Literatura wojenna

AUTOR, TYTUŁ WIERSZA	Julian Przyboś, Póki my żyjemy
KTO MÓWI? W JAKIEJ SYTUACJI? OKREŚLENIE NADAWCY I ODBIORCY – SYTUACJA LIRYCZNA, TYP LIRYKI	wiersz przedstawia nalot na Warszawę podczas II wojny światowej, obraz wojny przypomina apokalipsę, podmiot liryczny jest jednym z żywych na polu walki, prosi o karabin, bo on jest jego szansą na przetrwanie, kolejne wersy dają obraz łuny unoszącej się nad płonącym miastem, rozprzestrzeniających się pożarów, nadlatujących i atakujących bombowców, podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej, liryka bezpośrednia.
PROBLEMATYKA, PRZESŁANIE UTWORU, TYP LIRYKI ZE WZGLĘDU NA TEMAT	Wiersz jako głos w sprawie wojny i wolności – śmierć jako symbol patriotyzmu, walki o życie i ocalenie ojczyzny.
CHARAKTERYSTYCZNE ZABIEGI ARTYSTYCZNE I ICH FUNKCJA, GATUNEK (EW. ODSTĘPSTWA)	epitety (np.: „rozwalonym schronie”), metafory (np.: „niebo wali się z trzaskiem”), porównania (np.: „błagam o karabin jak skazaniec o łaskę”), oksymoron, funkcja: wprowadzenie atmosfery i przestrzeni wojennej.
NURT, PRĄD, KONWENCJA (CECHY W UTWORZE), ZWIĄZEK Z EPOKĄ	wiersz jest apelem, zagrzewaniem adresatów do walki z wrogiem, literatura wojenna.
KONTEKSTY	Poezja tyrtejska.
MOTYWY – DO JAKICH TEMATÓW PASUJE TEN WIERSZ	patriotyzm, wojna, przetrwanie.

Huk armat na wysokość łun
wzrósł,
niebo wali sie z trzaskiem.
Bezbronny, wbity pociskami w grunt,
błagam o karabin jak skazaniec o łaskę
i tylko krzyczę - niecelnie,
z rannych i martwych wstawszy.
Mój wzrok po torach bomb strącony w gruz
przypada do Warszawy.

Aż w rozpękły na dwoje słuch
płacz mężczyzn wpadł - i ich, jak nabój, milczenie:

W tej chwili zginął mój brat.

Żegnam was, unoszący za granicę głowy,
uciekający do broni,
gdy tu, w rozwalonym schronie,
z jeszcze żywych ostatniego tchu
odtworzyłbym nasz hymn narodowy.

AUTOR, TYTUŁ WIERSZA	Leopold Staff „Pierwsza przechadzka”
KTO MÓWI? W JAKIEJ SYTUACJI? OKREŚLENIE NADAWCY I ODBIORCY – SYTUACJA LIRYCZNA, TYP LIRYKI	podmiot liryczny: zakochany mężczyzna, odbiorca: ukochana, sytuacja liryczna: mężczyzna i kobieta spacerują po zniszczonym wojną mieście, liryka bezpośrednia, zwrotu do adresata.
PROBLEMATYKA, PRZESŁANIE UTWORU, TYP LIRYKI ZE WZGLĘDU NA TEMAT	teraźniejszość – pesymizm, ruina krajobrazu i wnętrza człowieka, przyszłość – optymizm, wiara w nadejście lepszych dni, powrót do normalności, dom – miejsce ciepła, nadziei i miłości, daje poczucie bezpieczeństwa, przechadzka – obietnica powrotu do codzienności sprzed wojny, element pocieszenia, liryka miłosna.
CHARAKTERYSTYCZNE ZABIEGI ARTYSTYCZNE I ICH FUNKCJA, GATUNEK (EW. ODSTĘPSTWA)	gatunek: wiersz, apostrofy – zwrot do ukochanej, kontrast – odróżnienie teraźniejszości (epitety negatywne) od przyszłości (epitety pozytywne), rymy przeplatane – nadają lekkości, sprawiają wrażenie normalności, dedykacja – sugeruje odbiorcę wiersza, klamra kompozycyjna – podkreślenie przesłania wiersza, uwypuklenie głównego problemu.
NURT, PRĄD, KONWENCJA (CECHY W UTWORZE), ZWIĄZEK Z EPOKĄ	wiersz z epoki wojennej, świat całkowicie zniszczony, człowiek, który czuje potrzebę odbudowy fizycznej i psychicznej.
KONTEKSTY	kontekst historyczny: sytuacja w Polsce po zakończeniu II wojny światowej, kontekst filozoficzny: połączenie filozofii epikurejskiej i stoickiej.
MOTYWY – DO JAKICH TEMATÓW PASUJE TEN WIERSZ	Homo viator.

