Istota aktywnego uczenia się i nauczania
Aktywne uczenie się i nauczanie polega na aktywnym i bezpośrednim włączeniu uczącego się w proces uczenia się.
Uczący się powinien głębiej się zaangażować w proces rozwiązywania przedstawionego przez nauczyciela zadania, poprzez robienie czegoś, co mogłoby pomagać w zastosowaniu informacji i umiejętności na własne potrzeby. Chodzi o przetwarzanie wiedzy a nie o jej generowanie.
Studenci mogą być zaangażowani w temat poprzez rozmowę, słuchanie się nawzajem, pisanie, czytanie tekstu, bądź też przez ćwiczenia, zabiegi hartujące lub uprawianie określonej dyscypliny sportu.
Wedle Charlesa C. Bonwella i Jamesa A. Eisona, aktywne nauczanie można zdefiniować jako pomoc, którą edukator udziela uczącemu się, aby ten uświadomił sobie cel wykonywanego zadania lub polecenia.
L. Dee Fink twierdzi, że aktywne uczenie się opiera się na „dialogu ze sobą” oraz „dialogu z innymi”, a także na doświadczeniu poprzez „obserwowanie” i „działanie”.
„Dialog ze sobą” jest swego rodzaju „ myśleniem o swoim własnym myśleniu”. Uczący powinien zdać sobie sprawę, jakie znaczenie dla niego samego ma wiedza lub sytuacja dydaktyczna, w której się znajduje.
„Dialog z i innymi osobami” może dzielić się na bierny, który polega na czytaniu lub słuchaniu wykładu, bądź też zbiorowym wykonywaniu ćwiczeń, oraz na aktywny – małe grupy dyskusyjne lub pytania do eksperta.
„Obserwowanie” występuje, kiedy uczący patrzy się na coś lub słucha czegoś o czym się uczy. Może być to akt bezpośredni, związany z realną sytuacją taką jak obserwowanie zawodów sportowych, lub pośredni, czyli obserwowanie sytuacji symulowanej na przykład treningu sportowego.
„Działanie” można podzielić na dwie sytuacje, kiedy to uczący samodzielnie cos robi ucząc się nowego elementu, lub też kiedy wykonuje jedynie polecenia edukatora.
Aktywne uczenie się polega na odpowiednim połączeniu powyższych elementów, co zwiększa efekt edukacyjny. Jeżeli uczniowie zanotują swoje myśli i opinie przed podjęciem pracy w grupach dyskusyjnych, to wynik tej współpracy będzie bardziej efektywny i bardziej oddający autentyczne poglądy uczestników. Analogicznie, jeżeli uczący wykonają wspólnie ćwiczenie, a następnie będą poobserwują i przeanalizują efekty swoich działań, dojdą oni do pełniejszych wniosków i łatwiej im będzie zrozumieć sens tego co wykonali i czego się dowiedzieli.
System ten często jest wykorzystywany w edukacji fizycznej, gdzie potrzebna jest analiza walorów i słabości własnego ciała oraz umiejętność obserwacji siebie i innych w połączeniu z autorefleksją. Nauczyciel powinien wykorzystać te zależności oraz sprawić, aby uczący zaczął postrzegać swoje ciało w nowej perspektywie.
Współuczestniczące uczenie się jest odmianą uczenia się aktywnego i polega na wykorzystaniu w małych grup w procesie uczenia się gdzie efekt jest maksymalizowany.
Według Johnsona potrzebnych jest pięć warunków aby mówić o takim rodzaju uczenia się:
Uczestnicy muszą zachować pozytywne i niezależne relacje między sobą
Uczestnicy muszą zachować bezpośrednia interakcję – „twarzą w twarz”
Potrzebna jest personalna świadomość odpowiedzialności członków grupy za efekty pracy
Edukator ma za zadanie zadbanie o rozwój umiejętności interpersonalnych i grupowych
Edukator powinien odwołać się do doświadczeń grupy w celu zwiększenia efektywności nauczania
Współuczestniczące uczenie się przyspiesza samorozwój poprzez wykorzystanie wiedzy, opinii i doświadczeń innych, a co za tym idzie, stworzenie odpowiednich warunków do badania własnych doświadczeń.
