WYBRANE ZAGADNIENIA ROZWOJU ZAWODNIKÓW DO 14 ROKU ŻYCIA
Frank van Fraayenhoven
Wprowadzenie
Od wielu dziesiątków lat wiadomo, że dzieci uczą się najszybciej i najłatwiej w wieku od 8 do 12 roku życia. W tych latach umysł człowieka osiąga największy potencjał w zakresie zdolności uczenia się i stąd zalecenia aby pracować w tym okresie szczególnie sumienni i rozważnie.
Możemy także spojrzeć z innej perspektywy, która pozwoli nam docenić potrzebę bardzo solidnej pracy w omawianym okresie. Rozpatrując karierę tenisisty zawodowego trzeba mieć świadomość, że mamy jako trenerzy wystarczającą ilość czasu na stworzenie niezbędnej bazy dla ukształtowania wszechstronnego tenisisty. Właściwe wykorzystanie tego okresu dla uzyskania optymalnych efektów uczenia się nie oznacza, jak twierdzą niektórzy, że konieczne jest rozpoczynanie gry w tenisa w wieku lat 4 czy 5. W rzeczywistości dochodzi do tego, że niektórzy rodzice wpadają w panikę z powodu tego, że w wieku lat 7 ich dziecko jeszcze nie gra. Oczywiście rozpoczęcie gry w bardzo młodym wieku może być korzystne dla niektórych dzieci, ale nie jest to warunek niezbędny dla przyszłej kariery w tenisie.
Mam nadzieję, że artykuł ten w przekonywujący sposób wyjaśni trenerom dlaczego tak solidnie powinni pracować z zawodnikami w wieku od 8 do 12 lat. Przekażę także zarys treści zajęć treningowych prowadzonych w tym przedziale wiekowym.
W „cywilnym życiu” człowiek chodzi do szkoły do około 17 roku życia. Kontynuując edukację, np. po to, aby zostać lekarzem, trzeba podjąć studia uniwersyteckie z odpowiednią specjalizacją. W wieku od 24 do 30 lat dana osoba może rozpocząć wykonywanie zawodu. Po kilku latach osoba ta osiągnie szczyt sprawności zawodowej, a wieku ok. 60-65 lat rozpocznie zasłużoną emeryturę.
Do 17 roku życia |
Do +/- 26 roku życia |
Do 65 roku życia |
Po 65 roku życia |
Wszechstronny, ogólny rozwój |
specjalizacja |
Wykonywanie zawodu |
emerytura |
Rozwój tenisisty
U tenisistów emerytura przychodzi w stosunkowo młodym wieku; dla kobiet jest to (średnio rzecz biorąc) okres pomiędzy 26 a 28 rokiem życia, a dla mężczyzn między 28 a 30 rokiem życia. Oznacza to, że także pozostałe w ww. przedziałów czasowych muszą ulec zmianie - należy je odpowiednio dostosować. Warto również podkreślić, że także tenisista potrzebuje czasu zanim zacznie się specjalizować i zanim zacznie wykonywać swój zawód, a wspomniana specjalizacja może nastąpić dopiero po wykonaniu odpowiedniej pracy nad stworzeniem bazy sprawnościowej i technicznej.
Istotnie faza specjalizacji wydaje się być kluczowym elementem w profesjonalnej karierze tenisisty. Jednak wczesna specjalizacja w zakresie stylu gry może zapoczątkować różnorodne problemy. Młodzi zawodnicy, odnoszący sukcesy w kategorii do lat 12 (czy nawet do lat 14), mają tendencję do specjalizowania się w jednostronnym stylu gry, często opartym na uderzeniach i taktyce, która sprawdza się w tenisie juniorskim ale brakuje jej jakości wymaganej w grze profesjonalnej.
Optymalny styl gry dla danego zawodnika można dopiero ustalić pod koniec okresu dojrzewania, gdy krystalizuje się typ budowy ciała. Nie należy przez to rozumieć, że typ budowy ciała jest czynnikiem determinującym styl gry, a jedynie, że może być czynnikiem ograniczającym możliwości wyboru.
Najważniejszym czynnikiem określającym styl gry jest charakter zawodnika. W ostatnim czasie skonstruowaliśmy w Holandii swego rodzaju ankietę, której pytania są wskaźnikami pomagającymi ustalić indywidualny styl gry. Pytania są dobrane specjalnie pod kątem tenisa i odnoszą się do 5 podstawowych sytuacji taktycznych w grze (tzn. serwis, return, gra z głębi kortu, gra przy siatce, gra przeciwko rywalowi znajdującemu się przy siatce).
