Nauczyciel- cechy zawodu i osobowości oraz jego rola i charakter działania pedagogicznego

Formy aktywizacji grupy

• Nauczyciel jest to „odpowiednio przygotowany specjalista do prowadzenia pracy, dydaktyczno-wychowawczej (nauczającej) w instytucjach oświatowo wychowawczych (szkołach, przedszkolach kursach pozaszkolnych i poszkolnych)”
  (S. Wołoszyn 1993)

• Nauczyciel to (…) ktoś kto uczy innych, przekazując im wiadomości, bądź naucza kogoś jak ma żyć (W. Okoń 1991)

OSOBOWOŚĆ wg Wincentego Okonia - termin używany w różnych znaczeniach, najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości.

Wincenty Okoń osobowość nauczyciela opiera na 3 podstawach:

• Psychologicznych- będą dotyczyć wartości osobistej nauczyciela, a także jego stosunku do własnej osoby

• Pedagogicznych- dotyczących stosunku nauczyciela do uczniów

• Socjologicznych- będą dotyczyć stosunku nauczyciela do społeczeństwa

Talent pedagogiczny wg Z. Mysłakowskiego, który za talent uważa, nie potencjalną stronę wszelkiej twórczości (czyli istniejące w człowieku możliwości twórcze) lecz stronę realizacyjną. Chodzi tutaj o urzeczywistnianie zamiarów twórczych, oparte na refleksji, doświadczeniu filogenetycznym czy osobniczym. Talent pedagogiczny będzie taką wrodzoną dyspozycją, która w sposób szczególny sprzyja wypełnianiu zadań wychowawczych, zaś główną jego cechą jest kontaktowość, którą można określić jako plastyczność i żywość wyobraźni nauczyciela, instynkt rodzicielski, otwartość osobowości na zewnątrz.

Czym jest takt pedagogiczny?

Nieco odmienne ujęcie prezentuje Szuman, który talent traktuje jako zespół pewnych zdolności, które powodują, że w miarę rozwoju i zdobywanego doświadczenia nabywany jest talent pedagogiczny. W tym ujęciu posiadanie konkretnej osobowości nie stanowi jeszcze o posiadaniu talentu pedagogicznego, ten bowiem nabywamy jest w drodze własnego rozwoju. Oczywiście, aby ten talent wystąpił, potrzebne są specyficzne zdolności. Według Szumana jedną z tych zdolności jest takt pedagogiczny. Nie jest to dyspozycja wrodzona, jest to pewna forma postępowania z ludźmi tak,  aby ich nie urazić, aby zachować ich przychylność, oddziaływać na nich w taki sposób jak się zamierza, a jednak nie wywołując zbytniego oporu. Zatem przez „takt pedagogiczny” należy rozumieć posiadanie wiedzy jak oddziaływać, co z siebie wydobyć, aby wywierać pożądane wrażenie na swoich wychowankach.

M. Śnieżyński Trzy najważniejsze cechy osobowości nauczyciela :

*miłość drugiego człowieka,

*umiejętność nawiązania kontaktu,

* wyobraźnia

Pestalozzi uważał, że „ im większą , im prawdziwsza , im czynniejszą jest miłość jaką dziecko odczuwa w sobie i swym otoczeniu, tym pewniej osiągnie rozwój swych sił fizycznych i intelektualnych”.

 Proces wychowania polega przede wszystkim na relacji człowieka z człowiekiem. Osoba ludzka, czyli JA powstaje dzięki relacji z TY. Dlatego w wychowaniu należy określić czym jest dialog i jakie są jego możliwości pedagogiczne. Dialog jest to sposób komunikacji w której podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia się i współdziałania. W ścisłym znaczeniu ma on charakter interpersonalny, to znaczy jest nastawiony na drugą osobę.

