Teorie komunikowania

masowego

Wykład 1

Istota komunikowania

masowego i mediów

masowych

Plan wykładu:

1. Poziomy komunikacji.
2. Czy komunikowanie masowe zachodziło

przed masowymi mediami?

3. Etapy rozwoju kultury

masowej/popularnej.

4. Pojęcie „masa” i „komunikowanie

masowe”.

5. Świat jako globalna wioska.
6. Zjawisko homogenizacji kulturowej.

Poziomy komunikacji

Skala

ogólnospołeczna

(np.

komunikowanie

masowe)

Instytucje/organizacje (np.

system polityczny lub

przedsiębiorstwo)

Komunikowanie między

grupami lub zbiorowościami

(np. wspólnota lokalna)

Komunikowanie wewnątrzgrupowe (np. rodzina)

Komunikowanie interpersonalne (np. para)

Komunikowanie intrapersonalne (np. przetwarzanie

informacji)

NIEWIELE AKTÓW
KOMUNIKOWANIA

WIELE AKTÓW KOMUNIKOWANIA

Komunikowanie masowe a media

masowe

Istotą komunikowania masowego jest

przekazywanie pewnych informacji lub idei

na odległość i w czasie. Komunikowanie

masowe zachodziło więc znacznie wcześniej

niż powstanie mediów masowych.

Np. element rozprzestrzeniania idei na

masową skalę pojawił się na wczesnych

etapie w kontekście propagowania

świadomości i obowiązków natury politycznej

i religijnej.

Wczesne elementy komunikacji

masowej

• BIBLIOTEKA jako narzędzie masowej

oświaty;

• DRUK jako element powszechnej komunikacji;

• DEKRETY CARSKIE i RZĄDOWE jako forma

komunikacji z masowym odbiorcą (chińskie

tipao ok II w. p.n.e., „Acta Diurna Populi

Romani” w 59 r. p.n.e.).

Droga rozwoju kultury

masowej/popularnej

IMPULSY DLA ROZWOJU MEDIÓW

MASOWYCH:

• kulturowe (oświecenie, wiek XVIII),
• społeczno-polityczne (rewolucja angielska

i zwycięstwo parlamentaryzmu – 1688-1689,
Wielka Rewolucja Francuska – 1789 r.),

• techniczno-ekonomiczne (rewolucja

przemysłowa).

Droga rozwoju kultury

masowej/popularnej

I. Literatura w XVIII wieku (głównie w Anglii):

1.Dydaktyczne, moralizatorskie wydawnictwa

popularne, publikowane głównie na użytek szkół

niedzielnych, docierające także do rąk dorosłych

czytelników.

2. Krążące w Anglii wśród ludności robotniczej i wiejskiej

tzw. chapbooks, tanie broszury kolportowane przez

wędrownych kramarzy zawierające najczęściej opisy

głośnych zbrodni, sensacyjnych morderstw, biografie

sławnych złodziei i przestępców oraz relacje z

procesów i straceń (prototyp literatury sensacyjnej i

kryminalnej).

Droga rozwoju kultury

masowej/popularnej

II. Rozwój prasy:
• Gazety moralne („The Weekly Review”,

1703-1704 r., Daniel Defoe; „The Daily

Universal Register”, 1785, John Walter –

przekształcony w 1788 r. w „The Times”).

• W XIX wieku powstaje tzw. żółta prasa

(gazety niedzielne), a za jej fundatora

uznaje się Josepha Pulitzera. Jego „New

York World", który osiągnął w 1892 r. 374

tys. nakładu.

Droga rozwoju kultury

masowej/popularnej

III. Rozwój radia – demokratyzacja systemu medialnego (Guglielmo

Marconi, 1896 r.).

IV. Rozwój filmu - pierwsza publiczna projekcja filmu na Broadwayu w

1894 roku, a rok później projekcja braci Lumiere w Paryżu.

Uniwersalność sztuki filmowej zwłaszcza w epoce filmu niemego – brak

narodowych podziałów.

Hollywood jako centrum produkcji filmowej od 30. lat XX wieku.

Movie children – publiczność kinowa jako charakterystyczny przejaw

masowego społeczeństwa staje się przedmiotem badań

socjologicznych od 30. lat XX wieku.

Droga rozwoju kultury

masowej/popularnej

IV. Rozwój telewizji

W 1948 r. w Stanach Zjednoczonych
działało 100 tysięcy aparatów
telewizyjnych;
w 1958 — 50 milionów, to znaczy 7
telewizorów na 8 gospodarstw
domowych.

Droga rozwoju kultury

masowej/popularnej

V. Rozwój Internetu

Pierwszym portalem internetowym

było Yahoo! (Stanford University).

W Polsce pierwsza była WP, działająca

od 1995. Kolejno Onet – w 1996.

Zaczęły one na dobre pełnić funkcję

medium informacyjnego w 1998 roku.

Pojęcie „masa”

Masa – zbiorowość, w której traci się

indywidualność (Oxford English

Dictionary).

• Duża zbiorowość;
• Brak zróżnicowania;
• Negatywny wizerunek;
• Brak porządku i organizacji;
• Odbicie społeczeństwa masowego.

Pojęcie komunikowania

masowego

„Komunikowanie masowe obejmuje

instytucje i techniki za pomocą

których wyspecjalizowane grupy

wykorzystują urządzenia i wynalazki

techniczne (prasa, radio, film itp.) w

celu rozpowszechniania przekazów

symbolicznych wśród licznych ,

heterogenicznych i przestrzennie

rozproszonych odbiorców”.
Janowitz, 1968

Cechy procesu komunikowania

masowego

• Wielka skala rozpowszechniania i

odbioru;

• Jednokierunkowy przepływ;
• Asymetryczność relacji;
• Depersonalizacja i anonimowość;
• Relacje manipulacyjne lub rynkowe;
• Standaryzacja treści przekazu.

