Komunikacja kulturowa

Zagadnienia wstępne.
Podstawowe kategorie badań nad komunikowaniem

Dlaczego zajmujemy się komunikowaniem?

1. Znaczenie komunikowania dla kultury i jej badań.

A. Właściwości kultury:

1. twór zbiorowy, dzielony z innymi, społeczny

2. posiada symboliczną formę ekspresji

3. posiada wzór, ład, porządek

4. posiada wymiar wartościujący

5. jest procesem, dynamiczną kontynuacją w czasie, posiada historię i przyszłość

6. jej podstawą jest komunikowanie, nie może istnieć ani rozwijać się bez komunikowania.

B. Komunikowanie jest centralną działalnością kultury.

C. Kultura jako ciągły proces wytwarzania znaczeń z doświadczenia społecznego.

D. Przeobrażenia kultury – efekt transformacji procesów komunikowania oraz mediów.

2. Znaczenie wiedzy o komunikowaniu dla mediów i ich teorii.

A. Znaczenie dla rozumienia działania mediów oraz ich efektów.

B. Znaczenie dla rozwojów mediów.

3. Znaczenie komunikowania dla ukształtowania się naszej reprezentacji świata.

4. Znaczenie komunikowania dla naszej tożsamości.

Co to jest komunikowanie?

• Szerokie odniesienie pojęcia komunikowania

• Komunikowanie – aktywność społeczna obejmująca produkcję, przesyłanie i odbiór form symbolicznych przy użyciu różnego rodzaju środków (John B. Thompson)

• Komunikowanie – interakcja społeczna zachodząca poprzez wymianę wiadomości

(John Fiske)

Aspekty komunikowania

• transmisja

• oddziaływanie / perswazja

• łączenie

• rozumienie

• interakcja

Komunikowanie wymaga znaków i kodów

Znaki – artefakty lub działania, które odnoszą się do czegoś innego niż one same.

Znaki są konstruktami oznaczającymi.

Kody – systemy, w ramach których występują uporządkowane i zorganizowane znaki.

Kody określają wzajemne relacje znaków wchodzących w ich skład.

Perspektywy badawcze w teorii komunikowania.
Od odbiorcy komunikatu do negocjatora znaczeń.

Odmiany komunikowania

komunikacja intrapersonalna

komunikacja interpersonalna

komunikacja grupowa i społeczna

komunikacja masowa

komunikacja międzykulturowa

Odmiany komunikowania wg Thompsona

interakcja bezpośrednia

interakcja pośrednia

pośrednia quasi-interakcja

Tradycje badawcze w teorii komunikowania (Griffin)

1. socjopsychologiczna

2. cybernetyczna

3. retoryczna

4. semiotyczna

5. socjokulturowa

6. krytyczna

7. fenomenologiczna

Dwie zasadnicze postawy w badaniu komunikowania (Fiske)

Proces, w ramach którego A wysyła przekaz do B wywierając na niego w ten sposób określony wpływ. Komunikowanie jako przekaz wiadomości. Szkoła procesu komunikacyjnego	Proces negocjacji i wymiany znaczeń, w ramach którego interakcja przekazów, ludzi „zanurzonych” w kulturze i odniesień przekazów (”rzeczywistości zewnętrznej”) doprowadza do wytworzenia się znaczeń bądź do wyłonienia się ich rozumienia. Szkoła semiotyczna
Celem jest wyodrębnienie składników procesu komunikowania oraz określenie roli i znaczenia każdego z nich w całym procesie.	Celem jest określenie relacji między elementami niezbędnymi dla ustanowienia znaczenia. tekst, znaki, kody. Interpretatorzy oraz doświadczenie społeczno-kulturowe, które uformowało ich oraz używane przez nich znaki i kody. „Rzeczywistość zewnętrzna”, do której odnoszą się teksty i ludzie.
Odróżnienie ról nadawcy i odbiorcy. Kodowanie/dekodowanie wiadomości. Rodzaj środka przekazu. Wydajność i dokładność przekazu wiadomości. Oddziaływanie na zachowanie i stan umysłu odbiorcy. Udana bądź nieudana sytuacja komunikacyjna. Związek z naukami społecznymi (socjologia i psychologia). Akty komunikacyjne.	Komunikowanie jako produkcja i wymiana znaczeń. W jaki sposób teksty i informacje wchodzą w interakcje z ludźmi, w wyniku czego powstają znaczenia. Rola tekstu w kulturze. Nieporozumienie nie musi być efektem błędu komunikacyjnego lecz różnic kulturowych. Badanie komunikacji – badania tekstów i kultur. Metody badań – semiotyka.
Społeczna interakcja – proces, w ramach którego jedna osoba zwraca się do innych i wpływa na ich zachowanie, stan umysłu i emocje. Wiadomość – to, co jest przekazywane w trakcie procesu komunikowania. Nadrzędność nadawcy i intencji.	Społeczna interakcja – zjawisko, które konstytuuje daną osobę jako członka danej kultury i społeczeństwa. Wiadomość – konstrukcja znaków tworzących znaczenie poprzez interakcję z odbiorcą. Osłabienie roli nadawcy. Nacisk na tekst i sposób jego odczytywania.

