaniowej górnej

• pierścieniowata (cricoidea) – składa się z łuku (arcus cartilaginis cricoidae) leżącego pod chrz. tarczowatą przechodzącego w blaszkę (lamina) leżącą z tyłu. Na granicy przejścia pow. st. tarczowa (f. a. thyroidea) – poniżej przyczepia się m. zwieracz dolny gardła. Na górnym brzegu pow. st. nalewkowe (f. a. arytenoidae), blaszka z tyłu podzielona grzebieniem pośrodkowym (crista mediana) na dwa zagłębienia dla m. pierścienno-nalewkowych tylnych

Parzyste:

• nalewkowate (arytenoideae) – piramidalne, podstawa ku dołowi z pow. st.; odchodzą od niej wyrostki mięśniowy (proc. muscularis) (dla m. krtani, biegnie ku tyłowi i bokowi) i głosowy (proc. vocalis) (długi, skierowany do przodu dla więzadła głosowego). Powierzchnia przyśrodkowa tworzy ograniczenie części międzychrząstkowej szpary głośni; tylna – wklęsła. Na przednio-bocznej wzgórek (colliculus) od którego biegnie grzebień łukowaty (crista arcuata), oddzielający górny dołek trójkątny (fovea triangularis) (dla gruczołów śluzowych) i podłużny (fovea oblonga) (dla m. głosowego)

• różkowate (corniculatae) – małe chrząstki na wierzchołkach nalewkowatych, w obrębie fałdów nalewkowo-nagłośniowych

• klinowate (cuneiformes) – położone bocznie do różkowatych

• trzeszczkowate (sesamoidae) – występują w różnych miejscach np. ziarnowata (trticea) w obrębie więzadeł tarczowo-gnykowych bocznych

1. Połączenia chrząstek krtani

Połączenia więzadłowe z otoczeniem:

• błona tarczowo-gnykowa (membrana thyrohyoidea) – łączy trzon i rogi większe k. gnykowej z brzegiem górnym chrz. tarczowatej. Wzmocniona więzadłami tarczowo-gnykowymi bocznymi i pośrodkowym (ligamenta thyrohyoidea lateralia et medianum) (od rogów większych do rogów górnych).

• więzadło gnykowo-nagłośniowe (l. hyoepiglotticum) – biegnie od przodu chrz. nagłośniowej do trzonu k. gnykowej

• więzadło językowo-nagłośniowe (l. glossoepiglotticum) – od chrząstki nagłośniowej do nasady języka, biegnie powyżej powyższego więzadła w fałdzie językowo-nagłośniowym pośrodkowym

• więzadło pierścienno-tchawicze (l. cricotracheale) od chrz. pierścieniowatej do pierwszej chrz. tchawicy

• więzadło pierścienno-gardłowe (l. cricopharyngeum) – od chrz. pierścieniowatej do przedniej ściany gardła

• więzadła różkowo-gardłowe (l. corniculopharyngea) – parzyste wiązki będące przedłużeniem wyżej opisanego więzadła; sięgają do chrz. różkowatych; czasem razem nazywane więzadłem jarzmowym (l. jugale)

Połączenia więzadłowe wewnątrz krtani:

• błona włóknisto-sprężysta (membrana fibroelastica) – pomiędzy błoną śluzową a mięśniową

  • błona czworokątna (membrana quadrangularis) – górna część; od brzegów bocznych chrząstki nagłośniowej, tylnej pow. kąta wewnętrznego chrz. tarczowatej do chrz. nalewkowatych; łączy chrz. nagłośniową z nalewkowatą. Błona śluzowa wytarza fałd nalewkowo-nagłośniowy (plica aryepiglottica), a brzeg dolny – więzadło przedsionkowe (l. vestibulare). Te wytwarzają między chrz. tarczowatą a dołkiem trójkątnym fałdy przedsionkowe (plicae vestibulares).

  • stożek sprężysty (conus elasticus) – dolna, grubsza część; biegnie od górnego brzegu chrz. pierścieniowatej do więzadeł głosowych (ll. vocalia) które biegną od pow. wew. kąta chrząstki tarczowatej do wyrostka głosowego, tworząc fałdy głosowe (plicae vocales); pośrodkowo między dolnym brzegiem chrz. tarczowatej a górnym chrz. pierścieniowatej – więzadło pierścienno-tarczowe (l. cricothyroideum)

• więzadło tarczowo-nagłośniowe (l. thyroepiglotticum) od szypułki chrz. nagłośniowej do wew. pow. chrz. tarczowatej; unosi błonę śluzową krtani w postaci guzka nagłośniowego (tuberculum epiglotticum)

Połączenia stawowe:

• staw pierścienno-tarczowy (art. cricothyroidea) – pomiędzy rogiem dolnym chrz. tarczowatej (główka) i pow. st. tarczowa chrz. pierścieniowatej (panewka); torebka wzmocniona przez więzadła rogowo-pierścienne przednie, boczne i tylne (l. ceratocricoideum) oraz więzadło pierścienno-tarczowe (zapobiega oddalaniu się pow. st.) ruch polega na pochyleniu do przodu i tyłu nieustalonej chrząstki, co wpływa na ton głosu