Zawód nauczyciela jest praca twórczą, dlatego niezbędna w nim jest wyobraźnia. Wyobraźnia, to odejście od schematów i stereotypów. „Przekraczanie” przez nauczyciela granicy rzemiosła jest wejściem na drogę twórczych poszukiwań i odważnym podejmowaniem niekonwencjonalnych rozwiązań. Wychowawca dba o to, by w nauczaniu i wychowaniu nie odwoływać się tylko do rzeczy już znanych, bo czyni to życie szkolne nudnym i nieciekawym. Pobudza wychowanków do twórczego działania przez organizowanie różnych konkursów wiedz, nagradzanie dodatkowych wiadomości wykraczających poza program nauczania.

 J. Wł. Dawid – jako najważniejszą kategorie właściwości nauczyciela uważa tzw. „miłość dusz”, czyli miłość człowieka do człowieka w postaci potrzeby i zdolności sympatyzowania, wzajemnego przenikania się, udzielania swoich i uczestniczenie w cudzych stanach duchowych, dążenie do zgodności, harmonii jedności z duchowym życiem innych .

 Według Z. Mysłakowskiego – za główne cechy, właściwości osobowe nauczyciela uważa:

o Cechę kontaktowości – jako odpowiednie i jakościowe reagowanie w czasie, stające się objawem adaptacji partnera do sytuacji, w której się znajdzie.

o Żywość wyobraźni – jako „gładkość i bogactwo” z jakim skojarzenia przebiegać mogą w różnych kierunkach, a obrazy ulegają dysocjacji i mogą wchodzić w skład nowych syntez.

o Instynkt rodzicielski – jako wyraz upodobania do rozwijającego się na około życia.

o Pobudliwość uczuć – umożliwiająca adaptację uczuciową, współodczuwania, współprzeżywania i stwarzanie takich sytuacji, które mogłyby w uczniach pobudzić przez naśladownictwo rozwijanie się uczuć, szczególnie w sferze wychowania moralnego i estetycznego .

Inny podział proponuje J. Schwarz który do cech osobowych najbardziej istotnych w pracy nauczyciela zalicza:

a. Zamiłowanie do praktycznej działalności dydaktyczno-wychowawczej,

b. Wytrwałość,

c. Poczucie odpowiedzialności,

d. Umiejętność podawania i utrwalania wiedzy,

e. Umiejętność kształtowania charakteru ucznia,

f. Zdolność rozpoznawania indywidualnych różnic między uczniami.

Literatura pedagogiczna i psychologiczna zawiera wiele przykładów cech osobowych, jakimi powinien charakteryzować się współczesny nauczyciel. Klasycznym przykładem przyjętego dzisiaj modelu jest sformułowany przez W. Okonia trójstopniowy system wartości wzoru osobowego nauczyciela, którego istotą jest synteza czynników psychofizycznych, społecznych i historycznych, takich jak:

• Walory osobowe, moralne, umysłowe i zawodowe nauczyciela.

• Pozytywny stosunek do uczniów, dodatni wpływ wychowawczy, zaspakajanie ich potrzeb i zapobieganie nie powodzeniom.

• Stosunek do społeczeństwa i zaangażowana postawa wobec rozwoju i postępu społecznego .

Idealny nauczyciel według T. Malinowskiego :

- Wiek średni,

- Żywy temperament,

- Nieprzeciętna osobowość,

- Systematyczność dokształcania się,

- Zrównoważenie, spokój i opanowanie,

- Wysokie walory moralne,

- Łagodne usposobienie,

- Stanowczość i konsekwencja,

- Wyrozumiałość,

- Wrażliwość na krzywdę,

- Sumienność i obowiązkowość,

- Pracowitość,

- Szerokie zainteresowania społeczne,

- Gruntowne wykształcenie,

- Bogate doświadczenie życiowe i zawodowe .