Żonie

Będziemy znowu mieszkać w swoim domu,
Będziemy stąpać po swych własnych schodach.
Nikt o tym jeszcze nie mówi nikomu,
Lecz wiatr już o tym szepcze po ogrodach.

Nie patrz na smutnych tych ruin zwaliska.
Nie płacz. Co prawda, łzy to rzecz niewieścia.
Widzisz: żyjemy, choć śmierć była bliska.
Wyjdźmy z tych pustych ulic na przedmieścia.

Mińmy bezludne tramwajów przystanki...
Nędzna kobieta u bramy wyłomu
Sprzedaje chude, blade obwarzanki...
Będziemy znowu mieszkać w swoim domu.

Wystawy puste i zamknięte sklepy.
Życie się skryło chyba w antypodach.
Z pudłem grzebyków stoi biedak ślepy...
Będziemy stąpać po swych własnych schodach.

Ty drżysz, od chłodu. Więc otul się szalem.
Bez nóg, bez ramion, w brunatnej opończy
Młodzi kalecy siedzą przed szpitalem.
Widzisz: już pole. Tu miasto się kończy.

Zwalone leżą dokoła parkany,
Dziecko się bawi gruzem na chodniku,
Kobieta pierze w podwórku łachmany
I kogut zapiał krzykliwie w kurniku.

Kot się pod murem przeciąga leniwo,
Na rogu człowiek rozmawia z człowiekiem...
Znowu w sklepiku zjawi się pieczywo
I znów zabrzęczą rano bańki z mlekiem.

Przejdą dni ciężkie klęski i rozgromu
I zapomnimy o ranach i szkodach...
Będziemy znowu mieszkać w swoim domu,
Będziemy stąpać po swych własnych schodach.

Martwa pogoda, 1946

AUTOR, TYTUŁ WIERSZA	Anna Świrszczyńska „Budując barykadę”
KTO MÓWI? W JAKIEJ SYTUACJI? OKREŚLENIE NADAWCY I ODBIORCY – SYTUACJA LIRYCZNA, TYP LIRYKI	opowiada o zaangażowaniu cywili w życie wojenne, ludzie budują barykadę pod obstrzałem, wymienione zawody osób: krawcowa, kelner, aptekarz, jubiler, jednoczą się podczas budowy widzą jak niektórzy spośród nich są postrzeleni, udaje im się ją zbudować, osiągają cel, liryka bezpośrednia podmiot liryczny zbiorowy – każdy powstaniec.
PROBLEMATYKA, PRZESŁANIE UTWORU, TYP LIRYKI ZE WZGLĘDU NA TEMAT	„tchórze” jako zwykli cywile zmuszeni do obrony, budują barykadę, aby przeżyć, ludzie wszystkich stanów muszą się zjednoczyć, boją się, ale próbują uratować i im się udaje, pomimo że padają jak Chrystus (ofiary wojny).
CHARAKTERYSTYCZNE ZABIEGI ARTYSTYCZNE I ICH FUNKCJA, GATUNEK (EW. ODSTĘPSTWA)	powtórzenia (np.: „baliśmy się”) – akcentuje strach, (np.: „upadła na ziemię”) – alegoria do upadków Chrystusa tutaj krzyż zastępuje kamień, drzwi, żwir, klamra kompozycyjna.
NURT, PRĄD, KONWENCJA (CECHY W UTWORZE), ZWIĄZEK Z EPOKĄ	Poezja wojenna.
KONTEKSTY	kontekst wojny, obrona życia cywilów, powstanie.
MOTYWY – DO JAKICH TEMATÓW PASUJE TEN WIERSZ	śmierć, wojna, nawiązanie do męki Chrystusa.

Baliśmy się budując pod ostrzałem barykadę.

Knajpiarz, kochanka jubilera, fryzjer, wszystko tchórze.

Upadła na ziemię służąca dźwigając kamień z bruku,

baliśmy się bardzo, wszystko tchórze -

dozorca, straganiarka, emeryt.

