17. Układ krążenia u człowieka.

Do układu krążenia zaliczamy układ krwionośny i układ limfatyczny.

KREW- płyn ustrojowy, który za pośrednictwem układu krążenia pełni funkcję transportową, oraz zapewnia komunikację pomiędzy poszczególnymi układami organizmu. Krew jest płynną tkanką łączną, krążącą w naczyniach krwionośnych (układ krwionośny zamknięty) lub w jamie ciała (układ krwionośny otwarty)

OSOCZE -płynny składnik krwi, w którym są zawieszone elementy morfotyczne ( ok. 55% objętości krwi) -zawiera 91-92% wody, 8-9% ciała stałe (7% białka osocza + 1-2% zw. mineralne) -z powodu zdolności krzepnięcia odgrywa podstawową rolę w hemostazie -ALBUMINY – 52-62% białek krwi i odpowiadają za utrzymanie ¾ wartości ciśnienia onkotycznego oraz transport nieswoistych związków słabo rozpuszczalnych w wodzie (np. kw. tłuszczowe, kw. moczowe ) -GLOBULINY – frakcja białek odpowiedzialne za mechanizmy odpornościowe oraz wiążą tłuszcze i glukozę; stanowią istotny składnik cytoplazmy wszystkich komórek; frakcje α- i β- globuliny pełnią funkcję transportowe ; ɣ- globuliny rola odpornościowa -FIBRYNOGEN – białko włókienkowe, które rozpuszcza się w wodzie; w trakcie krzepnięcia krwi przekształca się w formę nierozpuszczalną, w czym uczestniczą białkowe czynniki krzepnięcia krwi
ELEMENTY MORFOTYCZNE
ERTROCYTY (4,5-5,4 mln/mm^3)-czerwone ciałka krwi –głównym zadaniem jest przenoszenie tlenu z płuc do pozostałych tkanek organizmu, u ssaków okrągłe -wytwarzane w szpiku kostnym czerwonym - miejsce degradacji : śledziona, wątroba, węzły chłonne
TROMBOCYTY (200-400 tys./mm^3) - płytki krwi, podłużny strzępek komórki pozbawiony jądra komórkowego, niezdolny do poruszania się, odpowiada za krzepnięcie krwi; zwiera liczne ziarnistości w cytoplazmie -wytwarzane w szpiku kostnym czerwonym - miejsce degradacji : śledziona
LEUKOCYTY (4-10 tys./mm^3)- krwinki białe są niemal bezbarwne i mniej liczne od erytrocytów, posiadają zdolność ruchu. Ich zadaniem jest ochrona organizmu przed patogenami takimi jak wirusy i bakterie -wytwarzane w szpiku kostnym czerwonym, węzłach limfatycznych, migdałkach, grasicy - miejsce degradacji : niszczone przez makrofagi
GANULOCYTY- zawierają ziarnistości w cytoplazmie
NEUTROFILE-obojętnochłonne
EOZYNOFILE- kwasochłonne
BAZOFILE – zasadochłonne
AGRANULOCYTY-pozbawione ziarnistości w cytoplazmie
LIMFOCYTY – stanowią 25-35% całości -wykazują małą ruchliwość i słabą zdolność fagocytozy
MONOCYTY

Naczynia włosowate:

- występ prawie we wszystkich tkankach (najwięcej w płucach i nerkach),

- nie występują w nabłonkach i chrząstkach

- są to drobne, cienkie kanaliki o bardzo małej średnicy

- cienka ścianka zapewnia wymianę krew-tkanka

- mogą powstawać przez odpączkowywanie naczyń istniejących

Wyróżnia się następujące rodzaje sieci naczyń włosowatych:

• tętniczo-żylne – zaczynające się na końcach tętnic i kończące żyłami

• żylno-żylne (tzw. układy wrotne) – łączące dwie żyły(wątroba)

• tętniczo-tętniczne (tzw. sieci dziwne) – łączące dwie tętnice (ciałkach nerkowych)

Ściana naczyń włosowatych zbudowana jest z 3warstw:

• śródbłonek:

- to jedna warstwa komórek płaskich, wydłużonych z owalnymi jądrami

- granice między komórkami na przekroju widoczne jako faliste linie

- komórki śródbłonka leżą na błonie podstawnej

• błona podstawna:

- występuje pomiędzy przypodstawną częścią plazmalemmy komórek miąższowych, a tkanką podporową