ROLA NAUCZYCIELA

• Rola tłumacza- Nauczyciel jako transformator systemu edukacji i teorii pewnej dyscypliny naukowej w materiał nauczania (nauczyciel staje przed uczniami jako nauczyciel swojego przedmiotu)

• Rola stymulatora i animatora- Nauczyciel wzbogaca najrozmaitsze uczniowskie talenty, zdolności, animuje marzenia o samokształceniu i samorealizacji

• Rola organizatora i konsultanta- Nauczyciel wypełniając te rolę pomaga swoją radą i działaniem we współuczestnictwie uczniów na konkursach

• Rola koordynatora i integratora- Nauczyciel zapewnia funkcjonowanie całej działalności w klasie, odpowiada za program, przygotowanie i realizację wszelkich aktywności swoich uczniów

• Rola satysfaktora- Nauczyciel pomaga uczniom przeżyć emocjonalnie radość z pracy ukoronowanej sukcesem, prowokuje do formułowania nowych problemów i ich nowych rozwiązań

• Rola diagnostyka- Nauczyciel stwierdza, analizuje, klasyfikuje i wartościuje aktualny poziom wiedzy i umiejętności uczniów

Działanie pedagogiczne według W. Łukaszewskiego to takie formy pracy

nauczyciela, które doprowadzają ucznia do pułapu jego możliwości rozwojowych.

Nauczyciel to przede wszystkim specjalista odpowiednio przygotowany do prowadzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkołach na różnym szczeblu oświaty. W tym zawodzie kluczowe są predyspozycje interpersonalne i społeczne, a także zdolność empatii i umiejętności przekazu werbalnego. Spośród wymogów merytorycznych warto wymienić gruntowną wiedzę zawodową i wiedzę pedagogiczną.

Każdy zawód charakteryzuje struktura specyficznych dla niego czynności. Wyodrębnia się zawody o prostej strukturze pracy- to zawody techniczne, technologiczne, w których dominują czynności powtarzalne oraz zawody o strukturze złożonej, o wysokim stopniu komplikacji, w których najważniejsze są czynności o charakterze intelektualnym i czynności komunikacyjne. W pracy nauczyciela trudno odgraniczyć to, co jest udziałem świadomości teoretycznej, od tego, co jest rezultatem kompetencji praktycznych. Umiejętności praktyczne nauczyciela mają w dużym stopniu charakter teoretyczny. Porozumienie stanowi podstawę uruchomienia sensownej relacji między nauczycielem a uczniem, nie może ono jednak stanowić punktu odniesienia do wartościowania pracy nauczyciela.

Trudność pracy jest rozumiana jako opór, który wykonawca musi pokonać dla osiągnięcia celu pracy.

Nośniki oporu w pracy pedagogicznej i dydaktycznej:

- informacje, które nauczyciel powinien zdobywać, zapamiętywać, aby później je przetwarzać i w efekcie przekazać uczniowi

-nieuwaga, obojętność, przekora ucznia

-kontakty z rodzicami, dyrekcją, zespołem koleżeńskim

-warunki istniejące w szkole: działanie pod presją czasu, potrzeba wielorakiej dyspozycyjności nauczyciela, hałas

Podmiotowość nauczyciela wg Wincentego Okonia - to inaczej możliwość jego decydowania o działaniu nauczycielskim i rozwoju zawodowym. Wyznacza ją możliwość stawiania sobie celów wychowawczych , podejmowania samodzielnych decyzji, działania zgodnie z własna koncepcja wychowawczą, sprawdzania wartości własnych osiągnięć. Podmiotowość nauczyciela sprawia, że z treści programowych coś bardziej, a coś mniej

go interesuje, że w ramach nauczanego przedmiotu jego wiedza jest nierównomierna w

poszczególnych dziedzinach, że ma on własne preferencje i zgodnie z nimi subiektywnie

ocenia znaczenie tych lub innych treści, które składają sie na uczniowską wiedzę. Nauczyciel

rozporządza określoną wiedzą dydaktyczna, którą niejednakowo umiejętnie wykorzystuje w

swych kontaktach z uczniami.

W rozwiązywaniu problemów pedagogicznych użyteczna jest nie tylko wiedza przypominana, odtworzona, lecz także wiedza wytwarzana „w biegu”, pod wpływem rozpoznawania bieżących zdarzeń.