• staw pierścienno-nalewkowy (art. cricoarytenoidea) – pomiędzy górnym brzegiem blaszki chrz. pierścieniowatej (pow. st. nalewkowa) i podstawą chrz. nalewkowatej. Torebka wzmocniona więzadłem pierścienno-nalewkowym tylnym (l. cricoarytenoideum posterius) hamującym ruch chrz. nalewkowatej ku przodowi i bocznie. Ruch wpływa na siłę głosu; możliwe przywodzenie i odwodzenie

1. Jama krtani (cavitas laryngis)

Ograniczona ścianami przednią, tylną i bocznymi, z błoną śluzową. Ma kształt klepsydry

Ściana przednia – tylna pow. chrząstki nagłośniowej, kąt chrząstki tarczowatej, łuk chrz. pierścieniowatej, więzadło tarczowo-nagłośniowe i więzadło pierścienno-tarczowe

Ściana tylna – m. nalewkowy z blaszką chrz. pierścieniowatej

Ściany boczne – błona czworokątna, stożek sprężysty, chrz. klinowata i różkowata, pow. przyśrodkowa chrz. nalewkowatej i łuk chrz. pierścieniowatej.

Jama górna krtani (przedsionek) sięga od wejścia do krtani (ograniczone z przodu przez fałdy nalewkowo-nagłośniowe z guzkami klinowatymi i różkowatymi, a z tyłu – wierzchołki chrząstek nalewkowatych z wcięciem międzynalewkowym (incisura interarytenoida) z fałdem) do fałdów przedsionkowych. W dolnej części guzek nagłośniowy (tuberculum epiglotticum) wywołany szypułką

Jama środkowa – najwęższa; ograniczona fałdami przedsionkowymi (powstające dzięki więzadłom i mięśniom przedsionkowym) i wargami głosowymi. Obustronnie kieszonka krtaniowa (ventriculus laryngis) przedłużająca się ku górze w woreczek (sacculus). Przestrzeń ograniczona fałdami to szpara przedsionka (rima vestibuli). Fałdy głosowe (plicae vocales) (struny głosowe) stanową wolny brzeg warg głosowych (labia vocalia) które budują głośnię (glottis) wytwarzającą dźwięki.

Wargi głosowe:

• fałd głosowy

• więzadło głosowe

• m. głosowy

• górna część stożka sprężystego

Poniżej szpary przedsionka węższa szpara głośni (rima glottidis) organiczona fałdami głosowymi i chrz. nalewkowatymi. Dzieli się ona na międzybłoniastą (pars intermembranacea) występującą między fałdami głosowymi i międzychrząstkową /oddechową (pars intercartilaginea/respiratoria) pomiędzy chrząstkami. Na granicy wierzchołki wyrostków głosowych – tzw. plamki żółte (maculae flavae)

Jama dolna (podgłośniowa) (cavitas infraglottica) ograniczona fałdami głosowymi przedłuża się w tchawicę, rusztowanie stanowi stożek sprężysty.

1. Gruczoł tarczowy (glandula thyroidea)

Położony w dolnej części okolicy przedniej szyi pod mięśniami podgnykowymi. Zbudowana z płatów prawego i lewego (lobus dexter/sinister) połączone węziną (isthmus), przylegającą do tchawicy na jej 2-4 chrząstce. Z górnego brzegu tarczycy ku górze biegnie płat piramidowy (lobus pyramidalis) (pozostałość przewodu tarczowo-językowego). Wzdłuż niego występują gruczoły tarczowe dodatkowe (glandulae thyroideae accessoriae). Każdy płat ma pow. przednią (mięśniową; pokryta m. podgnykowymi), przyśrodkową (krtaniową, zwracającą się ku niej i tchawicy) oraz tylną (naczyniową, ku pęczkowi nerwowo-naczyniowemu). Brzeg tylno-przyśrodkowy przylega do części krtaniowej gardła, przełyku i kręgosłupa. Na przedniej części przyczep m. dźwigacza gruczołu tarczowego.

Objęta powięzią tarczową (fascia thyroidea) (część powięzi szyi) wytwarzającą w. tarczowe do połączenia z krtanią i tchawicą umożliwiające ruch gruczołu w czasie połykania itp. oraz torebką włóknistą (capsula fibrosa) z przegrodami oddzielającymi płaciki, które zawierają pęcherzyki (folliculi) z prekursorem hormonów tarczycowych. Niedoczynność tarczycy powoduje jej powiększenie – wole.

Unaczyniona: t. tarczowe górne (od szyjnych zewnętrznych), dolne (od t. podobojczykowej), najniższa (a. thyrodiea ima; od łuku aorty). Tworzą sieć tarczową (rete thyroideum). Żyły tworzą splot tarczowy nieparzysty (plexus thyroideus impar) na poziomie węziny; krew odpływa potem ż. tarczowymi górnymi, środkowymi (do ż. szyjnych wewnętrznych) i dolnymi (do żyły ramienno-głowowej lewej).