- ma 3 warstwy: dwie zewnętrzne- rzadkie i środkową- gęstą

- biorą udział w wymianie substancji między krwią a tkanką

• przydanka włosowata:

- zbudowana z perycytów: wydłużone, liczne wypustki oplatające naczynia, zdolne do ruchu i fagocytozy

- unerwione włóknami bezrdzennymi

Naczynia włosowate typu zatokowego:

- duże światło

- nieciągła wyściółka śródbłonka

- mają gęstą sieć włókien kolagenowych

Naczynia włosowate typu okienkowego:

- na przekroju widoczne są liczne przestrzenie (okienka) – np. w nerce

Tętnice:		Tętnica typu mięśniowego	Tętnica typu sprężystego
- ściana zbudowana ze śródbłonka, elementów łącznotkankowych i mięśniowych - otrzymuje krew z serca - mogą się rozciągać dzięki włóknom sprężystym (= tętnice sprężyste) - dobrze rozwinięta warstwa mięśniowa	błona wewnętrzna:	- śródbłonek oparty na błonie podstawnej - na zewnątrz tkanka łączna luźna z włóknami sprężystymi o przebiegu podłużnym- zagęszczają się one na granicy błony środkowej tworząc błonę sprężystą wewnętrzną	- gruba - śródbłonek zbudowany z komórek wielobocznych - pod nimi warstwa tkanki łącznej luźnej + włókna sprężyste - błona sprężysta wewnętrzna zbudowana z blaszki wewnętrznej i zewnętrznej
	błona środkowa	- dobrze rozwinięta - zbudowana z komórek mięśniowych gładkich o przebiegu okrężnym- ich skurcz zwęża światło tętnicy - między komórkami mięśniowymi występuje tkanka łączna z włóknami sprężystymi tworząc błonę sprężystą zewnętrzną.	- ma liczne elementy sprężyste układające się w postaci błon przeplatających się między sobą tworząc błony okienkowane
	błona zewnętrzna	- zbudowana z tkanki łącznej włóknistej z włóknami sprężystymi - w przydance znajdują się naczynia naczyń odżywiające ścianę oraz nerwy	- zbudowana z tkanki łącznej luźnej + komórki tłuszczowe + włókna sprężyste i pojedyncze komórki mięśniowe - przydanka unerwiona

Tętniczki:

• błona wewnętrzna:

- zbudowana z śródbłonka

- na błonie podstawnej leżą elementy sprężyste

• błona środkowa:

- zbudowana z komórek mięśniowych leżących okrężnie

• błona zewnętrzna:

- zbudowana z tkanki łącznej

- na przekroju stycznym zjawisko krzyżowanie się jąder śródbłonka i jąder komórek mięśniowych

Żyły:

• błona wewnętrzna:

- śródbłonek zbudowany z komórek prawie wielobocznych leżących na błonie podstawnej

- pod śródbłonkiem znajduje się warstwa tkanki łącznej z małą ilością włókien sprężystych

- komórki mięśniowe o przebiegu podłużnym i skośnym

• błona środkowa:

- cieńsza niż w tętnicy i ma więcej tkanki łącznej + komórki mięśniowe + włókna sprężyste

• błona zewnętrzna:

- zbudowana z tkanki łącznej luźnej + włókna sprężyste + komórki mięśniowe o przebiegu podłużnym i skośnym- jest to gruba warstwa

Budowa serca. Serce znajduje się w śródpiersiu, a jego zawieszenie stanowią duże naczynia krwionośne. Usytuowanie w surowiczym płynie jamy osierdzia (ograniczonej workiem osierdziowym) zmniejsza tarcie w czasie jego pracy. Górna rozszerzona cześć zwana jest podstawą, a dolna, utworzona przez komorę lewą –koniuszkiem.

Ściana serca zbudowana jest z 3 warstw, którymi kolejno od zewnątrz są:

• nasierdzie – blaszka trzewna osierdzia

• śródsierdzie, zbudowane z tkanki poprzecznie prążkowanej serca

• wsierdzie- błona pokryta śródbłonkiem

Serce dzieli się na część prawą i lewą, o grubej ścianie(większe ciśnienie). Prawy i lewy przedsionek oddziela przegroda międzyprzedsionkowa, a komory prawą i lewą- przegroda międzykomorowa.