Świat jako globalna wioska

Metafora globalnej wioski – Marshall
McLuhan (The Gutenberg Galaxy).

McLuhan jako przedstawiciel
determinizmu technologicznego,
postawy intelektualnej, która zawiera w
sobie przekonanie, że technologia
determinuje organizacje społeczne
człowieka i jego perspektywę postrzegania
rzeczywistości.

Czynniki budujące globalną

wioskę

Wszystkie wynalazki od początku dziejów
McLuhan określa mianem mediów. Są to
przedłużenia naszych zmysłów, jednak w
rezultacie stępiają naszą wrażliwość. Sama
forma przedłużenia staje się istotniejsza od
doświadczenia dzięki niej uzyskiwanego.
Człowiek epoki Gutenberga był ścisły,
logiczny, racjonalny – tak ukształtował go
wynalazek mechanicznego zapisu informacji
za pomocą prasy drukarskiej, papieru i tuszu.

Jaki jest człowiek epoki Internetu?

Pojęcie globalnej wioski

Pojęcie „globalana wioska” opisuje trend,
w którym masowe media elektroniczne
obalają bariery czasowe i przestrzenne,
umożliwiając ludziom komunikację na
masową skalę. W tym sensie glob staje się
wioską za sprawą elektronicznych mediów.

Krytyka globalnej wioski:

„McLuhan w swej misjonarskiej pasji wierzył,
że rozwój technologii i mediów uczyni nas
wszystkich braćmi żyjącymi w jednej
wspólnocie wiary. Istota wioski rzeczywiście
polega na tym, że jej mieszkańcy znają się
blisko, obcują ze sobą, dzielą wspólny los.
Niczego takiego nie można powiedzieć o
społeczeństwie naszej planety”.

Ryszard Kapuściński

Krytyka koncepcji „globalnej

wioski”

W „globalnej wiosce” żyje tylko
niewielka część współczesnej
ludzkości. Należą do nich ci, którzy po
pierwsze, dysponują odpowiednimi
narzędziami do komunikowania się (np.
telefon, internet), po drugie – potrafią z
nich korzystać (posiadają odpowiednie
kompetencje).

Podstawowe podziały świata

wynikające z różnorodności

kulturowej:

• Podziały językowe i różnice alfabetów.

• Podziały religijne i cywilizacyjne.

Najpopularniejsze języki

świata

Lp.

Język

Rodzina

(grupa)

Język ojczysty

(mln)

1.

chiński

chińsko-tybetańska

1 213

2.

arabski

afroazjatycka

422

3.

hindi

indoeuropejska

370

4.

angielski

indoeuropejska

341

5.

hiszpański

indoeuropejska

320

6.

bengalski

indoeuropejska

207

7.

portugalski

indoeuropejska

178

8.

rosyjski

indoeuropejska

167

9.

japoński

japońska

128

10.

francuski

indoeuropejska

80

Główne religie świata i

orientacyjna liczba ich

wyznawców:

1. Chrześcijaństwo – 2,1 mld
2. Islam – 1,3 mld
3. Hinduizm – 828 mln
4. Judaizm – 14 mln
5. Buddyzm – 364 mln
6. Szintoizm – 108 mln

Globalizacja jako złożony zespół

zjawisk

Globalny wymiar integracji jest nierównomierny
w różnych częściach świata, globalizacja najdalej
posunięta jest w obrębie cywilizacji zachodniej.

W rzeczywistości takie zjawiska jak
amerykanizacja, westernizacja i
europeizacja stanowią nierzadko synonim dla
procesów globalizacji.

Zjawisko homogenizacji

Homogenizacja (gr. homogenes -
jednorodny) polega na wytwarzaniu
jednolitej mieszaniny z niemieszających
się ze sobą w warunkach normalnych
składników.

• Dwight Macdonald pisząc o homogenizacji

kultury masowej zaczerpnął termin z
technologii mleczarskiej.

• Kultura jako jednolita masa, której każda

porcja jest jednakowo strawna i pożywna.

Typy homogenizacji

Homogenizacja upraszczająca
występuje niekiedy w formie plagiatu albo
trawestacji, polega np. na przeróbce fugi
Bacha na kompozycję jazzową, a
Poskromienia złośnicy na musical.

Polega na uczynieniu z dzieła
przynależnego kulturze wysokiej, dzieła
zrozumiałego dla przeciętnego odbiorcy.

Typy homogenizacji

Homogenizacja immanentna – włączenie
do dzieła kultury wyższego poziomu
elementów zdolnych przyciągnąć szeroką
publiczność dokonane przez samego autora.

Dzieła, które zgodnie z instytucjonalnym
kryterium należą do wyższego poziomu, ale
z uwagi na pewne właściwości treści lub
formy są predestynowane do masowej
recepcji.

Typy homogenizacji

Homogenizacja mechaniczna od
homogenizacji upraszczającej różni się
tym, że nie polega na wprowadzaniu
jakichkolwiek zmian w zawartości
wewnętrznej dzieł wyższego poziomu, lecz
na ich przeniesieniu w nienaruszonej
postaci do masowych środków
komunikowania.

(np. dzieła Faulknera w tanich wydaniach)

Dziękuję za uwagę