Nauczyciel musi umieć myśleć w sposób abstrakcyjny, gdyż wtedy przy wykonywaniu zadań złożonych i niestandardowych jest zdolny wykorzystać większą liczbę informacji bardziej różnorodnych i wewnętrznie niespójnych. Ważna jest otwartość struktur poznawczych nauczyciela, gdyż ta właściwość ułatwia radzenie sobie z sytuacją nową, niepowtarzalną. Nauczyciel musi być zdolny do modyfikowania swoich poglądów.

Źródłem mobilizacji sił nauczyciela jest on sam. Sam musi wiedzieć, co go mobilizuje, a co demobilizuje, musi mieć czas na kontakt ze sobą. O sile działania nauczyciela decyduje w znacznym stopniu jego indywidualność, wewnętrzna moc; musi być przekonany o ważności działania, znaczeniu swoich codziennych zadań.

Analizując zmiany, które zaszły w zawodzie nauczyciela na przestrzeni dziejów można zauważyć, że

• w starożytności do nauczania wystarczyła znajomość treści, które były przedmiotem nauczania, a umiejętność przekazu traktowano jako dar.

• W średniowieczu kształtowano nauczycieli do szkół elementarnych i średnich.

• W XvI wieku, za sprawa jezuitów, doskonaliło się zwłaszcza kształcenie nauczycieli do szkół średnich.

• W 1773 r. powstała Komisja Edukacji Narodowej, która stworzyła odrębny „stan nauczycielski”. Kształceniem nauczycieli zajmowała się Akademia Krakowska i Akademia Wileńska, a do szkół parafialnych nauczycieli kształciły seminaria nauczycielskie.

• W XIX wieku Jan Fridrich Herbart stworzył seminarium, nauczycielskie na Uniwersytecie w Królewcu, w którym kształcono merytorycznie i metodycznie nauczycieli.

• XX wiek to przede wszystkim „odkrycie dziecka” i „odkrycie nauczyciela”. Akcentowało się ideę „wielostronności Kształcenia”

• W XXI w. wraz z postępem wiedzy i elektronicznych środków nauczania zwiększa się wymagania wobec nauczycieli, rozszerzają się zadania zawodowe nauczycieli- ma on przekazywać wiedzę, ale też uczyć samodzielnego wytwarzania i stosowania wiedzy.

• Współcześnie edukacja nauczycieli nie ma postaci finalnej, jest ustawiczna.

Dawniej, nauczyciel (znachor, wojownik, rzemieślnik, rolnik) przysposabiał swoich uczniów do takiego samego stanowiska, jakie sam zajmował. Przekazywał im całą swoją wiedzę, praktyczną jak i teoretyczną. W dzisiejszej szkole nauczyciel najczęściej jest już tylko specjalistą w jakiejś dziedzinie. Uczy swoich uczniów tylko ułamka wiedzy, jakichś wybranych zagadnień.

Zwracając uwagę na konkretne ustroje w Polsce:

W stalinizmie występowało

• pełne oddanie się ideologicznym wytycznym płynącym ze

Związku Radzieckiego.

• Dla nauczycieli organizowano przymusowe szkolenia ideologiczne. Agresywnej indoktrynacji służyły też rady pedagogiczne, konferencje. Szkolenia miały przebudować świadomości nauczycieli, przygotowanie ich do prawidłowej realizacji nowych programów nauczania i wychowania opartych na założeniach marksizmu-leninizmu

• Nauczyciele mieli spełniać funkcję „inżynierów dusz młodego pokolenia”.

• Udział w szkoleniach był jednym z elementów stanowiących ocenę ideologiczną nauczycieli jaką w czasie wizytacji sporządzały władze oświatowe.

• Oczekiwano jeszcze większego zaangażowania się nauczycieli w pracy w środowisku

W latach 60

• nastąpiła względna stabilizacja.

• Nauczyciele z nadzieją oczekiwali zapowiadanej demokratyzacji życia publicznego.

• Powrócono do idei wychowania socjalistycznego. Wychowawcy mieli wpajać młodzieży głębokie poczucie obowiązku pracy, umiłowania zawodu, rzetelne socjalistyczne podejście do swego kraju i do społeczeństwa.

• Od nauczyciela w państwie socjalistycznym wymagano zaangażowania społecznego. Nauczyciel niezaangażowany społecznie nie był pełnowartościowym pedagogiem.