Zastawka trójdzielna(przedsionkowo-komorowa prawa) zapobiega cofaniu się krwi z komory prawej do przedsionka prawego, zastawka dwudzielna (przedsionkowo-komorowa lewa) zaś nie pozawala na cofanie się krwi z przedsionka lewego i komory lewej. Ponadto występują zastawki półksiężycowate, leżące na granicy każdej z komór i odchodzące od tętnic.

Do przedsionka prawego uchodzą żyły główne – górna i dolna, do lewego – żyły płucne. Z komory prawej odchodzi gruba tętnica, zwana pniem płucnym, z komory lewej – aorta.

Praca serca. Za automatyzm pracy serca odpowiada jego specjalny układ przewodzący, na który składają się nietypowe włókna mięśniowe (tzw. tkanka węzłowa serca). Głównym rozrusznikiem generującym impulsy elektryczne z częstotliwością równą liczbie skurczów serca (ok. 70/min), jest węzeł zatokowo-przedsionkowy. Rolę wspomagającą odgrywa węzeł przedsionkowo-komorowy, od którego odchodzi pęczek włókien Hissa, rozwidlający się na dwa włókna Purkinjego.

Serce działa na zasadzie pompy, której pojedynczy cykl pracy składa się z trzech faz.

Skurcz przedsionków, inicjowany impulsem węzła zatokowo-przedsionkowego, powoduje wyciśnięcie z nich krwi do komór przez otwarte zastawki przedsionkowo-komorowe.

Komory wypełniają się krwią w początkowej fazie skurczu; na skutek przewagi ciśnienia komorowego nad przedsionkowym dochodzi do zamknięcia się zastawek trójdzielnej i dwudzielnej. Towarzyszący temu dźwięk nazwano I (skurczowym) tonem serca. Rosnące ciśnienie osiąga przewagę nad ciśnieniem w tętnicach, dlatego zastawki półksiężycowate ulegają otwarciu. Krew zostaje wtłoczona do aorty pnia płucnego. Z chwilą rozpoczęcia się rozkurczu komór pojawia się silny II (rozkurczowy) ton, spowodowany uderzeniem krwi o zamykające się zastawki półksiężycowate.

Następuje teraz pauza, kiedy mięsień sercowy odpoczywa. Rozkurcz przedsionków pozwala na ponowne napełnienie krwią, dopływającą do żył. Cały cykl trwa 0,8 sekundy, z czego na skurcz przedsionków przypada 0,15 sekundy, na skurcz komór – 0,3 sekundy, a na pauzę – ok. 0,4 sekundy.

Obraz pracy serca uzyskuje się dzięki badaniu przyrządem zwanym elektrokardiografem. Uzyskany wtedy elektrokardiogram (EKG) jest zapisem zmian elektrycznych (depolaryzacji i repolaryzacji), które towarzyszą pracy serca. Parametrami charakteryzującymi działania serca są m.in. ciśnienie tętnicze krwi i częstość skurczów.

Podczas skurczów komór ciśnienie osiąga największą wartość i nazywane jest ciśnieniem skurczowym. Najniższa wartość przyjmuje ciśnienie rozkurczowe, które pojawia się w momencie rozkurczu, przed otwarciem zastawek półksiężycowatych, dlatego w jego utrzymaniu biorą udział ściany rozciągniętych tętnic.

Pomiaru ciśnienia dokonuje się sfingomanometrem na tętnicy ramieniowej, a jego wartość podaje się w milimetrach słupa rtęci. Opytamlne ciśnienie skurczowe (w dużym obiegu) = 120 mm Hg, a rozkurczowe -> 80mm Hg. Większe odchylenia od tych liczb zaburzają stan homeostazy.

Wyrzut krwi z lewej komory do tętnic jest przyczyną poswatania na nich miejscowego rozszerzenia, które przemieszcza się jako fala dalej. Na dużych tętnicach można ją wyczuć w postaci tętna (pulsu). W spoczynku tętno powinno wynosić ok. 72 uderzeń na minutę, co odpowiada takiej częstości skurczów serca. Ciśnienie krwi w tętnicach, a potem w żyłach maleje w miarę oddalenia od serca.

Każdy skurcz serca do obiegu zmienną objętość krwi, określana jako objętość wyrzutowa(dla jednej z komór). W czasie odpoczynku wynosi on 70-75 cm³.

