1. Periodyzacja okresu wczesnego średniowiecza w Europie Środkowej i wschodniej

***500-1250-wczesne średniowiecze

-początek wczesnego średniowiecza to umownie rok 500 ( 476 detronizacja Romulusa Augustulusa przez Odoakera)

-koniec wczesnego średniowiecza -1250- ze względu na przemiany jakie miały miejsce w Polsce Zachodniej np. pojawienie się miast na prawie niemieckim, przemiany w gospodarce i kulturze materialnej

Początek wczesnego średniowiecza w Polsce to również rok 500, ( pod koniec IV w. (375 r.) początek OWL, który w ujęciu archeologicznym kończy się w 568 r., czyli w momencie powstania państwa Awarów i wywędrowania Longobardów z Panonii. Awarowie do przełomu VIII i IX w dominują w Europie Wschodniej i Środkowej.

Rok 500 jest datą symboliczną, która uchwycić ma moment, kiedy obecność Słowian na terenie Polski jest niekwestionowana. Wówczas, poza terenem Polski PN-E ( tam Bałtowie), w Polsce obecne są materiały słowiańskie.

# okres wczesnosłowiański

-V/VI- poł. VII w.

-od 500r, przełomu V/VI w. lub od II poł. V w.

Na południu tj. w Małopolsce i na Śląsku o. wczesnosłowiański trwa 500-700

-w Polsce Zachodniej 500-800( do końca VIII w)

# okres plemienny:

-II poł. VII- koniec X w.

-na południu od 700, na zachodzie od 800 r. do II poł. X w.

- zwany też okresem przedpaństwowym

#okres wczesnopaństwowy

-II poł./ koniec X w.-XIII w.

-od II poł. X w. przekształcają się struktury plemienne w ustrój państwowy, dochodzi do chrystianizacji i powiązania Polski z cywilizacja zachodnioeuropejską, powstają miasta przedlokacyjne wokół siedzib władców, przejście to uwidacznia się w diametralnej zmianie kultury materialnej

****chronologia w ujęciu Kostrzewskiego:

-okres przedpiastowski: ok. 600-950

-okres wczesnopiastowski: 950-1250

Jest to chronologia dla Wielkopolski, gdyż tam dynastia piastowska odegrała dużą rolę.

****w ujęciu Konrada Jażdżewskiego

-568/569-800- okres I

-800-950-okres II

950-1250/1300- okres III

****Witold Hensel dla Wielkopolski:

A-400-600, czyli OWL; teraz przesuwa się to datowanie na 500-600

B- 600-800

C- 800-950

D-950-1100

E-1100-1250

****Dla terenu Czech i Moraw:

W dawnej literaturze wczesne średniowiecze nazywane było okresem grodziskowym, co wzięło się z nazewnictwa niemieckiego, gdzie po ludności słowiańskiej pozostały tylko grodziska, nazewnictwo to wciąż funkcjonuje na terenie Czech.

1) okres wczesnosłowiański, wyodrębniony z okresu grodziskowego, który jest tożsamy z wczesnym średniowieczem

2) okres grodziskowy starszy, czyli przedwielkomorawski-670-800

3) środkowy okres grodziskowy, czyli okres wielkomorawski- 800-950

4)młodszy okres grodziskowy- 950-1200

5)późny okres grodziskowy-1200-1250

***dla terenu Słowacji:

-ze względu na to, że Słowacja to ta sama kraina geograficzna co Węgry, to chronologia słowacka związana jest bardziej z południem

1) okres wczesnosłowiański-500-końca VII w.; jednakże na południu Słowacji w 568 r. pojawiają się Awarzy, dlatego na tym terenie wyróżnia się okres słowiańsko-awarski- 568-VIII/IX w.

2) okres przedwielkomorawski- koniec VII w. -800 r.

3)okres wielkomorawski -800-900/950; w PN Słowacji przeżywają się struktury postwielkomorawskie, a na południu :

4) okres staromadziarski od 900-950

5) okres państwa węgierskiego/Arpadzi-950-1250

****Niemcy:

okres grodziskowy- styl I -700-950;( okres wczesnosłowiański)

- styl II- 950-1000 ( okres środkowosłowiański)

-styl III- 1000-1200 (o. młodszy i późny słowiański)

-okres wczesnośredniowieczny/wczesnohistoryczny-do pocz. X w.

-okres średniowiecza dojrzałego- od X w.

-okres późnego średniowiecza

****Państwo Franków:

1. okres merowiński- poł V- pocz VIII w;

2. okres karoliński- pocz VIII- pocz Xw;

3. okres ottoński, czyli dynastii saskiej- X - poł XI w;

4. okres salijski<?> następne 100 lat;

5. okres Hoem-Staubów- od lat 20-tych XII w do końca wczesnego średniowiecza;

****Ukraina/Białoruś/Rosja Zachodnia

1. okres wczesnosłowiański- poł. V -koniec VII w.

