Wybrane zagadnienia
rozwojowe

Zabawa jako szczególny przejaw
aktywności dziecka.
Jak można ją wykorzystać w fizjoterapii
i w psychologii.



Wydaje się ,że pojecie zabawy dla
każdego z nas jest oczywiste
niezależnie w jakim wieku jesteśmy.
Jednak przyglądając się bliżej temu
zagadnieniu okazuje się, że przy
próbie definicji pojawia się nieco
problemów.



Psychologowie zadają sobie
pytanie :Co zawiera w sobie pojęcie
„zabawy”?



Czy mówimy tylko o aktywności
dziecięcej, czy włączamy także
aktywność dorosłych np., gry
towarzyskie, realizowanie własnych
pasji, uprawianie sportu itp.



Wokół pojęcia „zabawy” jest wiele
różnych teorii i pytań choć
wydawałoby się, że jest to pojęcie
oczywiste.

Kilka definicji zabawy.



Jest to najbardziej
charakterystyczna cecha życia
dziecka, która jest dla niego samą
istotą i ciągłą nutą jego życia.
Dziecko łaknie zabawy, bo zabawa
zaspokaja jego pragnienie działania
i poznawania rzeczywistości, W.
Dyner( 1989)



Zabawa jest przejawem aktywności
dziecka, na którą składa się wiele
różnorodnych czynności i działań.
Uważana jest za jeden z głównych
rodzajów działalności człowieka,
odgrywających istotną role w jego
życiu, a szczególnie w dzieciństwie.
(M.Prztacznik- Gierowska, G.
Makieło- Jarża, 1985)



Termin zabawa odnosi się do każdej

czynności, którą dziecko podejmuje

dobrowolnie, bez przymusu z

zewnątrz, dla własnej

przyjemności, bez względu na

końcowy rezultat.



Celem zabawy jest rozrywka, co w

znaczący sposób różni ją od pracy.

( K. Taborowska (1966)

Teorie zabawy ( ujęcie
historyczne)



Teoria nadmiaru energii ( Fryderyk
Schiller, Herbert Spencer) . Teoria ta
odnosi się do nauk biologicznych, opiera
się na obserwacji.



Zwierzęta wysoko zorganizowane, a więc
przede wszystkim ludzie, zaspakajają bez
trudu wszystkie elementarne potrzeby
życiowe, a nagromadzony nadmiar sił
witalnych wyładowują w zabawach.



Szczególnie dużo mają energii
młode osobniki, które nie muszą
walczyć o byt.



( teoria ta nie wyjaśnia dlaczego
nadmiar energii jest wyładowywany
w zabawie, a nie w jakiejś innej
działalności)



Teoria wytchnienia ( Schaller i
Lazarus), przeciwstawna do
poprzedniej.



Teoria ta głosi, że zabawa jest formą
aktywnego wypoczynku, regeneracji sił,
odprężenia po pracy.



Teoria ta nie wyjaśnia jednak zabaw
dzieci, które bawią się w różnych
sytuacjach, najlepiej bawią się jednak
kiedy nie są zmęczone.

Teoria atawizmu (Stanley
Hall)



Uważa on, że w zabawie dzieci pojawiają

się kolejno czynności analogiczne do tych,

które ludzkość podejmowała w toku swego

historycznego rozwoju. Wg tej teorii

dziecko w zabawie wyładowuje

atawistyczne skłonności, nie mające racji

bytu we współczesności np. dziecko w

bójkach zaspakaja instynkt walki.



( późniejsze badania wykazały, że

historyczny rozwój człowieka jako

gatunku, a rozwój indywidualny nie

wpływają na siebie w tak prosty sposób).

Teoria ćwiczenia
przygotowawczego ( Karol
Gros)



Teoria ta głosi, że celem zabawy jest
ćwiczenie czynności przydatnych później
w życiu. Bawiąc się dziecko ćwiczy
sprawności i umiejętności, które pozwolą
przystosować mu się do warunków
środowiska, u zwierząt wysoko
zorganizowanych także u człowieka
dzieciństwo jest dosyć długie, a więc tym
lepsze przystosowanie do środowiska.



Przypominam wykład o historii
dzieciństwa, dzieciństwo w różnych
okresach historycznych miało różną
długość. Starożytność i
średniowiecze bardzo krótkie,
renesans, wiek XX, wydłużenie,
czasy obecne ponowne skrócenie
okresu dzieciństwa na rzecz
wczesnego nauczania.

Teoria- zabawa jako podnieta
wzrastania (H.Carr)



Wg tej teorii zabawa jest podnietą

niezbędną dla rozwoju układu

nerwowego oraz całego organizmu.

