ROŚLINY UPRAWNE

Zboża podstawowe:

• jęczmień

• pszenica

• żyto

• pszenżyto

Struktura zasiewów – udział danego zboża na danym terenie

Jęczmień najbardziej wrażliwy na mróz (dlatego więcej form jarych)

Mieszanki zbożowe:

• duże znaczenie w Polsce

• jakby 1 gatunek nie przetrwał to zawsze drugi może dać plon

Zboża na świecie

• Powierzchnia uprawy zbóż ok. 695,6 mln ha:

• pszenica 214

• ryż 151 75%

• kukurydza 147

• jęczmień 56,4

• owies 12,0 znaczenie regionalne

• żyto 6,3

• żyto najlepiej się czuje w Polsce

• 3 miejsce w uprawie na świecie

• 10 miejsce na świecie w zbiorach

Zbiory zbóż na świecie (2009)

• sorgo – 2%

• owies – 1%

• proso – 1%

• żyto – 1%

• kukurydza – 33%

• ryż – 28% (zbieramy 2x do roku)

• pszenica – 28%

• jęczmień – 6%

Produkty uboczne:

• przemysłu rolno-spożywczego (młynarstwa) – otręby (znaczenie pastewne; dużo błonnika i hemicelulozy)

• browarnictwa – piwo jęczmień; piwo pszeniczne, kukurydziane

• młóto (znaczenie pastewne)

• kiełki słodowe

• drożdże pastewne

• przemysłu gorzelniczego i wywar (znaczenie pastewne)

• żyto

• alkohole z pszenicy, kukurydzy

• pszenica zawiera gluten, który powoduje, że chleb z mąki pszennej jest jasny, „napompowany”

• żytnia mąka – chleb ciemniejszy, w formie bardziej zwartej

• makarony pszenica

• najlepsze z pszenicy durum, także kasza kuskus

• bursztynowy kolor (naturalny)

• nie rozkleja się, nie rozgotowuje się

• 50% zbóż – na pasze treściwe; najchętniej z: pszenżyta, kukurydzy, pszenicy, owsa

• kasza

• gryczana – gryka

• jaglana – proso

• manna – pszenica

• jęczmienna

• płatki

• kukurydziane

• pszeniczne

• kawa (Inka)

• żyto

• jęczmień

• burak cukrowy

• cykoria zapach kawy

• do przechowalnictwa zboże powinno zawierać 12% wody, 88% suchej masy

Bilans zbóż podstawowych (2009/10)

• spasanie 51% - cele pastewne

• spożycie 18%

• przemysł 7%

• straty 4%

• eksport 8%

• zwiększenie zapasów 6%

• materiał siewny 6%

owies + mieszanki zbożowe

pszenżyto charakter pastewny

kukurydza

pszenica – najwięcej w spożyciu

żyto są wykorzystywane też w innych

jęczmień celach

80 l rocznie – spożycie piwa

Mrozoodporność zależy od:

• gatunek, odmiana

• agrotechnika

• rodzaj gleby

• nawożenie

• stan rozwoju i stopień zahartowania rośliny

Norma wysiewu zależy od:

• intensywności krzewienia

• rodzaju gleby

• terminu siewu

• przedplonu

• stosowanych środków zapobiegających wyleganiu

Rozstawa rzędów dla zbóż podstawowych = 10 – 15 cm wąska rozstawa rzędów

Głębokość przykrycia = 2 - 4 cm

Wykorzystanie zbóż na zielonkę: żyto, owies, jęczmień

• zawartość składników odżywczych oraz strawność zielonki z żyta

Stadium rozwojowe	Zawartość w suchej masie (%)	Strawność (%)
	białka ogólnego	włókna
Początek strzelania w źdźbło	20,6	21,5
Strzelanie w źdźbło	16,8	25,5
Początek kłoszenia	13,4	29,5
Koniec kłoszenia	11,4	33,6

• Jeżeli roślina starzeje się to zmniejsza się zawartość białka

Użytkowanie żyta – daje największe plony, zimuje na polu

• pastwisko: 15 – 20 cm wysokości, koniec krzewienia – plon 10 t/ha^-1

• kośnie: od II kolanka do kłoszenia – 15 – 25 t/ha^-1

• na kiszonkę: początek kłoszenia – 20 – 40 t/ha^-1

Dodatek żyta do skarmianych pasz konserwowanych ułatwia przejście do letniego żywienia

Żyto najczęściej się kisi.

