Nauczyciel. Cechy charakteru i osobowości.
Nauczyciel i uczeń to dwa podmioty procesu edukacyjnego, bez którego udziału proces ten nie mógł by się realizować. Szczególna rolę odgrywa właśnie nauczyciel w kontakcie z wychowankami. Nauczyciel w dzisiejszych czasach musi być odpowiednio przygotowany do wykonania swojej roli.
Według Leksykonu PWN. Pedagogika, nauczyciel, to „odpowiednio przygotowany specjalista” do prowadzenia pracy dydaktyczno- wychowawczej w instytucjach oświatowych- publicznych i niepublicznych. Nauczyciel jest przedstawicielem społeczeństwa, który jest odpowiedzialny za realizacje celów edukacyjnych, wykształcenie i wychowanie uczniów. Wd. Okonia nauczyciel to „ […] oznacza kogoś, kto uczy innych, przekazując im wiadomości, bądź naucza kogoś, jak żyć. To pierwsze znaczenie ulegało pod wpływem nowych tendencji pedagogicznych znacznej ewolucji, […].” Współczesny nauczyciel więc jest tym co kształci, wychowuje i rozwija dzieci, młodzież czy nawet osoby dorosłe.
Zawód nauczyciela nie musi być wykonywany tylko w szkołach ale też w innych placówkach oświatowych i opiekuńczo- wychowawczych, jak np. domy dziecka, schroniska dla nieletnich, szkoły przy zakładach karnych itp.
Nauczyciel odgrywa ważną rolę w procesie wychowania i kształcenia. Rola człowieka wykonującego ten zawód nie może tylko wymuszać realizacji celów współczesnej edukacji, ale inspirować i motywować, rozwijać zainteresowania poznawcze, stwarzać warunki i pomagać w realizacji celów. Jednakże dalej pozostaje organizatorem i kierownikiem procesu dydaktyczno- wychowawczego. Czesław Kupisiewicz przedstawia zestaw zadań realizowanych przez nauczycieli we współczesnej szkole. Są to np.: ,,pobudzenie dzieci i młodzież do aktywności poznawczej oraz rozwijanie u nich sił twórczych i zdolności innowacyjnych”, ,,stopniowe wdrażanie dzieci i młodzieży do aktywności społecznej i zawodowej, łącznie z samokontrolą i samooceną przebiegu oraz wyniku własnej pracy”, ,,organizowani życia społecznego wychowanków oraz wdrażanie ich do racjonalnego spędzania czasu wolnego, w tym do systematycznego i samodzielnego uczenia się przez całe życie”, to oczywiście nie wszystkie zadania, które nauczyciel musi realizować. Z wykonaniem zadań wiążą się ściśle funkcje, jakie powinien spełniać nauczyciel wd. Czesław Banach wyróżnia następujące funkcje: kształcącą, wychowawczą, opiekuńczą, środowiskową, orientacyjno- życiowego ukierunkowania młodzieży, socjalizacyjną, badawczą;
Skuteczność realizowanych przez nauczyciela zadań i funkcji zależy przede wszystkim od jego cech charakteru, osobowości i kwalifikacji zawodowych.
Jan Władysław Dawid w swojej rozprawie ,,O duszy nauczycielstwa” przedstawił idealnego nauczyciela, którego podstawową cechą była ,,miłość dusz”.
Z Mysłakowski uważam że talent pedagogiczny to zespół cech osobowych, czyli ,,wrodzone dyspozycje psychofizyczne”. Czyli: kontaktowość, żywość wyobraźni, instynkt rodzicielski, pobudliwość uczuć i nastawienie całokształtu psychiki na zewnątrz.
Natomiast M. Kreutz wskazywał trzy najważniejsze cechy: miłość ludzi, skłonność do społecznego oddziaływania oraz zdolność sugestywna.
Mieczysław Łobocki przytacza podział nauczycieli na: ,,logotypów” czyli dbających tylko o intelektualny rozwój i ,,pajdotropów” o uczynnym i życzliwym stosunku do uczniów.
Stanisław Dobrowolski na podstawie swoich badań uznał intelekt za główne narzędzie, którym nauczyciel musi się ciągle i sprawnie posługiwać. Wyróżnił sześć typów umysłowych nauczycieli: umysły ,,rozumowe”, ,,intuicyjne”, ,,organizacyjne”, ,,systematyczne”, ,,wyobrażeniowe”, ,,ekspresyjne”.
Natomiast Zaborowski wyróżnił cztery osobowości nauczycieli: osobowość podnosząca (oddziałuje konstruktywnie, jest życzliwy, przyjazny, ułatwia wypowiedzi i daje wskazówki), osobowość wymienna (nauczyciel prowadzi z uczniami dialog, pyta o zdanie, reaguje emocjonalnie), osobowość obniżająca (blokuje potrzeby uczniów, działa destrukcyjnie, niszczy więź społeczną), osobowość neurotyczna (nauczyciel, który wyśmiewa, krytykuje, przerywa wypowiedzi, wywołuje konflikty);
W ,,Encyklopedii pedagogicznej XXI wieku” osobowość nauczyciela jest przedstawiona wd. Trzech struktur: poznawczą, motywacyjną i czynnościową. Natomiast cechy osobowości nauczyciela można w takich oto grupach: cechy osobowe, cechy intelektualne, cechy dydaktyczne, cechy wychowawcze, cechy zewnętrzne.