2. okres plemienny/przedpaństwowy- koniec VII- II poł. X w.

3. okres Rusi Kijowskiej, czyli staroruski- II poł. X- 1240 ( zdobycie Kijowa)

***Skandynawia:

1. OWL

2. Okres Wendel-ok. 600-koniec VIII w.

3. Okres wikiński- VIII/IX- lat 60-tych XI w. ( etap najstarszej ekspansji, głównie morskiej, Skandynawów)

4. XI-pocz. XVI w.- etap średniowiecza

****Węgry:

1. okres awarski- 569 -pocz. XI w.

w efekcie wypraw wojennych państwa Franków przeciw Awarom doszło do zduszenia ich potęgi

2) okres słowiański- brak wówczas niemalże materiałów koczowników, nad J. Balaton najstarsza na tym terenie siedziba księcia słowiańskiego (XI w.)

3) okres starowęgierski/staromadziarski zwany okresem zajmowania ojczyzny- koniec IX w.-955 r. ( w 955 r. klęska Węgrów na Lechowym Polu, w jej efekcie porzucenie koczowniczego trybu życia i ustabilizowanie osadnictwa na terenie Kotliny Węgierskiej)

4) okres Arpadów- II poł. X w.- koniec wczesnego średniowiecza (dynastia Arpadów panowała do pocz. XIV w.)

T: Systemy chronologiczne wczesnego średniowiecza dla ziem polskich i ościennych

2 poł. X w. była przełomowa dla dziejów Słowiańszczyzny na ziemiach polskich. Datą symboliczną jest rok 950, przyjmowany umownie za początek władzy Mieszka I. Konsekwencje:

1. przejście od systemu plemiennego do wczesnopaństwowego

2. początek chrześcijaństwa (zmiana obrządku pogrzebowego, początki architektury kościelnej)

3. początek miast (choć jeszcze bez podstaw prawnych)

Propozycje systemów chronologicznych wczesnego średniowiecza dla ziem polskich:

J. Kostrzewski podzielił wczesne średniowiecze na okres przedpiastowski i piastowski. Pod wpływem swojego nauczyciela, G. Kossiny, operował też pojęciem okresu wczesnohistorycznego. Opieranie chronologii ziem polskich względem Piastów poprawne jest tylko dla obszarów, gdzie ich władza była realna (gł. Wielkopolska).

K. Jażdżewski - uczeń Kostrzewskiego, twórca ośrodka łódzkiego:

1. 569 - 800

2. 800 - 950

3. 950 - 1300

W. Hensel (środowisko poznańskie)

1. 400 - 600 (wg Hensela nie było okresu wędrówek ludów; jego uczniowie przesunęli początek na rok 500)

2. 600 - 800

3. 800 - 950

4. 950 - 1100

5. 1100 - 1250

6. 1250 - 1500

H. Zoll - Adamikowa - wyróżniła 3 fazy w oparciu o przemiany w pochówkach:

1. pocz. VI - poł. VII w.

2. poł. VII w. - schyłek X w.

3. od schyłku X w. do końca średniowiecza

Termin „okres wczesnosłowiański” choć stosowany w większości systemów chronologicznych innych krajów nie mógł się w Polsce upowszechnić z powodu upatrywania początków Słowian na naszych ziemiach jeszcze w dobie k. łużyckiej. Obecnie termin ów ma rację bytu, aczkolwiek jego interpretacje są rozbieżne: jest on albo odrębny w stosunku do okresu plemiennego albo jest jego wcześniejszą fazą.

Systemy chronologiczne innych obszarów:

BAŁTOWIE Pierwsze systemy chronologiczne obszarów bałtyjskich wyszły od niemieckich i pruskich uczonych. Obecny podział znajduje zastosowanie dla Polski płn. - wsch., Łotwy i Litwy.

Środkowa E. żelaza 400 - 800 / 850

Późna E. żelaza 800 / 850 - 1200 / 1250

RUŚ Schemat dla Rusi znajduje odniesienie dla obszarów położonych przy szlaku handlowym od Nowogrodu do M. Czarnego. Dalsze obszary - zwłaszcza we wczesnej fazie o. staroruskiego - były znacznie zapóźnione w rozwoju. Koniec wczesnego średniowiecza wiąże się z rujnującym najazdem tatarskim.

o. wczesnosłowiański V / VI - VII

o. przedpaństwowy = plemienny VIII - IX / X

o. Rusi kijowskiej = staroruski koniec X - XIII

WĘGRY W Kotlinie Karpackiej do pocz. VI w przebywały ugrupowania Herulów i Gepidów, w Panonii osiedlili się Longobardowie. W 567 Awarowie wyparli Gepidów, rok później Longobardowie wywędrowali do północnych Włoch.

o. awarski 568 - pocz. IX w.

o. napływu Madziarów pocz. - koniec IX w.

o. kultury staromadziarskiej schyłek IX - poł. X w (data symboliczna: 955 - klęska Węgrów nad rz. Lech)

o. dynastii arpadzkiej 2 poł. X - XIII w.

