PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA

14.02.2012

Od poczęcia do śmierci

Dział psychologii poświęcony badaniu następujących w miarę rozwoju zmian w zachowaniu i umiejętnościach.

Dział psychologii zajmujący się badaniem i wyjaśnianiem rożnych obserwowanych u ludzi wzorców zachowań.

Naukowe badanie wzrostu, rozwoju i zmian w zachowaniu ludzi od poczęcia do śmierci

Rozwój- proces systematycznych zmian, które występują wraz z upływem czasu w ciągu życia organizmu. (Trempała 2011)

Zmiana rozwojowa- różnica w całości lub organizacji struktury charakterystycznego podmiotu, zaznaczająca się w czasie i prowadząca do jego trwalych strukturalnych lub funkcjonalnych przekształceń (Przetacznik- Gierowska, Tyszkowa 1996)

- różnica w stanie danego zjawiska lub organizmu danej struktury i zachowania, jaką obserwujemy wraz z upływem czasu (Trempala 2011)

Rodzaje zmian (Bee 2004):

- uniwersalne – dotyczące każdego człowieka, dlatego, że jesteśmy ludźmi, wszyscy tak samo się rozwijamy (niemowlę- dziecko- dorosły- stary)

- wspólne (kohorto- zbiór osób urodzonych niemal w tym samym czasie (dotyczy danego pokolenia))

- indywidualne- dotyczą każdego człowieka jako indywidualności

Rodzaje zmian (Trempała 2000,2011)

-filogenetyczne (filogeneza- najwcześniejsze formy rozwoju, jeszcze nie ludzkie)

- antropogen etyczne (antropogeneza- rozwój od pojawienia się 1 jednostki ludzkiej)

- ontogenetyczne( ontogeneza- konkretne jednostki)

Cechy zmian rozwojowych:

Ukierunkowanie- (na cel, stan); może to być stałe dążenie do osiągnięcia rozwoju między jednostką a otoczeniem ; rozwój jako ciągły proces zmian mielinowych

Progresywność- przekształcenie polegające na przechodzeniu od stanów lub form niższych do wyższych w stosunku do wcześniejszych

Ciągłość- stałość zmieniającej się wraz z wiekiem osoby, mimo jakościowych przekształceń w kolejnych stadiach rozwoju oraz stabilność różnic indywidualnych utrzymujących się w czasie

Stadialność- przejście od jednej formy do innej w koniecznej i niezmiennej sekwencji

Związek ze specyficzną dziedziną rozwoju- „różne aspekty poznania się reprezentowane w mózgu przez wbudowane struktury, działające wg własnych zasad, jako procesów określonego typu danych pochodzących ze środowiska” ( Jery Fodor, Modułowość 1983)

Czynniki rozwoju:

-Zadatki biologiczne- genotyp, cechy wrodzone

-Środowisko

-Wychowanie

Aktywność podmiotu (Brzezińska 2000)

- Jak zauważa Plomin i inni (2001), genotyp możemy traktować w zasadzie jako program opisujący produkcję i regulację działania protein budujących nasze cialo

- Fenotyp z kolei jest współdziałaniem wielu genów oraz wzajemnych interakcji wyposażenia genetycznego i czynników środowiskowych.

21.02.1012

- Interakcja genotyp- środowisko, dotyczy genetycznej wrażliwości na środowisko

- Środowisko optymalne dla osób z danym typem wyposażenia genetycznego nie musi być korzystne dla osób o innym genotypie:

1. model „podatność- presja” (osoby podatne , ulegające większej presji)

2. model „biologiczny” ( rola czynników genetycznych w etiologii zaburzenia wzrasta w środowisku korzystnym )

- Nie patrzy się jedynie na geny lub środowisko w przypadku osobowości dziecka

Pierwsi teoretycy:

1.John Locke (1632- 1704)

- tabula rasa- używane do opisu umysłu noworodka jako nie zawierające żadnych wrodzonych umiejętności, zainteresowań ani idei

- enwironmentalizm- teoria, zgodnie z którą rozwój człowieka można najlepiej wyjaśnić poprzez analizę doświadczeń jednostki oraz wpływu środowiska

2. Jan Jakub Rousseau (1712-1778)

- natywizm- teoria głosząca, ze rozwój człowieka wynika głównie z wrodzonych procesów warunkujących pojawienie się zachowań w przewidywany sposób

3. Karol Darwin (1809- 1882)

- selekcja naturalna- opisany przez Darwina proces ewolucyjny, w którym cechy zwierzęcia pomagające mu w adaptacji do środowiska, z większym prawdopodobieństwem będą przekazane następnym pokoleniom

4.G. Stanley Hall (1846- 1924)

- psychologia genetyczna- termin używany przez Hall’a na oznaczenie psychologii rozwojowej, która podkreśla ewolucyjne podstawy rozwoju

5. John B. Watson (1878- 1958)

- behawioryzm

- metoda odruchu warunkowego

6. Zygmunt Freud (1856- 1939)

- libido

- psychoanaliza

7. Arnold Gessel (1890- 1961)

- dojrzewanie- procesy biologiczne, którym niektórzy teoretycy przypisują główną odpowiedzialność za rozwój człowieka

- normy rozwojowe- zestawienie danych ilościowych, obrazujące w jakim wieku można spodziewać się określonych osiągnięć rozwojowych

8. Jean Piaget ( 1896- 1980)

- epistemologia genetyczna- badanie wiedzy dzieci oraz jej zmian w trakcie rozwoju

POLACY:

9. Jan Władysław Dawid ( 1899- 1914)

- redaktor Przeglądu Pedagogicznego

- prowadził badania nad umysłowością człowieka

- propagator znaczenia psychiki dziecka dla pedagogiki

10. Józefa Joteyko (1866- 1928)

- redaktor Polskiego Archiwum Psychologii

11. Stefan Baley (1885- 1952)

- pomiar testowy inteligencji

12. Stefan Szuman ( 1886- 1972)

- prowadził wczesne badania nad rozwojem dziecka

14. Janusz Trempała

- np. „Psychologia rowoju”

15. Kielar- Turska

16. Harwast- Napierała

Metody badań w psychologii:

Badania opisowe, obserwacyjne

- badania oparte tylko na obserwacji, bez prób poszukiwania semantycznych związków między zmiennymi ( tu: obserwacje przeszłości biografie dziecięce)

b) badania korelacje – badanie określające korelację między zmiennymi

- zmienna- czynnik, który może przybierać różne wartości

- korelacja- związek między dwiema zmiennymi określony pod względem kierunku siły*