Unerwienie: włókna współczulne ze zwojów szyjnego górnego, środkowego i gwiaździstego przez sploty tarczowe górne i dolne; przywspółczulne i czuciowe – od n. błędnego (CN X) – gałęzi sercowych oraz n. krtaniowego wstecznego.

1. Przytarczyce (glandulae parathyroideae)

Cztery małe gruczoły objęte torebką włóknistą (dwa górne (leżą na tylnej pow. płata bocznego na poziomie dolnego brzegu chrz. pierścieniowatej) i dwa dolne (na wysokości czwartej chrz. tchawicy, na tylnej pow. biegunów dolnych tarczycy)), leżą za torebką włóknistą tarczycy. Wydzielają parathormon. Unerwione i unaczynione jak tarczyca.

1. Dół pachowy (fossa axillaris)

Zagłębienie skóry pomiędzy klatką piersiową a ramieniem, ograniczone przez fałd pachowy przedni i tylny. Liczne gruczoły potowe oraz włosy pachowe (hirci). Jama pachowa (cavitas axillaris) ma kształt piramidy, z podstawą z powięzi pachowej (fascia axillaris) i szczytem dochodzącym do szczeliny m. pochyłych.

Ściana przednia: m. piersiowy większy i mniejszy

Ściana boczna: m. kruczo-ramienny i głowa długa m. dwugłowego ramienia

Ściana przyśrodkowa: m. zębaty przedni

Ściana tylna: m. podłopatkowy, obły większy i mniejszy

Zawartość: splot ramienny, naczynia pachowe, węzły chłonne – 20-30 sztuk, najważniejsze – szczytowe, gdyż przez nie przepływa cała chłonka

Szczeliny pachowe – utworzone przez głowę długą m. trójgłowego pomiędzy mięśniami obłymi.

Szczelina pachowa przyśrodkowa (fissura axiliaris medialis) – od boku głowa m. trójgłowego, od góry – m. obły mniejszy, od dołu – większy; zawiera tętnicę i żyłę okalającą łopatkę.

Boczna – od środka ograniczona głową m. trójgłowego, od boku k. ramienną, od góry i dołu – m. obłe; zawiera n. pachowy i tętnicę i żyłę okalającą ramię tylne.

1. Tętnica łokciowa (a. ulnaris)

Przyśrodkowa, końcowa gałąź t. ramiennej. Biegnie pomiędzy m. zginaczami przedramienia na dłoń, pod m. nawrotnym obłym, dalej wzdłuż zginacza łokciowego nadgarstka i po bocznej stronie k. grochowatej tworzy łuk. Odgałęzienia:

• t. wsteczna łokciowa (recurrens ulnaris) – dla m. ramiennego, przedramienia i sieci stawowej łokcia

• t. międzykostna wspólna (interossea communis) – między m. zginaczem głębokim palców a długim kciuka dzieli się

  • t. międzykostna przednia – biegnie ze swoim nerwem po przedniej stronie błony; zstępuje do sieci grzbietowej nadgarstka i n. pośrodkowego

  • t. międzykostna tylna – przechodzi na tył przedramienia, oddaje t. międzykostną wsteczną (interossea recurrens) dla sieci stawowej łokcia

• g. nadgarstkowa dłoniowa (carpeus palmaris) – poniżej m. nawrotnego czworobocznego, dla stawów i więzadeł

• g. nadgarstkowa grzbietowa (carpeus dorsalis) – poniżej dłoniowej; dla sieci grzbietowej nadgarstka.

• g. dłoniowa głęboka (palmaris profundus) – wstępuje między m. kłębika, zamyka łuk dłoniowy t. promieniowej

• łuk dłoniowy powierzchowny (arcus palmaris supeficialis) – końcowa gałąź, łączy się z boku z gałęzią dłoniową pow. t. promieniowej; leży na ścięgnach m. zginaczy palców oraz n. pośrodkowym

  • tt. dłoniowe wspólne palców (aa. digitales palmares communis), (są 3) dzielące się na stawach śródręczno-paliczkowych

    • tt. dłoniowe własne palców (aa. digtales palmares propriae) dla II-V palców (zwrócone do siebie strony; łokciowy brzeg V palca dostaje swoją tętnicę)

1. Tętnica promieniowa (a. radialis)

Boczna gałąź t. ramiennej; biegnie w kierunku wyrostka rylcowatego k. promieniowej, potem leży powierzchownie między ścięgnem m. ramienno-promieniowego a zginacza promieniowego nadgarstka, na grzbiet ręki a potem jej dłoniową stronę i pomiędzy ścięgnami do tabakierki anatomicznej – i na dłoń, dając łuk dłoniowy głęboki.

