HIV A UKŁAD ODPORNOŚCIOWY

CZ. I

Wirus HIV wywołuje AIDS. Tragiczne skutki tej nieuleczalnej

jeszcze choroby, nazywanej dżumą dwudziestego wieku,
budzą grozę, ale jednocześnie zainteresowanie ze
strony służby zdrowia, naukowców, jak i osób już
zainfekowanych, oczekujących na zbawienny lek, a
także

zdrowej

części

społeczeństwa,

szukającej

wskazówek, jak uchronić się przed infekcją.

Nie udało się jeszcze znaleźć skutecznego leku ani

szczepionki przeciwko AIDS. Niestety nadal często
powtarzają się akty nietolerancji wobec ofiar choroby,
zatem nadal istnieje potrzeba propagowania wiedzy na
ten temat. Optymistyczne jest to, że ostatnie lata w
nauce można nazwać erą immunologii – coraz więcej
wiadomo o interakcjach wirusa HIV z układem
odpornościowym.

Ta

tematyka

została

również

pogłębiona w niniejszej lekcji.

AIDS jako choroba układu

odpornościowego

AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome) czyli nabyty

zespół

upośledzenia

odporności

wywołany

przez

retrowirusa HIV (Human Immunodeficiency Virus), opisany

po raz pierwszy w 1981 roku.

Organizm

ludzki

stosuje

różne

strategie

walki

z

mikroorganizmami chorobotwórczymi. Kłopot z wirusem

HIV polega na tym, że zaatakował on właśnie system, który

powinien go zwalczać, a mianowicie układ odpornościowy.

Wirus HIV atakuje komórki odpornościowe wyposażone w

białka powierzchniowe CD4. Białka te występują na

komórkach

inicjujących

reakcje

odpornościowe,

makrofagach/monocytach i limfocytach pomocniczych Th,

na skutek czego organizm staje się całkowicie bezradny

wobec wszelkich drobnoustrojów chorobotwórczych.

Rozprzestrzenianie się AIDS

Epicentrum AIDS znajduje się w Afryce, gdzie

najprawdopodobniej należy szukać źródeł tej choroby.

Sytuacja epidemiologiczna na

świecie w 2008 r.

- statystyka

W skali globalnej, epidemia HIV ustabilizowała się, choć

obserwuje się bardzo wysoki poziom nowych zakażeń
HIV i zgonów z powodu AIDS. Szacuje się, że w 2007 r.
było 33 miliony [30 mln - 36 mln] osób żyjących z HIV.
Roczna liczba nowych zakażeń HIV zmniejszyła się z 3
mln [2,6 mln - 3,5 mln] w 2001 r. do 2,7 milionów [2,2
mln - 3,2 mln] w 2007 roku. W sumie 2 mln [1,8
milionów - 2,3 mln] osób zmarło z powodu AIDS w 2007
roku, natomiast w roku 2001 na AIDS zmarło 1,7 mln
[1,5 mln - 2,3 mln].

Zakażenia HIV, zachorowania na

AIDS i zgony chorych na AIDS w

latach 1986-2008 w Polsce.

Dane epidemiologiczne - Polska

HIV i AIDS w Polsce - dane od początku epidemii (1985 r.)

do końca marca 2009 roku:

• 12 229 zakażonych ogółem
• co najmniej 5 487 zakażonych w związku z używaniem

narkotyków

• 2 239 zachorowań na AIDS
• 1 003 chorych zmarło

Średnia roczna liczba nowo

wykrywanych zakażeń HIV

w latach 2002-2008, według województw

Średnia roczna zapadalność na AIDS

w latach 2002-2008, według

województw

Układ odpornościowy człowieka

Sprawny układ odpornościowy bardzo dokładnie rozróżnia

białka (antygeny) obce i własne. Białka własne z reguły
nie inicjują reakcji odpornościowych, natomiast białka
obce są wychwytywane przez komórki żerne, które
stanowią

pierwszą,

niespecyficzną

linię

obrony.

Makrofagi zabijają drobnoustrój ale także trawią jego
białka i prezentują je limfocytom, odpowiedzialnym za
pamięć i specyfikę reakcji odpornościowych.

Sprawność działania limfocytów wynika z faktu, iż są one

wyposażone w wyspecjalizowane receptory antygenów –
praktycznie każdy limfocyt posiada inny receptor, a
zatem reaguje na obecność różnego antygenu.

LIMFOCYT

RECEPTOR

Rodzaje limfocytów

Komórki, z których powstaną limfocyty (komórki macierzyste limfocytów)

zlokalizowane są w szpiku kostnym. Część z nich po opuszczeniu
szpiku staje się limfocytami B. Po wniknięciu antygenu do organizmu
limfocyty B przekształcają się w komórki syntetyzujące i uwalniające
do krwi przeciwciała. Te z kolei w różny sposób unieszkodliwiają
antygeny.

Część limfocytów po opuszczeniu szpiku kostnego wnika do grasicy,

gdzie ulega szkoleniu – nabywa specjalnych właściwości, stając się
limfocytami T.

Wyróżniamy trzy grupy limfocytów T:
- limfocyty pomocnicze Th – po rozpoznaniu antygenu wydzielają

substancje uruchamiające wiele procesów, pobudzają limfocyty B do
podziału i tworzenia komórek syntetyzujących przeciwciała,
pobudzają do działania limfocyty Tc

- limfocyty cytotoksyczne Tc – niszczą komórki, do których antygen już

wniknął, zwłaszcza te, które zostały zainfekowane wirusem

- limfocyty hamujące Ts – odpowiadają za hamowanie reakcji

odpornościowych i ich wstrzymywanie, gdy antygen został już
unieszkodliwiony

Napotkanie swoistego antygenu może spowodować:

proliferację (rozmnażanie się) danego limfocytu, jego
unieczynnienie bądź samobójczą śmierć. Wybór
konkretnej drogi zależy od innych bodźców działających
na komórkę.

