Komunikowanie masowe a media masowe
Istotą komunikowania masowego jest przekazywanie pewnych informacji lub idei na odległość i w czasie. Komunikowanie masowe zachodziło więc znacznie wcześniej niż powstanie mediów masowych.
Np. element rozprzestrzeniania idei na masową skalę pojawił się na wczesnych etapie w kontekście propagowania świadomości i obowiązków natury politycznej i religijnej.
Wczesne elementy komunikacji masowej
BIBLIOTEKA jako narzędzie masowej oświaty;
DRUK jako element powszechnej komunikacji;
DEKRETY CARSKIE i RZĄDOWE jako forma komunikacji z masowym odbiorcą (chińskie tipao ok II w. p.n.e., „Acta Diurna Populi Romani” w 59 r. p.n.e.).
Droga rozwoju kultury masowej/popularnej
kulturowe (oświecenie, wiek XVIII),
społeczno-polityczne (rewolucja angielska i zwycięstwo parlamentaryzmu – 1688-1689, Wielka Rewolucja Francuska – 1789 r.),
techniczno-ekonomiczne (rewolucja przemysłowa).
I. Literatura w XVIII wieku (głównie w Anglii):
Dydaktyczne, moralizatorskie wydawnictwa popularne, publikowane głównie na użytek szkół niedzielnych, docierające także do rąk dorosłych czytelników.
Krążące w Anglii wśród ludności robotniczej i wiejskiej tzw. chapbooks, tanie broszury kolportowane przez wędrownych kramarzy zawierające najczęściej opisy głośnych zbrodni, sensacyjnych morderstw, biografie sławnych złodziei i przestępców oraz relacje z procesów i straceń (prototyp literatury sensacyjnej i kryminalnej).
II. Rozwój prasy:
Gazety moralne („The Weekly Review”, 1703-1704 r., Daniel Defoe; „The Daily Universal Register”, 1785, John Walter – przekształcony w 1788 r. w „The Times”).
W XIX wieku powstaje tzw. żółta prasa (gazety niedzielne), a za jej fundatora uznaje się Josepha Pulitzera. Jego „New York World", który osiągnął w 1892 r. 374 tys. nakładu.
III. Rozwój radia – demokratyzacja systemu medialnego (Guglielmo Marconi, 1896 r.).
IV. Rozwój filmu - pierwsza publiczna projekcja filmu na Broadwayu w 1894 roku, a rok później projekcja braci Lumiere w Paryżu.
Uniwersalność sztuki filmowej zwłaszcza w epoce filmu niemego – brak narodowych podziałów.
Hollywood jako centrum produkcji filmowej od 30. lat XX wieku.
Movie children – publiczność kinowa jako charakterystyczny przejaw masowego społeczeństwa staje się przedmiotem badań socjologicznych od 30. lat XX wieku.
IV. Rozwój telewizji
W 1948 r. w Stanach Zjednoczonych działało 100 tysięcy
aparatów telewizyjnych;
w 1958 — 50 milionów, to znaczy 7 telewizorów na 8 gospodarstw domowych.
V. Rozwój Internetu
Pierwszym portalem internetowym było Yahoo! (Stanford University).
W Polsce pierwsza była WP, działająca od 1995. Kolejno Onet – w 1996. Zaczęły one na dobre pełnić funkcję medium informacyjnego w 1998 roku.
Pojęcie „masa”
Masa – zbiorowość, w której traci się indywidualność (Oxford English Dictionary).
Duża zbiorowość;
Brak zróżnicowania;
Negatywny wizerunek;
Brak porządku i organizacji;
Odbicie społeczeństwa masowego.
Pojęcie komunikowania masowego
„Komunikowanie masowe obejmuje instytucje i techniki za pomocą których wyspecjalizowane grupy wykorzystują urządzenia i wynalazki techniczne (prasa, radio, film itp.) w celu rozpowszechniania przekazów symbolicznych wśród licznych , heterogenicznych i przestrzennie rozproszonych odbiorców”.
Janowitz, 1968
Cechy procesu komunikowania masowego
Wielka skala rozpowszechniania i odbioru;
Jednokierunkowy przepływ;
Asymetryczność relacji;
Depersonalizacja i anonimowość;
Relacje manipulacyjne lub rynkowe;
Standaryzacja treści przekazu.
Świat jako globalna wioska
Metafora globalnej wioski – Marshall McLuhan (The Gutenberg Galaxy).