• t. wsteczna promieniowa (a. recurrens radialis) – odchodzi w dole łokciowym, dla m. grzbietowych bocznych przedramienia, ramiennego

• g. nadgarstkowa dłoniowa (r. carpeus palmaris) – dla dłoniowej strony nadgarstka

• g. dłoniowa powierzchowna (r. palmaris superficialis) – odchodzi tuż przed przejściem t. promieniowej na grzbiet ręki; kieruje się pomiędzy mm. kłębu i zamyka łuk dłoniowy powierzchowny

• g. nadgarstkowa grzbietowa (r. carpeus dorsalis) – od tabakierki do sieci grzbietowej nadgarstka

• t. grzbietowa I śródręcza (a. matacarpea dorsalis I)

  • tt. grzbietowe palców (aa. digitales dorsales) - dwie dla grzbietowych brzegów kciuka, trzecia dla brzegu wskaziciela

• t. główna kciuka (a. princeps pollicis)

  • tt. dłoniowe własne palców (aa. digitales palmares propriae) - dwie dla dłoniowych brzegów kciuka, trzecia dla brzegu bocznego wskaziciela

• łuk dłoniowy głęboki (arcus palmaris profundus) – końcowe odgałęzienie; kieruje się do zespolenia z gałęzią dłoniową głęboką t. łokciowej;

  • tt. dłoniowe śródręcza (aa. metacarpeae palmares) – zespalają się z tt. dłoniowymi wspólnymi palców łuku powierzchniowego (połączone z tt. grzbietowymi przez gałęzie przeszywające (r. perforans))

1. Tętnica ramienna (a. brachialis)

Biegnie jako przedłużenie t. ramiennej po przyśrodkowej stronie ramienia poniżej ścięgna m. piersiowego większego do dołu łokciowego, układa się w bruździe przyśrodkowej m. dwugłowego ramienia; przykryta rozcięgnem.

• t. głęboka ramienia (a. profunda brachii) – biegnie z n. promieniowym do bruzdy nerwu, unerwia m. naramienny, triceps oraz:

  • t. poboczną środkową (a. collateralis media)

  • t. poboczną promieniową (radialis)

• t. poboczna łokciowa górna (a. collateralis ulnaris superior) – w pobliżu t. głębokiej ramienia; dla sieci stawowej łokcia

• t. poboczna łokciowa dolna (a. collateralis ulnaris inferior) – współtworzy sieć stawową łokcia

1. Tętnica pachowa (a. axillaris)

Biegnie jako przedłużenie t. podobojczykowej do obszaru jamy pachowej. Rozpoczyna się na brzegu bocznym I żebra, kończy u podstawy jamy pachowej. Biegnie wraz z żyłą pachową.

• t. piersiowa górna (a. thoracica superior) – biegnie po m. zębatym przednim; dla m. podobojczykowego i górnych m. międzyżebrowych

• t. piersiowo-barkowa (a. thoracoacromialis) – odchodzi powyżej m. piersiowego mniejszego

  • g. barkowa (r. acromialis) – do sieci wyrostka barkowego

  • g. obojczykowa (r. clavicularis) - dla m. podobojczykowego i obojczyka

  • g. naramienna (r. deltoideus) – biegnie w bruździe naramienno-piersiowej dla tych obu mm.

  • gg. piersiowe (r. pectorales) – dla mm. piersiowych i zębatego przedniego

• t. piersiowa boczna (a. thoracica lateralis) – biegnie za m. piersiowym mniejszym; dla mm. piersiowych i zębatego przedniego

  • gg. sutkowe boczne (rr. mammarii laterales) – dla gruczołu sutkowego

• t. podłopatkowa (a. subscalpularis) – od brzegu bocznego łopatki

  • t. piersiowo-grzbietowa (a. thoracodorsalis) – dla m. najszerszego grzbietu i zębatego przedniego

  • t . okalająca łopatkę (a. circumflexa scapulae) – dla m. barku, tworzy sieć tętniczą łopatki

• t. okalająca ramię przednia (a. circumflexa humeri anterior) – biegnie w stronę boczną przed szyjką chirurgiczną, zespala się z tylną – odżywia biceps, m. kruczo-ramienny

• t. okalająca ramię tylna – dla m. naramiennego i stawu.

1. Tętnica podobojczykowa (a. subclavia)

Pierwszy odcinek pnia naczyniowego. Tętnica prawa powstaje u podstawy szyi z rozdwojenia pnia ramienno-głowowego (truncus brachiocephalicus); lewa odchodzi od łuku aorty (arcus aortae) w śródpiersiu górnym. Na szyi biegną w stronę boczną nad osklepkiem opłucnej, przykryte m. podgnykowymi, chodzi do szczeliny tylnej m. pochyłych i do dołu nadobojczykowego większego. Krzyżują się z nią: n. błędny i przeponowy.

• t. kręgowa (a. vertebralis) – odchodzi ku górze i kieruje się z tyłu za t. szyjną wspólną do otworu wyrostka poprzecznego C₆, do bruzdy na łuku kręgu szczytowego, przez opony rdzenia kręgowego do krawędzi mostu, gdzie dwie tt. łączą się w t. podstawną (a. basiliaris).