* dodatnia- taka, w której zmienne zmieniają się w tym samym kierunku

* ujemna- w przeciwnym

c) badania eksperymentalne- badanie związku pomiędzy zmiennymi, w którym badacz w sposób systematyczny oddziałowuje na którąś zmienną, obserwując jak wpływa to na pozostałe zmienne ( manipulowanie zmienną)

- zmienna niezależna- zmienna podstawowa systematycznej manipulacji

- zmienna zależna- zmienna, na którą zgodnie z przypuszczeniem badacza- wpływa eksperymentalna manipulacja zmienną niezależną

d) stadium przypadku

e) wywiad

Badanie rozwoju

Badanie podłużne (longitudinalne)

Badania poprzeczne

Badania sekwencyjne ( poprzeczno- podłużne)- przez dłuższy czas

Badania międzykulturowe – np. badanie jakości kompetencji w różnych kulturach, bada wpłych kultury na rozwój

Badania porównawcze- badania osobników różnych gatunków

Teorie rozwoju- struktura, którą kształtujemy po to, aby wyjaśnić rozwój w ciągu życia

28.02.2012

Psychoanaliza w kontekście rozwoju:

1.Z. Freud ojcem psychoanalizy, wg niego struktura osobowości składa się z:

- ID- biologiczne potrzeby ( tworzy się w pierwszych etapach życia, wrodzone) tworzy się kiedy wykształci się

-EGO- walka ID z SUPEREGO

-SUPEREGO- u osoby dojrzałej , nadświadomość, dzięki normom społecznym, sumienie, „ja” odrębne od reszty świata

2. każdy człowiek rodzi się z pewnym zasobem energetycznym do życia

3.koncepcja libido- psychoseksualna energia:

- człowiek rozwija się zgodnie z kierunkiem przepływu zasobu energetycznego w organizmie

- z każdym etapem rozwoju łączą się: umieszczenie libido w danej części ciała; różne zadania do wykonania

- jeżeli te zadania nie zostaną wykonane, to część energii i libido zostaje zatrzymana w organizmie (fiksacja) i nie przepływa dalej, zakłócając spokojny rozwój, mają miejsce tzw. „bloki”

- cele libido- dążenie do stworzenia coraz większych całości, samo zachowanie- dążenie do zachowania gatunku

Fazy LIBIDO:

Faza oralna- od urodzenia do mniej więcej 18 miesiąca życia:

- głównym źródłem przyjemności jest jedzenie, czynność ssania

-przełożenie na kształtowanie osobowości: moment totalnej zależności dziecka od matki i innych ludzi

- jego ID zostaje zaspokojone przez inne osoby

- dziecko myśli tylko o swoich potrzebach „ ja i moje potrzeby”

- jeżeli jego potrzeby są zaspokajane przez ludzi, rośnie w przekonaniu, ze świat, ludzie są w porządku- rodzi się świadomość własnej wartości, zaufanie do świata

- jeżeli nie są zaspokajane, w dziecku rodzi się lęk, nie ma poczucia bezpieczeństwa, dziecko „idzie” w świat z przekonaniem, ze jego potrzeby nie są ważne, świat, ludzie ich nie zaspokoją- prowadzi do małego poczucia wartości, dziecko czuje się niepotrzebne

Osobowość oralna- człowiek, któremu nie zaspokojono potrzeb w pierwszych etapach życia i nie nabrał poczucia własnej wartości i w późniejszym okresie jest bardzo trudne do nadrobienia; osoba ta nosi w sobie przekonanie, że nie potrafi „dać” miłości, ale całe życie tego poszukuje i jest ciągle nieszczęśliwa, bo chce by partner zaspokoił wszystkie jego potrzeby ( te z dzieciństwa niezaspokojone przez matkę), lecz nigdy nie jest dość tych „znaków miłości”; cały czas towarzyszy jej przekonanie, że „ i tak mnie nie kocha” ( bardzo często są to ludzie z patologiczną zazdrością)

Faza (stadium) analne- od 18 do 36 miesiąca życia

- wg Freuda libido znajduje się wtedy w okolicy odbytu i wszelkie radości znajdują się w jego okolicy

- dzieciom stosuje się w tym okresie „trening czystości”- eliminacja pieluszki

- nadgorliwi są w tym pedanci, którzy nie radzą sobie ze sobą, ale chcą mieć nienaganny porządek

wokół siebie

- szczególną uwagę przykładają do tego rodzice, którym to nie przeszkadza

W takich warunkach zbyt rygorystycznego „treningu czystości” kształtuje się dziecko, które:

- ma anankastyczną osobowość z towarzyszącą nerwicą- nerwica natręctw

- jest zupełnie inne- wszystko wokół ma nieuporządkowane, również życie emocjonalne itp.

Stadium falliczne- od 3-6 roku życia

- radość sprawia widok genitaliów męskich i żeńskich

- porównywanie budowy

- ciekawość dzieci w tym kierunku

- moment akceptacji z własną płcią- identyfikacja

- gwarancja na dobry rozwój płciowy- akceptacją, identyfikacją z własną płcią dziecka jest miłość

między rodzicami

6.03.2012

Faza latentna- trwa do okresu dojrzewania ( od 10 do okresu dojrzewania)

-tzw. faza uśpiona

- nic specjalnego się nie dzieje

- wychowawczo najłatwiejszy okres

- dziecko jest spokojniejsze

Stadium genitalne

- impulsy pregenitalne zastąpione genitalnymi

- pojawia się pociąg seksualny do osób płci przeciwnej

- młodzież zaczyna kochać nie z powodów egocentrycznych lecz z pobudek altruistycznych

* Carl Gustaw Jung- psychologia analityczna-

- uczeń Freuda, ale zerwali współpracę ze względów na różne podejścia do seksu i popędu

Psychoanaliza Junga:

- przeciwstawiał się przypisywaniu zbyt wielkiej roli instynktowi seksualnemu

- libido to niezróżnicowane źródło energii życiowej

- po zaspokojeniu potrzeb biologicznych, energia wykorzystywana jest na działalność kulturową

* koncepcja ducha- energia wspólna dla wszystkich ludzi

* nieświadomość zbiorowa – ujawnia się w powieściach, bajkach, te same elementy w różnych kulturach