McLuhan jako przedstawiciel determinizmu technologicznego, postawy intelektualnej, która zawiera w sobie przekonanie, że technologia determinuje organizacje społeczne człowieka i jego perspektywę postrzegania rzeczywistości.
Czynniki budujące globalną wioskę
Wszystkie wynalazki od początku dziejów McLuhan określa mianem mediów. Są to przedłużenia naszych zmysłów, jednak w rezultacie stępiają naszą wrażliwość. Sama forma przedłużenia staje się istotniejsza od doświadczenia dzięki niej uzyskiwanego.
Człowiek epoki Gutenberga był ścisły, logiczny, racjonalny – tak ukształtował go wynalazek mechanicznego zapisu informacji za pomocą prasy drukarskiej, papieru i tuszu.
Pojęcie globalnej wioski
Pojęcie „globalana wioska” opisuje trend, w którym masowe media elektroniczne obalają bariery czasowe i przestrzenne, umożliwiając ludziom komunikację na masową skalę. W tym sensie glob staje się wioską za sprawą elektronicznych mediów.
Krytyka globalnej wioski:
„McLuhan w swej misjonarskiej pasji wierzył, że rozwój technologii i mediów uczyni nas wszystkich braćmi żyjącymi w jednej wspólnocie wiary. Istota wioski rzeczywiście polega na tym, że jej mieszkańcy znają się blisko, obcują ze sobą, dzielą wspólny los. Niczego takiego nie można powiedzieć o społeczeństwie naszej planety”.
Ryszard Kapuściński
Krytyka koncepcji „globalnej wioski”
W „globalnej wiosce” żyje tylko niewielka część współczesnej ludzkości. Należą do nich ci, którzy po pierwsze, dysponują odpowiednimi narzędziami do komunikowania się (np. telefon, internet), po drugie – potrafią z nich korzystać (posiadają odpowiednie kompetencje).
Podstawowe podziały świata wynikające z różnorodności kulturowej:
Podziały językowe i różnice alfabetów.
Podziały religijne i cywilizacyjne.
Główne religie świata i orientacyjna liczba ich wyznawców:
Chrześcijaństwo – 2,1 mld
Islam – 1,3 mld
Hinduizm – 828 mln
Judaizm – 14 mln
Buddyzm – 364 mln
Szintoizm – 108 mln
Globalizacja jako złożony zespół zjawisk
Globalny wymiar integracji jest nierównomierny w różnych częściach świata, globalizacja najdalej posunięta jest w obrębie cywilizacji zachodniej.
W rzeczywistości takie zjawiska jak amerykanizacja, westernizacja i europeizacja stanowią nierzadko synonim dla procesów globalizacji.
Zjawisko homogenizacji
Homogenizacja (gr. homogenes - jednorodny) polega na wytwarzaniu jednolitej mieszaniny z niemieszających się ze sobą w warunkach normalnych składników.
Dwight Macdonald pisząc o homogenizacji kultury masowej zaczerpnął termin z technologii mleczarskiej.
Kultura jako jednolita masa, której każda porcja jest jednakowo strawna i pożywna.
Typy homogenizacji
Homogenizacja upraszczająca występuje niekiedy w formie plagiatu albo trawestacji, polega np. na przeróbce fugi Bacha na kompozycję jazzową, a Poskromienia złośnicy na musical.
Polega na uczynieniu z dzieła przynależnego kulturze wysokiej, dzieła zrozumiałego dla przeciętnego odbiorcy.
Homogenizacja immanentna – włączenie do dzieła kultury wyższego poziomu elementów zdolnych przyciągnąć szeroką publiczność dokonane przez samego autora.
Dzieła, które zgodnie z instytucjonalnym kryterium należą do wyższego poziomu, ale z uwagi na pewne właściwości treści lub formy są predestynowane do masowej recepcji.
Homogenizacja mechaniczna od homogenizacji upraszczającej różni się tym, że nie polega na wprowadzaniu jakichkolwiek zmian w zawartości wewnętrznej dzieł wyższego poziomu, lecz na ich przeniesieniu w nienaruszonej postaci do masowych środków komunikowania.
(np. dzieła Faulknera w tanich wydaniach)
Modele komunikowania i instrumentarium oddziaływania mediów na widownię
Model transmisji
Komunikacja jest tu traktowana jako proces transmisji pewnej porcji informacji – komunikatu określonego przez nadawcę.
Harold Lasswell (1948) – badanie komunikowania masowego to poszukiwanie odpowiedzi na pytanie „kto mówi, co, do kogo, jakim kanałem i z jakim skutkiem”.