Upadł na ziemię aptekarz wlokąc drzwi od ubikacji,

baliśmy się jeszcze bardziej, szmuglerka,

krawcowa, tramwajarz, wszystko tchórze.

Upadł chłopak z poprawczaka

wlokąc worek z piaskiem,

więc baliśmy się naprawdę.

Choć nikt nas nie zmuszał,

zbudowaliśmy barykadę pod ostrzałem.

AUTOR, TYTUŁ WIERSZA	Władysław Boniewski, „Ballady i romanse”
KTO MÓWI? W JAKIEJ SYTUACJI? OKREŚLENIE NADAWCY I ODBIORCY – SYTUACJA LIRYCZNA, TYP LIRYKI	nadawca: trzecioosobowy narrator, odbiorca: czytelnik, sytuacja liryczna: naga Żydówka (Ryfka) biega po gruzach miasta, czasem ludzie zatrzymują się, by jej pomóc, na końcu SS rozstrzeliwuje ją razem z „bolejącym Jezusem”.
PROBLEMATYKA, PRZESŁANIE UTWORU, TYP LIRYKI ZE WZGLĘDU NA TEMAT	problematyka: groza i zagłada wojny, przesłanie: w czasie wojny ludzie potrafią mordować bez wyraźnego powodu, typ liryki: liryka wojenna
CHARAKTERYSTYCZNE ZABIEGI ARTYSTYCZNE I ICH FUNKCJA, GATUNEK (EW. ODSTĘPSTWA)	cytat – sygnalizowanie związku z utworem Mickiewicza, powtórzenia – podkreślenie liczby osób, które pomogły Ryfce, eufemizm (np.: „anieleli – umierali”) – sakralizacja śmierci Ryfki i Jezusa), gatunek: wiersz.
NURT, PRĄD, KONWENCJA (CECHY W UTWORZE), ZWIĄZEK Z EPOKĄ	Nurt poezji wojennej.
KONTEKSTY	„Ballady i romanse” Adama Mickiewicza.
MOTYWY – DO JAKICH TEMATÓW PASUJE TEN WIERSZ	motyw cierpienia, motyw wojny.

"Słuchaj dzieweczko! Ona nie słucha...

To dzień biały, to miasteczko..."

Nie ma miasteczka, nie ma żywego ducha,

po gruzach biega naga, ruda Ryfka,

trzynastoletnie dziecko.

Przejeżdżali grubi Niemcy w grubym tanku.

(Uciekaj, uciekaj Ryfka!)

"Mama pod gruzami, tata w Majdanku..."

Roześmiała się, zakręciła się, znikła.

I przejeżdżał znajomy, dobry łyk z Lubartowa:

"Masz, Ryfka, bułkę, żebyś była zdrowa..."

Wzięła, ugryzła, zaświeciła zębami:

"Ja zaniosę tacie i mamie."

Przejeżdżał chłop, rzucił grosik,

przejeżdżała baba, też dała cosik,

przejeżdżało dużo, dużo luda,

każdy się dziwił, że goła i ruda.

I przejeżdżał bolejący Pan Jezus,

SS-mani go wiedli na męki,

postawili ich oboje pod miedzą,

potem wzięli karabiny do ręki.

"Słuchaj, Jezu, słuchaj, Ryfka, sie Juden,

za koronę cierniową, za te włosy rude,

za to, żeście nadzy, za to, żeśmy winni,

obojeście umrzeć powinni."

I ozwało się Alleluja w Galilei,

i oboje anieleli po kolei,

potem salwa rozległa się głucha...

"Słuchaj, dzieweczko!...Ona nie słucha..."