Użytkowanie owsa i jęczmienia

• bezpośrednie skarmianie – od kłoszenia (wyrzucania wiech) do dojrzałości mlecznej

• na kiszonkę – dojrzałość mleczno-woskowa; plon zielonki: 30 – 40 t/ha^-1

Prognozy wykorzystania kukurydzy w 2030 r. (wg FAO)

• produkcja energii 15%

• przemysł 20%

• spożycie 20%

• pasza 45%

Ziarno kukurydzy:

• słoma odznacza się dużą wartością pokarmową/paszową (większą niż słoma jęczmienna i owsiana)

Cechy odmian ziarnowych:

• wysoki plon ziarna

• wczesność – wysokość zawartości suchej masy w ziarnie

• odporność na wyleganie korzeniowe i łodygowe

• zdrowotność całych roślin

• łatwy omłot (zbiór)

• ziarno kukurydzy może być żółte, czarne, fioletowe (w Polsce tylko żółte)

Cechy odmian kiszonkowych:

• wysoki plon ogólny suchej masy

• zawartość suchej masy w całych roślinach w przedziale 30 – 35%

• duży udział suchej masy kolb w plonie ogólnym

• typ „stay green”, czyli długo utrzymująca się zieloność liści i łodyg po uzyskaniu dojrzałości przez kolby

• odporność na wyleganie korzeniowe

Najlepsza kiszonka z kukurydzy:

• zawartość suchej masy: ok. 32%

• udział kolb – ok. 55%

Podgatunki kukurydzy uprawnej:

• koński ząb, zwany pastewną

• bujny wzrost, długi okres wegetacji

• duży plon świeżej i suchej masy

• ziarniaki klinowate z charakterystycznym wgłębieniem

• barwy: białej, żółtej, fioletowej lub czerwonej

• szklista, zwana zwyczajną

• słabsze ulistnienie, słabszy wzrost

• krótszy okres wegetacji

• ziarniaki zaokrąglone, gładkie, błyszczące

ROŚLINY OKOPOWE

Ogólna charakterystyka roślin okopowych

• plon główny stanowią części podziemne roślin (bulwy lub korzenie), zasobne w węglowodany i substancje mineralne, a ubogie w białko i włókno

• uprawia się je w szerokie rzędy

• wysoka wartość pokarmowa

• wymagają:

• gleby o dużej miąższości warstwy ornej i dużej pojemności wodnej

• intensywnej pielęgnacji międzyrzędowej w okresie wegetacji, a nawet obsypywania (ziemniaki)

• dają potencjalnie najwyższą produkcję jednostki pokarmowej z ha (buraki cukrowe) – intensywne nawożenie mineralne i organiczne (obornik)

• bardzo dobre stanowisko dla większości roślin uprawnych

• wszechstronne zastosowanie (pasza, konsumpcja, przemysł)

Zagospodarowanie zbiorów ziemniaków w Polsce (%)

	2005 (142 mln t)	2010 (10,1 mln t)
Spasowanie	37,7	22,6
Spożycie	34,9	43,9
Sadzeniaki	10,5	13,4
Straty	11,0	9,0
Przemysł	6,1	6,5
Eksport	2,8	4,6

Cechy jakościowe bulw ziemniaków jadalnych

Do bezpośredniego spożycia:	Na przetwórstwo spożywcze:
- wysoka zawartość białka i witaminy C - średnia zawartość skrobi i suchej masy - mała skłonność do ciemnienia - dobry smak	- zawartość suchej masy>20% - zawartość skrobi>15% - kształt - mała skłonność do ciemnienia