NIEŚWIADOMOŚĆ INDYWIDUALNA

- doświadczenia jednostki początkowo świadome, które zostały wyparte

NIEŚWIADOMOŚĆ KOLEKTYWNA

- genetycznie przekazywana jednostka

- jej jednostkami są archetypy

Alfred Adler- psychologia indywidualna

Różnica między Freudem a Adlerem:

- Adler uważał, ze głównym popędem człowieka nie jest popęd seksualny tylko pęd do mocy (własnej siły)

- celem każdego człowieka zdrowego, rozsądnego, jest rozwijanie własnych zdolności i możliwości

- instynkt mocy- główny motor działania ludzi, jako forma kompensacji kompleksu niższości

- uważał, że każde dziecko ma wpisany „kompleks niższości” i rozwój polega na zwalczeniu, radzeniu sobie z nim

Erik Erikson- model fazowy

- proces socjalizacji dziecka w danej kulturze dokonuje się stopniowo, w miarę przechodzenia przez jednostkę przez osiem, genetycznie zdeterminowanych STADIÓW ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO

- istotną kwestią jest rozwój EGO i zdolności EGO do rozwiązywania serii kryzysów, które napotyka jednostka w ciągu swojego życia

- w każdym stadium kryje się kryzys powiązany w określony sposób z jakimś elementem w społeczeństwie

- każde stadium/ okres rozpoczyna się uświadomieniem sobie przez jednostkę problemu jako pewnego zadania rozwojowego

ZASADA EPIEGNEZY- wszystko to, co wzrasta zgodnie z podstawowym planem powstawania części, z których każda wykształciła się w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak dlugo, dopóki nie powstaną pozostałe części, aby utworzyć funkcjonalną całość

Stadia rozwoju wg Eriksona:

Zaufanie lub nieufność ( 1 rok życia)

Autonomia lub wstyd i zwątpienie ( 2-3)

Inicjatywa lub poczucie winy (4-5)

Przedsiębiorczość lub poczucie niższości (6-11)

Tożsamość lub rozproszenie ról ( dorastanie 12-18)- kim jestem, sens życia, kim chciałbym być?

Intymność lub samotność ( wczesna dorosłość, 20-30-35) – umiejętność tworzenia „intymnych”

związków opartych na szczerości itp.

Produktywność lub stagnacja (średnia dorosłość, 35-40-64)

Integracja lub rozpacz ( późna dorosłość 65+)

Teorie uczenia się

Uczenie się- względnie stałe zmiany w zachowaniu wynikające z ćwiczenia lub doświadczenia

Analiza zachowania Frederica Skinnera (1951-1953)- model liniowy

ODRUCH- biologicznie uwarunkowany związek między określonym bodźcem a określoną niezawodnie przez ten bodziec wywołaną reakcją

WARUNKOWAINE INSTRUMENTALNE- forma uczenia się, w której prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania sprawczego (instrumentalnego) zmienia się wskutek jego wzmacniających lub karzących konsekwencji

ZACHOWANIE SPRAWCZE- zachowania dobrowolne kontrolowane przez swoje konsekwencje

John Broadus Watson ( 1878-1958)- nie ma wrodzonych predyspozycji, umysł to tabula rasa, są tylko wyuczone reakcje

!!!! Najważniejsze twierdzenia behawioryzmu!!!! Uzupełnić

- świadomość nie istnieje, a jeśli istnieje to nie może być przedmiotem psychologii

WZMOCNIENIE- konsekwencja zachowania wzmacniająca prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia

Pozytywne- wzmacniająca konsekwencja zachowania, która polega na wystąpieniu po nim czegoś przyjemnego

Negatywne- wzmacniająca konsekwencja zachowania, która polega na usunięciu po nim czegoś nieprzyjemnego

KARA- konsekwencja zachowania zmniejszająca prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia

Pozytywna- karząca konsekwencja zachowania, która polega na wystąpieniu po nim czegoś nieprzyjemnego

Negatywna- karząca konsekwencja zachowania, która polega na usunięciu po nim czegoś przyjemnego

TEORIA SPOLECZNEGO UCZENIA SIĘ ALBERTA BANDURY (1963)

- model liniowy:

Na zachowanie ma wpływ głównie obserwowanie i naśladowanie innych ludzi

UCZENIE SIĘ OBSERWACYJNE- funkcja uczenia się, w której zachowanie obserwatora ulega zmianie w wyniku obserwowania modelu

TEORIE ETOLOGICZNE

Etologia- badanie rozwoju z perspektywy ewolucyjnej

- Konrad Lorenz i Niko Tinbergen- Nobel (1973)

* modalny wzorzec działania / stały wzorzec działania- sekwencja zachowań wywołana przez specyficzny bodziec

* wrodzony mechanizm wyzwalający- bodziec, który uruchamia wrodzoną sekwencję, czy wzorzec zachowań

*okres krytyczny (sensytywny)- czas, w którym określone, zachodzące w środowisku zdarzenie będzie wywierało największy wpływ na rozwijający się organizm

ETOLOGICZNA KONCEPCJA PRZYWIĄZANIA BOWLBY’EGO (1969, 1973, 1980)

- znaczenie jakości wczesnych relacji społecznych dla późniejszego rozwoju

- okresy sensytywne

- nisza bezpieczeństwa

PRZYWIĄZANIE- długotrwały, emocjonalny związek z konkretną osobą

- cechy przywiązania: selektywność, poszukiwanie, fizyczna bliskość, komfort, bezpieczeństwo, lęk separacyjny

- podstawowy opiekun- osoba, zwykle matka, z którą dziecko nawiązuje główną relację przywiązania

- synchronia interakcyjna- gładkie, wzajemne przeplatanie się zachowań matki i dziecka

- uczucia macierzyńskie- przywiązanie emocjonalne matki do dziecka, które pojawia się na krótko po porodzie

ETAPY ROZWOJU PRZYWIĄZANIA

1. Faza przedprzywiązaniowa

- selektywność percepcyjna

- zachowania sygnałowe

2. Przywiązanie w trakcie tworzenia ( 2-7 miesiąc życia)

3. Wyraźnie ukształtowanie przywiązanie ( do ok. 2 roku życia)

4. Związek celowy ( charakteryzuje się zdolnością obu partnerów do planowania swych działań pod kątem własnych celów przy jednoczesnym uwzględnieniu celów drugiej osoby)

RODZAJE PRZYWIĄZANIA ( Mary Ainsworth 1978) *12-18 miesiąc życia

Bezpieczne- umiarkowane skłonności do szukania bliskości z matką, niepokój, ciepłe powitanie

Pozabezpieczane- unikanie- unikanie, brak wyraźnego zaniepokojenia po zniknięciu matki

Pozabezpieczane- opór- silne zaniepokojenie nieobecnością matki, szukanie bliskości i unikanie (na zmianę)

Zdezorganizowane- brak spójnych systemów radzenia sobie ze stresem, sprzeczne zachowania względem matki, lek i zagubienie w kontaktach z nią

TEORIE HUMANISTYCZNE

Teoria samorealizacji Abrahama Maslowa (1968, 1970)

- model sekwencyjny

Każdy człowiek jest motywowany do osiągnięcia unikalności oraz do pełnego rozwoju własnych możliwości, zdolności i talentów. Aby osiągnąć samorealizację należy najpierw zaspokoić wszystkie potrzeby podstawowe.

