STOSUNEK LENNY

Kształtuje się z dwóch instytucji: komendacji i beneficjum.

Komendacja to stosunek osobisty, wywodzi się z tradycji germańskiej, jest to zasada więzi osób, „człowiek drugiego człowieka”, jeden daje opiekę, a drugi w zamian za to jest zobowiązany do pewnych świadczeń na rzecz pierwszego. Senior był opiekunem, wasal musiał w związku z tym robić coś dla niego, początkowo były to głównie świadczenia wojskowe.

Beneficjum – instytucja znana w Rzymie, charakterystyczna w ustroju Kościoła, uposażenie związane dziś z urzędem, np. proboszcz który ma jakąś ziemię. Początkowo przy budowaniu zależności osób mamy do czynienia z systemem zapomogi scentralizowanej – senior osadzał gdzieś ludzi i byli oni utrzymywani bezpośrednio przez niego (to jednak uniemożliwiało zwiększanie liczby wasali). Dawał więc beneficja – osadzał wasala na danej ziemi, a ten sam musiał się utrzymać, czyli odpowiednio gospodarować tą nieruchomością. Zlanie tych stosunków następuje w VIII-IX wieku, umożliwia to budowanie swoistych form relacji oraz rozwój i funkcjonowanie armii lenne. Im kto miał więcej ziemi, tym miał więcej ludzi, czyli większą siłę militarną.

Można było być jednocześnie wasalem i seniorem, np. gdy było się bezpośrednim wasalem króla. Zazwyczaj było kilka szczebli tej hierarchii, pod ostatnim szczeblem była duża grupa ludzi, którzy nie byli wasalami – ludzi wolnych, którzy byli jednak związani poprzez stosunek poddańczy (chłopi).

Wg wielu naukowców stosunku lennego wcale nie wymyślili Frankowie, ten system miał być dziełem Wizygotów. Stosunek lenny był gwarantem funkcjonowania systemu sprawiedliwości, organizacji wojskowej. Z czasem doprowadził on jednak do decentralizacji państwa, ograniczenia władzy królewskiego przez największych feudałów – efektem tego będzie okres rozbicia feudalnego/dzielnicowego.

Patrząc na niego z perspektywy całej Europy, stosunek lenny dotyczy tylko społeczeństw zachodnich – na wschód od Łaby nigdy nie dojdzie do tego typu stosunków zhierarchizowanych, np. w Polsce Czechach przypomina to stosunki lenne, ale nie są tak sformalizowane. Stosunki lenne inaczej funkcjonowały także w Anglii, jest to jeden ze skutków najazdu Normanów w XI wieku, tam nigdy nie doszło do rozbicia – uchroniła się od dwustuletniego kryzysu, dzięki czemu do schyłku XVIII wieku jest na liderem w Europie.

Od XIII wieku obserwujemy likwidację wszystkich zasad stosunku lennego, jest integracja, poddaństwo wobec państwa a nie konkretnej osoby, przyniosą to stany społeczne, opierające się na relacjach publiczno-prawnych, one również były jednak tylko sytuacją przejściową.

Od XIII wieku buduje się na zachodzie Europy szlachta jako stan społeczny, lenno jako pojęcie funkcjonuje jedynie jako termin sądowy, jedno z ograniczonych praw rzeczowych. Ograniczone prawo rzeczowe wynika z tradycji germańskiej, gdzie prawo własności ma bardzo specyficzny charakter 9różni się od tego w Rzymie), nie jest to pełne prawo do rozporządzania. Tradycja germańska nie uznawała tego za prawo bezwzględne i zindywidualizowane – własność była podzielna (jakby na dwóch właścicieli), każda ze stron ma te same uprawnienia; właścicielem był każdy kto czerpał z tej ziemi konkretne korzyści. Dominum directum – własność zwierzchnia i dominum utile – własność podległa, zwierzchnim właścicielem był feudał, a podległym wasal, który zawsze w pewnym stopniu był ograniczony (np. nie mógł tej ziemi zapisać w testamencie ani samodzielnie jej sprzedać). Przetrwało to do XIX wieku – dopiero Napoleon w swoim Kodeksie wrócił do pojmowania własności z czasów rzymskich i zniósł własność podzieloną.