AUTOR, TYTUŁ WIERSZA	Czesław Miłosz „Campo di Fiori”
KTO MÓWI? W JAKIEJ SYTUACJI? OKREŚLENIE NADAWCY I ODBIORCY – SYTUACJA LIRYCZNA, TYP LIRYKI	dwa zespolone obrazy: rzymski plac na którym spalono myśliciela Giordana Bruna i karuzela obok warszawskiego getta, obraz placu nasuwa się podmiotowi lirycznemu, gdy stoi przy karuzeli, podmiotem lirycznym jest ktoś, kto żył w czasach II wojny światowej i jako jedyny dostrzega tragedię getta – jego zadaniem jest upamiętnienie zbrodni, liryka bezpośrednia.
PROBLEMATYKA, PRZESŁANIE UTWORU, TYP LIRYKI ZE WZGLĘDU NA TEMAT	analogia pomiędzy placem i karuzelą, kontrast obrazów: cierpienie i niesprawiedliwość spotyka się z obojętnością zbiorowości, samotność cierpiących, „nowe Campo di Fori” – symbol wszystkich miejsc, gdzie ludzkie cierpienie spotyka się obojętnością, potępienie zachowania tłumu, ukazanie powtarzalności historii: „wspomniałem Campo di Fori w warszawie przy karuzeli”, liryka refleksyjna.
CHARAKTERYSTYCZNE ZABIEGI ARTYSTYCZNE I ICH FUNKCJA, GATUNEK (EW. ODSTĘPSTWA)	dużo epitetów (np.: „różowe owoce”, „ciemne winogrona”), metafory (np.: „odłamki kwiatów”, „czarne latawce”), wyliczenia (np.: „bawi się, handluje, kocha”).
NURT, PRĄD, KONWENCJA (CECHY W UTWORZE), ZWIĄZEK Z EPOKĄ	wiersz klasyczny, napisany w 1943 r., gdy naziści likwidowali getto warszawskie.
KONTEKSTY	Nawiązanie do Bruna, który był włoskim myślicielem, został spalony na stosie jako heretyk.
MOTYWY – DO JAKICH TEMATÓW PASUJE TEN WIERSZ	wojna, ludzkie cierpienie, samotność człowieka, bezwzględność ludzi.

W Rzymie na Campo di Fiori
Kosze oliwek i cytryn,
Bruk opryskany winem
I odłamki kwiatów.
Różowe owoce morza
Sypią na stoły przekupnie,
Naręcza ciemnych winogron
Padają na puch brzoskwini.

Tu na tym właśnie placu Spalono Giordana Bruna.
Kat płomień stosu zażegnął
W kole ciekawej gawiedzi.
A ledwo płomień przygasnął,
Znów pełne były tawerny,
Kosze oliwek i cytryn
Nieśli przekupnie na głowach.

Wspomniałem Campo di Fiori
W Warszawie przy karuzeli,
W pogodny wieczór wiosenny,
Przy dźwiękach skocznej muzyki.
Salwy za murem getta
Głuszyła skoczna melodia
I wzlatywały pary
Wysoko w pogodne niebo.

Czasem wiatr z domów płonących
Przynosił czarne latawce,
Łapali płatki w powietrzu
Jadący na karuzeli.
Rozwiewał suknie dziewczynom
Ten wiatr od domów płonących,
Śmiały się tłumy wesołe
W czas pięknej warszawskiej niedzieli.

Morał ktoś może wyczyta,
Że lud warszawski czy rzymski
Handluje, bawi się, kocha
Mijając męczeńskie stosy.
Inny ktoś morał wyczyta
O rzeczy ludzkich mijaniu,
O zapomnieniu, co rośnie,
Nim jeszcze płomień przygasnął.

Ja jednak wtedy myślałem
O samotności ginących
O tym, że kiedy Giordano
Wstępował na rusztowanie,
Nie znalazł w ludzkim języku
Ani jednego wyrazu,
Aby nim ludzkość pożegnać,
Tę ludzkość, która zostaje.

Już biegli wychylać wino,
Sprzedawać białe rozgwiazdy,
Kosze oliwek i cytryn
Nieśli w wesołym gwarze.
I był już od nich odległy,
Jakby minęły wieki,
A oni chwilę czekali
Na jego odlot w pożarze.

I ci ginący, samotni,
Już zapomniani od świata,
Język ich stał się nam obcy
Jak język dawnej planety,
Aż wszystko będzie legendą
A wtedy po wielu latach
Na nowym Campo di Fiori
Bunt wznieci słowo poety.