Dodatkowo pełni funkcje

oczyszczającą tzn. podobieństwo do

teorii atawistycznej , dziecko

wyładowuje destrukcyjne popędy w

zabawie co pozwala na osłabienie

ich wpływu na późniejsze

zachowanie.

Teoria zabawy jako funkcji
zastępczej(Edward Clapared).



Łączy w sobie elementy poprzednich

teorii. Funkcja zabawy wg tej teorii

polega na daniu osobnikowi

możliwości zrealizowania samego

siebie, rozwinięcia swej osobowości,

pójścia po linii największego swojego

zainteresowania, w tych wypadkach,

gdy tego nie można zrobić za

pośrednictwem zajęć poważnych.



Zabawa jest więc namiastką,
zastępstwem działalności poważnej. np.
czytanie awanturniczych książek w
miejsce realnego przeżywania przygód.



Dzieci mają stosunkowo niewielką
możliwość działania w rzeczywistym
świecie, kompensują to w różnorodnych
zabawach, uciekając w krainę fantazji.



Zabawa posiada także znaczenie
przygotowawcze dla doskonalenia różnych
funkcji i pełnienia różnych ról.



Tak więc w zabawach zapaśniczych dzieci
usprawniają czynności, których podłożem
jest instynkt walki , w zabawach
towarzyskich rozwijają instynkty
społeczne, w zabawach w rodzinę
doskonali instynkt macierzyński itp.

Współczesne poglądy na
zabawę.



Psychologia amerykańska -E.
Harlock. Zdaniem tej badaczki
zabawa jest ważnym czynnikiem
kształtowania osobowości i
narzędziem przystosowania
społecznego, ponieważ uczy dziecko
dawać, brać, podporządkowywać się
grupie, współpracować.



Psychologia radziecka

( Rubinstejn, , Zaporożec) traktują

zabawę jako wyraz określonego

stosunku jednostki do otaczającej ja

rzeczywistości, a także jako

specyficzną więź dziecka ze

społeczeństwem, ponieważ dzieci w

zabawach odtwarzają działalność

osób dorosłych i stosunki

międzyludzkie.



Psychologia polska ( Szuman, S.

Baley)



Wskazują oni na następujące funkcje

zabawy .



Dziecko traktuje swoja zabawę bardzo

serio, nadając często zabawie charakter

twórczy, produkując często twory bardzo

oryginalne.



Zabawa jest także uważana za naturalną,

wrodzoną, specjalną metodą uczenia się

małego dziecka.



K. Taborowska( 1966) zwraca uwagę
na cztery właściwości zabawy,
uwydatniane przez współczesną
psychologię rozwojową:



1. Zabawa jest zjawiskiem społecznym a nie

czysto biologicznym. Powstaje i rozwija się pod

wpływem otoczenia i własnej aktywności dziecka,

kierowanej przez wychowawcę.



2. Zabawa dziecka jest jakościowo inna od zabawy

zwierząt.



3. Zabawa ma charakter holistyczny tzn. zmienia

się i kształtuje się zależnie od warunków

historyczno- społecznych.



Zależnie od tych właśnie warunków zmienia się

tematyka i treść zabawy.



4. Zabawa dziecka jest odzwierciedleniem

poznawanej przez nie rzeczywistości.



Zabawa nauka i praca mają
wiele cech wspólnych; są to
czynności celowe, społecznie
uwarunkowane, wpływające
kształcąco na rozwój jednostki i
społeczeństwa.

Rodzaje zabaw



tak np. z uwagi na okresy rozwojowe możemy

wyróżnić Patern( 1932):



Zabawę samotną ,która przeważa do wieku 18

miesięcy- do 2 lat. Dzieci bawią się same

wykorzystując różne przedmioty, zabawki.



Zabawę równoległą 3 rok życia – dzieci bawią



się obok siebie obserwując się i naśladując, ale

nie wchodzą jeszcze w prawdziwe interakcje.



Nie dzielą miedzy siebie określonych ról i funkcji .



Zabawę uspołecznioną ok. 4 roku życia gdzie

zaczynają występować interakcje z innymi.



Jednak inni badacze zauważyli, że
słaba stroną tej koncepcji jest to, że
większość dzieci miesza różne
rodzaje zabawy.



Zabawy mogą być także
klasyfikowane jako swobodne czyli
podejmowane z inicjatywy dziecka i
kierowane przez nauczyciela lub
rodzica.

Innym podziałem jest podział
na :



Zabawy manipulacyjne – występują już
w 4-5 miesiącu życia, gdy dziecko
osiągnie sprawność chwytania.