Zatem jeśli wiemy, że okres dojrzewania ma decydujące znaczenie i wiemy, że u dziewcząt zaczyna się on (przeciętnie) dwa lata wcześniej niż u chłopców, to musimy zagwarantować sobie, że zawodnicy są przygotowani do specjalizacji. To skłania do przyjęcia następujących przedziałów czasowych:
Do lat 12 (♀)/ do lat 14 (♂) |
Do lat 16 (♀)/ 18 (♂) |
Do 30-tki |
Po 30-tce |
Wszechstronny, ogólny rozwój |
Specjalizacja (konkretny styl gry) |
Kariera wyczynowa, szczytowy okres kariery |
Zakończenie kariery wyczynowej |
Wada niepełnej bazy (U12 - U14) może przejawiać się tym, że zawodnikowi brakuje elementów/składników potrzebnych do specjalizowania się w ramach wybranego, ulubionego stylu gry. Aby dać szansę każdemu zawodnikowi na osiągnięcie optymalnego dla niego poziomu w ramach jego indywidualnego stylu gry, musimy zadbać o to, aby dysponował on wszystkimi niezbędnymi do tego składnikami.
Niestety w kategorii do lat 12 występuje tendencja do jednostronnej, dużej objętościowo (czasowo), ciężkiej pracy nad doskonaleniem regularności uderzeń w grze z głębi kortu. Praca niemal wyłącznie nad tym elementem gry, włączając w to może jeszcze podstawową umiejętność rozpoczęcia gry serwisem, może początkowo przynieść dzieciom wiele sukcesów. Na dłuższą metę jest to jednak baza niewystarczająca (zwłaszcza dla starczych juniorów próbujących swoich sił w turniejach seniorskich i chcących zostać zawodowcami).
Te jednostronne ćwiczenia regularności powodują również, że nie są wykorzystywane charakterystyczne dla 8-12 - latków zdolności wyjątkowo szybkiego uczenia się. Regularność jest ważna w tenisie, ale jak samo to słowo sugeruje - wymaga wielokrotnych powtórzeń. Doskonalenie koordynacji natomiast jest nieodłącznie związane z różnorodności i z nowymi zadaniami, bez nadmiernej liczby powtórzeń. Oznacza to, że zawodnicy w wieku 8-12 lat powinni nauczyć się wielu nowych umiejętności (nie konkretnych ruchów ale umiejętności) w tak wielu różnorodnych sytuacjach, jak to tylko możliwe. Dostarcza to wielu „wyzwań” dla mózgu i gwarantuje optymalną szybkość uczenia się. Oczywiście każdy młody zawodnik powinien także doświadczyć swojej kompetencji (poczucia, że jest w stanie wykonywać zadania trenera z dużą wprawą) ale trener musi wyznaczać mu ciągle nowe zadania.
W ten sposób rozwija się najważniejsze składniki koordynacji - timing, równowagę, orientację, różnicowanie i reakcję.
Treść zajęć treningowych
Nie jest trudne określenie treści tego typu zajęć treningowych z dziećmi. Dwa główne punkty odniesienia powinny dla nas stanowić: z jednej strony elementy składowe gry/tenisa, a z drugiej dostępne środki metodyczne, które umożliwiają dzieciom przyjemne ćwiczenia.
Elementy składowe tenisa to wszystkie te „funkcje” (czynniki), które możemy zaobserwować na korcie, jak np. uderzanie silnie, uderzanie precyzyjnie, uderzanie piłek „na wznoszącą”, zagrywanie piłek z rotacją, itp.
Środki metodyczne to wymiary kortu (mini tenis), rodzaj piłki (bardziej miękka i/lub większa) oraz wymiary rakiety (lub packi).
Stosując różne kombinacje elementów składowych trenerzy mogą zapewnić rozwój wszystkich tych umiejętności, które młody tenisista będzie mógł wykorzystać w swojej późniejszej specjalizacji, w późniejszym okresie. Dzięki temu też w okresie specjalizacji (po 14 roku życia), nie będziemy musieli „tracić” czasu na uzupełnianie umiejętności, które nie zostały opanowane we wcześniejszym okresie.
Faza specjalizacji wymaga specyficznego treningu dostosowanego do danego stylu gry. Wszystkie aspekty taktyczne, techniczne, mentalne i fizyczne ćwiczeń nie powinny mieć już charakteru ogólnego, lecz powinny być dostosowane do indywidualnego stylu gry zawodnika. Także należy wprowadzić periodyzację treningu, uwzględnić w niej taki czynnik jak nawierzchnia kortu i dążyć do optymalizacji poziomu gry danego zawodnika.
Wszystko to można osiągnąć jedynie wtedy, gdy ma się solidne podstawy, a te są „tworzone” pomiędzy 8 a 12 rokiem życia.
2