NADAWCA KOMUNIKAT KANAŁ ODBIORCY
Bruce Westley i Malcolm MacLean (1957)
WYDARZENIA ORAZ „GŁOSY” W SPOŁECZEŃSTWIE
KANAŁY/ROLA KOMUNIKATORA
KOMUNIKATY ODBIORCA
Wprowadzenie nowej roli komunikatora (np. zawodowego dziennikarza). W tym modelu komunikatorzy nie tworzą sami „komunikatu”, a przedkładają widowni własne sprawozdanie o wybranych wydarzeniach lub zapewniają dostęp do opinii niektórych osób.
Selekcja w tym modelu odbywa się na podstawie tego, co może zainteresować odbiorców.
Profesjonalny komunikator może być:
mechanicznym pośrednikiem, czyli medium służącym do wyrażania przez źródła informacji lub opinii poprzez podstawienie mikrofonu lub ustawienie kamery (np. reporterzy sejmowi);
oficjalnym wywiadowcą, przepytującym ważne w danym systemie społecznym źródła informacji;
selekcjonerem informacji (np. redaktorem depeszowym);
sprawozdawcą, komunikatorem wydarzeń,
utajonym uczestnikiem wydarzeń (reporterem w roli agenta),
obserwatorem-analitykiem, badaczem, łowcą wydarzeń, interpretatorem procesów społecznych (np. wybrani reportażyści).
Model rytualny lub ekspresyjny
James Carey (1975) – komunikacja wiąże się „z pojęciami takimi, jak podzielenie, uczestnictwo, zrzeszenie, wspólnota, posiadanie wspólnych wierzeń”.
Komunikacja rytualna wymaga wspólnoty rozumienia i emocji, służy tak samo przyjemności odbioru, jak i innym celom.
Komunikowanie ma konsekwencje dla społeczeństwa, np. wzrost integracji społecznej.
Model rozgłosu
Wg tego modelu pierwszym celem mediów masowych jest przyciągnięcie i utrzymanie uwagi wzrokowej lub słuchowej, nie zaś transmisja konkretnej informacji.
Widownia korzysta z mediów dla rozrywki i zabijania czasu.
Przyciąganie uwagi jest celem samym w sobie, jest neutralne aksjologicznie i z natury swojej wolne od znaczenia. Forma i technika wyprzedzają treść przekazu.
Model recepcji
Istotą „orientacji na recepcję” jest lokowanie atrybucji i konstruowania znaczenia (czerpanego z mediów) po stronie odbiorcy.
Zakłada się w tym modelu, że komunikaty medialne są otwarte i „polisemiczne”, ich interpretacja zależy od kontekstu i kultury odbiorców.
Stuart Hall (1974) – model kodowania i dekodowania
Przekaz medialny to „znaczący dyskurs”, który zostaje zakodowany zgodnie ze „strukturą znaczeń” organizacji produkcji.
Komunikaty zostają „zakodowane” w formie ustalonych gatunków przekazu (np. wiadomości, muzyka pop, opera mydlana, kryminał), które mają pewne widoczne na pierwszy rzut oka znaczenie i wyposażone są we wbudowane wskazówki interpretacyjne dla widowni.
Typy oddziaływań mediów
Joseph Klapper (1960) mówi o:
konwersji (zmianie opinii), drobnej zmianie i wzmocnieniu. Wszystkie mogą odnosić się do wiedzy, poglądów i wzorów zachowań.
Kurt Lang i Gladys Lang (1981) zaobserwowali inne typy oddziaływań:
wzajemne oddziaływanie – wydarzenie może nie przebiegać zgodnie z planem tylko dlatego, że jest filmowane;
efekt bumerangu, czyli wywołanie zmian przeciwnych do zamierzonych (np. w kampaniach politycznych);
efekt „trzeciej strony” dotyczy spotykanego przekonania, że media wpływają na innych, ale nie na mnie.
Oddziaływanie planowane i krótkotrwałe
Propaganda – umyślne, systematyczne zabiegi mające kształtować stanowiska, manipulować poznaniem;
Odpowiedź indywidualna – jednostki ulegają zmianie pod wpływem przekazów mających za zadanie modyfikowanie postaw, wiedzy lub zachowań;
Kampania medialna – sytuacja, w której pewna liczba mediów jest w zorganizowany sposób wykorzystywana w celu przekonywania do czegoś;
Czerpanie informacji – krótkotrwałe oddziaływanie poznawcze medialnych przekazów informacyjnych na widownię;
Stosowanie ram – widownia przyjmuje te same ramy i klucze interpretacyjne, jakie są stosowane w przekazach informacyjnych;
Porządek dzienny – budowanie hierarchii ważności tematów społecznych.