Postacie Amerykańskiego Towarzystwa Psychologii Humanistycznej- USA, rok 1963:

- Gordon Allport

- Charlotte Buhler

- George Kelly

- Carl Rogers

Główna idea: możliwość wyjścia poza ograniczenia behawiorystycznego I psychoanalitycznego wyjaśnienia aspiracji człowieka, konieczność wniknięcia w światopogląd, by móc ujrzeć świat człowieka jego oczami na potrzeby dalszego rozwijania odpowiedzialności wyboru samo tworzenia się autonomii i tożsamości.

Założenia psychologii humanistycznej:

- człowiek to nie suma elementów składowych

- unikalna natura człowieka wyraża się poprzez jego bycie w związku z innymi

- człowiek jest samoświadomy

- człowiek ma możliwość wyboru

- człowiek jest bytem intencjonalnym

Główni przedstawiciele: Carl Rogers, Abraham Maslow

Rogers: pojęcie „ja”

- „ja” czy obraz „ja” to zorganizowana spójna postać pojęciowa

- „ja” składa się ze: spostrzegalnych własności „ja” i spostrzegalnych relacji „ja”

AUTOPERCEPCJA- oddzielenie „ja” od innych ludzi i obiektów fizycznych

- sensoryczne wyodrębnienie cielesnego „ja” w opozycji do niecielesnego „ja”- 3 miesiąc życia

-uczenie się występowania zgodności pomiędzy ruchem ciała a zmianami w otoczeniu, jakie on wywołuje

- poczucie stałości obiektów i ludzi bez względu na zmianę sytuacji 10-16 miesiąc życia

SAMOŚWIADOMOŚĆ- zdolność traktowania „ ja” jako podmiotu ( ok. 15 miesiąca życia)

wyraża się poprzez:

- rozpoznawanie siebie w lustrze

- zaimki podkreślające odrębność

- dziecięcy negatywizm

- odczuwanie dumy, wstydu, zakłopotania

INFORMACJE W OBRĘBIE POJĘCIA „JA”:

Wyobrażenia

Sądy:

- standardy osobiste

- samooceny

- samoopisy

W kulturze europejskiej najważniejszym składnikiem obrazu własnej osoby są SĄDY

W obrębie sądów dominują SAMOOPISY

U dziecka bardzo ważna jest SAMOAKCEPTACJA

HIERARCHIA POTRZEB MASLOWA

WERSJA KLASYCZNA:

->samo urzeczywistnienia-( możliwa do osiągnięcia, kiedy zaspokojone są potrzeby podstawowe)

„być” w hierarchii społecznej -> szacunku

Miłość, uczucia -> przynależności

Dach nad głową itp. -> bezpieczeństwa

Jedzenie, fizjologia -> fizjologiczne

WERSJA WSPÓŁCZESNA

Duchowe potrzeby -> transcendencja

Spełnienie swego potencjału -> samorealizacja

Potrzeba harmonii i piękno -> potrzeby estetyczne

Potrzeba wiedzy, rozumienia -> potrzeby poznawcze

Potrzeba zaufania do siebie -> szacunek

Potrzeba więzi, miłości, bycia kochanym-> przynależność

Wygoda, spokój, wolność od strachu -> bezpieczeństwo

Pożywienie, woda, tlen, odpoczynek -> fizjologia

TEORIE EKOLOGICZNE:

Podejście do badania rozwoju akcentuje konieczność rozpatrywania go na tle środowiska.

Teoria systemów ekologicznych Urie Bronfenbrennera

Aby w pełni zrozumieć rozwój należy brać pod uwagę interakcję między cechami indywidualnymi człowieka a jego otoczeniem

WPŁYW TRANSAKCYJNY- dwukierunkowa reakcja, za pośrednictwem której różne osoby wpływają wzajemnie na swoje zachowania

MIKROSYSTEM- najbliższy człowiekowi system środowiskowy- rodzina, szkoła, miejsce pracy

MEZOSYSTEM- wzajemne reakcje między mikrosystemami

EGOSYSTEM- systemy społeczne, które mogą wpływać na człowieka, choć nie uczestniczy on w nich bezpośrednio- np. władze lokalne

MAKROSYSTEM- kultura i podkultura, w której żyje człowiek

20.03.2012

Kulturowo- historyczne teorie rozwoju Lew S. Wygocki (1924-1934)

W rozwoju człowieka możemy wyróżnić dwa procesy:

Naturalne, wykształtowane w filogenezie, których rozwój w toku ontogenezy związany jest z procesami dojrzewania biologicznego organizmu, ukształtowanego przez ewolucję

Wyższe funkcje psychiczne, które powstają w toku rozwoju historycznego i kształtują się w ontogenezie dzięki przyswajaniu kultury

Kultura tworzy szczególne formy zachowania się, zmienia przebieg funkcji psychicznych, nadbudowuje nowe piętra w rozwijającym się systemie zachowania człowieka

Rozwój człowieka ma charakter zapośredniczony, zachodzi w toku przyswajania dorobku kulturowego w postaci kulturowych środków pomocniczych- narzędzi wykorzystywanych przez pokolenia- język jako szczególne narzędzie!