W wyniku proliferacji powstaje klon komórek potomnych

specyficznych dla danego antygenu. Część z nich staje
się komórkami pamięci, które umożliwiają sprawną
reakcję na wtórne pojawienie się takiego samego
intruza, a część podejmie funkcje wykonawcze

ANTGEN

UNIECZYNNIENIE

ŚMIERĆ

PROLIFERACJA

KOMÓRKI PAMIĘCI

LIMFOCYTY WYKONAWCZE

LIMFOCYT

Rodzaje odporności

Pobudzone antygenem drobnoustroju limfocyty B

proliferują (rozmnażają się) w wyniku czego powstają
komórki pamięci oraz PLAZMOCYTY - komórki
uwalniające przeciwciała, które w różny sposób
przyczyniają się do unieszkodliwienia drobnoustroju.
Reakcję z udziałem przeciwciał nazywamy odpornością
humoralną.

LIMFOCYT B

ANTYGEN

PROLIFERACJA

KOMÓRKI PAMIĘCI

PLAZMOCYTY

PRZECIWCIAŁA

ODPORNOŚĆ
HUMORALNA

Rodzaje odporności

W

momencie

gdy

drobnoustrój (2) znajduje
się

już

we

wnętrzu

zaatakowanej komórki (1),
wówczas

jest

on

już

niedostępny dla krążących
przeciwciał.

Jednak

komórka

gospodarza

prezentuje

na

swej

powierzchni

antygeny

drobnoustroju więc może
zostać zabita z udziałem
limfocytów Th (3). Jest to
odporność

typu

komórkowego.

1

2

3

Etapy rozwoju AIDS po

zakażeniu wirusem HIV

AIDS

ARC

LAS

BEZOBJAWOWI

NOSICIELE

Istota AIDS

Wirus HIV atakuje komórki kluczowe dla układu odpornościowego.

Zniszczenie komórek Th powoduje załamanie się i rozregulowanie

wszelkich reakcji odpornościowych, zarówno humoralnych jaki i

komórkowych, rozpoczyna się wówczas AIDS pełnoobjawowy

(szczyt piramidy).

Spośród kilkunastu milionów osób zainfekowanych prze wirusa HIV

jedynie niewielka grupa choruje i umiera obecnie na AIDS

pełnoobjawowy. Część zakażonych choruje na tzw. ARC, czyli

zespół związany z AIDS, który może przekształcić się w AIDS

pełnoobojawowy. Poprzedza go stadium LAS, czyli okres, gdy

jedynym symptomem choroby są powiększone węzły chłonne, w

których rozgrywa się walka z wirusem, a następnie postępuje ich

degradacja. Trudną do oszacowania grupę ludzi stanowią

nosiciele wirusa, którzy obecnie, ani być może nigdy, nie rozwiną

objawów choroby, lecz mogą zarazić następne osoby (podstawa

piramidy). U wielu z nich z nich można wykryć przeciwciała anty-

HIV, lecz pojawiają się one w kilka tygodni, a nawet miesięcy po

zakażeniu. Do tego czasu trudno jest wykryć infekcje wirusem

rutynowym testem.

Pełnoobjawowy AIDS jest chorobą nieuleczalną. W tym

stadium chorzy są już praktycznie zupełnie pozbawieni

limfocytów Th, a więc ich organizmy są całkowicie

bezbronne wobec ataku mikroorganizmów i nowotworów.

Przyczyną zgonu są często zarazki nieszkodliwe dla

organizmu o zdrowym układzie odpornościowym, które

jednak u osób pozbawionych kluczowych dla tego układu

limfocytów pomocniczych wykorzystują okazję i powodują

śmiertelne schorzenia. Najczęstszą chorobą osób z

pełnoobjawowym AIDS jest zapalenie płuc wywoływane

przez pierwotniaka Pneumocystis carini. Mózg, wątrobę i

płuca często atakuje także Toxoplasma gondii. Bardzo

ciężkie schorzenia wywołują także wirusy opryszczki oraz

grzyby. Najczęstszym nowotworem wśród pacjentów z

pełnoobjawowym AIDS jest mięsak Kaposiego. Łagodna

forma tego nowotworu występuje prawie wyłącznie u

starszych mężczyzn. U młodych ofiar AIDS przyjmuje

jednak postać złośliwą. Często także przyczyną zgonu

osób chorych na AIDS są chłoniaki mózgu.

ARC

Wirus powodujący AIDS oprócz limfocytów Th atakuje także

komórki mikrogleju mózgu, które osłaniają komórki
nerwowe i wytwarzają niezbędne dla nich środowisko.

Chorzy na ARC odczuwają wiele niespecyficznych

dolegliwości, jak gorączki, poty nocne, gwałtowne
chudnięcie, osłabienie i uporczywe biegunki. Aby mieć
pewność, że są one związane z infekcją wirusa HIV
należy wykazać w krwioobiegu pacjenta obecność
antygenów wirusa HIV lub skierowanych przeciwko
niemu przeciwciał.

Nosiciele

Największą grupę stanowią osoby zakażone wirusem HIV, a

nie wykazujące żadnych objawów choroby. O ich
kontakcie z wirusem świadczy jedynie obecność we krwi
przeciwciał anty-HIV.

Literatura:

• Płytycz B., 1994. HIV a układ odpornościowy. Skrypt

uczelniany Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków

• Wiśniewski H., 1998. Biologia dla klas III. Agmen,

Warszawa

•

www.aids.gov.pl

•

www.pzh.gov.pl