Początki i rozwój refleksji socjologicznej
Refleksja o życiu społecznym jest prawie tak dawna jak samo życie społeczne. Przednaukowa refleksja socjologiczna to wiedza ludowa i refleksja mędrców, pierwsza zwana mądrością ludową a druga filozofią. Mamy mało śladów refleksji w kulturach przedpiśmiennych. Mamy też nikłą wiedzę o refleksji socjologicznej w innych cywilizacjach. Spisane przekazy najdawniejsze o początkach naszej cywilizacji (Biblia, Homer). W dziejach naszej cywilizacji ( stanowiącej niewielką część ludzkości!), za przełomowy w rozwoju refleksji socjologicznej uważamy okres starożytnej Grecji.
Uzasadnienie:
- przejście od naiwnego monizmu do krytycznego dualizmu (K. Popper)
- sformułowanie problemu autonomii jednostki ludzkiej.
Naiwny monizm to wiara w to, że życie społeczne nie różni się od życia przyrodniczego, podlega takim samym prawom, na które człowiek nie ma wpływu.
Krytyczny dualizm to dostrzeżenie zasadniczej różnicy między prawami ustanawianymi przez ludzi i prawidłowościami przyrody, na które ludzie nie mają żadnego wpływu.
Problem autonomii jednostki - Grecy stworzyli cywilizację, która uczyniła człowieka zdolnym do stania się świadomym samego siebie jako jednostki
Dlaczego?
Generalnie, refleksja socjologiczna rodzi się w czasach kryzysu, kiedy poddaje się w wątpliwość dotychczas obowiązujące reguły.
A Grecja klasyczna, to ujednostkowienie, kontakt kulturowy, ruchliwość społeczna, zróżnicowanie społweczne, niestabilność wierzeń i ustrojów politycznych. Inaczej mówiąc przejście do innego typu społeczeństwa, od plemiennego do niewolniczego, od sakralnego do świeckiego, od zamkniętego do otwartego.
Szacki. Ład społeczny stał się problemem, którego rozwiązanie wymagało odwołania się do ludzkiego rozumu i sztuki, a nie po prostu do bogów i przodków, którzy przez tysiąclecia byli najwyższymi autorytetami.
Miasto-państwo, polis
Polis - wspólnota obywateli, którzy sami sobą rządzą. Nie jest państwem rozumianym jako system instytucji politycznych.
- na tyle niewielkie, że można wszystkich znać „z widzenia”
- wspólnotę tworzą wolni mieszkańcy pochodzący z rodzin obywatelskich
- ma charakter nie tylko wspólnoty polityczno-społecznej, również moralnej i religijnej.
Platon (ok. 427-347 p.n.e.)
Analizował życie społeczne, prawa jego stabilności i rozwoju. Można powiedzieć, że był pierwszym postrzegającym społeczeństwo jako system. Jako jeden z pierwszych zastosował metaforę społeczeństwa jako organizmu.
Szacki (24) Przedstawia ona społeczeństwo (państwo) jako całość, złożoną z większej lub mniejszej liczby różniących się od siebie części, które wypełniają w jej obrębie odmienne funkcje i są z tego powodu równie niezbędne dla jej sprawnego funkcjonowania...'
Główne tematy
- zróżnicowanie społeczeństwa, nierówności uważał za jedno ze źródeł rozkładu państwa. Stąd postulat likwidacji własności prywatnej i rodziny dla uniknięcia partykularyzmów.
- ujednostkowienie społeczeństwa, postępującą indywidualizację uważał za zagrożenie dla ładu społecznego, stąd postulat uniformizacji zachowań, myśli i uczuć (reglamentacja muzyki)
- podział pracy, kto do czego się urodził( ma zdolności) tym się powinien zajmować. Wyróżnił: mędrców - wojowników i lud.
- rozmiar państwa, ustalił optymalną liczbę ludności na 5040. Rozrost uważał za niebezpieczny.