Cechy jakościowe bulw ziemniaków skrobiowych:

• dla krochmalnictwa

• zawartość skrobi > 17-18%

• mała zawartość białka

• płytko osadzone oczka

• dla gorzelnictwa

• zawartość skrobi > 15%

• wysoka zawartość suchej masy

• przemarznięcie nie jest określane jako wada

• na paszę

• plenne

• wysoka zawartość suchej masy

• zawartość skrobi > 16%

• podwyższona zawartość białka

Podkiełkowanie

• zabieg agrotechniczny, sprzyjający wczesności plonu, jego wysokości i jakości, przyspiesza rozwój i tempo gromadzenia plonu bulw (uprawa ziemniaków na wczesny zbiór i sadzeniaków)

• warunki:

• 3 – 5 tygodnie przed sadzeniem

• temperatura: 10 – 15°C

• oświetlenie naturalne lub sztuczne (10 – 12 h w ciągu doby)

• wilgotność względna: 70 – 80%

• wzrost plonu – ok. 10 – 20%, a niekiedy do 30%

• powstają grube kiełki świetlne (barwne) o długości 15 – 20 mm

Pobudzanie

• 2-3 tygodnie przed sadzeniem

• w temperaturze 12 – 15°C

• bez dodatkowego oświetlenia

• powstają białe kiełki o długości 3 – 5 mm

• wzrost plonu o ok. 2,5 – 3,0 t/ha^-1

Pobudzanie i podkiełkowanie przyspiesza wschody oraz dojrzewanie i zbiór o ok. 10 – 14 dni. Zwiększa plony o ok. 10 – 30%.

Topinambur

ROŚLINY OKOPOWE KORZENIOWE PRZEMYSŁOWE

Światowa produkcja cukru

• trzcina cukrowa – 72%

• burak cukrowy – 23%

• izoglukoza – 5%

Morfologia i umieszczenie korzeni

Cykoria

• znaczenie gospodarcze

• susz do produkcji namiastek kawy, koncentratów spożywczych

• alkohol

Rośliny przemysłowe

• zmiany w strukturze spożycia tłuszczów w Polsce na przestrzeni lat (GUS)

• zawartości tłuszczów w nasionach roślin przemysłowych

Gatunek	Zawartość tłuszczów (%)
WŁÓKNISTE
Len	38 – 48
Konopie	30 – 40
OLEISTE
Rzepak jary	42 – 45
Rzepik ozimy	43 – 45
Gorczyca biała	28 – 32
Lnianka siewna	40 – 41
Słonecznik oleisty	50
Słonecznik pastewny	36
Len oleisty	42 – 43
Soja (najważniejsza w uprawie w przemyśle zagranicą [USA])	18 - 22

• Słonecznik zwyczajny

• jest rośliną jarą ciepłolubną, wrażliwą na wiosenne i jesienne przymrozki, odporną na suszę

• potrzebuje gleb różnych z wyjątkiem bardzo suchych piasków i podmokłych gleb gliniastych, pH gleb, powinno być obojętne

• Konopie

• roślina przyjazna środowisku:

• zagłusza chwasty, hamuje rozwój niektórych (gwiazdnica)

• odstrasza szkodniki (bielinek, stonka)

• hamuje rozwój nicieni

• roślina lecznicza i środek narkotyczny – zawiera kanabinole – THC (żywiczna wydzielina gruczołów na liściach w obrębie kwiatostanów żeńskich)

• łagodzi objawy: AIDS, stwardnienia rozsianego, jaskry

Rośliny pastewne niemotylkowe

• silnie reagują na nawożenie azotem

• uprawiane wyłącznie na zieloną masę

• charakteryzują się mniejszą reakcją na niekorzystne warunki pogodowe i siedliskowe

• są wierniejsze w plonowaniu

• ich nasiona są tanie i łatwe do wyprodukowania

• gatunki:

• gorczyca biała

• rzodkiew oleista

• kapusta pastewna

• słonecznik pastewny

• facelia

• trawy w uprawie polowej