  • gg. dla mięśni, rdzenia kręgowego i opon.

  • tt. rdzeniowe i dolna tylna móżdżku

  • tt. tylne mózgu (aa. cerebri posteriores) – końcowe odgałęzienia; zespalające się z t. szyjną wew. w koło tętnicze mózgu w okolicy siodła tureckiego

• t. piersiowa wewnętrzna (a. thoracica interna) – odchodzi ku dołowi, biegnie po osklepku opłucnej za stawem mostkowo-obojczykowym, biegnie po chrząstkach żeber aż do 6 przestrzeni

  • gg. międzyżebrowe przednie (rr. intercostales anteriores) – po dwie dla każdej przestrzeni, zespala się z tt od aorty piersiowej

  • gg. mostkowe (rr. sternales) – do mostka i m. poprzecznego klatki

  • gg. przeszywające (rr. perforantes) – dla mm. i skóry klatki piersiowej i gruczołu sutkowego

  • gg. śródpiersiowe (rr. mediastinales) – dla węzłów chłonnych

  • gg. grasicze (rr. thymici) – dla grasicy

  • gg. oskrzelowe (rr. bronchiales) – dla dolnej cz. tchawicy i oskrzeli

  • t. osierdziowo-przeponowa (a.pericardiacophrenica) – biegnie z n. przeponowym, unaczynia przeponę i worek osierdziowy

  • t. nabrzuszna górna (a. epigastrica superior) – od 6 przestrzeni, przez przeponę pod m. prostym brzucha, zespala się z nabrzuszną dolną

  • t. mięśniowo-przeponowa (a. musculophrenica) – od 6 przestrzeni, dla mm. bocznych brzucha i przepony

• pień tarczowo-szyjny (truncus thyrocervicalis) – odchodzi ku górze

  • t. tarczowa dolna (a. thyroidea inferior) – biegnie ku górze a potem przyśrodkowo, dla gruczołu tarczowego, przełyku, tchawicy

    • t. krtaniowa dolna (a. laryngea inferior) dla krtani

  • t. nadłopatkowa (a. suprascalpularis) – odchodzi w bok; pomiędzy m. m-o-s i pochyłym przednim; dla m. leżących w dołach nad i podgrzebieniowym

  • t. poprzeczna szyi (a. transversa colli) – biegnie do trójkąta bocznego; dla m. powierzchownych i głębokich grzbietu oraz m. barku

  • t. szyjna wstępująca (a. cervicalis ascedens) – po m. pochyłym przednim; dla m. szyi i karku

• pień żebrowo-szyjny (truncus costocervicalis) – biegnie ku tyłowi

  • t. karkowa głęboka (a. cervicalis profunda) – pomiędzy wyrostkami poprzecznymi C₇ i Th₁ dla m. karku

  • t. międzyżebrowa najwyższa (a. intercostales suprema) – dla tylnych części 1 i 2 przestrzeni międzyżebrowej.

1. Nerw twarzowy (CN VII) (n. facialis)

Rozpoczyna się w jądrze n. twarzowego (nucleus nervi facialis) w rdzeniu przedłużonym. Opuszcza go w kącie mostowo-móżdżkowym do otworu słuchowego wewnętrznego i biegnie swoim kanałem w k. skroniowej wychodząc otworem rylcowo-sutkowym. Biegnie do góry przez śliniankę przyuszną, gdzie daje odgałęzienia:

• splot przyuszny (plexus parotideus)

  • gg. skroniowe (rr. temporales) – dla mm. wejścia do oczodołu i brzuśca czołowego m. naczasznego

  • gg. jarzmowe (rr. zygomatici) – dla mm. jarzmowych

  • gg. policzkowe (rr. buccales) – dla mm. ust i policzka

  • g. brzeżna żuchwy (r. marginalis mandibulae) – dla mm. wargi dolnej i bródki

  • g. szyi (r. colli) – dla m. szerokiego szyi

• n. uszny tylny (n. auricularis posterior) – dla mm. małżowiny usznej

• n. strzemiączkowy (n. stapedius) – dla m. strzemiączkowego

• g. rylcowo-gnykowa (r. stylohyoideus) – dla m. rylcowo-gnykowego

• g. dwubrzuścowa (r. digastricus) – dla m. dwubrzuścowego

1. Nerw pośredni (n. medianus)

Składa się z nerwu skalistego większego i struny bębenkowej. Biegnie z CN VII

N. skalisty większy rozpoczyna się w jądrze ślinowym górnym (nucleus salivatorius superior) i biegnie wraz z n. twarzowym, odchodząc od niego rozworem kanału n. skalistego większego. Łączy się z n. skalistym głębokim i klinowym wewnętrznym dając n. kanału skrzydłowatego (n. canalis pterygoidei) dochodząc do zwoju skrzydłowo-podniebiennego (ganglion pterygopalatina). Oddaje tam odgałęzienia:

• gg. oczodołowe (rr. orbitales) – dla zatoki klinowej i komórek sitowych tylnych.