- geograficzne położenie państwa, wywiera silny wpływ na jego stan i moralność. Np. bliskość morza stwarzając możliwość handlu prowadzi do braku zaufania i przyjaźni.
Arystoteles (384-322 p.n.e.)
Był uczniem Platona (nauczycielem Aleksandra Wielkiego), stworzył rozbudowany system filozoficzny. Przez stulecia słowo ”filozof” oznaczało Arystotelesa. Uznając nadrzędność całości społecznej, uważał jednak, że najlepszy ustrój to taki, w którym każdy czuje się najlepiej i szczęśliwie żyje. Sformułował jedną z najsłynniejszych tez o człowieku jako „zwierzęciu politycznym”, stworzonym do życia w państwie (społeczeństwie).
Główne tematy:
- samowystarczalność, cecha przysługująca państwu, które z tego powodu jest konieczne. Samowystarczalność to nie autarkia lecz zdolność ekonomiczna i moralna do zaspokajania potrzeb mieszkańców.
- wspólnota moralna, celem życia w państwie jest nie tylko zaspokajanie potrzeb materialnych ale też dążenie do cnoty, pięknych uczynków.
- różnorodność i komplementarność części, współpraca różnorodnych części tworzy harmonię całości.
- struktura społeczna, na którą składają się rodziny, klasy ekonomiczne i stany. Państwo składa się z rolników, rzemieślników, kupców, wyrobników, żołnierzy, kapłanów, bogaczy, urzędników, sędziów. Za ważny uważał podział ze względu na zamożność i we właściwym upatrywał podstawy stabilności państwa. Wielką rolę przypisywał stanowi średniemu jako ostoi tegoż ładu.
- klasyfikacja ustrojów, trzy właściwe; królestwo, arystokracja, politeja, oraz trzy zwyrodnienia; tyrania, oligarchia, demokracja.
Chrześcijaństwo
Święty Augustyn (354-430)
Każde społeczeństwo jest wspólnotą wartości. Idea dwóch państw. Państwo ziemskie i państwo niebieskie. Rozdział między tymi państwami ma charakter moralny, toteż ich charakterystyka nie odpowiada żadnej obserwowalnej rzeczywistości. Podział ten pozwala na ukazanie dwóch przeciwstawnych systemów wartości i odpowiadających im ładów społecznym. Państwo ziemskie jest niedoskonałe, każdy dąży do realizacji własnych interesów, występują konflikty, silniejsi uciskają słabszych. Państwo Boże, pozbawione konfliktów, gdzie wszyscy akceptują swoje położenie i nie pragną czegoś więcej. Przynależymy do takiej wspólnoty jakie mamy i realizujemy wartości.
Święty Tomasz z Akwinu (1225-1274)
Różne rodzaje stworzeń są mniej lub bardziej oddalone od Boga. Mamy do czynienia z hierarchią istnień od najprostszego organizmu po Boga. To samo dotyczy społeczeństwa ludzkiego, w którym jest zwierzchnik i hierarchia. Mamy tutaj odzwierciedlenie i uzasadnienia dla społeczeństwa feudalnego średniowiecznej Europy. Owo stanowe społeczeństwo porównywane jest z organizmem. W strukturze społecznej najczęściej widziano tych co się modlą, wojują i pracują.
Socjologia potoczna i naukowa (zdroworozsądkowa). Socjologia potoczna-poznanie każdego z nas, przy pomocy stereotypów, uprzedzeń, znamy rzeczywistość ponieważ w niej żyjemy, rzeczy nie są takimi jakimi się być wydają.
Socjologia naukowa-świat wielowymiarowy, wielopłaszczyznowy, badanie w sposób dogłębny i obiektywny.
Odrodzenie
Ład społeczny jest dziełem ludzi
Niccolò Machiavelli (1469-1527)
Problem skutecznego działania. Zachowania ludzkie dają się przewidywać, jeżeli tylko rozporządzamy odpowiednią wiedzą. Wizja ujednostkowionego społeczeństwa, więzi między ludźmi to podlegania władzy państwowej. Państwo kreacja władcy, a nie wspólnotą.