AUTOR, TYTUŁ WIERSZA	Tadeusz Różewicz „Ocalony”
KTO MÓWI? W JAKIEJ SYTUACJI? OKREŚLENIE NADAWCY I ODBIORCY – SYTUACJA LIRYCZNA, TYP LIRYKI	nadawca: dwudziestoczteroletni mężczyzna, który przetrwał wojnę, w sytuacji opisu uczuć jakie wojna zostawiła w mężczyźnie, brak sprecyzowanego odbiorcy, opowiadanie o wojnie kogoś, kto wywodzi się w pokolenia Kolumbów.
PROBLEMATYKA, PRZESŁANIE UTWORU, TYP LIRYKI ZE WZGLĘDU NA TEMAT	Poruszony został problem pokolenia uwikłanego w historię, problemu spustoszenia czynionego przez wojnę w psychice ludzkiej i systemie wartości moralnych, problem dobra i zła.
CHARAKTERYSTYCZNE ZABIEGI ARTYSTYCZNE I ICH FUNKCJA, GATUNEK (EW. ODSTĘPSTWA)	język jest prosty i oszczędny, lakoniczny, hasłowy, kolokwialny, składnia jest uproszczona, co wskazuje na to, że zdaniem autora o wojnie nie można mówić tradycyjnym językiem, wypowiedź jest manifestacyjnie niepoetycka, budowa klamrowa, antonimy, metafory, symbole.
NURT, PRĄD, KONWENCJA (CECHY W UTWORZE), ZWIĄZEK Z EPOKĄ	wiersz opowiada o wojnie, podmiot liryczny pochodzi z pokolenia Kolumbów i utożsamia się z nimi.
KONTEKSTY	Historia pokolenia Kolumbów.
MOTYWY – DO JAKICH TEMATÓW PASUJE TEN WIERSZ	motyw wojny, motyw zła, motyw śmierci, motyw dramatycznych młodzieńczych doświadczeń, motyw poezji jako świadectwa, motyw zbawiciela.

Mam dwadzieścia cztery lata
ocalałem
prowadzony na rzeź.

To są nazwy puste i jednoznaczne:
człowiek i zwierzę
miłość i nienawiść
wróg i przyjaciel
ciemność i światło.

Człowieka tak się zabija jak zwierzę
widziałem:
furgony porąbanych ludzi
którzy nie zostaną zbawieni.

Pojęcia są tylko wyrazami:
cnota i występek
prawda i kłamstwo
piękno i brzydota
męstwo i tchórzostwo.

Jednako waży cnota i występek
widziałem:
człowieka który był jeden
występny i cnotliwy.

Szukam nauczyciela i mistrza
niech przywróci mi wzrok słuch i mowę
niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia
niech oddzieli światło od ciemności.

Mam dwadzieścia cztery lata
ocalałem
prowadzony na rzeź.

AUTOR, TYTUŁ WIERSZA	Krzysztof Kamil Baczyński „Niebo złote ci otworzę”
KTO MÓWI? W JAKIEJ SYTUACJI? OKREŚLENIE NADAWCY I ODBIORCY – SYTUACJA LIRYCZNA, TYP LIRYKI	podmiot liryczny: poeta, odbiorca: Barbara, liryka inwokacyjna.
PROBLEMATYKA, PRZESŁANIE UTWORU, TYP LIRYKI ZE WZGLĘDU NA TEMAT	utwór rozpoczyna się w konwencji poezji miłosnej, jego adresatką jest kobieta, zapewne Barbara Drapczyńska – żona Baczyńskiego, „ja” liryczne pragnie „przychylić nieba” swojej ukochanej, sprawić, by poczuła się na Ziemi jak w niebie.
CHARAKTERYSTYCZNE ZABIEGI ARTYSTYCZNE I ICH FUNKCJA, GATUNEK (EW. ODSTĘPSTWA)	porównania, przenośnie, epitety, metafory, przerzutnie.
NURT, PRĄD, KONWENCJA (CECHY W UTWORZE), ZWIĄZEK Z EPOKĄ	Wiersz został napisany w czasie II wojny światowej.
KONTEKSTY	II wojna światowa.
MOTYWY – DO JAKICH TEMATÓW PASUJE TEN WIERSZ	miłość, pokolenie Kolumbów, tęsknota.

Niebo złote ci otworzę,

w którym ciszy biała nić

jak ogromny dźwięków orzech,

który pęknie, aby żyć

zielonymi listeczkami,

śpiewem jezior, zmierzchu graniem,

aż ukaże jądro mleczne

ptasi świt.

Ziemię twardą ci przemienię

w mleczów miękkich płynny lot,

wyprowadzę z rzeczy cienie,

które prężą się jak kot,

futrem iskrząc zwiną wszystko

w barwy burz, w serduszka listków,

w deszczów siwy splot.