- mowa wewnętrzna- szczególnym punktem w rozwoju dziecka

- interioryzacja i eksterioryzacja- dotyczy mowy ( najpierw dziecko interioryzuje dobra kultury, czyli uwewnętrznia, tworząc reprezentację świata we własnym umyśle)

- strefa najbliższego rozwoju- w niej mieszczę się te zadania i czynności, które dziecko jest w stanie wykonać przy pomocy dorosłego (SNR)

- nauczanie powinno poprzedzać rozwój

- monologowanie dziecięce( ok. 4 roku życia) - głośne mówienie dzieci do siebie, wg Wygockiego one wtedy własne myślenie mają na zewnątrz

( procesy poznawcze- dostrzeganie, mowa, pamięć, myślenie, inteligencja)

-strefa aktualnego rozwoju- obecne możliwości dziecka, umiejętności, które już posiada i potrafi je samo wykorzystać

Michael Tamasello (2002)

Koncepcja transmisji kulturowej- przekaz społeczny lub kulturowy

Kumulatywna ewolucja kulturowa- tradycje kulturowe i wytwory człowieka akumulują modyfikacje w czasie w sposób, jakiego nie znajdziemy u żadnego innego gatunku zwierząt.

Kulturowe formy uczenia się wg Tamasello, Kruger i Ratner (1993)

- uczenie się poprzez naśladowanie

- uczenie się dzięki instrukcji

- uczenie się kolaboratywne- wspólne działanie z dorosłym

Istoty ludzkie posiadają biologicznie odziedziczoną zdolność do życia w kulturze.

Zdolność do rozumienia osobników tego samego gatunku jako istot intencjonalnych i posługujących się umysłem „tak jak ja”, zaczyna wyłaniać się około 9 miesiąca życia

Wg Tamasello:

W swym naturalnym środowisku naczelne, poza ludźmi:

- nie wskazują i nie wykonują gestów skierowanych na obiekty zewnętrzne i inne osobniki

- nie przytrzymują przedmiotów w celu pokazania ich innym osobnikom

- nie próbują prowadzić innych osobników w jakieś miejsce po to, by im coś pokazać

- nie ofiarowują w sposób aktywny przedmiotów innym osobnikom np. podając je

- nie uczą innych osobników w sposób intencjonalny

ROZWÓJ PRENATALNY

Zapłodnienie

Zygota ( od zapłodnienia do 2 tygodni)

Okres embrionalny (od 3 tygodnia do 8 tygodnia)

- tworzą się ważniejsze struktury zewnętrzne i wewnętrzne

- endoderma- z niej: organy wewnętrzne i gruczoły

- ektoderma- z niej: układ nerwowy

Okres płodowy ( od 9 do 38 tygodnia ciąży)

- wzrost i dalszy rozwój narządów

- pierwsze nieregularne fale mózgowe pojawiają się między 3 a 7 miesiącem życia płodowego

- w 4 miesiącu pojawiają się niespecyficzne reakcje związane z podrażnieniem, reakcje na bodźce wzrokowe i słuchowe

- w 8 miesiącu pojawiają się marzenia senne

- od 6 miesiąca życia płodowego, płód bywa w stanie snu i czuwania

266 dzień- poród (RAKIEY ODPALAJĄ, AKCJA EWAKUACJA!! ;p)

NOWORODEK ( do 1 miesiąca życia)

Skala Apgar- procedura pozwalająca określić ogólną kondycję noworodka

Pomiary

Ok. 1 minutę po urodzeniu

Ok. 5 minut po urodzeniu

Pięć oznak życia:

Czynność serca

Czynność oddechu

Napięcie mięśni

Odruchy

Zabarwienie skóry

Max. 10 punktów

7-10- stan dobry

4-6- należy dostarczyć tlen i ponownie oczyścić drogi oddechowe

0-3- stan krytyczny, noworodek wymaga natychmiastowych zabiegów specjalnych

Stan aktywności (Wolff 1966)

- głęboki sen

- lekki sen

- drzemanie

- bierne czuwanie

- aktywne czuwanie

- płacz

Noworodek funkcjonuje w cyklu aktywnego i spokojnego snu, który powtarza się co 50-60 minut. Skoordynowany z cyklem czuwania co 3-4 godziny.

Odruchy- automatyczne, stereotypowe reakcje na specyficzny bodziec:

- poszukiwanie piersi

-chwytny

- Moro

- toniczno- szyjny

- kroczenia

Widzi- na 21 cm, rozróżnia jednolita barwę szarą od biało- czarnych pasków (szerokości 2,5 cm), rozróżnia barwy czerwony, zielony, trójwymiarowość

Początkowo słabo słyszy- w uchu jest jeszcze chłonka

3.04.2012

Czynniki wpływające na rozwój:

Czynniki socjalne

Warunki materialne ( w czasie ciąży i po urodzeniu dziecka)- ubóstwo rodzin jest powodem częstych poronień, porodów martwych, częste wady wrodzone

Nieprawidłowe odżywianie matki- uszkodzenia mózgu w okresie płodowym, wcześniactwo

Niedobór kwasu foliowego- negatywny wpływ na rozwój centralnego układu nerwowego

Wiek matki (optymalny 26-24 lata) i ojca- częsty rozszczep podniebienia, wady serca, częste porody martwe, duży odsetek śmierci noworodków

Palenie tytoniu- niska waga urodzeniowa i słaby przyrost wagi, schorzenia górnych dróg oddechowych

Stres psychiczny matki- wady rozwojowe, częste skłonności do schizofrenii

Zakażenia w czasie ciąży:

Różyczka- wady słuchu ( niedosłuch, postępująca głuchota)- do 40 dnia, wady wzroku, zaćma- do 36 dnia, wady serca- do 64 dni, zapalenie wątroby, zmiany kostne, zapalenie siatkówki, jaskra, cukrzyca, upośledzenie umysłowe. Różyczka najbardziej uszkadza do 14 tygodnia ciąży. Do 1 roku życia dziecko jest nosicielem wirusa różyczki

Ospa prawdziwa- czarna- przyczyna poronień, powoduje obumarcie płodu

Ospa wietrzna- przyczyna wcześniactwa, wad wrodzonych

Opryszczka- wady i uszkodzenia OUN

Grypa- wcześniactwo, liczne wady płodu, im wcześniej wystąpi- tym większe zagrożenie

Choroba Heine- Medina- obumarcie płodu

Odra- zapalenie płuc- poronienie

Kiła- kila wrodzona u dziecka (zimnica), śpiączka, opryszczka, zaburzenia płuc, ospa wietrzna i

prawdziwa, gruźlica

Listerioza (choroba odzwierzęca)

Choroby gruczołów dokrewnych matki:

Cukrzyca- dzieci o dużej wadze urodzeniowej, krwotoki płucne, hipoglikemia, duże serce, wrodzone zniekształcenia kończyn, upośledzenie umysłowe, tężyczka, zaburzenia oddychania

Cukrzyca ojca- noworodki o dużej wadze urodzeniowej

Niedoczynność tarczycy- wystąpienie tej samej wady u dziecka, upośledzenie umysłowe