• gg. nosowe tylne (rr. nasales posteriores) – dla zatoki szczękowej, klinowej, jamy nosowej

• g. gardłowa (r. pharyngeus) –dla nosowej części gardła

• n. podniebienny większy (n. palatinus major) – dla podniebienia twardego

• nn. podniebienne mniejsze (nn. palatini minores) – dla podniebienia miękkiego i migdałka podniebiennego

Struna bębenkowa (chorda tympani) odchodzi od CN VII w szczelinie skalisto-bębenkowej; włókna idą z jądra ślinowego dolnego, a dochodzą do smakowego (nucleus gustatorius) w moście; w dole podskroniowym łączy się z nerwem językowym, przewodzącym smak z 2/3 przednich języka. Dochodzi do zwoju podżuchwowego, gdzie daje:

• g. podjęzykową dla ślinianki podjęzykowej

• g. gruczołową dla ślinianki podżuchwowej

1. Nerw trójdzielny (CN V) (n. trigeminus)

Biegnie od jądra śródmózgowiowego (nucleus mesencephalicus), rdzeniowego (nucleus spinalis) i mostowego (nucleus pontinus) - wszystkie znajdują się w pniu mózgu. Stamtąd włókna tworząc korzeń czuciowy (radix sensitiva) biegną do zwoju trójdzielnego (ganglion trigeminale) (półksiężycowatego).

1. Nerw oczny (CN V₁) (n. opthalmicus)

Nerw czuciowy. Biegnie w bocznej ścianie zatoki jamistej. Od zwoju oddaje:

• g. namiotu (r. tentorii) – dla namiotu móżdżka opony twardej

przechodzi przez szczelinę oczodołową dolną

• n. łzowy (n. lacrimalis)

  • g. górna – przebija gruczoł łzowy; dla niego i spojówki bocznej

  • g. dolna – łącząca z n. jarzmowym (doprowadza włókna wydzielnicze

• n. czołowy (n. frontalis)

  • n. nadoczodołowy (n. supraorbitalis) – przechodzi przez otwory lub wcięcia oczodołowe i nadoczodołowe; unerwia czoło, powiekę górną i zatokę czołową

  • n. nadbloczkowy (n. supratrochlearis) – dla powieki górnej i nasady nosa

• n. nosowo-rzęskowy (n. nasociliaris) – biegnie poniżej m. prostego gałki oka

  • gg. łączące ze zwojem rzęskowym (rr. communicans cum ganglio cilliari) – od zwoju odchodzą nn. rzęskowe krótkie (nn. ciliares brevi) dla mm. źrenicy, tarczkowych i oczodołowego)

  • nn. rzęskowe długie (nn. ciliares longi) – dla rogówki, naczyniówki, twardówki, tęczówki

  • nn. sitowe przednie (nn. ethmoidales anteriores) – dla jamy nosowej i nosa zewnętrznego, przez otwór sitowy przedni

  • nn. sitowe tylne (nn. ethmoidales posteriores) – dla komórek sitowych tylnych, przez otwór sitowy tylny

  • n. podbloczkowy (n. infratrochlearis) – dla przyśrodkowej części obu powiek, mięska łzowego i nasady nosa

1. Nerw szczękowy (CN V₂) (n. maxillaris)

Nerw czuciowy. Biegnie w bocznej ścianie zatoki jamistej. Od zwoju oddaje:

• g. oponową (r. meningeus) – dla opony twardej

przechodzi przez otwór okrągły do dołu skrzydłowo-podniebiennego

• gg. zwojowe (rr. ganglionares) - 2 lub 3 gałęzie dla zwoju skrzydłowo-podniebiennego

• n. jarzmowy (n. zygomaticus)

  • g. jarzmowo-skroniowa (r. zygomaticotemporalis) – przez jednoimienny otwór dla skóry skroni i czoła

  • g. jarzmowo-twarzowa (r. zygomaticofacialis) – przez jednoimienny otwór dla okolicy jarzmowej

• n. podoczodołowy (n. infraorbitalis) – przez szczelinę oczodołową dolną)

  • gg. zębodołowe górne (rr. alveolaris superiores)

    • tylne (posteriores) – dla zębów trzonowych i policzka

    • środkowa (medius) – dla zębów przedtrzonowych

    • przednie (anteriores) – dla kłów i siekaczy

  • tworzą razem splot zębowy górny (plexus dentalis superior)

    • gg. zębowe górne

    • gg. dziąsłowe górne

    • stopa gęsia mniejsza – dla skóry trzonu szczęki, powieki dolnej, nosa i wargi górnej.