I powietrza drżące strugi

jak z anielskiej strzechy dym

zmienię ci w aleje długie,

w brzóz przejrzystych śpiewny płyn,

aż zagrają jak wiolonczel

żal - różowe światła pnącze,

pszczelich skrzydeł hymn.

Jeno wyjmij mi z tych oczu

szkło bolesne - obraz dni,

które czaszki białe toczy

przez płonące łąki krwi.

Jeno odmień czas kaleki,

zakryj groby płaszczem rzeki,

zetrzyj z włosów pył bitewny,

tych lat gniewnych

czarny pył.

15. VI. 1943 r.

AUTOR, TYTUŁ WIERSZA	Krzysztof Kamil Baczyński „Pokolenie”
KTO MÓWI? W JAKIEJ SYTUACJI? OKREŚLENIE NADAWCY I ODBIORCY – SYTUACJA LIRYCZNA, TYP LIRYKI	podmiot liryczny w wierszu wypowiada się w pierwszej osobie liczby mnogiej jako „my” – poeta całkowicie identyfikuje się ze swym pokoleniem, z Kolumbami, wiersz ten mówi o tragedii pokolenia Kolumbów, dla których wojna stanowiła przewartościowanie systemu moralnego, liryka bezpośrednia. I część: obraz przyrody (wczesna jesień), II część: obraz działań wojennych (obrazy egzekucji, senne koszmary, kwiaty odżywiają się ludzką krwią), III część: obraz zachowań człowieka (nie ma na twarzy uśmiechu lecz grozę, czuwają cały czas, nie mają odpoczynku), IV część: obraz pokolenia (musieli cofnąć się w rozwoju do zachowań pierwotnych, od nowa musieli nauczyć się innych wartości, które w normalnych czasach są antywartościami).
PROBLEMATYKA, PRZESŁANIE UTWORU, TYP LIRYKI ZE WZGLĘDU NA TEMAT	podmiot liryczny zastanawia się, czy jego pokolenie, tak bardzo dotknięte wojną, zostanie zapamiętane przez potomnych i czy trud ich walki nie zostanie zapomniany, wojna stworzyła nowy Dekalog – przykazania okrucieństwa (odwrócony dekalog), to krótka historia całego pokolenia, ukazująca jego tragizm, porażenie wojną i bezwzględnością wiersz zawiera przeraźliwe pytanie o sens wojny, niepewność o jutro, pytanie o sumienie, wojna, zabierając młodym ludziom marzenia, pamięć, sumienie, dała im nie tylko senne koszmary
CHARAKTERYSTYCZNE ZABIEGI ARTYSTYCZNE I ICH FUNKCJA, GATUNEK (EW. ODSTĘPSTWA)	utwór ten jest dychotomiczny – pięknu przyrody przeciwstawione zostaje okrucieństwo i tragizm wojny słowa klucze (np.: „nas nauczono”), Baczyński zastosował gradację scen, dzięki czemu trzyma czytelnika w napięciu i niepewności, co jeszcze bardziej potęguje nastrój grozy, zastosowanie synestezji, która oddziałuje na wszystkie zmysły odbiorcy: wzrok – opis chmur przypominających palce, rośliny wydające „czerwoną rosę”, słuch – „strasząca jak krzyk” głowa, „nieba sunące z warkotem”.
NURT, PRĄD, KONWENCJA (CECHY W UTWORZE), ZWIĄZEK Z EPOKĄ	Wiersz ten zawiera jedną z podstawowych cech twórczości Baczyńskiego – wizyjność. Poeta przedstawił swoją wizję przyszłości. Kiedyś wszystko ucichnie, wojna się skończy, pył opadnie, nastanie cisza.
KONTEKSTY	Nawiązanie do mitologii („Iliada” Homera).
MOTYWY – DO JAKICH TEMATÓW PASUJE TEN WIERSZ	patriotyzm, waleczność, obraz wojny, „zezwierzęcenie”.

Wiatr drzewa spienia. Ziemia dojrzała.

Kłosy brzuch ciężki w gorę unoszą

i tylko chmury - palcom czy włosom

podobne - suną drapieżnie w mrok.

Ziemia owoców pełna po brzegi

kipi sytością jak wielka misa.

Tylko ze świerków na polu zwisa

głowa obcięta strasząc jak krzyk.

Kwiaty to krople miodu - tryskają

ściśnięte ziemią, co tak nabrzmiała,

pod tym jak korzeń skręcone ciała,

żywcem wtłoczone pod ciemny strop.