Szkoła procesu komunikacyjnego - komunikowanie jako transmisja, oddziaływanie i łączenie. Modele procesu komunikowania .

Wyznaczniki sytuacji komunikacyjnej

Informacja - miara przewidywalności

informacja i znaczenie

Kanał – fizyczny środek komunikowania, przez który jest przekazywany sygnał.

Medium (środek przekazu) – czynnik umożliwiający komunikowanie; narzędzie tworzenia komunikatu, przekształcania go w sygnał i przekazywania przez kanał. W wąskim znaczeniu oznacza techniczny środek komunikowania.

Techniczne lub fizyczne właściwości medium oraz zakres wykorzystywanych kodów są określane przez charakterystykę wykorzystywanego kanału.

Redundancja

duże prawdopodobieństwo, przewidywalność sygnału

konwencjonalność

mała informacyjność

uproszczenie dekodowania

szeroka, różnorodna publiczność

sztuka popularna

wyeksponowanie funkcji fatycznej

podtrzymywanie i umacnianie istniejących związków

uprzejmość

umacnianie życia społecznego i procesu komunikowania

Entropia

małe prawdopodobieństwo, nieprzewidywalność sygnału

niekonwencjonalność

duża informacyjność

utrudnienie dekodowania

wąska, jednorodna publiczność

sztuka elitarna

nieuwzględnienie funkcji fatycznej

tworzenie nowych związków

nieuprzejmość

osłabianie więzi społecznych

Redundancja duże prawdopodobieństwo, przewidywalność sygnału konwencjonalność mała informacyjność uproszczenie dekodowania szeroka, różnorodna publiczność sztuka popularna wyeksponowanie funkcji fatycznej podtrzymywanie i umacnianie istniejących związków uprzejmość umacnianie życia społecznego i procesu komunikowania	Entropia małe prawdopodobieństwo, nieprzewidywalność sygnału niekonwencjonalność duża informacyjność utrudnienie dekodowania wąska, jednorodna publiczność sztuka elitarna nieuwzględnienie funkcji fatycznej tworzenie nowych związków nieuprzejmość osłabianie więzi społecznych

Sprzężenie zwrotne

• Powrót reakcji odbiorcy do nadawcy

• Możliwość kontrolowania sytuacji komunikacyjnej

• Media i sprzężenie zwrotne

• Sprzężenie zwrotne i odbiorca

• Cybernetyka

Model Claude’a SHANNONA i Warrena WEAVERA

poziomy badań nad komunikowaniem

• zagadnienia techniczne

• zagadnienia efektywności

• zagadnienia semantyczne

decydująca rola źródła

szum

• techniczny

• psychiczny

• semantyczny

Model Harolda LASSWELLA

Model Kurta Levina

Model Theodore’a M. NEWCOMBA

Rola komunikacji w społeczeństwie i związkach międzyludzkich

– podtrzymanie równowagi wewnątrz systemu społecznego

Potrzeba dostępu do informacji

Model Bruce’a H. WESTLEYA i Malcolma S. MACLEANA

• Pokrewieństwa

  • z modelem Newcomba

  • z modelem Levina

• Funkcja redakcyjno-komunikacyjna (element C)

• Odniesienie do mediów masowych

• Rozszerzenie środowiska – rozwój potrzeby informacji

• Uzależnienie społeczeństwa od mediów

• Inne kontakty – inne źródła informacji

Model George’a GERBNERA

• linearność

• dwuwymiarowość: percepcja i komunikacja

• percepcja

  • ludzka

  • techniczna

• komunikacja

  • wybór medium i kanału

  • związek między treścią i formą

• dostęp do medium – sprawowanie władzy

• wydarzenie i komunikat o wydarzeniu

• znaczenie komunikatu

• dwa wymiary dostępności

• techniczne wymiary komunikowania – nadajnik i odbiornik

• generowanie znaczenia

• odbiór wydarzenia i odbiór komunikatu

Model Romana Jakobsona

Szkoła semiotyczna - komunikowanie jako negocjowanie znaczeń

Nadawca, odbiorca, komunikat, znaczenie

kategoria centralna – komunikat jako tekst

status odbiorcy równy nadawcy – czytelnik

obszary badań

• znaki

• kody

• kultury

elementy sytuacji komunikacyjnej

• znak

• to, do czego się odnosi

• użytkownik

Kategoria znaku

Charles S. Peirce

znaczenie: słownik i doświadczenie użytkownika

Ferdinand de Saussure

znaczący/znaczony

(signifiant/signifié)

signifié

• koncepcja mentalna reprezentująca rzeczywistość

• tworzona przez ludzi a determinowana kulturowo

• znaczenie określane przez związki z innymi znakami (znaczenie znaku jest określane przez to, czego nie znaczy)