Nadczynność tarczycy- tężyczka, hipermagnezemia

Prześwietlenie- nowotwory, białaczka, małogłowie

Leki przyjmowane przez matkę w trakcie ciąży

Leko- i narkomania u matek:

- alkohol- hipoglikemia, anomalie twarzoczaszki, wady serca, niedorozwój umysłowy

- nikotyna- drażliwość, częstoskurcz, słaby przyrost wagi ciała

- heroina- drżenia, ślinienie, zaburzenia oddychania

- matadon (opioidowy lek przeciwbólowy)- niska waga urodzeniowa

7. Stany wewnątrzmaciczne- przedwczesne pęknięcie błon plodowych- zakażenia

8. Sprawność położnika- niska może być powodem Mózgowego Porażenia Dziecięcego

9. Ciąża bliźniacza- wolniejszy rozwój, opóźnienia

10. Wielodzietność- krótszy czas ciąży

11. Małe odstępy między porodami

12. Czas przyjścia dziecka na świat

Korzyści karmienia naturalnego dla dziecka:

- przystawienie do piersi podczas pierwszego kontaktu skóra do skóry łagodzi u noworodka stres związany z porodem

- wczesne karmienie w 1 godzinie po porodzie chroni przed hipoglikemią i dostarcza dziecku czynników immunologicznych z siary- wpływa to korzystnie na stan zdrowia dziecka

- wczesny kontakt skóra do skóry prowadzi do wytworzenia prawidłowej flory bakteryjnej

24.04.2012

Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy

Rozwój poznawczy wg Piageta:

Stadium sensoryczno- motoryczne (zmysłowo- ruchowe)

Ćwiczenia odruchów ( od urodzeni do 1 miesiąca)

Rozwijanie schematów (1-4 miesiąc) pierwotne reakcje okrężne:

- powtarzanie przyjemnego rodzaju zachowania związanego z odruchem ( np. schemat ssania)

- umiejętność koordynowania tego co się widzi i tego czego się dotyka

Odkrywanie procedur ( 4-8 miesiąc)- wtórne reakcje okrężne:

- odtwarzanie interesujących zjawisk, które mogły zdarzyć się przypadkowo

Intencjonalne zachowanie (8-12 miesięcy)- zachowanie, w którym cel istnieje wcześniej niż działanie dla jego osiągnięcia.

Pojawia się POJĘCIE STAŁOŚCI PRZEDMIOTU- wiedza, że przedmioty istnieją stale, niezależnie od naszego kontaktu percepcyjnego z nimi

Nowość i eksploracja ( 12-18 miesięcy)- dziecko potrafi odkrywać zupełnie nowe rozwiązania poprzez bardzo aktywne działanie metodą prób i błędów

Reprezentacje umysłowe (18-24 miesiące)- wykorzystanie symboli do obrazowania i oddziaływania w umyśle na świat- wykrywanie nowych sposobów działania za pomocą kombinacji myślowych

Dzieci w wieku 20-24 miesięcy nie radzą sobie z podwójną reprezentacją

EGOCENTRYZM

Pamięć i uczenie się

- pamięć rozpoznawcza- w pierwszych miesiącach życia ( 3 miesięczne niemowlęta- związek między zdarzeniami)

- pamięć utajona ( od 6 miesiąca)

Drugi i trzeci rok życia to okres, w którym powstają pierwsze skrypty zdarzeń, a więc dziecko porządkuje swoje doświadczenia w formie schematów sekwencji wydarzeń w danym kontekście, a zachowanie dzieci w sytuacjach tzw. rutynowych dowodzą, że doskonale pamiętają kolejno po sobie występujące czynności i działania osób (Nelson 1989)

Sposób kodowania informacji o świecie- u dzieci kolejno pojawiają się:

A) enaktywny- zmysłowo- ruchowy- nie potrafimy o nich powiedzieć, ale potrafimy to wykonać np. jazda na rowerze

B) ikoniczny- obrazowy

C) symboliczny- tym sposobem przede wszystkim kodujemy- JĘZYK- FORMA JĘZYKOWA

Schematy- porządek, sekwencyjność

Skrypt- ciąg zdarzeń, szczególny rodzaj schematu, pomaga w nauce znaczeń

ROZWÓJ SPOŁECZNY

Istota ludzka ma wrodzony mechanizm do uczestniczenia w kulturze ludzkiej. My się rodzimy z preferencją do przetrwania wśród ludzi nie zwierząt. Małe dziecko najbardziej interesuje twarz, a nie nawet najbardziej kolorowe zabawki. Woli głos ludzki od większości bodźców percepcyjnych tego rodzaju. Inni ludzie są dla dziecka źródłem informacji jak zachować się wobec nowych przedmiotów ( naśladowanie- 9 miesiąc życia).

9-12 miesiąc życia:

- podążanie za wzrokiem innych ludzi

- wspólne zaangażowanie w stosunkowo długie ciągi interakcji społecznych, upośrednionych przez przedmioty

- odniesienie społeczne

- uczenie się przez naśladownictwo

EMOCJE

Wewnętrzne reakcje bądź odczucia, które mogą być pozytywne lub negatywne

- zainteresowanie- noworodek

- wstręt – noworodek

- uśmiech- 3-4 tydzień życia

- smutek, złość- 3-4 miesiąc życia

- strach- 7 miesiąc życia

- nieśmiałość, wstyd- powyżej 1 roku życia

- duma, poczucie winy, zakłopotanie- 2-3 rok życia

Rozpoznawanie emocji:

- poniżej 6 tygodnia życia- brak rozpoznawania mimicznych wyrazów emocji

- ok. 6 tygodnia- pierwsze oznaki różnicowania ( bez rozpoznawania stanu)

- ok. 6 miesiąca- dzieci zaczynają wyrażać tę samą emocję co twarz, na którą patrzą- preferują niektóre mimiczne przejawy emocji

- wiek poniemowlęcy- przyrost zdolności do kontrolowania emocji- także poprzez wzrost umiejętności społecznych

- 2-3 rok życia- umiejętność wpływania na emocje innych

Rozwój komunikacji

Płacz, krzyk- pierwsze sposoby porozumiewania się dziecka ze światem

Okresy rozwoju mowy dziecka:

- okres melodii (0-1 rok życia)- sygnału, apelu

- okres wyrazu (sygnał jednoklasowy 1-2 r.ż.)

