KONCEPCJA POZNAWCZA
ROZDZIAŁY I-III
Rozdział I
J.Bruner, A.Simon, U.Neisser, D.E.Rumelhart, T.Tomaszewski – próbowali naszkicować portret psychologicznym człowieka, który odpowiadałby faktom empirycznym. W efekcie powstały koncepcje poznawcze.
Koncepcje poznawcze są próbą wyjścia poza alternatywę, są swego rodzaju trzecią psychologią, w której pokładane są wielkie nadzieje.
G.Miller – „wielkie nazwisko w psychologii poznawczej”
Koncepcja poznawcza składa się z wielu wersji, nie zawsze ze sobą zgodnych. – Człowiek nie jest ani marionetką sterowaną przez środowisko zewnętrzne, ani zależny od sił popędowych. Człowiek jest samodzielnym podmiotem, który w dużej mierze decyduje o własnym losie, który działa celowo i świadomie. Człowiek przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje za pomocą języka informacje i nadaje im wartość. Podejmuje działania celowe i ma nad nimi kontrolę.
Najważniejszą właściwością jednostki jest umiejętność generowania informacji i wiedzy. Dzięki tym możliwościom generatywnym umysłu, ludzie przekraczają granice swojego środowiska naturalnego, tworzą kulturę. Gdyby człowiek nie posiadał tych zdolności, przypominałby ułomne zwierzę.
Podstawową metodą modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja, czyli formowanie siebie według własnego projektu.
Umysł ludzki zwany jest układem poznawczym, posiada niezmienne właściwości: inteligencja, zdolności specjalne, systemy pamięci trwałej i świeżej, możliwości myślenia abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, szybkość przetwarzania informacji i inne. – Na ich rozwój wpływa środowisko zewnętrzne i kulturowe, ale właściwości te są wrodzone.
Układ poznawczy jest także zawodny, a jego potencje są ograniczone. Chcąc pokonać te ograniczenia, ludzie dokonują coraz bardziej złożonych odkryć i konstruują coraz doskonalsze wynalazki – przekraczają granice.
Nauka o poznaniu - zajmuje się badaniem systemów poznawczych, niezależnie od tego czy należą do człowieka, robota, czy komputera. Najpierw bada się proces poznawczy, następnie opracowuje się program komputerowy zdolny do wykonywania tej czynności, w końcu porównuje się zachowanie człowieka i komputera. Pozwala to wykryć ogólne prawa, rządzące procesami poznawczymi.
Ruchy umysłowe(kulturowe) – system bardzo ogólnych idei i wizji , które wychodzą poza granice nauki i wpływają na mentalność dużych zbiorowości, np. postmodernizm.
Rozdział II
Wiedza i dane pochodzą z dwóch źródeł: indywidualne doświadczenie i środowisko zewnętrzne.
Metabolizm informacyjny – odbiór i przemiana danych zewnętrznych (A.Kępiński)
Dzięki strukturom poznawczym, czyli informacjom zakodowanym w organizmie, jednostka ma poczucie tożsamości oraz orientuje się w świecie zewnętrznym. Bez nich nie wiedziałaby kim jest, ani nie rozumiałaby swojego miejsca w świecie.
Cztery składniki struktur poznawczych:
Sądy o środowisku naturalnym – o rzeczach, organizmach, relacjach między nimi,
Wiedza o kulturze – produkt wielu pokoleń
Dane o świecie społecznym – zachowanie osób, społeczeństwa, stosunki międzyludzkie,
Samowiedza/struktura ”ja” – sądy o swoim charakterze, intelekcie, możliwościach fizycznych
Wiedza deklaratywna (narracyjna) – „wiem, że…”, dane o faktach
Wiedza proceduralna (operacyjna – „wiem, jak…” , sieć danych o metodach strategiach, programach działania
Wiedzę deklaratywną można przekazywać słownie, wiedza proceduralna wymaga natomiast zademonstrowania umiejętności. Aby nauczyć się tej drugiej, trzeba poświęć wiele czasu i energii.
Struktury poznawcze charakteryzują się pewną złożonością. Im więcej człowiek wie o otaczającym go świecie, tym bardziej złożony jest jego system struktur.
Im człowiek posiada bardziej bogatsze doświadczenie osobiste, tym rzadziej postrzega świat „czarno-biało”
Człowiek, którego struktury poznawcze cechuje wysoki poziom konkretności, nie umie tworzyć pojęć o najwyższym stopniu ogólności.
Struktury poznawcze mogą być zamknięte lub otwarte. Zamknięte, kiedy człowiek nie zmienia swoich przekonań i poglądów.