Oddziaływanie nieplanowane i krótkotrwałe
Reakcja indywidualna – nieplanowane lub nieprzewidziane skutki ekspozycji na bodźce medialne (np. zachowania dewiacyjne);
Reakcja zbiorowa – reakcja większej grupy odbiorców i związane z nią działania (np. strach, gniew, które mogą skutkować zamieszkami czy paniką);
Skutki polityczne – niezamierzony wpływ przekazów informacyjnych na politykę i działania rządu przez nagłaśnianie kryzysów, nadużyć, zagrożeń itp.
Oddziaływanie planowane i długotrwałe
Dyfuzja rozwoju – planowane wykorzystanie środków komunikacji w celu osiągnięcia długofalowych efektów w kampaniach, zwłaszcza wykorzystujących sieci kontaktów międzyludzkich;
Dyfuzja informacji – rozprzestrzenianie wiedzy na temat określonych zdarzeń wśród określonej populacji;
Dyfuzja innowacji – proces przyswajania przez daną populację innowacji technicznych, często za pośrednictwem reklam.
Dystrybucja wiedzy – skutek rozprzestrzeniania informacji bieżących w postaci upowszechniania wiedzy w obrębie różnych grup społecznych. Na celu ma zasypywanie przepaści edukacyjnej między poszczególnymi grupami.
Oddziaływanie nieplanowane i długotrwałe
Kontrola społeczna – odnosi się do systematycznych prób wdrażania określonego porządku lub wzoru zachowań;
Socjalizacja – nieformalny wkład mediów w uczenie i wdrażanie norm, wartości i oczekiwań co do zachowań w określonych sytuacjach społecznych;
Skutki wydarzeń – rola, jaką mogą media odegrać w trakcie wydarzeń „przełomowych”;
Definiowanie rzeczywistości – wpływanie na poznanie i ramy interpretacyjne ludzi;
Oddziaływanie nieplanowane i długotrwałe
Zmiana instytucjonalna – adaptacja instytucji do rozwoju mediów, zwłaszcza zmian dotyczących ich własnej funkcji w procesie komunikacji;
Przeniesienie – liczne możliwe skutki przeznaczania czasu na media kosztem innych;
Zmiana kulturowa i społeczna – zmiany w obrębie całego wzorca wartości, zachowań i form symbolicznych, charakteryzujący dany sektor społeczeństwa (np. młodzież);
Integracja społeczna – budowanie więzów społecznych za pośrednictwem mediów;
Instrumentarium oddziaływania
Walter Lippman uważał, że opinia publiczna reaguje nie na środowisko, ale na skonstruowane przez media pseudośrodowisko, a media tworzą nasze poznawcze mapy świata. Współczesny człowiek, będąc uzależnionym od mediów, widzi świat oczami mediów.
Teoria agenda-setting
Inaczej na oddziaływanie mediów na społeczeństwo patrzą autorzy teorii agenda setting, Maxwell McCombs i Donald Show.
Główna hipoteza teorii głosi, że środki masowego przekazu wywierają istotny wpływ nie tyle na ludzkie opinie, ile na kierunki myślenia.
Odbiorcy oprócz tego, że uzyskują informacje o wydarzeniach, nabywają przekonania o wartości poszczególnych problemów.
Media mają więc zdolność do tworzenia hierarchicznej struktury informacji przekazywanych publiczności.
Bernard Cohen: „Być może mass media nie decydują o tym, co ludzie myślą, ale mają zasadniczy wpływ na to, o cym myślą”.
Agenda-setting ustala najważniejsze sprawy i wizerunki zawarte w głowach odbiorców. Jest ona funkcją komunikowania masowego.
Twórcy teorii prezentują model kilkustopniowego procesu:
Pierwszy etap to autentyczne wydarzenia i sprawy.
Selekcja, czyli wybór tematów.
Rodzaj medium informacyjnego (np. telewizja oddziałuje na widzów silnie, lecz krótkotrwało, gazety natomiast wpływają na opinie wolniej, ale efekty są długotrwałe).
Typ historii kształtuje charakter przekazywanej informacji – sposób prezentacji i umiejscowienie (np. pierwsza strona) rzutuje na wartość historii.
Stopień emfazy, który decyduje jak często dana informacja jest przekazywana odbiorcom.