• Oczekiwano od nauczycieli, że w pracy wychowawczo-dydaktycznej zwracać będą uwagę na kształtowanie postawy krytycznej wobec wiary.

W latach 70

• W stosunku do poprzednich programów zasadnicza zmiana nastąpiła w

Celach, które zostały powiązane z wymogami rewolucji naukowo-technicznej.

• W większym stopniu zwracano uwagę na rozwój osobowości, podkreślając, że ma to być rozwój wszechstronny.

• Nauczyciele mieli pielęgnować wprowadzone pojęcie ceremoniału szkolnego,

• Prawidłową postawę nauczycieli wobec toczących się przemian miały uformować szkolenia ideowo-pedagogiczne prowadzone przez ogniska ZNP.

• Stały nadzór organów partii nad pracą nauczycieli świadczył, że władza nie do końca ufa w ich kompetencje do realizacji postawionych celów.

Lata 80 uznajemy za zmierzch socjalizmu.

• Z początkiem 1982 roku weszła w życie Karta Nauczyciela, w której jako zadania nauczycieli zapisano: „rzetelne realizowanie podstawowych funkcji szkoły: dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej; dążenie do

pełni rozwoju osobowości ucznia i własnej, kształcenie i wychowywanie młodzieży w umiłowaniu Ojczyzny, poszanowaniu konstytucji

Konieczność porozumienia z opozycją i wprowadzenie szeregu reform demokratyzujących życie polityczne w Polsce doprowadziło do narodzenia się ideii „okrągłego stołu”.

Do najistotniejszych postulatów „okrągłego stołu” mających wpływ na charakter pełnionych przez nauczycieli ról społecznych można zaliczyć:

- oddzielenie weryfikacji pracy merytorycznej nauczyciela od jego przekonań religijnych i poglądów politycznych,

- ograniczenie instytucjonalnego wpływu partii politycznych na proces nauczania i wychowania

- uspołecznienie szkoły, rozumianej jako samorządność nauczycieli, uczniów i rodziców;

-zwiększenie autonomii dyrektorów, nauczycieli i rad pedagogicznych,

Obecnie rolą nauczyciela w szkole demokratycznej jest służyć inspiracją i wsparciem dla dzieci. Kluczowe znaczenie ma podejście do dzieci - nauczyciel musi lubić pracować z dziećmi i musi traktować je z szacunkiem jak pełnoprawnych ludzi, nie ma prawa ich zmuszać do czegokolwiek. Ważną kwestią jest też, by nauczyciel miał umiejętności robienia czegoś praktycznego, co może być pomocne dzieciom na co dzień, czegoś co dzieci mogą od razu wykorzystać w swym życiu.

Nauczyciel żyjący i pracujący z pasją, obdarzający dzieci szacunkiem, wykorzystujący swe umiejętności praktyczne, potrafiący zaciekawić tematami swych zajęć staje się dla dzieci naturalnym autorytetem.

KOMPETENCJE NAUCZYCIELA – zadanie rozsypanka

1.KOMPETENCJE MERYTORYCZNE

Nauczyciel zdobywa je w trakcie studiów danego przedmiotu, a także poprzez ustawiczne samokształcenie w tym zakresie. Nauczyciel musi pamiętać o konieczności: rozszerzenia wiedzy przedmiotowej , stałego aktualizowania i selekcjonowania wiedzy oraz hierarchizowaniem wiedzy.
2. KOMPETENCJE PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNE

Chodzi tu o rozległą wiedzę psychologiczną (psychologiczny rozwój i wychowanie) , pedagogiczną, która stanowi teoretyczną podstawę do działań diagnostycznych, dydaktycznych i wychowawczych.
3. KOMPETENCJE DIAGNOSTYCZNE ZWIĄZANE Z POZNAWANIEM UCZNIÓW I ŚRODOWISKA

To wiedza o cechach rozwojowych oraz o cechach indywidualnych ucznia (inteligencja, zainteresowanie, styl poznawczy, poziom aspiracji, motywy uczenia się oraz jego środowisku społeczno-wychowawczy a także metody ich poznawania.