1. Nerw żuchwowy (CN V₃) (n. mandibularis)

Nerw czuciowo/ruchowy, dochodzi do niego korzeń ruchowy od jądra ruchowego n. trójdzielnego. Przechodzi przez otwór owalny i oddaje:

• g. oponową (r. meningeus) – wraca otworem kolcowym; dla opony twardej dołu środkowego

• n. skrzydłowy przyśrodkowy (n. pterygoideus medialis) - dla m. skrzydłowego przyśrodkowego, napinacza błony bębenkowej i podniebienia miękkiego

• pień przedni (głównie ruchowy)

  • n. żwaczowy (n. massetericus) – dla m. żwacza; przez wcięcie żuchwy

    • g. stawowa (r. articularis) – dla stawu skroniowo-żuchwowego

  • n. skrzydłowy boczny (n. pterygoideus lateralis) – dla m. skrzydłowego bocznego

  • nn. skroniowe głębokie (nn. temporales profundi) – dla m. skroniowego

  • n. policzkowy (n. buccalis) – czuciowy; dla skóry policzka, dziąseł zębów przed- i trzonowych, żuchwy, gruczołów ślinowych; biegnie przyśrodkowo w stosunku do wyrostka dziobiastego

• pień tylny (głównie czuciowy)

  • n. uszno-skroniowy (n. auriculotemporalis) – bierze w kleszcze odnogami t. oponową środkową; biegnie między wyrostkiem kłykciowym żuchwy a więzadłem klinowo-żuchwowym, między stawem skroniowo-żuchwowym a przewodem słuchowym zew. do ślinianki

    • gg. stawowe (rr. articulares)

    • gg. zwojowe (rr. ganglionares) – dla zwoju usznego

    • gg. przyusznicze (rr. parotidei) – dla ślinianki

    • gg. skroniowe powierzchowne (rr. temporales superficiales) – dla skóry dolnej cz. okolicy skroniowej

    • gg. uszne (rr. auriculares) dla małżowiny usznej, przewodu słuchowego i błony bębenkowej

  • n. językowy (n. lingualis) – biegnie ze struną bębenkową w dole podskroniowym, odbiera smak z 2/3 przednich języka, dla dziąseł, dna jamy ustnej; biegnie między gałęzią żuchwy a m. skrzydłowym przyśrodkowym

  • n. żuchwowo-gnykowy (n. mylohyoideus) dla m. żuchwowo-gnykowego i brzuśca przedniego m. dwubrzuścowego żuchwy

  • n. zębodołowy dolny (n. alveoralis inferior) – doprowadza włókna do powyższego nerwu

    • n. bródkowy (n. mentalis) – dla skóry bródki i dolnej wargi

    • g. sieczna (r. incisivus) - dla siekaczy i kłów

1. Nerw promieniowy (n. radialis)

Przechodzi z jamy pachowej na tył wraz z tętnicą głęboką ramienia do swojej bruzdy pomiędzy głowami tricepsa, przebija przegrodę międzymięśniową boczną i dostaje się do bocznej części dołu łokciowego. Oddaje:

• n. skórny tylny ramienia (n. cutaneus brachii posterior) – dla skóry tylnej cz. ramienia

• n. skórny boczny dolny ramienia (n. cutaneus brachii lateralis inferior) – dla skóry boczno-dolnej cz. ramienia

• n. skórny tylny przedramienia – dla skóry grzbietowej przedramienia

• gg. mięśniowe – unerwiają na ramieniu m. trójgłowy ramienia i łokciowy oraz na przedramieniu: m. ramienno-promieniowy, prostowniki promieniowe nadgarstka, m. odwracacz, m. grzbietowe przyśrodkowe , powierzchowne oraz głębokie.

• g. powierzchowna – końcowe odgałęzienie, podąża po przyśrodkowej stronie m. ramienno-promieniowego, na grzbiecie dzieli się na:

  • nn. grzbietowe palców (nn. digitales dorsales) – dla połowy grzbietu ręki i skóry grzbietu palców od kciuka do połowy (wysokości i szerokości) palca środkowego

• g. głęboka

  • n. międzykostny tylny przedramienia (n. interosseus antebrachii posterior) dla błony międzykostnej i stawów ręki

1. Nerw pośrodkowy (n. medianus)

Od jamy pachowej od pęczka przyśrodkowego i bocznego; leży po dłoniowej powierzchni, na bruździe przyśrodkowej bicepsa,

zstępuje do dołu łokciowego, potem między głowami m. nawrotnego obłego przez kanał nadgarstka na rękę. Uszkodzenie powoduje, że zgięcie pięści -> ręka do przysięgi. Oddaje gałęzie dopiero na przedramieniu, kończy się nerwami dłoniowymi wspólnymi palców:

• gg. mięśniowe

  • dla mm. powierzchownych zginaczy przedramienia (za wyjątkiem m. zginacza łokciowego nadgarstka)

  • dla mm. głębokich zginaczy przedramienia (m. zginacz głęboki palców (częściowo), długi kciuka, nawrotny czworoboczny)

    • n. międzykostny przedni przedramienia (n. interosseus antebrachii anterior)

  • dla m. kłębu – odwodziciela krótkiego kciuka, przeciwstawiacza kciuka oraz głowy powierzchownej m. zginacza krótkiego kciuka.