- okres zdania (sygnał dwuklasowy 2-3 r.ż.)

- okres swoistej mowy dziecka (swoistych form językowych 3-7 r.ż.)

1. Formy wokalne poprzedzające mowę właściwą:

- krzyk

- głuszenie (gruchanie)

- gaworzenie

- echolalia

Wszystkim tym etapom towarzyszą formy wokalne:

- mimika (ruchy wyrazowe mięśni twarzy)

- pantomimika (ruchy wyrazowe całego ciała, zwłaszcza gesty, wykazywane głównie kończynami górnymi)

Płacz

- podstawowy

- płacz z bólu

- płacz gniewny

Postrzeganie głużenia

- to pierwsze nieświadome ćwiczenia narządów głosowych pojawiające się w 2-3 miesiącu życia

-„wypowiadanie” różnych dźwięków w postaci samogłosek, spółgłosek, a także grup spółgłoskowych

- towarzyszy stanom dobrego samopoczucia

- głużą wszystkie dzieci, także głuche od urodzenia

Głużenie prowadzi do gaworzenia

Postrzeganie gaworzenia

- pojawia się ok. 5-6 miesiąca życia

- polega na świadomym powtarzaniu zasłyszanych dźwięków oraz wymawianiu zespołu sylab np. ma-ma, ba- ba, ta- ta, la- la nie mających jeszcze określonego znaczenia, TO NIE SĄ WYRAZY!!

- dziecko gaworzy najchętniej, gdy jest w dobrym nastroju oraz znajduje się samo w znanym otoczeniu

- dzieci głuche NIE GAWORZĄ, ponieważ nie słyszą wypowiadanych dźwięków i nie dążą do powtarzania, nie są świadome, że oddziałowują na rzeczywistość

Dryfowanie gaworzenia- podążanie do języka ojczystego

Echolalia

- następuje ok. 9 miesiąca życia

- tendencja do powtarzania słów zasłyszanych, bez świadomości ich znaczenia

Pod koniec 1 roku życia dziecko dużo rozumie, spełnia proste polecenia.

Pojawiają się pierwsze słowa: mama, tata, dada itd.

Kończąc 1 rok życia dziecko powinno wymawiać 4-5 słów

Słowa

- pojawiają się ok. 10-11 miesiąca życia

Rodzaje gestów

a) wskazujące- pojawiają się w okresie między 9 a 13 miesiącem życia, wyrażają one prośbę dziecka o przedmiot, podawanie przedmiotu dorosłemu, pokazywanie przedmiotu

b) reprezentujące- występują powyżej 14 miesiąca, tworzą względnie trwałe układy ruchów ciała, rąki, mimiki, którym odpowiadają znaczenia, zastępują one, bądź reprezentują informacje

OKRES WYRAZU

- dziecko 18 miesięczne- 60-100 wyrazów- rzeczowniki i czasowniki (60-75% całego słownictwa)

- eksplozja nazywania: rzeczowniki- głównie zwierzęta, osoby, przedmioty z najbliższego otoczenia, czasowniki

- pojedynczy wyraz pełni funkcję całej wypowiedzi- HOLOFRAZA

- dziecko zaczyna używać słów dla oznaczenia przedmiotów, które są nieobecne

- dzieci mają wyraźne trudności w artykułowaniu spółgłosek niepalatalnych tzw. bez wzniesienia środkowej części języka

OKRES ZDANIA (3 rok życia)

- równoważniki zdań ( 2 wyrazowe zdania)

- następuje rozwój, zdania stają się coraz bardziej rozwinięte

- słownik czynny -1000 słów, bierny- 1500

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ (3-7 rok życia)

- dziecko nie operuje pełnym systemem fonologicznym pod warunkiem, że dokonuje substytucji, ale na takie, które istnieją w systemie fonologicznym

- jeśli dziecko dokonuje deformacji głosek to jest to wada wymowy bez względu na wiek

- dziecko dokonuje przekształceń (np. metatezy- przestawianie głosek lub sylab ( typowe u 4-5latków)

kontaminacje- połączenia, z 2 wyrazów tworzy jeden np. pomasłować, neologizmy dziecięce-słowa nieistniejące, ale oparte na zasadach gramatyki)

- rozwojowa niepłynność mówienia- nie jest to rozwojowa patologia (nie mylić z jąkaniem)

Do 6 roku życia powinien nastąpić całkowity rozwój mowy pod względem fonetycznym!

- wypowiadanie wszystkich głosek

- ładne budowanie zdań

8.05.2012

Jak przebiega rozwój poznawczo- komunikacyjny?

Karmiloff- Smith (1995) ludzie zdobywają wiedzę dzięki eksploatowaniu już posiadanych informacji, uzyskanych zarówno dzięki wrodzonym jak i nabytym specyfikacjom na drodze redeskrypcji ich prezentacji

Redeskrypcja- wielokrotne zapisywanie tej samej informacji w różnych formatach (obrazowych, werbalnych), a więc dokonywanie ciągłych reprezentacji

Przejście od wiedzy ukrytej do jawnej ( związanej z kontrolą reprezentacji)

Dystans poznawczy- stan napięcia, kiedy zestawione nam zostają dwie fałszywe informacje na ten sam temat

Skrypty poznawcze- sytuacje podobne, powtarzające się, o podobnym przebiegu- zachodzi podczas nich komunikacja językowa

JĘZYK JEST NARZĘDZIEM REPREZENTACJI!

Średnie dzieciństwo ( od 3 do 6 roku życia)

Rozwój motoryczny:

- opanowanie biegu i chodu

- silna potrzeba ruchu

- czynnościom dziecka brakuje elastyczności, dokładności i przewidywania

Naśladownictwo odroczone- naśladowanie modelu obserwowanego przed pewnym czasem w przeszłości

Rozwój poznawczy-> PIAGET-> STADIUM PRZEDOPERACYJNE

Zabawa symboliczna- rodzaj zabawy, w której dziecko świadomie stosuje jakąś rzecz w celu udawania innej

Egocentryzm- nieumiejętność odróżniania własnej perspektywy od perspektywy innych ludzi

Centracja- tendencja do koncentrowania się w danym momencie tylko na jednym aspekcie problemu

Tożsamość jakościowa- wiedza, że jakościowa natura jakiejś rzeczy nie jest zmienna przez zmianę w jej wyglądzie

Tożsamość pozoru- rzeczywistości-> różnicowanie pomiędzy tym, jak obiekty wyglądają i czym są w rzeczywistości

