Cel ogólny – pewien rezultat nauczania, wyrażony w kategorii efektów uczenia się. Opisuje to wszystko, czego opanowania w wyniku nauki oczekuje nauczyciel od ucznia.
Cel operacyjny – precyzyjny sposób wyrażania ogólnego celu nauczania. Opisuje zachowanie, jakie ma przejawiać uczący się po ukończeniu nauki (realizację czynności przez ucznia).
Cel operacyjny to nie opis kursu. Opis kursu dostarcza informacji nt. wymagań, metod i środków, ale nie określa wyników.
Cele nauczyciela nie są celami operacyjnymi (np. „Zachęcać uczniów do dyskusji”).
3 funkcje celu operacyjnego:
- wskazówka przy planowaniu nauczania
- kryterium do oceny postępów ucznia
- kryterium do oceny kursu
3 składniki celu operacyjnego:
Zachowanie końcowe
Opisuje rezultat obserwowalny - zachowanie (wszelką aktywność lub czynność, których przebieg można zaobserwować lub zarejestrować) ucznia po zakończeniu kształcenia.
Należy opisywać je przy użyciu czasowników operacyjnych (opisujących czynności, które można obserwować lub zarejestrować, np. rozwiązywać, wyliczać, stosować), nie słów wieloznacznych (np. wiedzieć, rozumieć, doceniać).
Warunki przejawiania zachowania końcowego
Opisują sytuację, w której wymaga się od ucznia, by zademonstrował zachowanie końcowe.
3 rodzaje:
- pomoce lub przybory, z jakich uczeń może korzystać
- ograniczenia nakładane na ucznia (np. czasowe)
- sposób przedstawiania informacji (na piśmie, ustnie)
Standardy osiągania zachowania końcowego
Opisuje minimalny poziom realizacji, który jeszcze świadczy, że uczeń osiągnął cel. Pomaga w obiektywny sposób ocenić ucznia.
Rodzaje:
- samo pojawienie się zachowania
- dokładność – dopuszczalny zakres tolerancji
- dopuszczalna liczba błędów
- minimalny poziom czasu, szybkości
- znane odniesienie
- opis skutków zachowania, jeśli są ważne („tak, aby…”)
Stałość realizacji zachowania końcowego
Określa, jaką proporcję powodzeń powinien osiągnąć uczeń, żeby było wiadomo, że nie był to przypadek, jeśli jest taka możliwość.
Np.:
- liczba prób
- liczba przypadków, gdy uczniowi musi się udać (np. X na Y)
Standardy opisują, jak uczeń ma się zachować, a kryterium stałości, ile razy ma to zrobić przynajmniej na poziomie standardu.
Niektóre cele mogą być opisywane tylko za pomocą pokazu - nauczyciel pokazuje dane zachowanie lub jego wytwór. Np. umiejętności artystyczne, percepcyjno-motoryczne.
Cele końcowe – dotyczące danej jednostki dydaktycznej.
Cele cząstkowe – dotyczące elementów składających się na jednostkę dydaktyczną i niezbędnych do osiągnięcia celów końcowych.
Wykorzystanie celów operacyjnych:
- ocena nauczania – można go przeformułować na test dla ucznia
- ukierunkowanie procesu uczenia się – dostarcza uczniowi wskazówek do samodzielnego uczenia się
- dostarczanie kryteriów planowania kursu
- wzajemne porozumienie w zespole pedagogicznym
Wyprowadzanie celów operacyjnych:
Napisać cel ogólny.
Są 3 źródła celów ogólnych:
- treść kształcenia – min. po jednym celu do całego tematu i każdej jednostki
- filozofia kształcenia – uzupełnienie, rozszerzenie wiedzy według postawy nauczyciela
- właściwości ucznia – poziom uczniów, ich zamierzenia
Ustalić sytuację odniesienia.
Sytuacja odniesienia – sytuacja zewnętrzna wobec kursu, w której uczeń będzie miał wykorzystać wiedzę i umiejętności.
Ustalić przyn. 2 sytuacje.
Rozpatrzyć cel ogólny pod kątem przydatności w danej sytuacji.
Sporządzić test sytuacji odniesienia (TSO).
Czy uczeń, który osiągnął cel, umiałby w sytuacji odniesienia zastosować to, czego się nauczył?
Warunki, zachowanie końcowe, standardy powinny być zbliżone do analogicznych z sytuacji odniesienia.
Sformułować cel operacyjny (jak najbardziej zbliżony do TSO; zachowanie, warunki i standardy jak najbardziej zbliżone).
Określić składnik behawioralny – określić poziom zachowania w TSO wg hierarchii (str. 98), wybrać najwyższą kategorię zdolności poznawczych do zrealizowania w klasie, opisać ją w kategoriach zachowania.
Określić warunki – uwzględnić wszystkie pomoce i ograniczenia, które wywierają wpływ na realizację zadania w TSO.
Określić standardy realizacji.
- zachowanie w celu operacyjnym i TSO identyczne – zastosować ten sam standard, ale obniżyć najniższy dopuszczalny poziom realizacji
- zachowanie w celu i TSO różne – zastosować standard właściwy dla zachowania w celu operacyjnym
Wyznaczyć dolną granicę stałości realizacji – taka sama proporcja powodzeń i prób, jaką uczeń mógłby osiągnąć w sytuacji odniesienia. Powinien być odpowiednio wysoki, jeśli zachowanie końcowe ma wielkie znaczenie, wiąże się ze znacznym ryzykiem lub uczeń ma zastosować wiedzę w sytuacji odniesienia po długiej przerwie.