  • dla m. glistowatych I i II – od nerwów dłoniowych wspólnych palców

• gg. skórne

  • g. dłoniowa – dla skóry środkowej części dłoni i nad kłębem

  • nn. dłoniowe wspólne palców (nn. digitales palmares communes) – końcowe odgałęzienia, biegną wzdłuż ścięgien długich zginaczy palców, na wysokości stawów śródręczno-paliczkowych dzielą się na nn. dłoniowe własne palców (nn. digitales palmares proprii) dla skóry palców (I nerw dla 3 odgałęzienia dla I i połowy II palca; kolejne – po pół palca, do połowy III.)

1. Nerw łokciowy (n. ulnaris)

Od jamy pachowej bruzdą n. łokciowego, przebija przegrodę z tętnicą poboczną łokciową górną, pomiędzy głowami m. zginacza łokciowego nadgarstka i przechodzi na rękę; w ok. k. grochowatej dzieli się na końcowe g. powierzchowną i głęboką (leży w sąsiedztwie tętniczego łuku dłoniowego głębokiego). Uszkodzenie – ręka szponiasta.

• gg. mięśniowe

  • dla mm. zginaczy przedramienia (dla zginacza łokciowego nadgarstka i część łokciową zginacza głębokiego palców)

  • dla m. ręki

    • g. powierzchowna (dla m. dłoniowego krótkiego)

    • g. głęboka (dla m. kłębika (bez dłoniowego krótkiego), środkowych ręki (bez glistowatych III i IV) i niektórych m. kłębu)

• gg. skórne

  • g. grzbietowa (r. dorsalis) – odchodzi w dalszej cz. przedramienia, dzieli się na pięć nerwów grzbietowych palcowych (nn. digitales dorsales) dla palca V, IV i połowy III.

  • n. dłoniowy wspólny palców – od gałęzi powierzchownej, dzieli się na nn. dłoniowe własne palców (nn. digitales palmares proprii) dla skóry palców IV, V i połowy III.

1. Żyła szyjna wewnętrzna (vena jugularis interna)

Zaczyna się na podstawie czaszki, w tylnej części otworu szyjnego. Tworzy opuszkę żyły szyjnej górną (bulbus venae jugularis superior) w miejscu ujścia zatoki esowatej. Zstępuje wzdłuż szyi po bocznej ścianie t. szyjnej wewnętrznej i wspólnej wraz z n. błędnym. Krzyżuje z nim pętla szyjna i ścięgno śródbrzuścowe m. łopatkowo-gnykowego. Łączy się z ż. podbojczykową tworząc kąt żylny (angulus venosus); przed nim rozszerzając się w opuszkę dolną z dwoma zastawkami.

Dopływy:

• zatoki opony twardej mózgowia (sinus durae matris) – z zatoki esowatej

• kanalika ślimaka (v. canaliculi cochleae) – dla błędnika

• splot żylny kanału podjęzykowego (plexus venosus canalis hypoglossus) – dla n. podjęzykowego

• zatoka potyliczna (sinus occipitalis)

• zatoka skalista dolna (sinus petrosus inferior)

• potyliczna (v. occipitalis)

• twarzowa (v. facialis)

  • kątowa (v. angularis) – zaczyna się nią

  • oczna górna (łączy się z kątową) – dla m.in. chrząstek nosa

• gardłowe (vv. pharyngeae)

• językowa (v. lingualis) – zbiera krew z języka i okolicy podjęzykowej

• tarczowe górne (v. thyroidae superiores)

• tarczowa dolna (v. thyroidea inferior) – przedłużenie splotu tarczowego

• zażuchwowa (v. retromandibularis) – dla ślinianki przyusznej

  • skroniowe powierzchowne (vv. temporales superficiales)

  • skroniowa środkowa (v. temporalis media)

  • poprzeczna twarzy (v. transversa faciei)

  • szczękowe (vv. maxiliares) – ze splotu skrzydłowego w dole skrzydłowo-podniebiennym

  • uszne przednie (vv. auriculares posteriores)

  • przyusznicze (vv. parotideae)

1. Żyła ramienno-głowowa (vena brachiocephalica)

Biegnie od stawy mostkowo-obojczykowego jako połączenie żyły szyjnej wewnętrznej z podobojczykową (tworzy się kąt żylny (angulus venosus); lewa jest 3x dłuższa (6 cm), ponieważ żyła główna górna leży dalej od niej. Prawa żyła biegnie po pow. szczytu prawego płuca, a lewa – obok rękojeści mostka.

Dopływy:

• szyjne

  • tarczowa dolna (thyroidea inferior) od tarczycy

  • krtaniowa dolna (laryngea inferior) z krtani

  • karkowa głęboka (cervicalis profunda) z m. głębokich karku

• śródpiersiowe

  • grasicze (thymicae)

  • osierdziowe (pericardiacae)

  • oskrzelowe (bronchiales)

  • tchawicze (tracheales)

  • przełykowe (esophagaeales)

• ścienne

  • kręgowa (vertebralis)

  • międzyżebrowe (intercostales)

  • piersiowe wewnętrzne (thoracicae internae)