Aktywne uczenie się niesie za sobą wiele pozytywnych aspektów, takich jak:
- uczący się są bardziej aktywni na zajęciach,
- uczący się potrafią lepiej i efektywniej wykorzystać przyswojona wiedzę i umiejętności,
- w wyniku aktywnego uczenia się wysnuwane są ciekawe i często zaskakujące wnioski,
- dzielenie się wiedza i doświadczeniem doprowadza do spojrzenie na problem z innej, nowej perspektywy,
- aktywne uczenie się pobudza samodzielność i motywację.
Przeszkody w aktywnym uczeniu się :
- wymaga więcej czasu ( którego nie ma za wiele )
- więcej przygotowań
- presja z nadzoru pedagogicznego na przerobiony materiał
- niechęć nauczycieli do eksperymentowania
Przykłady wykorzystania metod aktywnego uczenia :
Debata : analiza argumentów "za i przeciw"
Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy, podaje temat i czas debaty. Następnie po udzieleniu głosu ocenia jakość argumentów i moc ich przekonywania. Przykład: Czy warto dbać o swoje ciało?
Metoda "burzy mózgów"
– zaliczana jest do technik samodzielnego, grupowego i twórczego myślenia. Metoda stosowana wtedy, gdy mamy w krótkim czasie rozwiązać problem o dużym stopniu trudności. Wynikiem tej metody jest opracowanie wniosków, np. w postaci zapisu, krótkiej, zwięzłej i konkretnej informacji końcowej. Przykład: Jak papierosy wpływają na nasz ogranizm?
Łańcuch skojarzeń
Łańcuch skojarzeń wyzwala szybkie, spontaniczne myślenie dając możliwość wyboru różnorodnych pojęć, rozwiązań i pomysłów kojarzących się z hasłem podanym przez nauczyciela. Pozwala wykorzystać doświadczenie lub zdobytą wiedzę, stymuluje aktywność uczniów. Może być jednym ze sposobów wprowadzenia w temat np. rodziny, koleżeństwa i przyjaźni, aktywności, zabaw, wypoczynku.
Przykład : Nauczyciel podaje hasło „ Wysportowany”
Myślące kapelusze :
Nauczyciel przedstawiając na forum klasy problem, obiera pięć kapeluszy różnego koloru, które w symboliczny sposób oznaczają stanowisko w sporze, jego analizę, znajdowanie rozwiązań oraz sposób argumentacji.
Biały kapelusz – symbol neutralności, bezstronności, opiera się jedynie na faktach, bezspornych badaniach i na płaszczyźnie rzeczowej;
Żółty kapelusz – oznacza najczęściej pozytywne nastawieni do sporu i dyskusji, widzenie pozytywnych aspektów problemu;
Czerwony kapelusz – to zgodnie z założeniem koloru – emocje i przeżycia, wyrażane zarówno w pozytywny i negatywny sposób;
Niebieski kapelusz – to swoisty moderat dyskusji, panujący nad jej przebiegiem, cechujący się opanowaniem, chłodem i dystansem;
Czarny kapelusz – wydaje negatywne opinie, osądy, przeciwieństwo kapelusza żółtego.
Uczniowie losują karteczki z kolorem, w zależności od liczby uczniów, można stworzyć grupy (w każdej powinien zostać wybrany reprezentant, pozostali w tej grupie stają się doradcami reprezentanta). Nauczyciel przedstawia krótko problem – zapisując go na tablicy, plakacie, w inny sposób. Uczniowie od tej chwili dyskutują w grupach i w ramach „swojego kapelusza” przygotowują argumentację do sporu. Następnie dochodzi do najciekawszej części zajęć – wymiany opinii. Ważną rolę spełnia w niej kapelusz niebieski, będący moderatorem dyskusji, biorący nieco odpowiedzialności za jej przebieg. Dyskusja musi przynieść określony wynik. Nauczyciel jest jedynie animatorem (prezentując problem) i obserwatorem. Na koniec zajęć w fazie ewaluacji podsumowuje się wyniki dyskusji (z czynnym udziałem nauczyciela jako przewodnika).
Przykład : Sporadyczne jedzenie Fast food’ ów nie jest szkodliwe?