4. KOMPETENCJE W DZIEDZINIE PLANOWANIA I PROJEKTOWANIA

Wiedza i umiejętności związane z planowaniem i projektowaniem zajęć szkolnych:
• długofalowych- planowanie nauczania danego przedmiotu;
• doraźnych- projektowanie lekcji i innych zajęć szkolnych.
Są niezbędne przy:
tworzeniu własnych programów nauczania poszczególnych przedmiotów, projektowaniu scenariuszy zajęć dydaktycznych, projektowaniu testów i innych narzędzi do mierzenia osiągnięć uczniów; projektowania programu wychowawczego szkoły; projektowanie planów doskonalenia i własnego rozwoju zawodowego.
5. KOMPETENCJE DYDAKTYCZNO-MERYTORYCZNE

To wiedza dotycząca zasad i metod realizacji procesu kształcenia.
PROCES KSZTAŁCENIA to zespół czynności nauczyciela i uczniów, w którym nauczyciel stwarza warunki do samodzielnego zdobywania wiedzy przez uczniów oraz uruchamia różnego rodzaju aktywności.
6. KOMPETENCJE KOMUNIKACYJNE
To wiedza komunikowania się, a także umiejętności odbierania i nadawania komunikatów.
Efektem dobrej komunikacji jest między nadawcą i odbiorcą jest kontakt.
Istotne jest nie tylko to, co komunikujemy ale także w jaki sposób to robimy.
Informacje w procesie komunikowania przekazywane są w formie sygnałów werbalnych i niewerbalnych, np. przez mimikę, pozycję ciała, gestykulację, ton głosu, wzrok, dystans przestrzenny.

Blokady w komunikacji: groźby, nakazywanie, głoszenie kazań, wyśmiewanie, ośmieszanie, sarkazm, dezaprobata
7. KOMPETENCJE MEDIALNE I TECHNICZNE
To kompetencje Związane z organizowaniem warsztatu pracy nauczyciela i ucznia.
„Warsztat nauczyciela” to urządzenie i wyposażenie szkoły oraz sprawne wykorzystanie w pracy pomocy naukowych i środków dydaktycznych (media i technologie informacyjne).
Nauczyciel Posiada umiejętności podstawowe w obsłudze urządzeń medialnych.
oraz ma przygotowanie i motywację do ustawicznego unowocześniania swojego warsztatu pracy i warsztatu pracy swoich uczniów.
8. KOMPETENCJE ZWIĄZANE Z KONTROLĄ I OCENĄ UCZNIÓW ORAZ JAKOŚCIOWYM POMIAREM SZKOŁY
Stosowanie narzędzi pomiaru osiągnięć uczniów oraz interpretowanie uzyskanych przez nich wyników. Wytwarzanie narzędzi diagnozy odpowiednich do rodzaju podejmowanych decyzji dydaktycznych. Przedstawianie wyników ewaluacji uczniom, rodzicom, dyrekcji szkoły czy innym nauczycielom. W nowej szkole wprowadzono mierzenie jakości pracy szkoły, które obejmuje:
efekty kształcenia, organizację i przebieg kształcenia, wychowywania i opieki; zarządzanie szkołą.
9. KOMPETENCJE DOTYCZĄCE PROJEKTOWANIA I OCENY PROGRAMÓW ORAZ PODRĘCZNIKÓW SZKOLNYCH
Prognozy i podręczniki trzeba ocenić w wielu aspektach:
aby był one zgodne z podstawą programową, aby uwzględniały procesy uczenia się i różnice indywidualne uczniów, znajomość zasad budowania programów, umiejętności ustanowienia kryteriów i posługiwanie się narzędziami oceny.
10. KOMPETENCJE AUTOEDUKACYJNE ZWIĄZANE Z ROZWOJEM ZAWODOWYM
To kompetencje związane m.in. z: samokształceniem; ciągłym podwyższaniem kwalifikacji; doskonalenie własnego warsztatu; podejmowaniem działań innowacyjnych.