Rodzaje znaków

Peirce

kryterium podziału: w jaki sposób znak wchodzi w relacje z przedmiotem

rodzaje znaków:

ikona

indeks

symbol

De Saussure

kryterium podziału: w jaki sposób element znaczący wchodzi w relacje z elementem znaczonym

rodzaje znaków:

arbitralny

motywowany (ikoniczny)

semiologia (semiotyka) – nauka o znakach

konwencja:

społeczny wymiar znaku

warunek komunikacyjności

gradacja znaku: arbitralny motywowany

Organizacja znaków w kody

paradygmat

• cechy wspólne oraz różnicujące

• wybór paradygmatyczny – znaczenie determinowane przez elementy niewybrane

syntagma – połączenie elementów wybranych z paradygmatów (połączenie wyborów paradygmatycznych)

Kody

• badanie kodów – społeczny wymiar komunikowania

• kod – system oznaczający

  • zbiór elementów

  • posiadających znaczenie

  • zależnych od umowy i kultury

  • spełniających funkcję komunikacyjną

• negocjowanie znaczenia tekstu – rozpoznawanie znaczących różnic

• percepcja rzeczywistości – proces kodowania

  • tworzenie paradygmatów i syntagm

  • uzależnienie od kultury

  • rzeczywistość jako konstrukt społeczny

• kody reprezentujące

  • tworzenie tekstów

  • znaki ikoniczne i symboliczne

  • funkcja referencyjna, kognitywna

• kody prezentujące

  • przekazywanie indeksujących informacji

  • kierowanie interakcjami

  • znaki indeksowe

  • funkcja ekspresywna i konatywna

Sygnifikacja i ideologia

Problemy sygnifikacji

Roland Barthes koryguje koncepcje de Saussure’a

pierwotny porządek porządek drugiego stopnia

element znaczący – znaczony

rzeczywistość – znaki kultura

pierwotny porządek oznaczania

• denotacja

wtórny porządek oznaczanie

• konotacja

• mit

Ideologia - zbiór poglądów czy sądów (naukowych, filozoficznych, religijnych, by wymienić tylko najważniejsze), które w przekonaniu danej grupy społecznej wyrażają jej interesy i o tyle są akceptowane w ramach określonej ideologii, ile pozostają w zgodzie z subiektywnym odczuciem interesu określonej grupy. I jako takie właśnie nie mogą być oceniane w kategoriach teoretycznych, a więc przede wszystkim z perspektywy prawdy.

Nie można więc zasadnie utrzymywać, że jakaś ideologia jest prawdziwa lub fałszywa.

Symbol i jego znaczenia

• Shannon / Weaver

• Peirce

• Freud

• Barthes

• Ricoeur - symbol i alegoria

metafora i metonimia

Technologiczne determinacje kultury: Marshall McLuhan, Paul Levinson, J. David Bolter

Marshall McLuhan

the medium is the message

medium - technika, która wmacnia lub przedłuża działanie zmysłu, organu cielesnego lub jego funkcji

technologie (media) wywołują zmiany kulturowe

dominujący środek komunikacyjny określa sposób postrzegania i rozumienia świata

instytucje kulturalne są przedłużeniem ludzkich wynalazków

„kształtujemy nasze narzędzia a one z kolei nas kształtują”

determinizm technologiczny, poprzednik: Harold Innis

McLuhan - epoki rozwoju cywilizacji ludzkiej

okres plemienny - kultura oralna

wielozmysłowość (dominacja słuchu), racjonalność powiązana z emocjonalnością, spontaniczność

mowa - podstawowe medium komunikacji

wspólnotowość

hierarchiczność społeczna

kres około 2000 - 1500 p.n.e.

kultura pisma

prymat wzroku, zamiana ucha na oko - źródło izolacji

narodziny indywidualizmu (opuszczenie wspólnoty bez utraty dostępu do informacji)

linia i logika linearnej progresji

przyczynowo-skutkowy porządek świata (kauzalizm)

kres około 1450 r.

Galaktyka Gutenberga - kultura druku

upowszechnienie procesów zainicjowanych w epoce poprzedniej

powtarzalność - podwaliny rewolucji przemysłowej

myślenie analityczne

fragmentaryzacja społeczna

narodziny nacjonalizmu

kres około 1850 r.

Globalna wioska - kultura elektroniczna

powraca słuch uzupełniony przez dotyk

porządek mozaikowy zamiast linearnego

przeobrażenie porządków czasowo-przestrzennych

symultaniczność świata

nowa plemienność (Walter Ong)

Media gorące druk fotografia film radio	Media zimne komiks karykatura telefon telewizja

Paul Levinson

rozróżnienie twardego i miękkiego determinizmu medialnego

twardy - media wywołują nieuchronny skutek społeczno-kulturowy

miękki - media stwarzają możliwość zjawisk, których forma i konsekwencje są skutkiem czynników innych niż technologie informacyjne

determinizm twardy w przypadku mediów raczej nie występuje

J. David Bolter

technologia definiująca - wynalazki, które zasadniczo zmieniają życie ludzkie i sposób, w który myślą oni o sobie i świecie, które określają stosunek do przyrody

komputer jako technologia definiująca - wizja człowieka jako procesora informacji i natury jako informacji do przetworzenia

człowiek Turinga