Ogromne nieba suną z warkotem.

Ludzie w snach ciężkich jak w klatkach krzyczą.

Usta ściśnięte mamy, twarz wilczą,

czuwając w dzień, słuchając w noc.

Pod ziemią drżą strumyki - słychać -

Krew tak nabiera w żyłach milczenia,

ciągną korzenie krew, z liści pada

rosa czerwona. I przestrzeń wzdycha.

Nas nauczono. Nie ma litości.

Po nocach śni się brat, który zginął,

któremu oczy żywcem wykłuto,

Któremu kości kijem złamano,

i drąży ciężko bolesne dłuto,

nadyma oczy jak bąble - krew.

Nas nauczono. Nie ma sumienia.

W jamach żyjemy strachem zaryci,

w grozie drążymy mroczne miłości,

własne posągi - źli troglodyci.

Nas nauczono. Nie ma miłości.

Jakże nam jeszcze uciekać w mrok

przed żaglem nozdrzy węszących nas,

przed siecią wzdętą kijów i rąk,

kiedy nie wrócą matki ni dzieci

w pustego serca rozpruty strąk.

Nas nauczono. Trzeba zapomnieć,

żeby nie umrzeć rojąc to wszystko.

Wstajemy nocą. Ciemno jest, ślisko.

Szukamy serca - bierzemy w rękę,

nasłuchujemy: wygaśnie męka,

ale zostanie kamień - tak - głaz.

I tak staniemy na wozach, czołgach,

na samolotach, na rumowisku,

gdzie po nas wąż się ciszy przeczołga,

gdzie zimny potop omyje nas,

nie wiedząc: stoi czy płynie czas.

Jak obce miasta z głębin kopane,

popielejące ludzkie pokłady

na wznak leżące, stojące wzwyż,

nie wiedząc, czy my karty iliady

rzeźbione ogniem w błyszczącym złocie,

czy nam postawią, z litości chociaż,

nad grobem krzyż.

AUTOR, TYTUŁ WIERSZA	Krzysztof Kamil Baczyński, „Elegia o chłopcu polskim”
KTO MÓWI? W JAKIEJ SYTUACJI? OKREŚLENIE NADAWCY I ODBIORCY – SYTUACJA LIRYCZNA, TYP LIRYKI	podmiot (rodzic) zwraca się do „lirycznego Ty” (dziecka, nazywanego tutaj „synkiem), „synek” to młody żołnierz lub po prostu dziecko, które otrzymało broń, liryka bezpośrednia, osobista.
PROBLEMATYKA, PRZESŁANIE UTWORU, TYP LIRYKI ZE WZGLĘDU NA TEMAT	wiersz antywojenny, pojawiają się charakterystyczne dla Baczyńskiego elementy świata pełnego spokoju i, wręcz dziecięcej, harmonii – zestawione z okrutnymi realiami wojny (np.: „Haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,/malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg,/wyszywali wisielcami drzew płynące morze.”).
CHARAKTERYSTYCZNE ZABIEGI ARTYSTYCZNE I ICH FUNKCJA, GATUNEK (EW. ODSTĘPSTWA)	liczne metafory, także symbole (np.: „I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc”) – kontrastujące barwy można przypisać odpowiednio dobru i niewinności oraz zły i okrucieństwu, na końcu pojawia się pytanie retoryczne („Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką./Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?”), można je także potraktować jako podsumowanie całego utworu.
NURT, PRĄD, KONWENCJA (CECHY W UTWORZE), ZWIĄZEK Z EPOKĄ	Okres II wojny światowej (podpisany datą 20.03.1944).
KONTEKSTY	II wojna światowa.
MOTYWY – DO JAKICH TEMATÓW PASUJE TEN WIERSZ	wojna, los dziecka/osoby „niewinnej” w styczności z wojną.

Oddzielili cie, syneczku, od snów, co jak motyl drżą,

haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,

malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg,

wyszywali wisielcami drzew płynące morze.

Wyuczyli cię, syneczku, ziemi twej na pamięć,

gdyś jej ścieżki powycinał żelaznymi łzami.

Odchowali cię w ciemności, odkarmili bochnem trwóg,

przemierzyłeś po omacku najwstydliwsze z ludzkich dróg.

I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc,

i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut - zło.

Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką.

Czy to była kula, synku, czy to serce pekło?

20. III. 1944 r.