W teorii tej mają znaczenie także cechy odbiorców:
Zainteresowania i wiedza odbiorców.
Potrzeba orientacji (nakierowanie na kontakty interpersonalne lub na przekazy medialne). Przypuszczalnie osoby wyizolowane społecznie są bardziej podatne na wpływ mediów.
Efekt agenda-setting jest wzmacniany przez:
intensywne korzystanie z programów informacyjnych;
dużą, odczuwalną potrzebę informacji;
częste czytanie prasy;
niski stopień uczestnictwa w dyskusjach.
Tak więc zarówno specyfika przekazów medialnych, jak i cechy odbiorców decydują o tym, jak media kształtują wiedzę społeczną, a ta jak wpływa na zachowanie społeczne.
Zacieranie granic między sferami życia
Dwie tendencje zauważalne w społeczeństwie medialnym (sieciowym):
Z jednej strony samotne jednostki wycofują się do własnych (coraz mniejszych) gospodarstw domowych i zaczynają współtworzyć najróżniejsze „wspólnoty pozbawione bliskości”.
Z drugiej strony możemy mówić o uspołecznieniu przestrzeni indywidualnej. Habermas mówi np. o „kolonizacji świata życia przez imperatywy systemowe”. Istotne jest także, że władza i inne jednostki wchodzą także coraz silniej w prywatne życie jednostki.
Zacieranie granic między sferami życia
Społeczeństwo sieci charakteryzuje się więc zanikaniem granic między poziomami makro, mezzo i mikro życia społecznego, między sferą prywatna i publiczną, między sferami życia, pracy, nauki, rekreacji i podróży.
Przejawia się to np. połączeniem przestrzeni przeznaczonych najczęściej do określonych celów.
Jednym z przejawów tych procesów jest telepraca i telenauka.
Telepraca
Liczba telepracowników w większości państw rozwiniętych nie przekracza obecnie 10%, a i tak telepracownik spędza najczęściej w domu tylko jeden dzień w tygodniu.
Zalety tej formy pracy są oczywiste, pracownicy nie muszą tak często dojeżdżać do pracy i mogą samodzielnie ustalać sobie plan dnia. Telepracę można połączyć np. z opieką nad dziećmi. Ma ona jednak także ujemne strony, do których zaliczamy np.:
Kiepskie warunki pracy – telepracownicy w zasadzie nie mają szans na zrobienie kariery w samej organizacji. Wykwalifikowani specjaliści często pracują w nadgodzinach, nie otrzymując za to dodatkowego wynagrodzenia,
Wady telepracy
Słaba komunikacja z kadrą kierowniczą i kolegami wpływa na jakość pracy, która zamienia się w rutynowe wykonywanie obowiązków wyzute z nieformalnych i bardzo ważnych pozawerbalnych kontaktów,
Niewielkie wsparcie dla pracownika ze strony kadry kierowniczej – także trudna do realizowania kontrola pracownika,
Izolacja społeczna osób pracujących w domu, która może w zauważalny sposób zmniejszyć ich wydajność,
Wykonywanie telepracy w domu utrudnia oddzielanie pracy od innych zajęć. Telepracownik musi charakteryzować się dużą samodyscypliną.
Telenauka
Zalety telenauki są podobne do zalet telepracy: mniej czasu poświęca się na dojazdy, można planować swój czas i wykonywać jednocześnie różne czynności. Wady telenauki również przypominają jednak ujemne strony telepracy:
Teleuczniowie są całkowicie uzależnieni od komunikacji z jednostką edukacyjną. Trudniej uzyskać im pomoc innych uczniów,
Interakcje między nauczycielami a uczniami są tak ubogie, że jakość nauczania zależy wyłącznie od programu, który musi być nieustannie testowany i poprawiany,
Wady telenauki
Izolacja społeczna – uczniowie mogą otrzymywać wsparcie kolegów jedynie za pośrednictwem komunikacji on-line. Odchodzą w tej formie kształcenia ważne funkcje wychowawcze i socjalizacyjne przypisywane edukacji,
Wielu uczniów nie potrafi poradzić sobie z niezbędną w tej formie kształcenia samodzielnością i samodyscypilną, stąd w tej formie nauki jest bardzo duży wskaźnik rezygnujących z nauki,
Oddzielenie nauki od innych zajęć domowych jest niezwykle trudne.