Piaget zabawę taką nazywa zabawą
doskonalącą występującą od urodzenia
do 2 roku życia.



W zabawie takiej dziecko ogląda,
obserwuje, uczy się poznawać
powierzchnię i kształt przedmiotów.



Zabawy konstrukcyjne



Polegają na tworzeniu tzw. dzieła z

dowolnego materiału,

dotychczasowa zabawa

manipulacyjna jest zastępowana

przez zabawę konstrukcyjną. Jest

nią budowanie z klocków,

rysowanie, pisanie budowanie z

piasku i gliny itp.



Piaget wyróżnił zabawę
symboliczną występującą
pomiędzy 2 a 7 rokiem życia, w
zabawie tej dziecko wykorzystuje
fantazję i używa do zabawy jednego
przedmiotu, który może stać się
wszystkim np. krzesło może stać się
samochodem.



Zabawy tematyczne zabawy
fikcyjne w odgrywanie roli, udawane
przedstawienia.



Piaget taką zabawę nazywa
zabawą w rolę występuje on od 7
roku życia. Dziecko zaczyna tworzyć
i wykorzystywać w zabawie
rozmaite reguły i procedury.



Zabawy i gry dydaktyczne najczęściej
kierowane przez nauczyciela lub rodzica,
pozwalają one w bezbolesny sposób
ocenić dziecko i porównać je z innym
dziećmi.



Do zabaw takich należą zagadki, loteryjki
itp.



Zabawy ruchowe – można w nich
wykorzystać wszystkie rodzaje
naturalnych ruchów człowieka.

Funkcje zabawy



- kształcąca- dziecko doskonali

zmysły,



motorykę, wiedzę o świecie i o

sobie.



Piaget uważa, że zabawa jest

wyrazem procesu asymilacji, w

którym dziecko włącza wiedzę o

świecie, dopasowując ja do już

posiadanych doświadczeń.



Wygotski, zaś uważa, że zabawa
jest strefą najbliższego rozwoju,
tzn., umożliwia działanie na
poziomie wyższym niż właściwy dla
wieku dziecka np. wykonywanie po
raz pierwszy ruchów wchodzących w
skład czynności pisania.



- wychowawcza- poznawanie norm,

reguł, postępowania.



funkcja diagnostyczna- zachowanie

dziecka jest manifestacją jego stanów

emocjonalnych, można zaobserwować z

czym ma trudność.



- funkcja terapeutyczna- korekcyjna ,

dziecko ma możliwość uwolnić się od

napięć emocjonalnych, uczy się wyrażania

emocji, ma okazje w konstruktywny

sposób rozwiązać swoje problemy.

Znaczenie zabawy w rozwoju
dziecka



Zabawa jest: (Taborowska, 1966)



-znaczącym czynnikiem wychowania moralnego



-znacząco wpływa na rozwój fizyczny dziecka



-kształtuje jego umiejętności i sprawności



-rozwija myślenie przyczynowo-skutkowe



wywołuje uczucie zadowolenia i satysfakcji.



-uczy współpracować z innymi oraz

podporządkowywać się przepisom i prawidłom

obowiązującym w grupie



Zabawę lub jej elementy można

wykorzystywać na prawie każdym

poziomie rozwojowym, zarówno w

psychologii jak i w fizjoterapii.



Zabawa może być

nieintencjonalnym sposobem

nauczenia dziecka lub osoby

dorosłej umiejętności

psychologicznej jak i ruchowej.



Należy pamiętać, że noworodek już
w od ok. 5 miesiącu życia potrafi
rozróżniać osoby bliskie od obcych
( przed tym wiekiem przywita nas
uśmiechem). Jest to ważne kiedy
potrzebna jest terapia dziecko musi
się do nas przyzwyczaić i uznać za
swojego.



Niemowlęta do 6 miesiąca życia
zapominają o zabawce kiedy znika z
pola widzenia, starsze niemowlęta
próbują ja odszukać.



Zawsze prawie niezależnie od wieku
ważne jest nagradzanie. U dzieci
starszych rywalizacja –
współzawodnictwo.



W psychologii wykorzystanie zabawy –
psychodrama, różnego rodzaju.
( rozbitkowie)



Pracownia ręki – doskonalenie funkcji ręki-
między innymi tak jak to mówią dzieci
„ babranie się w glinie ( zabawy
manipulacyjne i konstrukcyjne).



Psychozabawa ( rady dla ludzi
szczęśliwych).



Wykład w oparciu o Psychologię
rozwojową dzieci i młodzieży,
Żebrowska, i Psychologia
Rozwojowa w zarysie. Brich.