Archeologia dowodzi że po rozbiciu Awarów a przed przybyciem Madziarów Słowianie wkroczyli na step w rejonie Jez. Balaton. Nieudolna koncepcja historyków węgierskich głosi, że el. awarskie przeżyły na stepie i miały wkład etniczno - kulturowy w tworzenie się państwa węgierskiego. Klęska Węgrów nad rz. Lech w Bawarii skłoniła ich do porzucenia koczownictwa na rzecz osiadłego rolnictwa i przyjęcia chrztu. Okres panowania ich pierwszej dynastii został brutalnie przerwany najazdem Mongołów.

CZECHY i SŁOWACJA Archeologia czeska, podobnie jak polska, przez pewien czas pozostawała pod wpływem terminologii niemieckiej. Do lat 60'tych w systemie chronologicznym Jana Eisnera i Jana Filipa utrzymywał się termin o. grodziskowego (niem. Burgwaldzeit), opracowany pierwotnie dla słowiańskich obszarów NRD.

o. starszy grodziskowy 569 - 800

o. środkowy grodziskowy 800 - 950

o. młodszy grodziskowy 950 - 1200

W latach 60-tych podczas obchodów 1100 rocznicy misji Cyryla i Metodego na Morawach zdecydowano się na odejście od schematu niemieckiego i zbudowanie własnego w oparciu o chronologię znalezisk słowiańskich. Wyróżniono wówczas o. wczesnosłowiański (do 2 poł. VII w). Jego początek był różny dla poszczególnych obszarów Czechosłowacji. Najwcześniej Słowianie pojawili się we wschodniej Słowacji, w Czechach i Morawach przebywali wówczas Longobardowie. W latach 70'tych system czechosłowacki ostatecznie oparto na chronologii państwa morawskiego.

o. przedwielkomorawski

o. wielkomorawski (1 ćwierćwiecze IX - poł. X w)

o. powielkomorawski

Niektórzy badacze postulują wprowadzenie fazy wczesnosłowiańskiej przed o. przedwielkomorawskim.

NIEMCY Z powodu obecności Słowian we wschodniej części Niemiec we wczesnym średniowieczu konieczne było stworzenie 2 systemów chronologicznych: osobnego dla strefy słowiańskiej, osobnego dla germańskiej.

o. starosłowiański	o. wczesnosłowiański 600 - 800 / 850 (choć nad środkową Łabą i Solawą pierwsze ślady słowiańskie mogą być datowane już na VI w o. środkowosłowiański 800 / 850 - 1000
o. późnosłowiański = młodszy słowiański 1000 - 1200

Archeologiczny system chronologii obszarów germańskich:

o. wędrówek ludów (= merowiński) 450 / 480 - 700 / 720

o. karoliński 700 / 720 - 843

o. wschodniofrankijski 843 - 911

o. dynastii saskiej 911 - 1024

o. dynastii salickiej 1024 - 1125

o. dynastii Hohenstaufów 1125

Historyczny system chronologii obszarów germańskich:

Frühsmittelalter 568 - 911

Höchesmittelalter 911 - 1250

Spätmittelalter 1250 - 1500

Najwcześniejsze fazy obu systemów chronologii germańskich obszarów Niemiec opierają się w znacznej mierze na periodyzacji o. merowińskiego Amenta, Bhlmera i Bertholda Schmidta. Dzięki ogromnej ilości „dobrych” datowników możliwe jest wyróżnienie jeszcze mniejszych jednostek chronologicznych.

SKANDYNAWIA

	Szwecja	Dania	Norwegia
375 / 400 - 550	o. wędrówek ludów	starszy germański o. żelaza
550 - 800	o. przedwikiński = Vendel	młodszy germański o. żelaza	o. merowiński
800 - schyłek IX w.	o. wikiński wczesny
Schyłek IX w. - 2 poł. X w.	o. wikiński środkowy
2 poł. X w. - poł. XI w (1050)	o. wikiński późny

BIZANCJUM

o. wczesnobizantyjski VI w. - poł. IX w.

o. środkowobizantyjski poł. IX w. - poł. XIII w.

o. późnobizantyjski poł. XIII w. - 1453 r.

6

---