„Utracone wspólnoty”
W XX wieku doszło do dezintegracji tradycyjnych wspólnot – rodzinnych, sąsiedzkich czy pracowniczych – w stowarzyszenia, które z jednej strony stają się mniejsze (wskutek procesów prywatyzacji i indywidualizacji), a z drugiej się rozszerzają (wskutek postępującego rozproszenia). Zdaniem socjologów mamy tu do czynienia z „utraconą wspólnotą”.
Internet dał podstawę tworzenia tzw. wspólnot wirtualnych. Wielu upatrywało/upatruje w Internecie szans na odrodzenie utraconej wspólnoty
Wspólnoty wirtualne a organiczne
Wspólnoty wirtualne (1) są stowarzyszeniami ludzi, których nie łączy wymiar czasowy, przestrzenny albo inne okoliczności fizyczne lub materialne – pomijając cechy samych ludzi i wykorzystywanych przez nich mediów. (2) Powstają w środowiskach elektronicznych za pośrednictwem komunikacji zapośredniczonej. (3) Są luźnymi związkami ludzi, które w każdeej chwili mogą się rozpaść.
Wspólnoty organiczne (1) są związane z czasem, miejscem i naturalnymi środowiskami, ponieważ bazują na fizycznym kontakcie organizmów ludzkich tworzących razem „ciało społeczne” zwane wspólnotą. (2) Dominuje w nich komunikacja bezpośrednia. (3) Każda wspólnota charakteryzuje się swoistą strukturą, tożsamością, kulturą.
Kultura i tożsamość wspólnot wirtualnych
Członków wspólnoty wirtualnej łączy zazwyczaj jedno: określone, wspólne dla wszystkich zainteresowanie. Pod innymi względami tworzą heterogeniczną zbiorowość. We wspólnocie organicznej ludzie mają wiele wspólnych charakterystyk, co czyni ją relatywnie homogeniczną. Z tego powodu wspólnota organiczna ma większe szanse na wytworzenie i utrzymanie własnej kultury i tożsamości niż wspólnota wirtualna.
Remedium na „utraconą wspólnotę”?
Wydaje się, że wspólnoty wirtualne nie rekompensują utraty tradycyjnych wspólnot. Nie mogą zastąpić wspólnot organicznych, ponieważ są zbyt jednowymiarowe i nietrwałe, aby mogły bez nich przetrwać. Bez wątpienia mogą natomiast uzupełniać wspólnoty tradycyjne.
Pomost między nimi tworzą tzw. wspólnoty w Internecie, czyli wspólnoty organiczne mające swój odpowiednik on-line. Nie można ich mylić ze wspólnotami internetowymi, czyli całkowicie wirtualnymi wspólnotami istniejącymi tylko on-line.
Czy Internet zmniejsza towarzyskość?
W latach 90. XX wieku wielu obserwatorów nowego medium wyrażało zaniepokojenie następującymi kwestiami:
Częste korzystanie z Internetu prowadzi do izolacji społecznej, a nawet samotności lub depresji, jako że wielowymiarowe elacje bezpośrednie z ludźmi żyjącymi w naszym otoczeniu są zastępowane przez mające włącznie określony cel, słabe, zapośredniczone relacje z ludźmi znajdującymi się daleko od nas.
Częste korzystanie z Internetu zmniejsza liczbę kontaktów nawiązywanych w realnym świecie, zamieniając ludzi w samotników, „maniaków komputerowych” czy internetoholików.
Częste korzystanie z Internetu zubaża interakcje społeczne ponieważ zastępuje silne interakcje bezpośrednie słabymi, pustymi, nieszczerymi i przelotnymi interakcjami on-line.
Niebezpieczny Internet
Wg Normana Nie, Sunshine’a Hillygusa i Lutza Erbringa:
„każda minuta spędzona w Internecie w ciagu doby ujmuje około jedną trzecią minuty z czasu poświęcanego innym członkom rodziny”.
„każda minuta spędzona w Inernecie zmniejsza kontakty z przyjaciółmi o 7 sekund, a ze znajomymi o 11”.
Wniosek:
„ W czasie poświęcanym na Internet człowiek nie może angażować się w relacje z innymi”.
Nie taki niebezpieczny Internet
Badania najnowsze wskazują, że nie ma aż tylu powodów do niepokoju, jakby to mogło wynikać z wcześniejszych analiz. Każde medium może posłużyć za narzędzie społecznej i jednostkowej ucieczki, może też być bez żadnego umiaru wykorzystywane przez ludzi z problemami społecznymi i psychologicznymi - samo medium nie ponosi jednak za to winy.