Iloczynem objętości wyrzutowej i częstości skurczów na minutę jest pojemność minutowa- dla odpoczywającego człowieka jest to 5dm³ tłoczonej krwi w minutę.

Krążenie krwi. W układzie krwionośnym człowieka wyróżniamy dwa obiegi krwi.

Obieg mały zaczyna się w komorze prawej, skąd krew odtlenowana zostaje wtłoczona do pnia płucnego. Z niego odchodzą 2 tętnice płucne, których rozgałęzienia wnikają do płuc i przechodzą stopniowo we włosowate tętniczki, oplatające pęcherzyki płucne. Po wymianie gazowej zewnętrznej krew utlenowana płynie włosowatymi żyłkami. Te łączą się w większe żyły, one zaś doprowadzają krew do żył płucnych, uchodzących do lewego przedsionka.

komora prawapień płucny+ tętnice płucnenaczynia włosowate płucżyły płucneprzedsionek lewy

Obieg duży natlenowana krew z lewej komory trafia do tętnicy głównej, czyli aorty. Krew za jej pośrednictwem , jak i innych tętnic rozprowadzana jest po całym organizmie. dociera ona do tkanek, w których dochodzi do wymiany między innymi gazów. Krew oddaje tlen do komórek, także substancje odżywcze. Pobiera natomiast zbędne produkty przemiany materii. Odtlenowana krew zbierana jest żyłami i powraca do serca. Przez żyłę czczą górną i żyłę czczą dolną krew wlewa się do prawego przedsionka.

lewa komoraaortatętnicenaczynia włosowateżyłyżyły główneprzedsionek prawy

Układ wrotny powstaje w okolicy głowy trzustki z połączenia dwóch głównych pni żylnych: krezkowej górnej oraz śledzionowej. Do żyły śledzionowej wpada zaś żyła krezkowa dolna. Do tych pni żylnych oraz bezpośrednio do żyły wrotnej uchodzą żyły żołądka, dwunastnicy i trzustki. Żyła wrotna swymi dopływami prowadzi krew do wątroby. We wnęce wątroby dzieli się ona na gałąź prawą i lewą. Krew żyły wrotnej po przejściu przez układ żył międzyzrazikowych i śródzrazikowych dostaje się do żył wątrobowych.

Wyróżnia się:

• krążenie wrotne wątroby (jelitowo-wątrobowe), w którym żyła wrotna zbierająca krew z narządów jamy brzusznej (żołądka, jelit, trzustki i śledziony) doprowadza ją do wątroby, gdzie rozdziela się na wtórny układ włosowaty

• krążenie wrotne przysadki mózgowej, w którym parzyste żyły wrotne długie, zbierające krew z włośniczek podwzgórza, tworzą wtórny układ włosowaty w obrębie gruczołowej (przedniej) części przysadki mózgowej, ponadto żyły odprowadzające krew z sieci włosowatej nerwowej części przysadki mózgowej również doprowadzają krew do wrotnej sieci części gruczołowej (tzw. krótki układ wrotny przysadki);

• krążenie wrotne trzustki, w którym naczynia żylne odprowadzające krew z wysp trzustkowych ponownie tworzą sieć włosowatą w obrębie zrazików trzustkowych.

Układ limfatyczny (chłonny), składa się przede wszystkim z sieci licznych naczyń, którymi przemieszcza się chłonka. Pierwotna jej postać, stanowiąca przesącz z włośniczek i komórek ciała, gromadzi się w przestrzeniach międzykomórkowych. Z tych miejsc przenika do najcieńszych naczyń chłonnych (limfatycznych), które łączą się w większe, prowadzących do węzłów chłonnych(tworzą limfocyty). Od nich, po uprzedniej filtracji, chłonka kieruje się do pni chłonnych, a następnie zbiera się w przewodach chłonnych – prawym i piersiowym. Tymi przewodami zostaje przekazana do dużych żył w okolicy serca i do żył wątrobowych. Zastawki w naczyniach zamykają się po każdym przepływie porcji chłonki, a jej powolny ruch, jest wymuszanie głównie uciskiem mięśni, otaczających naczynia. Ciśnienie w naczyniach chłonnych jest znacznie niższe niż w naczyniach krwionośnych. Do układu chłonnego zalicza się też narządy limfoidalne: śledzionę, grasicę i grudki chłonne, migdałki.