EGOCENTRYZM- jego odwrotnością jest DECENTRACJA

- poniżej 6 roku życia przeważnie nie udaje się dzieciom samodzielnie wypracować strategii pamięciowych-chyba, że zadanie jest bardzo proste

- dzieci 3 letnie- trwałość pamięci- kilka miesięcy

- dzieci 4-6 letnie- trwałość pamięci rozpoznawczej- około roku

- pamięć epizodyczna- nawet kilka lat

Pamięć operacyjna:

- 2-latki- dwa elementy

- 3-latki- trzy elementy

- 7-latki- pięć elementów

Skrypt- dzieci w wieku przedszkolnym potrafią już po pierwszym uczestniczeniu w zdarzeniach podać uogólnioną wersję wydarzeń

Między 3 a 6 rokiem życia obserwuje się proces intensywnego rozwoju funkcji zarządzających (wykonawczych)- zwłaszcza w zakresie hamowania

Zespół wyższych funkcji, które umożliwiają planowanie, inicjowanie, kierowanie nastawionym na cel działaniem w sposób zorganizowany i przemyślany- stanowią warunek wstępny inteligentnego, świadomego i planowanego działania. Ujawniają się w sytuacjach, które wiążą się z uwzględnieniem takich aspektów działań jak nowość czy alternatywność odpowiedzi.

Komponenty: giętkość poznawcza, planowanie, pamięć robocza hamowanie

ROZWÓJ MORALNY

Teoria Piageta

Stopień I (2-4 rok życia)- brak reguł

Stopień II (5-7 rok życia)- realizm moralny- coś jest ustalone, są ustalone zasady, reguły heteronomiczne- narzucone z góry, odpowiedzialność obiektywna, immanentna sprawiedliwość- dzieci oceniają winę wg wielkości, jakości przewinienia

Stopień III (8- 11 rok życia)- relatywizm- obecność motywacji (a dlaczego tak zrobił, może nie chciał źle)

Teoria I. Kohlbergera (1984)

1. Stadium prekonwencjonalne- przedregułowe- oceniamy czy coś jest dobre bądź złe wg siebie, co dla mnie jest dobre/złe

2. Stadium konwencjonalne ( po 9 roku życia)- wychodzimy poza poziom/odniesienie osobiste np. co dla narodu/grupy jest dobre/złe

3. Stadium postkonwencjonalne- tyczy się całego świata

PÓŻNE DZIECIŃSTWO ( od 7 o 11 roku życia)

Myślenie operacyjne- rozwój intelektualny- POZNAWCZY

Operacje- wewnętrzne zinterioryzowane (uwewnętrznione) i odwracalne działania, poprzez które starsze dzieci rozwiązują problemy i rozumieją w sposób logiczny

Odwracalność- pojęcie używane przez Piageta na oznaczenie możliwości posiadanej przez operacje, korygowania potencjalnych zakłóceń i przez to odchodzenie do prawidłowego rozwiązania problemu

* w tym okresie następuje wzrost stosowania strategii pamięciowych\

Stadia rozwoju przyjaźni wg R. Selmana (1981)

1. Stadium towarzyszy zabaw dziecięcych- lata przedszkolne

2. Stadium jednokierunkowej pomocy- wczesne lata szkolne

3. Stadium uczciwe współpracy

4. Stadium związków intymnych i obopólnych

Przyjaźń- poziomy rozwojowe ( patrz: Bryant, Colman)

1. Poziom zysków i strat ( do ok. 8 roku życia)

2. Poziom normatywny ( do ok. 10 roku życia)

3. Poziom empatyczny (do ok. 12 roku życia)

Segregacja rodzajowa:

-dzieci popularne

- dzieci ignorowane

- dzieci odrzucone przez grupę

Rozwój poznawczy , intelektualny

- wzrost zasobów poznawczych

-uwaga- w coraz większym stopniu dowolna, selektywna, planowana

- strategie pamięciowe: powtarzanie i organizowanie, elaboracja (przetwarzanie) (10-12 lat)

- rozumienie fałszywych przekonań II rzędu

- wzrost wiedzy o świecie ( np. ekonomicznej: 7-8 rok życia- realna wartość rzeczy, 8 rok życia- cena utożsamiana z funkcją rzeczy i jej użytecznością, 11 rok życia- cena łączona z kosztami produkcji oraz profilami sprzedawcy)

- 8 rok życia- dobry czas na tzw. kieszonkowe

OKRES DORASTANIA (11-18 rok życia) DOCZYTAC W TREMPALE!!!!!

1. Pierwszo- i drugorzędne cechy płciowe: skok pokwitaniowy- szybki wzrost ciała, dymorfizm płciowy- w rozwoju motorycznym: u dziewcząt- bardziej płynne, precyzyjne ruchy, u chłopców- wzrost siły

ROZWÓJ UMYSŁOWY wg Piageta

Stadium operacji formalnych:

- myślenie hipotetyczno- dedukcyjne (od ogółu do szczegółu)

- naukowo- indukcyjne (wyprowadzanie ogólnych konkluzji ze szczegółowych faktów)

- kombinatoryczne (zdolność równoczesnego uwzględniania wielu zmiennych)

- abstrahowanie odzwierciedlające ( wewnętrzna myśl lub refleksja oparta na dostępnej wiedzy, ale wykraczająca poza to, co jest możliwe do zaobserwowania)

EGOCENTRYZM DORASTAJĄCYCH- polega na przekonaniu, że oni są najważniejsi dla całego świata i to co robią, widzą komentuje „cały świat”

INDYWIDUACJA- polega na odrywaniu się intelektualnym, emocjonalnym, swojego sposobu myślenia od sposobu myślenia rodziców- USAMODZIELNIENIE SIĘ

- chwiejna uczuciowość

- przewaga emocji negatywnych nad pozytywnymi (szczególnie u dziewcząt 11-13 rok życia)

- depresja młodzieżowa

DOROSŁOŚĆ WCZESNA i PÓŹNA- funkcjonowanie intelektualne, rozwój społeczny- OPRACOWAĆ SAMEMU!!!!

4 typy funkcjonowania intelektualnego:

1. inteligencja skrystalizowana- wzrasta

2. giętkość poznawcza- bez zmian

3. giętkość wzrokowo- ruchowa- regres

4. wizualizacja- wzrasta

->Pamięć proceduralna i semantyczna- bez zmian

->Pamięć epizodyczna- lekki spadek

->Spadek: pojemności pamięci, koncentracji uwagi, czasu reakcji.