Najnowsze badania wskazują, że Internet może:
umożliwiać intensywniejsze kontakty z przyjaciółmi i krewnymi mieszkającymi w dużej odległości,
zwiększać liczbę interakcji nawet między przyjaciółmi i sąsiadami zamieszkałymi w niewielkiej odległości od siebie,
zwiększać kapitał społeczny w wymiarze kontaktów społecznych, zaangażowania i poczucia przynależności do wspólnoty.
Efekt szkła powiększającego
Internet jest potężnym narzędziem służącym zarówno tym, którzy dysponują dużym kapitałem społecznym, jak i tym, którzy mają go niewiele. Pomaga tym, którzy już wcześniej nawiązywali wiele kontaktów społecznych, byli zaangażowanymi obywatelami i mieli poczucie przynależności do wspólnoty, z kolei osobom, które słabo sobie z tym radziły, ułatwia dalsze izolowanie się i nie zmusza ich do korzystania z możliwości stwarzanych przez nowe media.
Droga do teorii normatywnych
Epoka żółtego dziennikarstwa
Brak podstaw instytucjonalnych do budowania normatywnych teorii mediów
Profesjonalizm jako naczelne hasło w walce o podnoszenie standardów w realizacji zawodu dziennikarskiego…
…i podstawa budowania teorii normatywnych,
czyli takich, które opisują idealny sposób organizacji i funkcjonowania mediów.
Teorie normatywne
Nie opisują istniejącego stanu rzeczy ani nie dostarczają naukowych wyjaśnień czy przewidywań;
Dają wskazówki, jak stan rzeczy powinien wyglądać, by można było realizować określone idealne wartości i zasady;
Początki normatywnych teorii mediów
U podstaw budowania większości teorii normatywnych stoi spór:
Liberalizm radykalny vs. Kontrola technokratyczna
Absolutna i bezkrytyczna wiara bezpośrednia regulacja
w liberalny pogląd, że publiczność mediów, najczęściej poprzez
jest dobra i racjonalna, a media instytucję albo komisję
nie powinny być objęte żadną rządową
regulacją
Argumenty zwolenników kontroli technokratycznej
Odwołanie do teorii propagandy – zagrożenie ze strony propagandy jest na tyle duże, że media muszą być objęte kontrolą technokratów;
Odwołanie do teorii społeczeństwa masowego – konieczność zahamowania rozwoju kultury masowej i wypierania kultury wysokiej, przeciwdziałania dominacji rozrywki w mediach.
Teoria odpowiedzialności społecznej
To pewien dominujący paradygmat teoretyczny, doktryna normatywna, która zamiast totalnej wolności mediów z jednej strony, a z drugiej – kontroli zewnętrznej przedkłada odpowiedzialność samej branży medialnej wobec publiczności.
Narodziny myśli liberalnej
XVI wiek – narodziny liberalnej myśli w Europie
Zrodziła się ona w opozycji do teorii autorytarnej, zgodnie z którą wszelkie formy komunikowania powinny znaleźć się pod kontrolą władz lub elit rządzących.
Przykład:
„Merkuriusz Polski” (1661) i monopol na wydawanie prasy w Polsce dla pijarów (od 1729), później jezuitów (od 1736 roku).
Zasada samoczynnej równowagi
Pogląd głoszony przez Johna Miltona, że w uczciwej debacie dobre i prawdziwe argumenty zwyciężą nad kłamstwem i oszustwem.
Współcześnie przyjmuje ona postać przekonania, że media należy traktować jako samoregulujący się rynek idei (jest to koncepcja zakładająca, że publiczności powinno się przedstawiać wszystkie idee, a ona wybierze z tego „rynku najlepsze”.
(geneza: niewidzialna ręka rynku wg Adama Smitha)
Pierwsze próby profesjonalizacji dziennikarstwa
Profesjonalizacja dziennikarska miała wytrącić oręż z rąk tych, którzy twierdzili, że silna regulacja mediów jest koniecznością.
W 1923 roku Amerykańskie Stowarzyszenie Redaktorów Prasowych (American Society of Newspaper Editors) przyjęło pierwszy zbiór standardów zawodowych zatytułowany Kanony dziennikarstwa (The Canons of Journalism).
Od tego czasu organizacje dziennikarskie na całym świecie powołują do życia własne kodeksy deontologiczne.