Struktury poznawcze mogą być bierne lub aktywne. Zdobyta wiedza jest w stopniu biernym, kiedy np. uczeń nie potrafi wykorzystać wiedzy w praktyce.
Deprywacja zmysłowa –
Symulacja zewnętrzna jest niezbędnym warunkiem sprawnego działania.
Nadmiar informacji – stwarza problemy psychologiczne i społeczne: powstaje zjawisko przeciążenia informacyjnego
Zjawisko selekcji – asymilacja danych, które są użyteczne z punktu widzenia realizowanych celów i odrzucanie informacji zbędnych. U niektórych ludzi występuje tendencja do zbyt surowej selekcji informacji, odrzucają informacje, które mają istotne znaczenie w wychowaniu. Czasem także ludzie poszukują danych, które są zgodne z ich oczekiwaniami, jednocześnie odrzucając fakty sprzeczne z nimi.
Deficyt informacji – brak ważnych danych w środowisku, które są niezbędne do skutecznego działania. W związku z tym ludzie wykonują czynności eksploracyjne , czyli aktywnie poszukują istotnych wiadomości.
Rozdział III
Człowiek jest podmiotem twórczym i innowacyjnym. Umie on wychodzić poza dostarczoną wiedzę i informacje. Dzięki temu przekracza granice swoich osiągnięć i rozwija kulturę.
Twórczość psychologiczna (typu P)- kiedy w umyśle osoby powstają pomysły, idee, hipotezy, które są nowe z punktu widzenia jej indywidualnego życia.
Twórczość historyczna (typu H) – prowadzi do odkryć i wynalazków technicznych, naukowych czy organizacyjnych, które dotychczas nie były znane ludzkości.
Badacze starali się odpowiedzieć, dlaczego jednostka odkrywa i konstruuje nowe formy. Odpowiedź na to pytanie można sprowadzić do dwóch modeli:
Model konfliktowy – stworzony przez Freuda; źródłem twórczości są konflikty motywów, frustracje, wewnętrzne sprzeczności. Odkrywanie nowych form jest zastępczą formą rozwiązywania konfliktów. Twórczość jest formą obrony przed skutkami konfliktu i frustracjami.
Model spełnienia – twórczość jest metodą aktualizacji naturalnych potencji jednostki; jest rodzajem samospełnienia.
Modele te zostały głównie opracowane przez psychologów humanistycznych i psychoanalityków.
Zdaniem psychologów poznawczych źródła myślenia twórczego są bardziej złożone. Według nich znaczną rolę odgrywa motywacja poznawcza, która zaspokaja ciekawość świata i pozwala lepiej wyjaśnić i zrozumieć zjawiska. Motywacja ta jest uruchamiana, gdy jednostka spotyka zdarzenia nowe lub gdy otrzymuje sprzeczne informacje.
Zjawisko olśnienia (iluminacji) – po przerwaniu pracy nad danym problemem, uczony tworzy oryginalną hipotezę. Wallas: po przerwaniu pracy nad problemem, człowiek rozwiązuje problem nieświadomie, dopiero później trafia on do świadomości.
Zasadniczą rolę w akcie twórczym odgrywają wyobrażenia.
Teoria zeitgeistu – odkrycia naukowe, pomysły artystyczne i wynalazki, zależą od fazy rozwoju społecznego i kulturalnego
Odkrycie jest uzewnętrznieniem osobowości twórcy - odkrycia i pomysły wyrażają talent, nie idą z „duchem czasu”, wyprzedzają swoją epokę.
Współczesne badania poświęcone zewnętrznym uwarunkowaniom twórczości można zaliczyć do trzech kategorii:
Badania zwracające uwagę na negatywną rolę zmiennych środowiska
Badania podkreślające znaczenie wyżej wymienionych zmiennych, jako stymulatorów procesu rozwiązywania problemów
Badania negujące rolę parametrów środowiska
Hamulce zewnętrzne – pewna klasa zmiennych środowiska, które blokują osiąganie nowych celów, np. system kształcenia, brak swobody działania, a nawet nagrody, które podwyższając liczbę pomysłów, obniżają ich jakość.
Środowisko może pełnić rolę stymulatora twórczości- średni stres stymuluje twórczość, stres krańcowy lub jego brak stają się przeszkodą w rozwoju oryginalnego myślenia.
Wrodzone kompetencje twórcze i innowacyjne stanowią osiową własność ludzkiego umysłu. Są one stymulowane lub hamowane przez wpływ środowiska społecznego oraz kulturę.