Ograniczenia profesjonalizacji
Profesjonalizacja mediów jako alternatywa wobec nadzoru rządowego okazuje się dość skuteczna. Jednak wciąż napotyka ona na wiele ograniczeń:
przedstawiciele dziennikarstwa niechętnie wskazują i potępiają kolegów po fachu, którzy naruszają standardy danej profesji,
standardy zawodowe są sformułowane w sposób zbyt abstrakcyjny i niejednoznaczny,
w odróżnieniu od medycyny i prawa profesjonalizacja mediów nie obejmuje standardów szkolenia zawodowego i wydawania licencji (jeden z nielicznych wyjątków: włoskie Ordine dei Giornalisti),
w odróżnieniu od innych zawodów dziennikarze mają mniejszą swobodę kontroli tego, czym się zajmują, nie są bowiem niezależnymi pracownikami,
w branży medialnej naruszenie profesjonalnych standardów rzadko ma natychmiastowe, bezpośrednio widoczne konsekwencje. Trudno zatem wskazywać konkretne naruszenia. Nieetyczne zachowanie może bowiem przynieść nawet korzyść (np. Janet Cooke i jej fikcyjne reportaże dla „Washington Post”).
Teoria odpowiedzialności społecznej
Na kształtowanie się tej teorii wpływ miała w latach 40. XX wieku szkoła chicagowska, która traktowała nowoczesne miasta jako „wielkie wspólnoty” składające się z setek małych, wzajemnie powiązanych grup. W realizacji liberalnej teorii mediów grupy małe miałyby być dyskryminowane, a media miałyby być narzędziem walki o władzę w rękach grup dominujących.
Założenia teorii odpowiedzialności społecznej wg Denisa McQuaila:
Media powinny wypełniać pewne zobowiązania wobec społeczeństwa,
Te zobowiązania powinny być spełniane dzięki ustaleniu wysokich standardów zawodowych,
Wypełniając te zobowiązania media powinny się poddawać samoregulacji w obrębie istniejącego prawa,
Media powinny unikać działań naruszających prawo,
Dziennikarze ponoszą odpowiedzialność przed społeczeństwem, swoim pracodawcą i rynkiem.
Inne teorie normatywne
Koncepcja mediów na rzecz rozwoju – zakłada konieczność poparcia przez media istniejącego sytemu politycznego i podejmowanych przez władze starań na rzecz narodowego rozwoju gospodarczego. Teoria znajduje wcielenie np. w krajach rozwijających się Ameryki Południowej (m.in. media brazylijskie wspierające wysiłki rządu na rzecz rozwoju). Zakłada, że póki państwo nie jest na wysokim poziomie rozwoju gospodarczego, media powinny wspierać (nie krytykować!) władzę.
Uwspółcześniona wersji teorii autorytarnej?
Koncepcje teorii normatywnych wg Williama Hachtena:
Zachodnia (USA, W. Brytania) – łączy pewne cechy liberalizmu i teorii odpowiedzialności społecznej. Zakłada się, że media nigdy nie są całkowicie wolne i nawet w najbardziej nastawionych na zysk systemach medialnych oczekuje się, że media będą wypełniać misję.
Rozwojowa – obecna w systemach, w których władze i media wspólnie dążą do tego, by działania tych drugich wspierały zaplanowany, przynoszący korzyści rozwój danego kraju. Duże jest tu zaangażowanie władzy w funkcjonowanie mediów, nie występuje jednak jawna cenzura czy kontrola.
Charakterystyczna dla krajów rozwijających się Afryki, Azji, a także państw byłego bloku wschodniego w Europie.
Koncepcja rewolucyjna – media wykorzystuje się tu w służbie rewolucji. Nigdzie nie jest to koncepcja oficjalna, jednak obywatele i przedstawiciele mediów mogą wykorzystać dostępne techniki komunikacyjne do obalenia istniejącej władzy.
(np. drugi obieg wydawniczy w PRL-u, czy rola nowych mediów w arabskiej wiośnie 2011 roku).
Koncepcja autorytarna.
Koncepcja komunistyczna.
Obie zakładają całkowitą oficjalną kontrolę nad mediami, tak by służyły one celom rządu w przypadku koncepcji autorytarnej lub partii w przypadku koncepcji komunistycznej.
Podsumowanie
Teoria odpowiedzialności społecznej pozostaje główną teorią normatywną, regulującą funkcjonowanie mediów w wielu krajach demokratycznych.
Świadczy o tym choćby koncepcja „dziennikarstwa obywatelskiego”, zgodnie z którą media, szczególnie lokalna prasa, dążą do nawiązania bliskiej współpracy z grupami obywateli w miejscowościach, w których się ukazują.